Heimskringla - 25.02.1948, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WININIPEG, 25. FEBRÚAR 1948
Hicimskrintila
(StofnuO 1SS6)
Kemur út á hverjum miðvikudegl.
Eisendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24185
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirtram.
Aliar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PALSSON
“Heirnskrirsgla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Ofiice Dept., Ottawa
WININIPEG, 25. FEBRÚAR 1948
Ávarp forseta
við setningu þjóðræknisþingsins 23. febrúar 1948
Flutt af sr. Philip M. Péturssyni
Háttvirtu fulltrúar og gestir:
Ávarp þetta, sem eg flyt ykkur í dag, við setningu þessa
þings, hins 29. ársþings Þjóðræknisfélags íslendinga í Vestur-
heimi, verður hvorki langt né margbrotið, — en þó verð eg að
gera dálitla grein fyrir starfinu á árinu. Með lestri bréfsins frá
forseta félagsins, hefi eg flutt þinginu kveðju hans. Eg veit að
hugur hans leitast til okkar hér í dag, er hann hugsar hingað, —
alveg eins og hugur okkar beinist til hans á Islandi, þar sem hann
hefir dvalið þessa síðustu sjö mánuði, og dvelur að mér skilst, fjóra
eða fimm máuði enn. Við söknum hans á <þessu þingi, og ekki sízt
eg, sem verð, sem vara-forseti félagsins, að stíga í forsetastólinn,
og láta sem eg væri forseti, og þurfa að vinna öll þau erfiðu verk,
og ábyrgðarfullu, sem fosetinn vinnur altaf á þessum þingum
okkar, í stað þess að mega sitja í rólegheitum einhversstaðar í
þingsalnum, sem vara-forseti, og engar áhyggjur hafa. Eg vona að
allir þingmenn, fulltrúar og gestir, taki saman höndum til að
hjálpa við að gera mér þessi störf sem léttust, og þægilegust, að
allir vinni saman, sem ein heild til að afgreiða mál þingsins sem
bezt, og á þann hátt sem hæfir mönnum, sem bera hag íslenzka
þjóðarfbrotsins hér vestra fyrir brjósti. Mönnum veitist tækifæri,
og eg vona að þeir noti sér það, að ræða málin sem liggja fyrir,
rækilega og vel, en eg vona að þeir geri það í anda bræðralags og
góðs skilnings, iþó að þeir séu ekki sammála í hverju einasta atriði.
Með þeim hætti komustum við að þeim niðurstöðum og samþykt-
um í málum okkar og verkum, sem verða okkur hagkvæmastar og
beztar og sem hrinda málum okkar og stefnum vel á leið.
Við komum hér saman, sem íslendingar, sem menn og konur
af hinu sama þjóðarbroti, með sameiginlegan uppruna og arfleifð,
til að halda þing, til að ræða mál sem oss varða, til að gera sam-
þyktir og ráðstafanir, og yfirleitt að leggja grundvöll að þjóðar-
arfi hér í þessu landi, sem verður veglegt minningarmerki ís-
lenzka Iþjóðarbrotsins og afkomendur þess sem hér búa. Þessu
starfi hefir verið haldið uppi nú, í þessari mynd undanfarin
tyttugu og átta ár. Á þeim tíma hafa orðið margar breytingar
innan félagsins, margar framkvæmdir, og mörgum mörkum náð.
Á því tímabili, þó stutt sé, tiltölulega, hefir félagið lifað í gegnum
margt, og meðlimir þess reynt margt, auðsældarár, kreppuár,
stríð og dýrtíð. — Á hverju ári hefir félagatalan fækkað, er sumir
féllu frá, vinir og meðlimir, sem vér minnumst altaf með kær-
leika og þakklæti. Og enn, er vér komum saman nú, á þetta þing,
eru nokkrir horfnir, sem voru með okkur hér ií fyrra, eða sem skip-
uðu sæti í ein'hverri deildinni, út um bygðir. Vér minnumst þeirra,
nú, með þakklæti og kærleika, og biðjum guð að blessa þá og
minningu þeirra og starf þeirra í þágu þeirra mála sem þeir unnu
mest.
