Heimskringla - 23.06.1948, Qupperneq 2

2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 23. JÚNÍ 1948
Ræða flutt í Winnipeg 30. maí 1948
Eftir sr. H. E. Johnson
í dag ætla eg að tala um mjög
hversdagslegt efni, sem viðkem-
ur öllum mönnum og þá hvað
helzt kirkjugestum. Eg ætla að
ræða um himnaríkiskend og guðs
ríkiskenningar kristninnar. Ykk-
ur furðar nú kannske, að eg tala
um slíkt sem hversdagsleg hugs-
unarefni. Þau ættu að minnsta-
kosti að vera það því í þeirri
heiðríkju hugans, sem Kristur
dvaldi vóru þetta ekki hásæileg
hugsjóna takmörk í einhverri til-
komandi tilveru, aðeins, heldur
fyrst og fremst jarðlæg og hjá-
stæð. Þau vóru það af því við nú
þegar erum í eilífðinni og dagur-
inn sem dvelur með oss og árið
sem líður í “aldanna skaut” er
partur þeirrar eilífðar sem and-
inn þráir, vonin sér og trúin varð-
veitir. Þessi dagur ljómar þeirri
jörð sem guð hefur gjört börnum
sínum til blessunar og framfara.
Við dveljum kannske hér á jövðu
á lægsta tilverustigi þeirrar eil-
ífðar en engu að síður er jörðin
vermireitur, uppeldisstöð og
menntastofnun fyrir alla eilífð,
uppeldisstöð þess anda sem á fyr
ir sér eilífan þroska og má ekkert
tímabil vanrækja svo sá þroski
verði sem fljótastur og fullkomn-
astur, svo vér megum þann fögn-
uð finna sem lífið getur mestan
veitt og bezta gæfu gefið. í
himnaríki getum vér hérna dval-
ið rétt eins og hvar annar staðar
og því hljötum vér að trúa ef vér
trúum á návist guðs hér með oss,
hér í þessum gróðrarreit lífsins.
Þetta hefur ekki ávalt verið
kenning kirkjunnar eða þeirra
guðfræða er hún hefur flutt og
flytur enn. Til þess að komast
inn í heiðríkju hugans með
Kristi, þurfum við harla oft að
hreinsa sálina af þeim þokuskýj-
um, sem miðaldarleg guðfræði
hefur uppdregið. Tvær gagn ó-
líkar guðfræðisstefnur koma hér
til greina og þessar stefnur strlða
nú um völd í veröld trúarinnar.
Hina fyrri má kenna við kat-
ólsku kirkjuna, því þaðan er hún
í fyrstu runnin og er hún sniðin
eftir stefnu hennar að ná al-
gjörðu drottinvaldi yfir hugum
og hjörtum mannanna.
Það vóru einkum tveir menn
meðal hina kátólsku kirkjufeðra
sem lögðu grundvöllinn að hinni
katólsku guðfræði, þeir Agustin-
us, sem uppi var á fjörðu öld e.
K. og Aquanas, sem uppi var á
þrettándu öld. Aðal innihald
Þeirrar guðfræði var, að guð
hafði yfirgefið jörðina og menn-
inna í syndafallinu og síðan hefði
þetta verið guðlaus heimur ofur-
seldur áhrifum og valdi Satans.
Til hans ríkis vóru menn fæddir
og til hans helvítis myndu þeir
deyja nema fyrir sérstaka meðal-
göngu kirkjunnar, er hina trúuðu
gat frelsað; með messusöngvum,
náðarmeðulum, sem kirkjan ein
gat réttilega meðhöndlað, með
syndaaflausnum var hægt að
frelsa þá sem hlýddu boðum og
banni kirkjunnar. Á þessari glöt-
unar hættu bygði kirkjan sitt
vald og á því hvílir það enn í
dag. Þessi guðfræðis skoðun er
ekki einungis aðal kjarnann í
kenningum kátólskunnar heldur
einnig í hinni upphaflegu guð-
fræði flestra mótmælandi kirkna
þótt í nokkuð breyttri mynd sé.
