Heimskringla - 01.06.1949, Blaðsíða 1

TRY A
"BUTTER-NUT"
LOAF
CANADA BREAD CO. LTD.
Winnipeg, Man.
Phone 37 144 Frank Hannibal, Mgr.!
1 »######^#####################»####
##################################■
TRY A
"BUTTER-NUT"
LOAF
CANADA BREAD CO. LTD. !
Winnipeg, Man.
Phone 37 144 Frank Hannibal, Mgr. |
#################################<
LXIII. ÁRGANGUR - WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 1. JÚNÍ 1949 __________________________________ NÚMER 35.
Winnipeg 75 ára
Það er nú Icomið á sjötugasta
og sjötta árið, síðan Winnipeg
hlaut borgarréttindi. En að fá
þau var ekkf með sældinni
úttekið. Þeir sem fyrir þeim
börðust voru ekki nema 1500.
Eftir tveggja ára þrátt og þref
um það á Manitoba-þingi, sem
sjálft var þá ekki nema þriggja
ára gamalt, fékst loks stofnskrá-
in veitt. Það var 8. nóv. 1873.
En það var ekki einungis
um borgarréttindin, sem barist
var. Það var einnig gert um nafn
borgarinnar. Það voru margar
breytingartillögur gerðar um
það á þinginu. — Nöfnunum
"Garry”, Assiniboine” og “Sel-
kirk” var mjög haldið fram. En
þeir sem reist höfðu sér hús með
fram aðalstræti, utan Fort Garry
virkisins, voru ánægðastir með
nafnið Winnipe^. Blað sem byrj-
aði að koma út á þessum slóðum
28. des. 1859 og hét “The Nor’
Wester”, er eignað að hafa
stungið upp á nafninu Winni-
peg. Það blað telur sig fyrsta
blað Vestur-Canada. Undir nafni
þess stóðu “Red River Settle-
ment, Assiniboia.” En nafnið
Winnipeg, sem loks var sæzt á,
og sagt er að þýði leirvatn, eða
skolugt vatn, mun skírt hafa ver-
ið eftir Winnipegvatni, enda má
hún heita á bökkum þess. Nú
hafa Winnipegbúar reist sér
sumarbústaði einn eftir annan,
langa leið norður með Winnipeg-
vatni að vestan. Þar er og aðal
landnám íslendnga: Nýja-ís-
land.
Winnipegvatn og fiskisæld
þess, hefir að líkindum verið
helzta aðdráttarafl þeirra er
hingað fluttu. Á bökkum þess
urðu það þó örlög íslendinga að
setjast að, fyrstum hvítra manna.
Bátaleiðir hafa um það leyti ver-
ið kunnar alla leið sunnan úr
Bandaríkjunum og norður til
Hudsons flóa. Er jafnvel haldið
að Norrænir menn eða íslend-
ingar hafi leið þessa farið áður
en nokkrar sögur fara af. Eiga
minjar að bera það með sér, sem
fundist hafa. En hvort að svo
stendur á þeim, er þó enn ósann-
að mál. i
Árið sem Winnipeg fær borg-
arréttindi, er tala íbúanna sögð
rm 1500. Um 1870 bjuggu í þdrp-
inu Fort Garry 215 manns. En
það var staður þessi nefndur,
sem nú er Winnipegborg. Var
það við^kiftastöð Hudsons-flóa
félagsins. Fort Garry var gert
1822 og endurreist 1835. Að þeim
undanskyldum, sem hjá Hudsons
flóa félaginu unnu, hefir hér þá
ekki verið annað hvítra manna
I er þeir og nýlendumenn þeir er
komu með Selkirk lávarði hing-
' að 1812 og settust að á Rauðár
bökkunum. Farast Baldvin L.
