Heimskringla - 07.07.1948, Blaðsíða 4

4. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 7. JÚLf 1948
íjeimskongia
(StofnHB ltM)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
EJgendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24185
VerO blaösins er $3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendisrt: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Viking Press Limited, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjðri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave., Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
“Heimskringla" is published by and printed by
THE VIKING PRESS LIMITED
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 7. JÚLÍ 1948
Um þjóðhátíðardag Canada
Á þjóðhátíðardegi Canada, 1. júlí, var helgidagur um alt land,
eins og lög gera ráð fyrir. Stjórnarskrifstofur, bankar og búðir
voru lokaðar. Þetta er eins og það á að vera. En það er annað,
sem ávalt hefir verið einkenilegt við þennan dag. Hans er aldrei
minst, sem sögulegs minningardags, að nokkru ráði, fram yfir það
sem blöð finna sér heilagt og skylt að gera. Menn streyma hópum
saman til sumarskemtistaða sinna. En þar eru engar minningar
fluttar um daginn. Þar fara engar samkomur fram. Enginn fær
neitt að vita um sögu dagsins.
í þetta sinn voru 81 ár liðin frá því að Canada sambandið, sem
svo er nefnt, var myndað. Sú sameining hófst 1. júlí 1867 milli
fjögra austurfylkjanna, en vesturfylkjanna og Prince Edward-eyju
síðar. Sameining allra fylkjanna í eitt þjóðríki, hefir óefað orðið
Canada-þjóðinni til mikils heilla og landið hefir fyrir það náð
miklu skjótara þroska. Fyrsti júlí er því merkilegur dagur og
sögulegur. Hann ber þjóðhátíðarnafn með rentu, er tillit er tekið
til starfs þjóðárinnar og framfara landsins á hinni stuttu aevi.
En hversvegna er hans ekki minst á veglegri hátt og almennari
en yfirleitt á sér stað?
Öllum ritstjórum erlendra blaða þessa bæjar, og þeir eru um
25, var eitt sinn af öðru dagblaði bæjarins boðið að segja frá hvernig
hin ýmsu þjóðarbrot þessa lands litu á hlutina hér og sérstaklega
á þjóðareiningu þessa lands. Sá er línur þessar ritar, lét þá í ljós
meðal annars, að erfitt mundi verða að benda á betri fóstru nokkurs
staðar í heimi en Canada. Margt stuðlaði að þessu: auðlegð og mikil
lífsskilyrði landsins, frelsi sem gaf eldri fósturbörnunum fylsta
leyfi til að mæla á máli ættlands síns til viðhalds andlegu lífi sínu
og jafnvel hvatti þau til þess; taldi þeim með öðrum orðum holt,
að nota menningu ættjarðar sinnar, til þess að geta orðið að sem
mestum mönnum og beztum borgurum. En úr því við vorum hingað
komnir, þótti oss jafnframt liggja býsna nærri, að mynda sér
glögg hugtök um það, sem framundan væri, og að í því efni þyrfti
að benda á hvað gera skyldi. Á eitt atriði var bent, sem oss þótti
vanrækt. En það var, að 'nota þjóðhátíðardag Canada hér til leið-
beiningar meira en gert væri. Var athygli um leið að því dregin, að
það mundi siður flestra þjóða vera og sigurinn í sjálfstæðisbaráttu
íslands hefði ekki lítið haft við þetta að gera. En hvað kemur
fyrir? Það atriðið í grein vorri, sem kvartaði undan hvað lítið
væri gert á þjóðminnngardögum til að fræða þjóðina um sögu og
framtíðar verkefnin var felt úr grein vorri, vegna þess, að sagt
var, að það lengdi um of greinina, sem ekki fór þó fram úr tveimur
dálkum.