Meðal þeirra sem horfið hafa, og sem vér minnumst nú, eru:
Halli Gíslcison, Mountain, N. Dak.; B. Eastman, Akra, N. Dak.;
Wm. Benedictson, Mountain, N. Dak.; Thorbergur Thorvardarson,
Cavalier, N. Dak.; Dr. Ágúst Blöndal, Winnipeg, Man.; Miss Ingi-
björg Bjarnason, Winnipeg, Man.; ÍLoftur Mathews, Winnipeg,
Man.; Guðmundur Lambertsen, Gleniboro, Man.; Ásgeir Ingi-
mundarson Blöndal, Reykjavík, ísland; Mrs. Guðrún Johnson,
Rugby, N. Dak.; Próf. Thomas Thorleifsson, Grand Forks, N. Dak.
En svo eru líka altaf nýir að bætast við, og fylla skarðið sem
hinir fráföllnu hafa gert í félagahópinn, þó að þau skörð verði
aldrei fylt að fullu, né bætt upp. En með hjálp og aðstoð margra
góðra manna og kvenna lifir félagið og dafnar, og færist fram á
braut, til enn meiri og nýrri framkvæmda.
_ ■ i
Á liðnum áum hefir mörgu marki verið náð. Gaman væri að
telja þau upp, en tími leyfir ekki. Og ekki er þess heldur þörf því
önnur takmörk hafa verið sett, er hinum gömlu var náð sem vér
verðum nú að keppa að, í stað þess að Hta um öxl, að því sem liðið
er. Liðin saga er búin saga. Vér bætum engu inn í hana. En
saga framtíðarinnar er enn í tilbúningi, og er það verk okkar,
ekki að fullgera hana, en að fylla inn nokkra kafla, sem enn er
ekki búið að ganga frá að fullu.
Eg vil drepa á eitthvað af því sem gerst hefir, og fara örfáum
orðum um það sem framundan er, það sem enn bíður framkvæmd-
ar og vísa því síðan til þingsins til ráðstöfunar og fullkomnunar,
og hvetja þingheim til starfs á þeim grundvelli sem hann bendir til.
Eins og menn vita, og eins og eg mintist á, fór forseti félagsins
séra Valdimar J. Eylands, heim til Islands s. 1. sumar til ársdvalar
þar og unir sér þar vel, eins og bréf hans bendir til. Sem vara-
forseti tók eg stjórn nefndarinnar að mér, og með hjálp nefndar-
manna, hefir tekist að halda nokkra fundi og að afgreiða sum
efni, sem lágu fyrir, en eg er hræddur um að æði margt liggi enn
fyrir sem þingið verður að taka upp og ræða, og gera samþyktir
um.
um landsfoygðir, þar sem engir
skólar voru, eða starfið lagst
niður. Nefndinni tókst að ráða
Mrs. Hóhnfríði Danielson, sem
hefir unnið að þessu verki með
miklu kappi, af mikilli alúð, og
með aðdáanlegum dugnaði og á-
huga. Hún hefir gert sér þrjár
ferðir til Riverton, og sex til
Gimli, til Lundar þrisvar, og
Glenfooro, Baldur, Árborg og
Viíðir, einu sinni, auk þess að
vera hjálpsöm hér í Winnipeg,
þar sem Mrs. Ingibjörg Jónsson
er formaður skólans og hefir rek-
ið hann með frábærri alúð og
samvizkusemi, eins og kennar-
amir allir 'hafa gert, sem hafa
tekið þessa kenslu að sér. Mrs.
Danielson kemur inn á þing
seinna með skýrslu, en eg vil að-
miínum, og finst mér að nokkru
leyti þau mál eiga saman.
Undanfarin ár hefir minja-
safnsnefnd verið starfandi og
tekið á móti nokkrum gripum
sem hafa verið sendir henni. 1
tuttugasta og fyrsta árgangi
Tímaritsins, á blaðsíðu 103, í
þingtíðindunum, er listi prent-
aður yfir þá muni, sem
hafa komið inn. Alls eru sjötíu
mismunandi hlutir nefndir.