Baldvinssyni, fyrrum þingmanni
og ritstj. Hkr. orð um þjóðlífið
hér á þessum árum (1870), á
þessa leið í grein, er hann reit í
jólablað Heimskringlu árið 1923
á fimtugasta afmælisári Winni-
pegborgar:
“Þess má fyrst geta, að árið
1870, var þar sem nú er aðal-
stræti borgarinnar, aðeins mjó
gata eða gangtröð gegnum skóg-
arbeltið, sem stóð á Rauðárbakk-
anum, þar sem borgin nú stendur
Þá voru hér um 30 bjálkakofar
og nokkur tjöld og íbúatala bæj-
arins var 215 manns, mest kyn-
blendingar og nokkrir verzlun-
armenn auk þeirra, sem hér unnu
við Hudson’s Bay stöðina og
nokkur hópur hermanna. Alt
landið umhverfis, mátti heita
auðn og villidýr, svo sem birniii
hreindýr, refir og einstöku vís-
undar, ráfuðu þá um skógana,
og það kom fyrir stundum, að
þessara dýra varð vart inn á milli
kofanna, sem fólkið bjó í.
Eins og gefur að skilja, voru
hér þá engin þau menningartæki,
sem nú eru hverju siðuðu þjóð-
félagi talin óhjákvæmileg. Enn
var hér þá ekki orðið siðað land
í þess orðs algengu merkingu.
Hver gat lifað frjáls og eftir eig-
in geðþótta og unnið sér inn
brauð eftir föngum, án íhlutun-
ar yfirvalda, sem hér voru þá
engin. Annars bendir sagan til
þeirrar ályktunar, að íbúarnir
hafí á þeim tíma orðið að lifa
hér sem næst útilegumanna og
Indíána-lífi.”
Þannig var þá umhorfs í hinni
fornu Winnipeg éða Fort Garry
fyrir rúmum þremur fjórðu úr
öld. Þeir sem ekki hafa Winni-
peg litið fyr en á síðustu árum,
munu eiga óhægt með að gera sér
í hugarlund breytinguna, sem
orðið hefir á einu og öðru.
En upp úr árinu 1870, fara
menn að flytja hingað frá Aust-
ur-Canada, aðallega Ontario-
fylki. Og þrátt fyrir það, að
borgin mætti enn heita aðskilin
frá umheiminum, um nokkur ár,
að því er samgöngur snerti, —
fjölgaði íbúunum á næstu árum
svo, að þeir voru orðnir nærri
20,000 árið 1885. En það er þó
ekki fyr en eftir árið 1905, að
tala þeirra kemst fram úr 80,000.
Á næstu 35 til 40 árum er sá
skriður komin á þroska hennar,
að íbúatalan þrefaldast eða vel
það.
Á fyrstu árum borgarinnar eða
frá 1875 til 1878, er hér flest í
sama horfinu og áður. Jarðrækt
var hér engin teljandi. Og fóður
fyrir þær fáu skepnur sem hér
voru, var nagað með orfi og ljá,
eins og við þektum heima af ís-
landi. Drykkjar vatnið var í
Rauðána sótt og flutt heim í
tunnum. Tvö pósthús voru þá í
Manitoba. Bankakríli var hér
komið upp árið 1874. En j'árn-
braut var engin og einu flutn-
ingstækin sem tengdu borgina
við umheiminn, voru flatbotnað-
it ganglausir dallar, er ferðast
var með hundruðir mílna suður í
Bandaríki, áður en í sæmileg
flutningstæki varð náð. En rit-
síma samband var þá komið á
hér.
Hér er þá um að ræða það
tímabil, er íslendingar fyrsjf
fluttust til Manitoba-fylkis. Því
er og það að íslendingar nú, ein-
mitt það árið, sem Winnipeg-
borg minnist 75 ára afmælis síns,
geta einnig minst 75 ára þjóð-
minninardags síns vestan hafs
því okkar fyrsti þjóðminningar-
dagur, var haldinn í Milwaukee
1874.
Fyrsti borgarstjóri í Winni-
peg er Francis Evans Cornish,
Q.C., (Queen’s Council). Og
fyrsta fund sinn heldur bæjar-
stjórnin 19. janúar 1874. Tekur
bærinn sér þá innsigli og standa
á því orðin: Commerce, Prud-
ence, Industry. Ennfremur er
vísundurinn þar, er áður var hér
“hæstráðandi” á þessum slóðum
eða stöðum sem borgin stendur
nú á. Er hinum forna konungi
ekki nema tilhlýðileg virðing
sýnd með því. Einnig er mynd af
gufuvél á innsiglinu sem tákn
verklegra framfara og kornbindi
er vitna skal um hina miklu korn-
framleiðslu landsins.