Eftir þennan vökvaða bita, höfum vér verið sannfærðari um
það, en áður, að íslenzkra blaða sé hér full þörf. Það er hér ekki
verið að kvarta undan viðskiftunum við ristjóra blaðsins, sem hlut
eiga að máli. Þeir hafa úrfellinguna eflaust gert vegna þéss, að
hér er ekki nein hvöt hjá þjóðinni ennþá, að minnast sögunnar eða
neinna framtíðardrauma á þjóðhátíðardeginum. Ef til vill hafa
þeir hugsað sem svo að þetta léti aðeins fagurt í eyra smærri þjóð-
arbrotanna, en ekki hinna stærri og voldugri.
Það er því ofur skiljanlegt, að maður finni ekki miklar frásagn-
ir í blöðum þessa lands, af þessum nýafstaðna þjóðhátíðardegi.
Dagurinn er skoðaður, sem almennur helgidagur, til hvíldar líkama
og sál frá störfum, en ekki sem neitt sérstakur þjóðminningardagur.
Hvað lengi verða börn fóstrunnar, kjölandsins bezta, ánægð
með það? Þegar litið er á, hve stuttur tími er liðinn frá því að
fylkjasambandið var stofnað, eða hvað canadiskt þjóðlíf er enn
ungt, mega framfarir þess furðulegar og æfintýralegar teljast. Ein
stórfeldasta þjóðarsaga hefir verið hér í smíðum. Það væri ekki mót
von, að þegnana fýsti að heyra þá sögu og þau æfintýri og ekki
sízt þau af börnum fóstrunnar eða afkomendur þeirra, sem til
mikillar söguþjóðar eiga ættir að telja.
Á VÍÐ OG DREIF
The Icelandic Canadian, 4.
bindi sjötta árgangs, er nýkomið
út.
Ritið er að þessu sinni heldur
stærra en áður og efni þess er hið
fróðlegasta og skemtilegasta til
lesturs. Helztu greinarnar í því
eru um samanburð íslenzkra og
erlendra orða og rakin uppruni
fjölda íslenzkra orða til annara
mála, eftir próf. Watson Kircon-
nell. Er einkar skemtilegt að
lesa grein þessa fyrir hvern þann
er íslenzku ann. Bæði er skyld-
leiki orðanna mjög eftirtekta-
verður, en hitt er þó ennþá uv*
unarverðara, hvað vel hefir tek-
ist með smíði margra íslenzku
orðanna úr útlendu málunum,
viðvíkjandi kirkju og ýmsu öðru
nýju, er upp kom. Þessi orð eru
alveg ótrúlega mörg. Var það
forfeðrunum auðveldara
VÖNDUÐ RIMNA-
ÚTGÁFA
Eftir próí. Richard Beck
Olgeirs rímur danska eftir
Guðmund Bergþórsson. I. —
II. bindi. Landsbókasafn fs-
lands og ísafoldarprent-
smiðja, Reykjavík 1947.
Með þessari vönduðu útgáfu
af Olgeirsrímum er stórt spor
stigið í þá átt að leggja verðuga
rækt við rannsókn og útgáfú
rímnanna, þessarar þjóðlegu og
sérstæðu bókmenntagreinar, er
öldum saman var mikill og merk-
ur þáttur í íslenzku þjóðliífi og
menningu, þó að þær hafi nú orð-
ið að rýma sess fyrir nýrri skáld-
skapar- og bókmenntastefnum.
Það rýrir í engu menningarsögu-
aði legt gildi þeirra; en um fræði-
mynda þessi íslenzku orð, sem
sum eru fögur, þó önnur séu lak-
ari, en hinum mörgu leiknu og
lærðu rithöfundum nútímans? —
Það liggur orðið mikið verk fyrir
að búa til ný orð í iðnaðar — og
öðrum nýjum vísindagreinum.
Aðrar ágætar greinar eru um
skáldkonuna frú Elinborgu Lár-
usdóttir og starf hennar eftir
Walter J. Lindal dómara og smá-
saga þýdd eftir hana af Jakobínu
Johnson. Frú Hólmfríður Dan-
ielson skrifar og dálitla grein um
próf. Watson Kirkconnell, þen”
an ágæta vin íslenzkra bókmenta
og mikla lærdómsmann.
Þá er ennfremur mikið tínt til
af fréttum og íslenzkum fróðleik.
er gott safn og sögulegt er að
verða.