Sá hugsanarháttur hefur mótað,
í einnri eða annari mynd trúar
viðhorf kirkjunnar og gerir það
enn í dag. Guðleysi heimsins og
spilling mannanna er álitið sjálf-
sagt grundvallar skilyrði fyrir
öllum “rétttrúnaði”. Lúter talar
um hinn náttúrlega spilta mann,
sem glatað hafði guðseðli sínu
og hlaut hlutskifti glötunarinn-
ar í erfðir frá feðrum sínum. —
Kalvin kendi: að hver maður
væri frá fæðingu, eða jafnvel
getnaði útvaldur; af guðlegri
forsjón annað hvort til eilífrar
glötunar eða eilífrar sælu. Úr
þessum kenningum hefur mjog
dregið á síðari árum en engu að
síðór liggja þær til grundvallar
fyrir guðfræða skoðunum fjöl-
margra kennimanna og dvelja í
hugum óteljandi miljóna þeirra
manna og kvenna sem kristin
kallast.
Frjálstrúar hreifingin er eink-
um í því innifalin að frelsa menn-
ina frá þeim ógnar ótta, sem þessi
“trúfræði” hefur skapað. Hún
leytast við að leysa menninna
undan kirkjuvaldinu til þess
þeir megi eiga samfélag við Krist
kærleikans sem kennara sinn og
fyrirmynd. Vess verður þá fyrst
að geta, að þessi kenning um
gjörspilling heimsins og sjálf-
sagða glötun mannanna, er ó-
kristileg með öllu af því hún er
i beinni mótsögu um kenningu
Krists um alstaðar nálægð guðs
og hina einföldu og hagrænu
guðsríkis kenningu hans um að
sálirnar í samræmi við guð hinn
góða og í kærleiks ríku samfé-
lagi hins bróðurlega mannfélags
geti nú þegar fundið forsmekk
þess fegurðar sem himnaríkis
tilveran veitir. Guð er kærleikur
og þessvegna vill hann nú og um
alla eilífð veita öllum sínum
börnum allan þann fögnuð, full-
komnum og lífsfegurð sem mað-
urinn getur meðtekið. Það er að-
eins undir okkur komið, hversu
mikið eða lítið víð hljótum af
þeim himnaríkis gæðum. Það
takmarkast ekki af vilja veitand-
ands heldur af móttöku hæfileik-
um þyggjandans.
Hér er alt önnur guðfræði lögð
til grundvallar. Hvergi kemur sú
guðfræði greinilegra í ljós en í
hinum svo nefnda “transsental-
ism”, sem ef til vill mætti nefna
gegnumgeislunar kenningu á ís-
lenzku. Þessi kenning á upphafs
rót sína í kenningum Krists þar
sem hann talar um guð í náttúr-
unni og guð í sálum og samvizku
mannanna.
líinn af “kirkjufeðrum” únit-
ara kirkjunnar Dunn Scotius var
einna fyrstur manna til að flytja
þessa kenningu, sem ákveðna
guðfræðis stefnu. Síðan hafa
ýmsir af kennimönnum þeirrar
kirkju haldið henni fram svo
sem: Emerson, Channing, Parker
og fleiri. Frá mínu sjónarmiði er
það lang merkilegasta menningar
og trúar innlegg únitara kirkj-
unnar til heims betrunar og
mannkyns menningar. Rangt
væri samt að segja að þessi
kenning hafi aðeins náð til únit-
ara kirkjunnar; hennar gætir hjá
mörgum frjálslyndum prestum
og heimsspekingum. Kant, hinn
Þýzki heimspekingur, var einn
af formælendum hennar og Carl-
yle hinn enski ritsnillingur. Hjá
íslenzkum kennimönnum þjóð-
kirkjunnar gætir hennar víða og
einkum hjá sálmaskáldunum svo
sem þar sem Mattias talar um
guð í ljósinu og Valdimar sér
hann í blómunum og Einar Ben-
ediktsson í algeimsins sólna
sveimi.