Ekki man eg eftir að nein
skýrsla hafi komið nýlega um
hvað þessum munum líður né
heldur um nokkrar ráðagerðir
um þá. Forseti félagsins mintist
minjasafnsins á þinginu á fyrra,
og nú ætti það að vera rækilega
tekið til íhugunar og ráðstöfun-
ar; Eignir félagsins fjölga ár frá
eins bæta því við, að hún hefir ári, eins og t. d. skjöl þau er voru
stofnað, auk skólanna á Gimli send félaginu á tuttugu og fimm
og Riverton, “Study Clubs” á
báðum stöðum meðal fullorð-
inna, sem hafa tekist með af-
brigðum. Auk þess hefir hún
verið ií stöðugum bréfaviðskift-
um við fólk á þessum fymefndu
stöðum, og fleirum, jafnvel við
deildina í Seattle á vesturströnd-
inni. Eg vil þakka Mrs. Daniel-
son fyrir þetta ágæta starf henn-
ar, og veit að þingheimur tekur
undir með mér er hann heyrir
skýrslu hennar.
Einnig vildi eg þakka öllum
kennurum út um bygðir, sem
hafa tekið þetta fræðsluverk að
sér, og svo vil eg líka, síðast en
alls ekki sízt, þakka Mrs. Ingi-
björgu Jónsson, og meðkennur-
um hennar hér í Wpg. fyrir
skólarekstur hennar. Eg vona að
oss takist að viðurkenna starf
þeirra allra á einhvem góðan og
viðeigandi hátt seinna. Þeir eiga
það allir marg skilið, þó að þeir
verði fyrir hnútu kasti af og til
frá mönnum sem ekki fylgjast
með og ekki vita hvað er að ger
ast.
Agnes Sigurðsson námssjóður
Eins og kunnugt er, er Miss
Agnes Sigurðsson enn við nám
austur í New York, og gerir ráð
fyrir að vera svo foúin að -full-
komna sig í sumar, að hún geti
komið fram í hljómlista höllinni
miklu í New York, Carnegie
Hall. Auk þess hefir hún ráð
gert að fara ferð til Islands, en
þó helzt til Reykjavíkur, til þess
að Islendingum heima veitist
tækifæri að njóta hljómlistar
fegurðar og hæfileika hennar.
En til þessa tveggja fyrir-
tækja, og til undiTbúnings til
þeirra, auk námsins sem eftir er
þarf fé, sem nú er alt útrunnið
sem safnað var i námssjóð henn
ar. Það væri leiðinlegt að hugsa
til þess, að Agnes Sigurdson yrði
að hætta við framhaldsnámið
vegna fjárskorts. Eg vona að
þetta mál verði tekið til athug-
unar á þessu þingi, því eins og
menn vita, er Miss Sigurdson
eínstökum hæfileikum gædd, og
íslendingum til heiðurs og stór-
sóma.
Fræðslumál;
Eitt sem forsetinn var búinn að sjá um og ráðstafa, áður en
hann fór heim til Islands, var það, að ráða umboðsmann í fræðsíú-
málastarfsemi, sem átti að verða íslenzku kenslu tilraunum hér í
Winnipeg að liði, og að stofna eða að endurreisa skóla og félög út málið blandast saman
Byggingarmál
Milliþinganefnd var sett
þinginu í fyrra til að rannsaka
byggingarmálið, sem hreyft hef
ir verið á ýmsum þingum und
anfarin ár og kemur sú nefnc
með skýrslu á þessu þingi. —
Næstum því frá því að Þjóð-
ræknisfélagið var stofnað hefir
þetta mál verið á dagskrá fé-
lagsins. Og svo fyrir tveimur
árum var komið aftur inn á þing
með málið og tillaga foorin fram
um að skipa nefnd til að athuga
málið og semja skýrslu. ÁHt
nefndarinnar var borið fram
fyrra, og önnur nefnd var skip-
uð. Sú nefnd hefir haldið nokkra
fundi, og mér skilst er nú tilbúin
að leggja fyrir þingið ályktun
9Ína um málið, sem hún gerir
seinna. Formaður nefndarinnar
?r Páll Bardal.