★
Vísindamenn í Bandaríkjunum.
eru nú sannfærðir um að hægt sé
og hættulaust fyrir mann a*
komast um 100 mílur út frá
jörðu. Kvað bráðlega standa til
að reyna þetta.
Ferðatækið er “rocket”, eins
konar skotkólfur, sem loka i
manninn í og skjóta svo öllu sam
an út í buskann.
Heitir sá dr. T. J. Killan, og
hefir umsjón vísinda rannsókna
í flotamáladeild Bandaríkjanna,
sem telur þetta vel kleift og er
áfram um að reyna það.
Verstu erfiðleikana á þessu tel-
ur hann þá, að fá skotkólfinn til
að hægja ferðina er til jarðar
kemur aftur. Samt muni það
kleift reynast að gera manninum
mögulegt að komast út í fallhlíf
er hann nálgast jörðina.
Nægilegt rúm er í farinu til
þess að taka með sér allskonar
sjálfvirk vísindaáhöld.
Kólfurinn klýfur loftið m
gildi þeirra og skemmtigildi fer
Finnur Sigmundsson landsbók"’
vörður þessum orðum í formála
sínum
“Vera má, að margir hinna ó-
prentuðu rímnaflokka þyki eiga
lítið erindi til almennings nú á
tímum. Um það verður þó varla
deilt, að vér eigum rímnaskáld-
unum margt og mikið að þakka.
Þáttur þeirra í varðveizlu tung-
unnar mun seint verða ofmetinn.
Rímnakveðskapurinn hefir drjúg
um stutt að því að halda vakandi
áhuga almennings á skáldskap og
fróðleik og varnað því, að hæfi-
leikinn til að yrkja doðnaði nið-
ur og hyrfi úr þjóðareðlinu; —
jafnvel þó að yrkisefni væru fá-
breytt og ekki ætíð merkileg .
f rímunum voru ýmis viðfangs-
efni til íhugunar og heilabrota
eigi aðeins skáldskaparmálið,
sem útheimti sérstaka undirstöðu
þekkingu og gat oft orðið tor-
skilið í viðjum dv^-
heldur og ýmiskonar orðaleikir
og gátur, fólgin nöfn í málrún-
um og margskonar líkingum o.,
s. frv. Skemmtigildi rímnanna
á blómaöldum þeirra verður
hvorki vegið né metið. Löng og
daufleg vetrarkvöld hjálpuðu
þær forfeðrum vorum og for-
mæðrum til þess að deyfa eggjar
myrkurs og kulda í fátæku og
einangruðu landi. Þó að ekki
væri annars að minnast, ber
rímnaskáldunum þökk og virð-
íng.
Þessi útgáfa af Olgeirsrímum
er tileinkuð Sir William A.
Craigie, hinum víðfræga fræði-
manni og ágæta íslandsvini, í til-
efni af áttræðisafmæli hans síð-
astliðið sumar. Veitti Alþingi fé
til útgáfunnar í heiðurs skyni
við hinn mikilhæfa fræðiþul og
einnar mílu hraða á sekúndu. Alt v;n VOrn, og var það bæði vel gert
ferðalagið stendur yfir í átta
mínútur.
Er þessi skratti hættulaus? —
Útlitið er það, því margir hafa
boðist til að takast ferðina á
hendur.
Sá sem fyrir því verður, er
fyrsti maðurinn, sem sagt getur
að hann hafi séð himingeiminn
fyrir utan andrúmsloft jarðar.
ALLIR VILJA VERÐA
PÁFAR ‘
Þeim fer sí og æ fjölgandi,
sem um embætti páfa sækja
liberal-flokksvatikaninu, er King
forsætisráðherra segir bráðum að
hver sem vill megi hafa fyrir sér.
Fyrst var ekki um annan eftir-
mann Kings talað, en Rt. Hon.
Louis St. Laurent. Nú eru fleiri
komnir í spilið. Á meðal hinna
helztu þeirra eru Rt. Hon. C. D.