Hvað er nú aðal kjarni þeirra
trúarbragða, sem þessi guðfræði
kennir. Þau kenna það fyrst og
fremst að guð dvelji í sínu sköp-
unarverki en hafi aldrei og geti
eðlis síns vegna aldrei fjarlækst
þann heim sem hann hefur skap-
að. Þau finna andardrátt hans í
sólvindunum sem alklæða jorð-
ina í sitt marglita og angandi
blómaskart. Þau heyra hann
syngja í hljómkviðu náttúrunn-
ar þegar laufþyturinn blandast
saman við fuglasöng og fossa-
nið. Þau greina lífsmátt hans
þegar gróðurinn vaknar af vetr-
ar blundi. Menn finna hann
klappa Sér hlýlega á kinn þegar
vorblærinn berst um sumargræna
akra. Þeir heyra hann tala í rödd
samvizkunnar. Þeir heyra hann
hvísla kærleiks orðum þegar þeir
eru góðir og glaðir. Þá er þeim
allur heimurinn heilagt musteri
og þeir segja með skáldinu “. . .
mér finst eg elska allan heimin
og engin dauði vera til” (E. Ben)
Þá er maðurinn í veldi hins eilífa
unaðar, þá er maður staddur í
guðsríki, því þar sem maðurinn
er í samfélagi við guð þar er vort
guðsríki.
Þetta er það guðsríki sem
Kristur umræðir. Hver eru þau
skilyrði sem nauðsynleg eru til
þess að maður njóti þess?
Fáir munu svo andlega aumir
að þeir hafi aldrei átt sér stund-
ar dvöl í þessu guðríki og þess
vegna vitum við að það er veru-
leiki en engin draumur.
Varst þú aldrei hrifinn af un-
aðslegum söng eða hljóðfæra-
færaslætti þegar sálin virtist
næstum því yfirgefa þessa ver-
öld og berast á tónbylgjunum
upp í annað og æðra tilverustig.
Þótt rödd þína skorti þjálfun til
að taka undir var sál þín með í
þessarri söngvasveit og þessi
syngjandi sál varð listnæm, ljóð-
elsk og lýsandi eins og allýsandi
geislar frá fjarlægu orkuveri
kljúfi myrkrið og bæji öllum
skuggum á burtu. Eða var það
kannske í kveldkyrðinni þegar
þú orðinn varst einn og af þér
var reiðngnum velt, svo eg stæli
hið mikla skáld, að þú tókst þér
bók í hönd til að næra sál þína
orðum og óði snillinganna. Alt
í einu er amstur og þreyta dags-
ins hvorfin og himneskur og
svalandi friður og fullnægja
gagntekur þig. Þessar unaðs
stundir myndu verða fleiri
og endast lengur ef sálar ástand
vort væri oftar í samræmi við hið
íagra og góða. Við getum aðeins
notið þessa þegar við getum
gleymt búksorgum og áhyggjum
hversdags lífsins; þegar við er-
um í sátt við mennina og vora
eigin samvizku; þegar við þráum
andans samfélag við þær sálir
sem eru góðar og göfugar — þeg-
ar við þráum andans auðlegð.
Seg mér, ef þú hefur þessarar á-
nægju notið um stundar sakir;
hvenær leið þér betur; hvenær
var lífið þér unaðslegra; hvenær
var þér heimprinn fegri; hvenær
virtust þér mennirnir betri og þú
sjálfur meiri og betri persóna,
einungis af því, að þú fannst þig
sjálfan í nánara samfélagi við
það algæði og alvizku, sem þú
nefnir guð?
Samkvæmt þessu er hin eina
og sanna guðsþjónusta fyrst og
fremst í því innifalin að fegra og
siðbetra þitt eigið líf og innræti
svo sál þín geti með guði dvalið
af því hann hefur gert hana að í-
búð sinni. “Verið góðir sem sjálf-
ur faðirinn”, segir Kristur og trú
mér til, þessi orð eru ekki í hugs-
unarleysi' sögð. Þroski mannsins
getur orðið alveg óendanlegur
eins og sjá má af fáeinum en
engu síður sönnum dæmum úr
sögu mannkynsins. Nú vil eg
benda ykkur á kennimáta Krists.