Vfinjasafn
Byggingarmálið ogminjasafns
huga
ára afmæli þess frá stjórn Is-
iands og frá Þjóðræknisfélaginu
í Reykjavík, og kertastjakinn,
sem myndin er af í Tímaritinu
sem kemur út nú í dag eða á
morgun, gefinn Þjóðræknisfé-
laginu til minningar um íslands-
ferð Dr. Richard Beck 1944, af
Ungmennafélagi íslands, höfð-
inglegasta gjöf. Komið verður
með þann kertastjaka seinna
inn á þing. Og svo er ýmislegt
fleira. Það er ekki nóg að forseti
eða ritari eða skjalavörður eða
einhver annar nefndarmann-
anna taki þessa hluti og leggi þá
einhverstaðar upp á hyllu þar
sem þeir safna ryki, og engum
íélagsmönnum veitt tækifæri að
sjá eða að skoða þá. Þetta er van
ræksla sem einhvern veginn
ætti að rætast úr, bæði í sam-
foandi við þessar eignir og minja
gripina hina.
#
Minnisvarðamálið
Haldið hefir verið áfram með
hugmyndina um minnisvarða til
minningar um skáldið J. Magnús
Bjarnason síðan á síðasta þingi,
með þeim árangri að félagið, sem
aðallega hefir staðið fyrir því,
kvenfélagið í Elfros, Sask., með
aðstoð og hjálp tveggja manna
sem eru nú, þetta ár, erindsrek-
ar á þingið, Rósmundur Árnason
og Páll Guðmundsson, hefir tek-
ist að safna meira en átta hundr-
uð (jollurum ($800). Þeir, þess-
ir menn, koma með skýrslu inn á
þingið og flytja þar mál sitt, um
hvað gert hefir verið og hvað
væntanlega verði gert, ,til að
minnast skáldsins góðkunna á
viðeigandi hátt.
í fyrra í forseta skýrslunni
var Leifs styttunnar minst sem
þá hafði legið í geymslu en sem
átti að reisa í Washington, D. C.
Guðmundur Grímson hafði mál-
ið með höndum, og hafði hann
falið hr. Ásmundi P. Jóhanns-
syni að gefa skýrslu um það, en
mér er ekki kunnugt um hvern-
ið það fór. Ef ekki er enn búið
að ganga frá því væri gott að fá
einhverjar skýringar hér um
það á þessu þingi.
Háskólamálið
Eitt af málum félagsins sem
rætt hefir verið um, og sam-
a þyktir gerðar um, frá því að fé-
lagið hóf starf sitf, er Háskóla-
kenslumálið, það er, stofnun
kenslu í íslenzku og íslenzkum
fræðum á Manitoba háskóla. —
Forseti félagsins skýrði frá þvtí í
fyrra í skýrslu snini. Hann mint-
ist þess, að þingið frá árinu áður
hefði falið stjómarnefndinni “að
Ijá því máli lið sitt á hvern þann
hátt, sem henni er unt”. Hann
gat þess einnig að þriggja manna
nefnd hafði verið sett af stjórn-
arnefndinni til að vinna með
öðrum sem höfðu þetta mál með
höndum. Samþyktir í þessu
máli voru gerðar mjög snemma
íSögu Þjóðræknisfélagsins og
hefir því verið hreyft á fundum
félagsins af og til síðan.
Eins og forsetinn mintist í
ýrra, er þetta eitt allra stærst?
málið, sem ÞjóðræknisfélagP
hefir á dagskrá sinni. Nokkra’
veigamiklar framkvæmdir hafr
orðið í því, eins og skýrsla, sem
seinna verður lesin af Dr. Thor-
lákssyni, mun sýna, og eg vona
að þingheimur veiti þeirri skýr-
slu og tillögum, sem henni munu
fylgja, góða eftirtekt.
