Heimskringla - 05.10.1949, Blaðsíða 4

4. SlÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 5. OKTÓBER 1949
Heimakringla
fStofnuO HU)
Cemut út á hverjum miðvikudegl.
Eigendur: THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg — Talsími 24 185
VerB blaðsins er S3.00 árgangurinn, borgist fyrirfram.
Allar borganir sendist: THE VIKING PRESS LTD.
öll viðskiftabréf blaðinu aðlútandi sendist:
The Vlking Press Limited, 853 Sargent Ave„ Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift tii ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA, 853 Sargent Ave„ Winnipeg
Advertising Manager: P. S. PÁLSSON
"Heimskringla" is published by THE VIKING PRESS LIMITED
and printed by VIKING PRINTERS
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man. — Telephone 24 185
Authorized as Second Class Mail—Post Office Dept., Ottawa
WINNIPEG, 5. OKTÓBER 1949
Tito Asíu
Til Vigfúsar Guttormssonar og
konu hans Vilborgar
á fimtugasta giftingar afmæli þeirra 1949
Hvað tekur við í Kína? Rís þar upp kommúnistaríki eftir
rússneskri fyrirmynd, þegar uppreistarmennirnir eru komnir þar
til valda? Menn virðast ekki á einu máli um þetta.
Með Rússa stjórnandi bæði í norðvestri og norðaustri í Kína,
væri ekki ólíklegt að áhrifa þeirra gætti nokkurs á hina nýju stjórn.
Mao Tze-tung foringi kommúnista og sá er völd mun mest hafa
innan skamms í Kína, hefir stöku sinnum látið, sem hann væri
sá, sem sínu víðlenda ríki mundi einn ráða, en ekki neinir aðrir.
Hann talar sem hann hafi engan beig af skýjunum í norðri. En að-
farir hans eru þó um margt líkar Stalins. Mál og hugsana frelsi í
þeim hlut Kína, sem kommúnistar ráða yfir, er eins takmarkað og í
ríki Stalins.
í síðustu fréttum frá Kína, er meira látið af skemdum hins
mikla flóðs á sumrinu, en áður hefir gert verið. Á komandi vetri,
er flestra mál, að hungurdauði vofi yfir meiri og geigvænlegri en
nokkru sinni fyr í sögunni. Kommúnista foringinn hefir því alt
öðru að sinna, en að þrátta um stjórnskipulag í landi sínu. Verk-
efnin liggja í öðru, sem snúa verður sér að, ef vel á að fara.
Á sigurför sinni suður eftir landinu, hafa Kínverjar verið að
leggja eyra við því er Mao Tze-tung hefir sagt. Þeir vita sjálfir
lítið meira en aðrir um hvert nú stefnir. Á Mao hefir verið að
heyra, að eining við Rússland sé fyrir öllu og næst því við hin nýju
lýðræðisríki. . . En á þessu er lítið að græða. Samkvæmt því gæti
bæði um algera sameiningu við Rússland verið að ræða eða full-
komið sjálfstæði fyrir Kína, því að fara að dæmi sumra nýlýðræðis
ríkja, gæti meint Júgóslavíu eða stefnu Titos mjög vel eða fremur
en stefnu nokkurar annarar þjóðar innan kommúnistiska heimsins.
Mao Tze-tung verður að láta sig hagsmunamál lands síns meira
skifta, en fyrirrennari hans gerði, er lýðríki var fyrst á fót komið í
Kína. Geri hann það ekki, bíður hans sama útreiðin og Kai-Shek nú.
Iðnaður er mjög takmarkaður í Kína og akuryrkja er enn forn-
fálega stunduð. Hvorugt nægir til framfærslu hinni fjölmennu
þjóð. Eigi afkoma hennar að batna, þó ekki væri nema að litlu
leyti, er þar í eflingu iðnaðar og akuryrkju framleiðslu grettistaki
að lyfta.