Howe, Rt. Hon. James G. Gard-
iner og einir fimm eða sex aðrir
þar á meðal Stuart Garson, for-
sætisráðherra Manitoba.
Hinn síðast nefndi hefir að
vísu ekki svarað spurningum
fregnrita neitt ákveðið um þetta
og telur sig ekki mikils vísan
um það. Hitt mun þó satt vera að
hann muni, sem fulltrúi Mani-
toba-fylkis verða sendur á þing
liberala í ágúst, er velur sér for-
ingja.
Það hefir fyr verið minst á for-
sætisráðherra Manitoba, er stöð-
ur hafa staðið til boða hjá Ot-
tawa-stjórninni. Það væri engin
ástæða til að ganga fram hjá þess-
ari stöðu, sem nú bíður einhverra
góðra manna. Stuart Garson,
stjórnarformaður Manitoba-fylk-
is, hefir bæði hæfileika og margt
annað á borð við þá, er í va)i
verða.
Auðvitað er þetta alt undir
honum sjálfum komði. Það geta
verið mál einnan þessa fylkis,
sem honum eru meira áhugaefni
en þetta.
En þar sem hann er á skrá
hinna útvöldu talinn, er ekki ó-
líklegra að hann eigi síðasta leik-
inn, en nokkur annar.
SMÆLKI
Tvær litlar stúlkur voru að
leika sér. — “Mér þætti undur
vænt um ef þú vildir leigja mér
þetta fallega hús. Það sem við
erum í, hefir verið selt,” segir
önnur þeirra.
Hin spyr: “Áttu nokkra for-
eldra?”
“Já, tvo.”
"Mér þykir fyrir að segja þér,
að þá get eg ekki leigt hér
Eins og þú veizt, eru foreldrar
svo eyðileggingarsamir.”
★
“Eg spilaði bridge við Biörn í
gærkvöldi.
og löngu verðskuldað. Og hafi
einhver verið í vafa um það, að
Sir William yrðf þessi rímnaút-
gáfa kærkomin afmælisgjöf, þá
hefir hann nú sjálfur skorið úr
því svo eigi verður um villst,’
með þeirri yfirlýsingu sinni, að
ekkert hefði honum þótt vænna
um, að gert væri sér til heiðurs
af hálfu íslendinga á þessum
tímamótum ævi hans. Fór það
einnig að vonum, jafn miklar
mætur og hann hefir á rímunum
og jafn annt og hann hefir lát
ið sér um það, að þeim væri mak-
legur sómi sýndur. Hefir hann
einnig, eins og kunnugt er, með
ýmsum hætti sannað það í verki,
að þar fylgir hugur máli.
. . Olgeirsrímur eru mikið rit, í
tveim bindum, samtals 766 bls. að
stærð, og útgáfan um allt hin
vandaðasta, svo að til sæmdar er
öllum, sem þar eiga hlut að máli.
Hafa og ágætir menn valist til að
búa rímurnar undir prentun, þar
sem eru þeir Finnur landsbóka
loftunum, hitti hann dr. William
“Var það nokkur leið? Hann Beebe, sem þá var alveg ijýkom-
er alveg að verða heyrnarlaus.”
“Jú, það gekk nú furðu vel, en
maður varð að bjóða skrambi
hátt.”
★
Skömmu eftir að prófessor
Piccard kom seinast ofan úr há-
uppi
i?”
inn neðan af hafstbotni.
“Hvað sástu þarna
spurði Beebe.
“Enga engla,” anzaði Piccard,
“en hvað sást þú?”
“Engar hafmeyjar,” anzaði
Beebe.
vörður og dr. Björn K. Þórólfs-
son skjalavörður.
f formála sínum ritar Finnur
um Guðmund Bergþórsson, höf-
und rímnanna, sem var þjóð-
kunnur maður og vinsæll mjög
á sinni tíð, en hann var uppi
á seinna helmingi 17. aldar, lézt
1705, 48 ára að aldri. Ber það and-
legu atgervi hans og manndómi
fagurt vitni, hversu honum tókst
að hefja sig yfir hin andvígustu
kjör, en um það farast Finni
þannig orð:
“Ævi Guðmundar Bergþórs-
sonar er um margt raunasaga, en
þó jafnframt saga mikilla sigra.