Þetta mál, að mínum dómi, er
eitt af þeim málum sem eg mint-
ist í byrjun orða minna, sem, er
tímar líða, getur orðið, ef að því
er framfylgt, eitt af hinum ágæt-
ustu minningarmerkjum vor Is-
lendinga hér í Vestur Canada, og
tákn þess, að þó að vér séum
tiltölulega lítið þjóðarbrot af
einni af 'hinum minstu þjóðum
(að fólksfjölda) heimsins, þá höf-
um vér verið það framtaksmeiri
og framsýnni en nokkuð annað
þjóðarbrot hér vestra, og með
þeim góða skilningi á menning-
argildi tungu vorrar og sögu
hennar, og því tillagi, sem hún
getur lagt til menningar þessar-
ar þjóðar, að vér vildum með
góðum hug og vilja, leggja á oss
þá ábyrgð, að stofna höfuðstól
nógu stóran til þess að geta
stofnað kennara embætti á há-
skóla þessa fylkis. Það verður,
á þessu þingi annaðhvort að
duga eða að drepast, að sam-
þykkja það, sem hefir þegar ver-
ið gert, og ákveða enn meiri
framkvæmdir, eða að gera enda
á þessu máli sem hefir verið á
dagskrá félagsins öll þessi ár,
og nota tímann til að hugsa og
ræða um eitthvað annað. Stjórn-
arnefndin hefir afráðið að biðja
Dr. Thorlákson, sem hefir verið
kosinn formaður þeirrar nefnd-
ar, sem þetta mál hefir meíi
höndum, að foera fram skýrslu
hér á þessu þingi, þriðjudaginn
kl. 2, sem hann hefir lofast til að
gera.
Útgáfumál
Um útgáfumál félagsins er
ekki annað að segja, en að tíma-
ritið sem hr. Gísli Johnson, fyrv.
prentsmiðjustjóri, er ritstjóri að,
er með sömu ágætum að inni-
haldi og frágangi og áður. Undir
ritstjóm hans hefir ritið verið
óaðfinnanlegt, og skipað háan
sess meðal tímarita af hinu
sama tæi. Árgangarnir sem hann
hefir séð um og gefið út jafnast
á við hina beztu, sem áður hafa
komið, og eru auðugur fjársjóð-
ur fróðleiks og vitneskju um
okkur Vestur-íslendinga og mál
vor. Það er ekki lítil þakklætis-
skuld sem Þjóðræknisfélagið
stendur í við hann fyrir þetta
sem hefir eins oft verið vanþakk-
að eins og hitt.
Um Sögu Islendinga í Vestur-
heimi er ekkert að segja. Hún
stendur í sama stað og í fyrra.
Þrjú hefti eru komin, og það
er orðinn stanz á því máli. —
Það getur verið að ritari nefnd-
arinnar komi með skýrslu inn á
þingið, en ef ekki, þá er ekkert
meira í bili um það mál að segja.
Samsæti
Níunda janúar mánaðar, eins
og kunnugt er, hélt Þjóðræknis-
nefndin með styrk og aðstoð
annara félaga, góðtemplara
deildarinnar Frón, o. s. frv., Dr.
Sigurði Júlíusi Jóhannessyni
samsæti og fagnaðarmót í tilefni
af áttugasta afmæli hans. Sam-
sætið fór fram í Fyrstu lútersku
kirkju á Victor St., og voru á
fjórða hundrað gestir þar stadd-
ir til að fagna hinum góða og
vinsæla lækni. Það fagnaðarmót
er flestum enn í fersku minni,
enda fluttu blöðin fréttir um það
ig þarf því ekki að orðlengja um
bað hér, að öðru leyti en því, að
<áta í ljósi hina miklu ánægju
þjóðræknisrfefndarinnar að hafa
Tetað fagnað einum heiðursmeð-
im Þjóðræknisfélagsins á þann
hátt. Lækninum verður aldrei
óg þakkað fyrir hans ágæta
.tarf á mörgum sviðum mann-
'élagsmálanna og ekki sízt é
viði ræktarsemi við Island og
slenzka tungu.
önnur fagnaðarmót eða sam-
æti voru ekki haldin á árinu
undir umsjón félagsins.
Ú tbreiðslustarf semi
Um útbreiðslustarfið er það að
segja að það hefir skifst niður á
milli margra, nefndarmanna og
annara, og þar má helzt nefna
Mrs. Hólmfríði Danielson, Dr.
Richard Beck, séra Valdimar J.
Eylands, forseta félagsins, og
fleiri.