Það er þetta sem meir hlýtur að koma til mála, en samband við
Rússa, sem þó glæsilega kunni að líta út sem pólitísk auglýsing,
seður ekki hungraða í Kína.
Að Asía eignist sinn Tito, eins og Evrópa, er því ekki ólíklegt.
Á VÍÐ OG DREIF
ATVINNULAUSRA-SJÓÐUR
Eitt af því sem Rowell-Sirois-
hagfræðisnefndin sem í Canada
starfaði milli 1937 og 1940, fór
fram á var að tryggingarsjóður
til útbýtingar atvinnulausum
væri hér stofnaður af sambands-
stjórninni. En til þess þurfti að
breyta einu atriði í stjórnar-
skránni. Var fram á þá breytingu
farið við Breta og fékst hún
undir eins. Af starfi þessarar
nefndar hefir lítið annað verið
framkvæmt.
Bennett-stjórnin sæla fór fram
á nákvæmlega þetta sama 1935,
en dómstólar þessa lands sögðu
þá, að þetta væri mál sem sam-
bandsstjórn kæmi ekki við, eða
væri utan verkahrings hennar.
Málið var þegar kæft hér sem
lögleysa og var kastað út. Því
var ekki leyft að fara lengra.
En þegar liberal-stjórn fór
fram á það, er ekkert í veginum
með að senda löggjöfina til Bret-
lands.
Það er álitið, að einni biljón
dala hafi verið varið í Canada til
atvinnubóta yfir kreppuárin 1930
til 1935. Þá var enginn atvinnu-
lausrasjóðir til. Nú er öðru máli
að gegna. Vinnulýður og vinnu-
veitendur hafa nú lagt í slíkan
sjóð síðan 1940. Sambandsstjórn
geymir þessa f jár og útbýtir því.
Sjálf leggur hún ekkert í sjóðinn.
Nú, árið 1949, er sjóðurinn orðinn
544% miljón dalir. Hann hefir
hækkað að meðaltali um 4% mil-
jón dali á mánuði, eða um 50
miljón dali á ári.
Árið 1930—1931, féll mikið af
atvinnuleysiskostnaðinum á
sveitir, bæi og fylkisstjómir,
þrátt fyrir einnar biljónar fúlgu
frá Bennett-stjórninni. Nú er
sem ofanskráðar tölur bera með
sér, svo mikið fé í sjóði, að úr
tveggja eða þriggja ára atvinnu-
leysi ætti að vera hægt að bæta.
Þarna er því um verulega trygg-
ingu að ræða. En hví var hug-
myndin dæmd óalandi og óferj-
andi á tíð Bennetts?
★
FYRIRLITNING Á VINNU
Fyrirlitningin á líkamlegri
vinnu gerir íslendingum meira
tjón en krabbi og breklar til sam-
ans. Búnaðarfélag íslands veitti
gömlum vinnumönnum heiðurs-
Þetta er formáli með fyrirsögninni “You Started It”
Fregnin barst um fjöll og laut
og flaug í milli húsa.
Bergmálið í björgum þaut:
Borga kysti Fúsa.
Breyting smáa þurfti á því
þó í einu húsi.
Boðin þaðan bárust ný:
Borgu kysti Fúsi.
Gnast í vörum geysi hátt
gall um heiminn víðann.
Kristnir menn í allri átt
altaf kyssast síðan.
▲
Já, margt hefir nú á dagana drifið,
frá dögun til sólarlags.
• En mest hafa næturnar heillað og hrifið
og helmingur eru þær dags.
Því þið hafið lagt saman ljósið um daga
og ljós ykkar tendrað um nótt,
og ljóðað og starfað — það sýnir vor saga,
og sannar hinn íslenzka þrótt.
Já, víst eru Vilborgar hendurnar hagar
og hraustar við hverskonar starf.
Og æðrulaus var hún til lands og til lagar;
með ljóns hjarta víkings að arf.