Eins og áður er vikið að, hafa
framfarir borgarinnar orðið ör-
skreiðari en maður getur í fljótu'
bragði hugsað sér. Því til sönnun
ar þarf ekki annað en að minna
á fáein atriði úr fortíð, ef nota
má það orð, og nútíð hennar.
Vér trúum því ekki að sá sam-
anburður þyki ekki eftirtektar-
verður.
Árið 1873, gáfu íbúarnir á
Rauðárbökkum hér, það er að
segja í Kildonan og Winnipeg
sem síðar varð, út skipun um
það, að jarðir mættu nýir land-
nemar ekki festa sér hér fyr en
komið væri fjórar mílur út frá
Rauðánni. íbúar þessir voru mik-
ið kynblendingar, afkomendur
skozkra manna er hingað komu
með Selkirk lávarði, er tekið
höfðu sér þarna bólfestu, eftir
að hann keypti landið af Hud-
son’s Bay félaginu. Verðið sem
hann gaf fyrir spilduna á bökk-
um árinnar, sem heita mátti alt
Kildonan héraðið og Winnipeg
mikið til, var 10 shillings. Félag-
ið varð nokkru síðar að kaupa
aftur af Selkirk lávarði nokkuð
af þessu héraði og greiddi þá
68 þúsund sterlingspund fyrir
það. Hvað fyrir Winnipeg og
Kildonan myndi nú þurfa að
gefa í heild sinni, geta menn
ekki gizkað á í fljótu bragði, en
svo mikið er víst, að meira
mundi til þess þurfa en 10 shill-
ings eða 60 þúsund sterlings
pund. Það gerir minstan mun
hvor upphæðin er borin saman
við núverandi verð allrar borg-
arinnar.
Stærð Winnipegborgar er tal-
in sem næst 25 fermílur (24.9 f.
m.). 14,865 ekrur af því eru þurt
land, 422 ekrur vatn. Utan landa-
mæra borgarinnar eru J74 ekrur
af landeign hennar.
Járnbraut var hér engin 1873,
sem áður er sagt. En árið 1878
var járnbraut lögð sunnan að til
St. Boniface, austan megin
Rauðár og beint á móti Winni-
peg. En Canada Kyrrahafs-
brautin, er til bæjarins var lögð
frá Austur-Canada, var ekki full-
gerð fyr en 1886. Segja minnug-
ir að með fyrstu lestinni til
Winnipeg hafi hópur íslendinga
komið og að þeir hafi verið
fyrstu útlendingarnir að ferðast
með henni þessa leið. Nú liggja
hingað brautir beggja stærstu
járnbrautafélaganna, C. P. R. og
Þjóðbrautakerfið og stöðvar
þeirra eru bæ þessum til prýði.
Alls kvíslast nú út úr bænum í
allar áttir 28 járnbrbautir. Spor-
brauta garður C. P. R. félagsins
í Winnipeg er sagður hinn
stærsti í öllum heimi. Um 16,000
manns vinna hér hjá járnbrauta-
félögum.
Árið 1871, var í Fort Garry-
þorpinu hér, 1 skóli með 35 nem-
endum og 1 kennara. Árið 1948
voru hér 69 skólar, 1078 kennar-
ar, og tala nemenda 32,000. —
Verð skólahúsa bæjarins var
metið $10,503,696. Auk þessa eru
hér kvöldskólar með á annað
hundrað kennara og 4000 nemend
ur. Mentamálin þykja yfirleitt
í mjög góðu horfi hér og nem-
endur frá háskólanum héðan hafa
gert vel við æðstu stofnanir
brezka ríkisins, svo sem Oxford
háskólan á Englandi og víðar.