Um ekkert talar hann oftar en
sáðmanninn og sáðlandið. í akri
bóndans gróa alskonar grös, júrt-
j ir og blóm. Sum þrífast vel og
teigja ræturnar langt niður í
moldina en breiða blöð sín móti
sólinni. Frá jörðinni og frá loft-
inu draga þau næringu sína en
frá geislum sólar kraft sinn og
lífsmagn. Þær jurtir sem visna
og blikna gera það af því þær
geta ekki dregið lífs vökvan frá
jörðinni eða notið magns sólar-
innar. Þegar garðyrkju maðurinn
gengur um garðinn dettur hon-
um aldrei í hug að hin visnu blóm
séu hin nátturlegustu blóm. —
Hann veit að þau eru sjúk og ó-
náttúrleg en þau sem þroskavæn-
legust eru birta hið rétta eðli
lífsins. í líkingarmáli Krists er
guð sjálfur garðyrkju maðurinn.
Mun honum öðruvísi farið í
þessu efni, en öðrum sem yrkja
jörðina til framfærslu og þroska
hins fegursta lífs og fullkomn-
asta? Mun hann ekki gleðjast er
hann sér hin fögru og heilbrigðu
blóm? Þá hefur tilgangur hans
borið þann ávöxt sem hann vildi.
Svona vildi hann að hver einasta
jurt greri í lífsakrinum til að
fegra og betra heiminn. Þú getur
ekki guði þjónað með öðru frem-
ur en að sá tilgangur rætist. Þú
átt að þroska sjálfan þig til að
vera heilbrigð lífsjurt í blóma-
garði mannlífsins.
Hin eðlilega guðsþjónusta hins
frjálslynda kristna manns, sem
aðhyllist gegnumgeislunar guð-
fræðina, verður eðlilega alt öðru
vísi en þess manns sem metur alla
guðþjónustu sem athöfn er und-
an þyggur hann frá útskúfunar
dóminum. Helgi siðirnir sjálfir
hafa ekki eins mikla þýðingu fyr-
ir hann en þjónustan við lífið
verður aðal atriðið í hegðunar
siðfræðinni. Honum ber að betra
sjálfan sig og honum ber einnig
að fegra og bæta jörðina sem bú-
stað sinn því honum er þessi jörð
gefin til að rækta hana og
vernda til blessunar fyrir alda
og óborna. Þess vegna er.frjáls-
lyndum kristnum mönnum oft
borið það á brín, að þeir beri
minni lotningu fyrir helgi siða
reglunum en aðrir. Vera má líka
að hér gangi nokkuð í öfga á
báðar hliðar, en aðal atriðið er að
únitarar og aðrir frjálstrúar
menn ættu að skoða alla til-
veruna sem guðs veröld er helg-
ast af návist skaparans og geta
því ekki gert þann mun sem ‘rétt-
trúnaðurinn’ gerir á helgum og
vanhelgum hlutum. Hið verald-
lega er hið sama og hið eilífa í
hyggju þeirra, aðeins þar um
sigbreytingar að ræða.
Tökum hugsanir hans um jörð-
ina til dæmis. f hans vitund er
jörðin ekki yfirráðasvæði Satans
eða fráskilin guðlegri gæzlu og
handleiðslu heldur uppeldis ak-
ur lífsins til guðsríkis fullkomn-
unari Þetta virðist í nákvæmu
*
samræmi við hegðun og hugsun
Krists. Hann var ekki ákaflega
kirkjurækinn — og í því efni
svipar okkur nokkuð til hans enn
í dag hvert sem svo má segja um
okkur í öðrum efnum. Hann kom
í samkunduhúsin og musterið að
vísu nokkrum sinnum, eitthvað
fjörum sinnum að mig minnir,
en hann flutti sínar prédikanir
úti í náttúrunni, á einhverjum
fögrum og blómríkum stöðvum
svo er að minsta kosti sagt í einu
tilfelli berum orðum — Hvers-
vegna gerði hann það? Einfald-
asta svarið er að hann átti ekki
annars kost. Einu sinni ætlaði
hann að prédika í samkunduhús-
inu í Nazaret, fyrir nábúum sín-
um og kunningjum en þá vildu
þeir útreka hann. Þetta hefur
verið hlutskifti fjölda margra
kennimanna, sem vildu segja
þann sannleika sem þeir vissu
beztan. Þetta hefir meira að
segja viðgengist í úntara kirkjj-
unni. Emerson átti þar ekki
heima og hætti að prédika sem
únitara prestur. Parker var neit-
að um orðið í fjölda mörgum ún-
itara kirkjum og Channing fékk
aðeins að prédika þar fyrir mestu
náð. Auðvitað hefur þetta átt sér
stað og það langtum oftar í öðr-
um kirkjudeildum. Til dæmis var
Fosdick, mesti prédikari Amer-
íku, á vorri tíð, útrekin frá skír-
urum og hafði hvergi höfði sínu
að halla þangað til John D.