En Vigfús er alt öðrum gáfum gæddur,
hann glápir í heiðoftin blá;
þar fuglum og vindum er vegur þræddur
það vekur hans söngva þrá.
En þeim hefir tekist að tvinna saman
og treysta sinn örlaga þráð.
Við söng og við strit; við gleði og gaman
þau gerðu sig engum háð.
Þó samtíðin jafnan sé gjörn á að gleyma
að gjalda okkur störfin og ljóð.
Mun framtíðin samt ykkar söguna geyma
til sæmdar vorri íslenzku þjóð.
Albert Kristjánsson
arlaust og má þjóðin þakka það
jöfnum höndum byltingarlýð sín-
um og liðleskjunum. Þátttakan í
Atlandshafssáttmálanum getur
að vísu orðið Islandi til nokkurs
PÍLAGRÍMSFÖR AÐ
REYKJALUNDI
Frh. frá 1. bls.
I ingarnir stóðu betur að vígi fyrir
öryggis þó að ófullkomlega sé um gitt leyti Margir berklaveikir
málin búið enn sem komið er. | menn efu ekki þjáðari en svo> að
Þess má vænta að ríkisstjomm | þdr geta varið nokkrum stund.
æski þess að kunnáttumenn frá ... ,,,
* um a dag til likamlegrar vinnu.
Engilsöxum hefji rannsókn á því j hópi þeifra eru menn með
hversu taka mætti landið aftur margskonar skólun Qg fjöl.
ef Rússar hefðu hersett Reykía'' breyttri starfshæfni. Sumir hafa
átt góða skipulagsgáfu, aðrir ver-
, .. , , . , ið ritfærir o. s. frv. Og sameigin-
hermonnum. Liðeskiurnar hafa , . . , , , ,
, , , „ , , J . . | leg reynsla, stundum sar og atak-
lagt aherslu a að her væri enginn' , r _. , , ,,,,
„ ., , P 6, anleg, færði þetta fólk úr ólík-
viðbunaður til varna a friðartim- r
_ . . . , um stettum og starfsgremum,
um. Þeir emir allra borgara í , .
saman í einn vxnahop. Þessi ein-
nesskagan í stríðsbyrjun með
svo sem 30 — 40 þús fallhlífs-
heiminum biðja um innrás með
því að neita að verjast sjáfir og
t ingartilfinning varð sennilega
f'* ennþá sterkar vegna þess, að þeg-
banna bandamonnum landsins að .,, ,. . , _ .
j ar sjuklmgarnir komu aftur af
| berklahælunum, urðu þeir oft og
einhverju bættur skaði tveggja
undanfarinna ára. Verð hveitis
var þá ákveðið 2 dalir mælirinn.
En það var lægra en markaðs-
verð, svo að nam 20c á hverjum
mæli eða á 140 miljón mælum 28
miljón dölum. Um enga uppbót
var þarna að ræða.
Svo byrjar fjórða árið 1. ág.
1949. Ennþá var vonast eftir upp-
bót, við lok samningsins. Bretar
lofuðu að greiða 2 dali fyrir
hvern mæli hveitis á þessu ári,
fyrir 140 miljón mæla eins og
ákveðið var í samningnum.
En nú er útflutt hveiti eftir
alþjóða samningi reiknað á $1.50
—$1.80 mælirinn í bandarískum
dölum, en Breta og Canada-samn-
ingurinn eftir dollar Canada.
Með falli á Canada-dollarnum,
hækkar hveitiverðið eftir alþjóða
samningnum í þessu landi um
10%, og verður $1.69 til $1.98.
En nú er markaðsverð $2.40.
Eftir dúk og disk hefir mx
með 20 centa verðfalli á pening-
um skuld Breta eftir samningi
minkað á þessum 140 miljón mæl-
LANDVÖRN
verðlaun fyrir áratuga þjónustu,
ýmist stafprik eða svipu skaft. uni) d þessu ári svo að hún nemur
Mannfélagið byggir yfirleitt á ekki mikið yfir 2c á hverjum
þessum grundvelli. Sá hluti þjóð-| mæli> En til fyrri ára nær það
arinnar, sem vinnur að framleið-: ekki- Og farið eftir markaðs-
slustörfunum, er settur á hinn verði> er tapið enn óheyrilegt.