Um minn eigin þátt í útbreið-
slustarfinu má nefna ferð sem
eg fór til Gimli og til Riverton í
samfélagi með Mrs. Danielson.
Eg flutti nokkur orð á fundi
deildanna á báðum þessum stöð-
um, og sýndi hreyfimyndir af
Islandi sem eg hafði í för með
mér og sem eru eign félagsins.
Einnig flutti eg nokkur orð fyrir
hönd félagsins á Islendingadeg-
inum á Gimil s. 1. sumar.
Mrs. Danielson, hefi eg áður
minst, og ferðanna sem hún hef-
ir gert sér til Gleniboro, Gimli,
Riverton, Lundar og víðar og
bréfaskiftin sem hún hefir ver-
ið í við marga. En hún ber það
alt upp í skýrslu sinni sem hún
birtir seinna, sem umboðsmaður
félagsins í fræðslumálum.
Séra Valdimar J. Eylands
gerði stutta grein fyrir starfi
sínu, í bréfinu sem hann sendi
mér frá Islandi, og sem eg las
áðan. Honum hefir, með dvöl
sinni á íslandi, veizt tækifæri til
að kynna okkur Vestur Islend-
inga, Islandi, og Islendingum, og
’hefir hann getað, á margan hátt,
styrkt böndin á milli okkar og
íslands.
Dr. Beck vann svo vel og mik-
ið fyrir Þjóðræknisfélagið á
meðan að hann var forseti þess,
að það komst upp í vana hjá
honum. Hann heldur áfram að
vinna þjóðræknisstarf, sem við
erum öll mjög þakklát fyrir. —
Hann flutti t. d. kveðjur forseta
félagsins og stjómarnefndar, og
var aðalræðumaður á 25 ára af-
mælissamkomu deildarinnar “Is-
land” í Brown, sem haldin var í
júní, síðast liðnum, og var sótt
af öllum þorra bygðaifoúa. Einn-
ig var hann einn af aðal ræðu-
mönnum á 60 ára landnámshá-
tíðinni að Lundar og flutti þar
ræðu um íslenzkar menningar-
erfðir. Auk þess hefir hann á
árinu, eins og undanfarið, flutt
margar ræður um Island og ís-
lenzk efni á ensku meðal annars
um Davíð skáld Stefánsson á
ársfundi fræðafélagsins “Society
för the Advancement of Scandi-
navian Study” í Chicago, og
átarleg erindi um land og þjóð á
fjölmennum samkomum kenn-
ara og nemenda á kennaraskól-
anum og gagnfræðaskólanum í
Dickinson, N. Dak., s. 1. haust.
Margt hefir hann einnig ritað
um þau efni á árinu. Eg veit að
allir eru meðmæltir því að tjá
honum þakkir fyrir þessa miklu
og göfugu starfsemi í þágu ís-
lenzkra mála.
Önnur mál
Nú held eg að eg hafi talið upp
næstum því öll þau mál, sem
okkur mest varða og sem á dag-
skrá félagsins og nefndarinnar
hafa verið. En tvö atriði vildi
I eg leyfa mér að foenda þinginu
á, áður en tekið er til starfa.
Fyrst er það, að eg hefi rekið
mig á, er eg hefi lesið gamla
fundargerninga þingsins, að
lagabreytingar hafa af og til
verið gerðar, og samþyktar á
þinginu á löglegan hátt, en sýn-
ast svo hafa gleymst. Við höfum
prentaða útgáfu af lögum fé-
lagsins, sem kom út árið 1930,
fyrir átján árum. Breytingar
hafa verið gerðar síðan, og finst
mér það vera bráð nauðsynlegt
að tillit verði tekið til þeirra, og
einhver ráðagerð samin. Ef að
eg mætti gera tillögu, yrði hún
þess efnis, að nefnd yrði sett í
það að yfirfara alla fundargem-
inga frá byrjun og skrásetja öll
lög og allar lagabreytingar sem
gerðar hafa^ verið, og undirbúa
lög félagsins til pentunar, svo að
einstaklingar og deildir viti ná-
kvæmlega hver lög félagsins nú
eru.
r r\ -; —T! r-7 - V’l’ífl