Neyzluvatn borgarinnar er nú
ekki sótt í Rauðána eins og
1873, heldur er það sótt í stöðu-
vatn um 100 mílur vegar norð-
austur af Winnipeg. Fyrst var
bænum séð fyrir neyzluvatni af
félagi, sem var einstakra manna
eign, en árið 1899 keypti borgin
vatnsverk þess af félaginu fyrir
$237,650. En svo ör var vöxtur
borgarinnar, að þó að bærinn léti
grafa sjö brunna, 18 feta víða og
suma alt að því 102 feta djúpa,
var ekki sjáanlegt, að jafnvel
með því yrði nægt þörf með
neyzluvatn hér. Og því var á
þessu stórverki byrjað, að leiða
neyzluvatn til bæjarins utan frá
Shoal Lake. Og í marz 1919 var
því lokið. Þykir vatnið hið bezta
og er óþrotlegt talið og nægja
þörf alt að því miljón íbúa. Tók
bærinn 13milljón dollara lán
til þess að færast þetta í fang.
Hefir fyrirtækið margfaldlega
borið sig og neyzluvatn er óvíða
ódýrara en hér. Um 17 miljónir
dollara kostaði vatnsverkið með
öllu þar að lútandi töldu. Á sól-
arhring getur það fullnægt
þorzta bæjarbúa, eins lengi og
neyzlan fer ekki fram úr 100
miljón galónum.
Árið 1906 var farið að ræða um
að bærinn ætti að koma sér upp
raforku búi. Er skemst frá því
að segja, að Winnipeg Hydro
Electric kerfið var tekið til
starfa í október 1911. Orkuverið
var reist 77 mílur norður af
Winnipeg, á Pointe du Bois, við
Winnipeg ána. Áður hafði
Winnipeg Electric félagið séð
bænum fyrir ljósmeti. Kostaði
orkuverið bæinn 12Y2 miljón
dollara. Eftir að þjóðeignarfyrir-
tæki þetta tók til starfa, lækk-
aði verð á orku til ljósmetis úr
20 cents í 2x/2 cents! En brátt
kom að því, að þau 102,000 hest-
Innsigli Winnipeg-borgar
öfl af orku sem þarna voru fram-
leidd, nægðu ekki þörfinni. Var
því byrjað í 1929 á að koma upp
öðru orkuveri við Winnipeg ána
hjá Slave Fallá, um 7 mílur
burtu frá hinu verinu. Hefir það
nú starfað nokkur ár.
Iðnaður var hér engin 1873.
Nú eru hér milli 900 og 1000 iðn-
aðarstofnanir stórar og smáar, er
framleiða vörur er nema að
heildsölu verði $450,000,000. At-
vinnu við það hafa um 41 þús-
und manns.
Verzlun Winnipegborgar var
svo lítil 1873, að ekki er teljandi.
Hvað mikil hún er nú er ókleift
að segja um. En að því leyti, sem
ávísanaskil bankanna bera með
sér (Bank Clearings) voru þau
árið 1943 $5, 807,734,669. Er þó
víst, að það sýnir ekki fullan
hluta allra viðskifta.
Sporvagnafélagið (Winnipeg
Electric Co.) hefir yfir 300 spor-
vagna daglega í umferð á spor-
brautum bæjarins. Eru spor-
brautir félagsins í bænum og um-
hverfinu 92 mílur að lengd. Árs-
tekjur félagsins nema árlega um
6 miljónum dollara.
Breytinguna sem orðin er á
flutningstækjum bæjarins frá
því árið 1872, sýnir mynd á öðr-
um stað í blaðsinu betur en orð
fá lýst.
Winnipeg er mesta kornverzl-
unarstöð í Ameríku. f október
1876 var hveiti fyrst sent út úr
Manitobafylkinu til Ontario. —
Voru það 857 mælar og seldist
mælirinn á 85 cents. Nú er ár-
legur hveiti- útflutningur frá
Frh. á 4. bls.
Fort Garry, reist 1822, á bökkum Assiniboine - árinnar þar sem Winnipeg nú er.
Á horni Main og Portage 1872
Á Main og Portage nú — horft vestur