Það er nú útlit fyrir, að verð
óæðri bekk. Það er “almúgi”
bílasalans eða “kúasmalar”, upp-
skafningsins við skólapúltið. —
Aldrei er neitt sagt til að bregða
fyrir augu æskumannsins yndi
og virðuleik framleiðslustarf-
anna. — Hver sú þjóð, sem grefur
undan virðingu framleiðslustarf-
anna dauðadæmir sig og börn sín.
—Landvörn — J. J.
•*
HVAÐ LÍÐUR
HVEITI VERÐI?
Hvað verður nú um verð á
hveiti, eftir lækkun sterlings-
pundsins? Eins og kunnugt er,
var gerður samningur um bind-
andi hveitverð við Bretland 1. ág.
1946 og aftur árið á eftir. Tap
bænda Vestur-Canada nam bæði
árin 329 miljón dölum.
Á þriðja ári samningsins var
Landvörn heitir lítið fjögra
blaðsíðna vikublað, sem gefið er
út í Reykjavík. Það er talið blað
óháðra borgara. Eru ritstjórar
þess Jónas alþm. Jónsson og
Helgi Lárusson. Blaðið má hik-
laust telja eitt af bezt skrifuðu
íslenzkum blöðum og gætir víða
í því hins bjarta og fasta stíls
Jónasar alþingismanns.
All-gott yfirlit yfir innihald
blaðsins og sýnishorn stefnu
þess, teljum vér pistla þá, sem hér
fara á eftir, skrifaðir af Jónasi
og birtust í Landvörn 22. ágúst
s. 1. en nú er nokkuð á annað ár
komið frá því er blaðið hóf göngu
sína. — Ritstj. Hkr.
Jónas Jónsson:
HEIMA OG ERLENDIS
beita vörnum fyrr en stríðið er
hafið. Eins og nú er komið málum
geta íslendingar beðið um þá
hjálp, fyrr en í ótíma er komið.
Ráðuneyti Stefáns Jóhanns
Forráðamenn Framsóknar hafa
með hættulegri pólitískri leik-
fimi knúið fram vetrarkosningar
og er þó mjög varbúnir. Engu
skynsamlegu kosningaefni er
hreyft og verður varla úr þessu.
Stjórn Stefáns Jóhanns hefur
ekki ráðið við dýrtíðina né ofsa
kommúnista í verklýðs- og vinnu-
málum. En stjórnin hefur sann-
að með nálega þriggja ára lífi
! sínu, að ekki þarf að hafa full-
! trúa Rússa í landstjórn á íslandi.
! Á þessum árum hafa verið stigin
1 happaspor í utanríkismálunum.
ísland, hefur tengt samstarfs-
bönd af mörgu tagi við frjálsu
löndin og rofið háskaleg tengsli
við kúgunarríkið þó að þar sé enn
mikið óunnið. í samgöngumálum
hefur tekist að koma strandferð-
unum í mjög gott horf og
bjarga Reykjavík með Krísuvík-
| urveginum frá mjólkurhallæri og
bændum í stærstu byggðinni frá
háskalegri innikróun í snjóa-
vetrum. Fluttu austanbændur
eftir þeim vegi bjargræði fyrir
sig og Reykvíkinga daglega í tvo
mánuði, þannig að veltan varð
70 þús. kr. hvern dag. Eins og á-
stæður eru nú í landinu mun
þjóðin búa að þessum tveim um-
bótum í einn mannsaldur.