Hann er kominn af fátækum og
umkomulitlum foreldrum. Fjög-
urra ára að aldri veiktist hann
og er farlama upp frá því, mátt-
vana í fótum og hægri hönd að
mestu og mjög krepptur. Sakir
gáfna sinna og stakrar námfýsi
tekst honum þó að læra að lesa
og skrifa og síðan að afla sér
margvíslegs fróðleiks. Hann fer
snemma að yrkja, og tuttugu og
þriggja ára að aldri ræðst hann í
það stórvirki að kveða Olgeirs-
rímur. Hann vinnur hylli al-
mennings, og þjóðsögur skapast
um hann. Lærðir menn veita hon-
um athygli, og þá rekur í roga
stanz þegar þeir kynnast gáfum
hans og þekkingu”.
Inn í grein sína um skáldið
fellir Finnur frásögn tveggj?
samtíðarmanna um hann og ævi
feril hans, en sjjálfur bregður
Guðmundur með ýmsum hætti
birtu á ævikjör sín, lífsskoðun og
samtíð sína í rímnamansöngvum
sínum og kvæðum.
Ekki er það út í hött, að fyrr-
greind frásögn samtíðarmanna
Guðmundar talar um hann sem
“nafnfrægt rímnaskáld”, því
bæði naut hann, eins og áður get-
ur, mikillar hylli almennings á
sinni tíð og lengi síðar, og mun
jafnan verða skipað innarlega á
bekk slíkra skálda vorra. En auk
þess, sem f jöldinn allur af meiri-
háttar rímum liggur eftir hann,
orti hann mörg kvæði annars efn-
is, og er “Heimspekingaskóli”
kunnast þeirra og harla merki-
legt að sama skapi; er það til
marks um vinsældir þess, að til
eru af því ekki færri en 65 af-
skriftir í handritasafni Lands-
bókasafnsins, og hefir það þó
verið prentað þrisvar sinnum.
Seinni hluti formálans, sem dr.
Björn K. Þórólfsson ritar, er
gjörhugul og gagnmerk ritgerð
um Olgeirsrímur, en þær “eru
kveðnar eftir hinni dönsku Ol-
geirskroniku (Olger Danskes
Krönike), almúgabók, er stafar
frá sama frekkneska tólftu aldar
kvæðinu, sem Oddgeirs þáttur
danska í Karlamagnúss sögu
grundvallast á.” Gerir dr. Björn
nokkurn samanburð á rímunum
og frumritinu og bendir meðal
annars á það, að ekki einungis
söguefnið sjálft sé þrætt með svo
mikilli nákvæmni frá upphafi til
enda, að nálega hvert smáatriði
kemur fram í rímunum, heldur
eru hugleiðingar oe
semdir út af söguefninu þræddir
með sömu nákvæmni. En hinu er
ekki að leyna, að skemmtilegri
hefðu rímurnar vafalaust orðið
að frásögn til, ef höfundur hefði
gefið ímyndun sinni lausri taum-
inn, í stað þess að rígbinda sig
við hvert atriði frumritsins.
Sérstaklega athyglisverður er
sá kafli ritgerðarinnar, sem fjall-
ar um bragarháttu Olgeirsrímna,
en þær eru mjög fjölbreýttar um
háttaval og dýrt kveðnar, og bera
því órækan vott bragfimi Guð-
mundar og orðgnótt; hinn mikli
dýrleiki kveðskaparins veldur
því þó jafnframt, að rímurnar
verða bæði þyngri í vöfunum og
torskildari. Ber því að b--
það, að óumflýjanlegar ástæður
hömluðu því, að dr. Björn ritaði
fyrirhugaðar skýringar við Ol-
geirsrímur, sem drjúgum myndu
hafa gert þær lesandanum að-
gengilegri og ánægjulegri af-
Jestrar. Þess er og skylt að geta,
beztu rímna Guðmundar. Hvað
sem því líður, þá verður því vart
neitað, að þær eru eigi lítið afrek
í bókmenntum þeirrar aldar, og
voru því verðugar þess sóma, sem
þeim hefir sýndur verið með þess
ari vönduðu útgáfu þeirra.