Rockerfeller bygði honum ein-
hverja stærstu og veglegustu
kirkju álfunar. Það má skoða sem
nokkurs konar aðalsmerki á
presti að hafa verið útrekinn úr
sinni eigin kirkju. Það þarf ekki
að kenna í brjóst um neinn fyrir
þennan útresktur. Því sumra
manna líf er að þjóna sannleikan-
um eftir sinni sannfæringu og
þeim er betra að líða hungur og
dauða en bregðast sjálfum sér.
Þetta er þeirra líf og án þess geta-
þeir ekki viðhaldið heilbrigðri
sál.
Já, Jesús myndi ekki hafa
leyfst að prédika í “guðsþjón-
ustu húsum” Gyðinga en eg er
heldur ekki viss um að hann hafi
haft neina sérstaka löngun til
þess. Hann vissi sem var að úti í
náttúrinni, á einhverjum fögrum
stað, var sálin langtum móttæki-
legri fyrir guðsríkis boðskapinn
Til Hrifnmgar

Vefðu sígaretturnar þínar úr
Ogden’s Fine Cut eða reyktu
Ogden’s Cut Plug í pípu þinni
en innan veggja þar sem lágt var
til lofts og þröngt til veggja.
Allir höfum við komið í ein-
hvern sælureit “þar sem andar
guðsblær og við erum svo frjáls”.
Þetta átti sér einkum stað meðan
við vórum ung og næmari fyrir á-
hrifum en síðar er áhyggjur lífs-
ins, vonsvik þess og armæða
byrgði okkur sólarsýn í hugsjóna
heimi mislukkaðrar tilveru. Já,
einhvern tíman höfum við komið
í einhvern sæludal þar sem “sælt
var oss að búa”.
Nú ætla eg að segja ykkur frá
einni slíkri unaðs stund um ís-
lenzka sumarnótt í frónskum
fjalladal. Eg var eitt vor á refa-
veiðum og lá úti í opnu byrgi.
Atvinnan var nú ekki neitt sér-
staklega kristileg en samt sjálf-
sagt nauðsynleg en eg gleymdi
öllu dýradrápi eina nóttina. Dag-
urinn hafði verið þægilega hlýr
og heiðríkur, eins og bezt má
verða í íslenzkum heiðadal; —
kvöldið yndislegt meðan hin
lækkandi júní sól breiddi glit-
blæjur úr geisla hjúpi á hæðir og
jökla. Vötnin, lækir og ár, glit-
ruðu silfur bláar í næturskyni,
eins guðshönd hafði málað vei-
öldina með óumræðanlegum lista-
smekk. Fuglarnir sungu lág-
stemda kvöldsöngva og hér og
þar sáust hjarðir á beit; fjall-
sæknar sauðkindur og fjörugt
stóð með flaxandi föxum og
hnarreista hálsa. Svo smám sam-
an hljóðnuðu allar lífsraddir
náttúrunnar eins og lífsins eng-
ill hefði svæft allar lifandi ver-
ur við barm sér svo þær gætu
endurnýjað krafta sína í værum
en skammvinnum óttublundi. Alt
var hljótt nema niður lækjanna
og elfunnar sem suðaði á flúðum
nokkuð lengra niðri í dalnum.