Ve trarkosni ngar
Kosningarnar snúast raunveru-
lega um hvort landið og þjóðin
eigi framvegis að vera austan eða
vestan járntjaldsins. Kommunist-
ar vinna markvíst að framgangi
sinnar stefnu. En borgaraflokk-
arnir og blöð þeirra lýsa engri
stefnu heldur hnotabítast eins og
börn í vöggustofu. Á fundum
flokkanna eru keyptir leikarar,
söngpípur og trúðar til að
skemmta háttvirtum kjósendum.
Leiðtogar bíða eftir fyrirlagi frá
kjósendum en borgararnir vilja
kornvöru fari lækkandi um skeið.
Tækifærin fyrir bændur verða
færri á komandi árum fyrir hátt
verð á hveti. Þau eru liðin hjá. Á
meðan þau buðust, voru bændur
svo óheppnir að hafa í þessu landi
stjórn við völd, er ekki gat með
hveitisölumálið öðru vísi farið
en þannig, að bændum yrði í stór
óhag. Uppbótar á því tapi er
einskis að vænta. Sambands-
stjórnin gerði sér mat úr hin'u
gullna tækifæri bænda.
Á ársfundi íslendingadags-
nefndar s. 1. mánudag fór fram
kosning og voru allir þeir, er
tímabili sínu höfðu lokið, endur-
kosnir. Nefndin er því sú sama
og á fyrra ári.
Af fjárhag dagsins var alt hið
vonast eftir, að bændum yrði að bezta að segja.
Óvenjuleg framsýni
Klukkutíma eftir að Truman
undirritaði varnarsáttmála hinna
frjálsu þjóða, bað hann þingið í
Washington að leggja fram rúm-
lega 1400 milljónir dollara til kð
hjálpa þeim þjóðum í Asíu og
Evrópu, sem eiga á hættu ófrið
frá hálfu Rússa. Skyldi nota féð
til að efla landvarnir þjóðanna
móti innrás. Adrei fyrr í sögu
heimsins hefir auðugt stórveldi
lagt á sig óhemju þungar byrgð-
ar til að rétta við atviftnulíf og
landvarnir bandamanna sinna,
eftir eða fyrir styrjöd. Forráða-
mönnum Bandaríkjanna er ljóst
að Rússar búa yfir nákvæmlega
samskonar vélræðum eins og naz-
istar, og að þeir hef ja stríð til að
ná heimsyfirráðum, þegar þeir
halda að sigur sé auðfenginn.
Forusta Bandaríkjanna í heims-
málum byggist á því að efla
frjálsu þjóðirnar svo mjög um
atvinnu, samheldi og herbúnað,
að Rússar telji óráðlegt að hefja
árásarstríð og að þeirra bíði sömu
forlög og nazista, ef þeir kveikja
eldinn.
Þarf að biðja um rannsókn
ísland er enn algerlega varn-
tíðum að hálfgerðum útlögum
úr þjóðfélaginu. Þeim gekk erf-
iðlega að komast að vinnu, og
til þess lágu tvær orsakir. Sumir
voru blátt áfram smeikir við þá
vegna smitunarhættu. Hin ástæð-
an hefir þó valdið meiru. Það var
getuleysi sjúklinganna sjálfra til
! að taka að sér störf við hlið hinr.a
heilbrigðu, meðan þeir voru
hvorki nógu veikir til að vera
alveg á sjúkrahúsi né nógu heil-
brigðir til að taka á sig byrgðar
á við hvern mann.
Eg veit ekki, hver fyrstur átti
hugmyndina að stofnun Berkla-
varnafélagsins, en með því var
fundin hin rétta leið til fram-
kvæmda. Þá voru menn ekki leng
ur jafnháðir þeim, sem ekki
höfðu sjálfir verið í þeirra spor-
um. Kórónan á starfi félagsins er
vinnuheimilið Reykjalundur í
Mosfellssveit.