En upp á rímurnar almennt má
með miklum sanni heimfæra orð
hins snjalla og djúpsæja skálds
vors um móðurmál vort, og segja
að þær hafi öldum saman verið
þjóð vorri:
“ljós í lágu hreysi,
langra kvelda jólaeldur.”
En heiður og þökk sé þeim
öllum, sem báru birtu og yl inn
í höfugt skammdegismyrkrið og
vetrarkuldann og héldu logandi
eldinum á andans arni þjóðar
vorrar!
ISLENDINGADAGURINN
1 SEATTLE
Eins og mörg undanfarin ár,
munu íslendingar í Seattle halda
fslendingadags hátíð að “Silver
Lake” sunnudaginn 1. ágúst. —
Nefndin er í óða önnum að und-
irbúa hátíðarhaldið, og mun
reyna af fremsta megni að láta
hana verða sem ákjósanlegasta.
Við erum nú sérstaklega hepn-
ir að hafa í okkar hóp ágætis
söngmenn, Tani Björnson og Dr.
Edward Pálmason, sem eru nafn-
frægir sóló söngvarar, sem unun
er að hlusta á. Ennfremur mun
ungfrú Kristín Jónsson skemta
með violin-solo og mun engum
verða vonbrigði að hlusta á hana,
því hún er talin með þeim beztu
í sinni list.
Aðal ræðumaður dagsins verð-
ur Dr. Rúnólfur Marteinsson og
mun hann tala á íslenzku, eins
og allir vita er séra R . Marteins-
son prýðilega máli farinn og
sannur Íslendingur í húð og hár.
Ef þið viljið heyra vel fram
borið og rétt talað íslenzkt mál,
komið og hlustið á Dr. R. Mar-
teinsson, þið munið ekki sjá efíir
því.
íþróttir af ýmsu tagi fara
fram og verður verðlaunum út-
býtt í glerhörðum peningum til
þeirra sem beztir reynast.
Aðsókn að íslendingadags há-
tíðunum okkar hér í Seattle hefir
ávalt verði framúrskarandi góð.
landar hafa sótt samkomuna úr
öllum áttum og margir langt að
og ávalt skemt sér mæta vel og
aldrei orðið fyrir vonbrigðum.
fslendinga hátíðishaldið hér
vestan hafs má ekki leggjast nið-
ur. Það ættu afkomendur okt—
að muna, þó að við hinir eldri
hverfum af sjónarsviðinu.
Veitið athygli auglýsingum
okkar um íslendingadags hátvY-
ina í Seattle, sem mun birtast
bráðlega í íslenzku blöðunum.
/. /. Middal
v í s a
“Þegar eg sá þýðingu af vísu
minni (um mánann) eftir próf.
Skúla Johnson.
Motto: “Eg reiði mig á mánann”.
Eg fann þig eitt sinn fullur,
þú fylgdir mér á leið,
og viltum veg mér greiddir
til vinar, sem mín beið.
Þá alt var auðn og myrkur
og engum gat eg treyst.
Þú hefir hlutverk mánans
af hendi sjálfur leyst.
K. N.
Mitchell verkamálaráðherra
sambandsstjórnar og Chevrier,
flutningaráðherra hefir verið
falið að semja við járnbrautar-
þjóna í Canada, er hóta verkfalli
15. júlí. Á fundi sem staðið hef-
ir yfir í Montreal varð engu til
vegar komið um sættir. Átján al-
þjóðafélög (Brotherhoods) eiga
þarna hlut að máli með um 120,-
000 félagsmönnum. Járnbrauta-
félög hafa boðið sættir með 20
að þeir, sem þeim hnútum eru'centa kauphækkun, en félögin
kunnugir, telja þær eigi meðal fara fram á 35 cents á kl.st.