Alt minnti á himneskan frið og
jafnvægi um svo sem einnrar
stundar bil. Jafnvel sólin sýnd-
ist blunda yzt við sjónhring, með-
an hún seig í svalar lindir úthafs-
ins. — Svo sáust geislastafir
hennar á skýjum himins og á
dimmbláum marfletinum. Nýr
dagur var að rísa úr djúpi ald-
anna. Fuglarnir gátu ekki þagað
yfir þessum mikla atburði. Þeir
hófu sína morgun söngva stöðugt
sterkari og fegurri eins og þeir
væru að æfa röddina. Dýrin risu
á fætur og teygðu úr sér til að fá
nýjan þrótt í vöðvana. Bráðlega
glitraði allur heimurinn í glaða
sólskini. Sólarljósið streymdi
niður á jörðina og það var eins og
ljósum stafaði út frá hamra
veggjum f jallanna, út frá jöklun-
um, upp frá vötnunum, eins og
náttúran væri að fagria komu
hins nýja dags.
Mér fanst eg staddur í öðrum
heimi, í einhverjum dýrðar heimi
sem dagvitund mín og jafnvel
draumar hefðu aldrei áður aug-
um litið. “Já, hér vildi eg una
æfi minnar daga, alla sem guð
mér sendir”.
Hið fyrsta boðorð, sem bíblían
getur um að guð hafi gefið mann-
inum er hann gaf honum Edens
aldingarð til ábúðar, er þetta —
“Þú átt að rækta og varðveita
þennan gróður reit”. Höfum við
gengt þessu boði? Víða höfum
við lagt jörðina í eyði af því við
höfum ekki verndað hana fyrir
ágangi Mammons. Víða eru nú
sandfoks öræfi þar sem áður vóru
akrar. Árlega gengur á skógana
svo jarðvegurinn losnar úr dala-
drögum og fjalla hliðum. f vor-
leysingum skolast gróðrar mold-
in niður árfarveigina svo elfurn-
ar senda eyðileggjandi flóðöldur
yfir bygðirnar. Mörg af veiði-
vötnum eru nú orðin fiskilaus
fyrir gegndarlausa veiði og sama
má segja um ýms fiskimið. í borg
unum eru hin ömurlegustu öreiga
hverfi þar sem sjúkdómar og
siðspilling þróast til tjóns og
vanvirðu kristnum þjóðum. Er
það syndsamlegt að fara svo með
guðs góðu gjafir? Ef það er ekki
synd að ræna jörðina og spilla
gjöfum guðs; hvað er þá synd-
samlegt athæfi? Til hvers eru
þær gjafir gefnar? Þær eru gefn-
ar svo vér meðum njóta þeirra
og gleðjast við fegurð þeirra. Svo
vér megum uppala heilbrigða og
lundglaða kynslóð. Það er vor
skylda að skila þeim óskemdum
í hendur arftakanna, hinna kom-
andi kynslóða. Annars erum við
að ræna óborin börnin þeirra
guðlega föðurarfi. f guðsríki eru
allir erfingjar af því allir eru
börn hins himneska föðurs.
Nú fyrir skemstu las eg kyn-
lega frétt í blöðunum. Svo virð-
ist sem margir Bandaríkjamenn
sé farnir að bera kinnroða fyrir
það, að frelsisstyttan fræga
stendur í einu hinu ömurlegasta
skuggahverfi New York borgar.
Stungið hefur verið upp á því a '
flytja líkneskið á fegurri stað en
engum virðist hafa komið til
hugar að betra væri að breyta
þessu skuggahverfi í viðeigandi
ábúðar reit fyrir borgara hins
lýðfrjálsa lands, sem jafnframt
eru guðs börn. Mér er nær að
halda að guð láti sér annara um
börnin sín en myndastyttu úr
stáli og eir.
Guðsþjónusta vor ætti því að
vera í því innifalin að fegra og
bæta jörðina, af því jörðin er
guðs grund og hans og okkar á-
búðar staður. Þá lifðum við !
samræmi við þær kenningar, sem
frjálslyndið hefur okkur flutt
um alstaðar nálægð guðs.
Bóndinn sem yrkjir akur sinn.
geri hann það ekki einungis til
pess að auðgast sjálfur, heldur