Ekki alls fyrir löngu áttum við
hjónin þess kost að koma að
Reykjalundi, og verður mér sú
heimsókn lengi minnisstæð. Mér
fannst það vera einskonar píla-
grímsför á helgan stað. Vinnu-
heimilið er stofnað 1938, en hef-
ir smám verið að stækka og full-
komnast. Nú eru þar ll íbúðar-
hús nokkrir vinnubraggar og eitt
stórhýsi, mjög fullkomið, í smxð-
um.
Vistmenn munu vera um 60
talsins, en auk þess eitthvað af
heilbrigðu fólki við sérstök störf.
Deginum er skipt niður í tíma-
bil, til vinnu, hvíldar og máltíða.
Við gengum skála úr skála og sá-
um fólk við hin fjölbreyttustu
störf. Þarna eru smíðuð skóla-
borð í stórum stíl, rúmstæði leik-
föng, og margt fleira. Á einum
stað er komið inn í saumastofu,
þar sem kvenfólkið er önnum
kafið við kjólasaum. fbúðarhús-
in á Reykjalundi hygg eg að séu
til sérstakrar fyrirmyndar, og ef
til vill sýnir fátt betur, hve góð-
an skilning forgöngumennirnir
hafa haft á þörfum fólksins, sem
heyra rödd foringjanna. En alliriÞarna a a^ dvelja. ^ennilega er
þegja. Þó er margs að minnast.
Ríkisskuldirnar eru 200 milljón-
ir þar af 60 erlendis Ríkisábyrgð-
ir eru 400 milljónir. Erlendar
þjóðir ganga frá viðskiptasamn-
fátt, sem mönnum svíður sárar á
venjulegum sjúkrahúsum en að
vera aðskilinn frá heimilum sín-
um. Á Reykjalundi hgfir verið
farin sú leið, að vistmennirnir
ingum af því að vörurnar eru of | í litlum húsum, þar sem all-
dýrar. Stórfelld verðlækkun á ur bragur getur verið svipaður
fiski og lýsi sýnileg. Dýrtíðin °g a venjulegum heimilum. Allir
hér nálega þreföld í samanburði1 fara að vísu út til máltíða á ein-
við Noreg, en embætta bákn þjóð-1 um og sama stað, en heima fyrir
arinnar langsamlega úr hófi að ] er þó alltaf hægt að hella upp á
mannatölu. Krónufall, sem | könnuna við og við, rétt eins og
mundi leiða til eyðileggingar , hvar annars staðar á landinu. Og
allra inneigna í sjóðum og bönk-1 fólkið getur búið híbýli sínu
um er yfirvofandi ef ekki gerist ( myndum og smámunum, hver eft-
kraftaverk. Forráðamenn borg-1 ir sínum smekk. Allt miðar þetta
araflokka ættu að nota vitsmuni ^ að því, að hjá fólkinu vakni til-
sína, þekkingu og kjark, taka | finning fyrir sjálfstæðu, óháðu
kjósendur í trúnað fram að vet-
urnóttum og byggja skynsam-
lega viðreisn á þeim umræðum.
/• /•
Séra Skúli Sigurgeirson mess-
ar á ensku að Langruth, sunnu-
daginn 9. október, kl. 2 e. h.
* * *
Þakkargjörðarhátíð í Lútersku
kirkjunni á Lundar, næsta sunnu-
dag, 9. október. Guðsþjónusta kl.
2.30 e. h.; samkoma undir stjórn
kvenfélagsins að kvöldinu.
R. Marteinsson
og löngun til að skapa sér
lífi
eðlilegt umhverfi. Stundum dofn
ar sú löngun á venjulegum
sjúkrahúsum.
Félagslíf í Reykjalundi mun
vera gott, og á vetrum er eitt og
annað gert til þess að létta á hug-
anum og hefja hann yfir annir
dagsins. Þá eru sameiginleg
kaffikvöld, kvikmyndasýningar
og annað af því tagi. Bókasafn
stofnunarinnar er óðum að eflast.
Læknir stofnunarinnar er
Oddur Ólafsson, sem er lífið og
sálin í ölluni framkvæmdum.