Heimskringla - 17.12.1952, Síða 1

r------

AT ALL LEADING GROCERS
Super-Quality
“BUTTER-NUT”
BREAD
“Tops in Quality & Taste”
CANADA BREAD -look for the
Bright Red Wrapper

AT ALL LEADING GROCERS
Super-Quality
“ B U T T E R - N U T ”
BREAD
“Tops in Quality & Taste”
CANADA BREAD —look for the
Bright Red Wrapper
—-------------------------------e'
LXVII ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN 17. DES. 1952
NÚMER 12.
Sagnir af Jóni biskupi Vídalín
JÓN BISKUP VÍDALÍN er,
faeddur aö Görðum á Álfanesi j
*666, en dó 1720. Hann sigldi tilj
háskólans þegar hann var 21 ársj
gamall, en hefur að líkindum átt |
fremur erfitt uppdráttar, því að
hann tók til þess óyndisúrræðis
að ganga <í herþjónustu, þegar
hann hafði lokið guðfræðinámi
sínu. Jón iðraðist reyndaf eftir
þessu tiltæki sínu, áður en langt
um leið, en hann var þá orðinn1
svo bundinn í báða fætur að i
hann varð að fást við herþjón-|
ustuna i tvö ár. Eftir þann tímal
urðu umskifti á högum hans* og’
voru til þess orsakir þær, sem núj
skal greina.
Einu sinni hélt Jón vörð með
öðrum hermönnum kringum höll
Kristjáns konungs 5., en dauða-l
refsing lá við, ef mnen gengu um
borgarstrætin eftir þann tdma, er
hermenn gengu á vörð. Þetta
kvöld vildi til, að kona ein varl
seinna á ferli en góðu hófi
gengdi; komu varðmennirnir ■
auga á hana og veittu henni þeg-
ar eftirför. Jón varð þeirra fót-
hvatastur og náði stúlkunni um
leið og hún var að fara inn í hús
sitt. Stúlkan bað Jón að gefa sér
b'f, en hann sagði, að annað
hvort þeirra yrði að láta lífið
eða þá allir hinir hermennirnir:
að öðrum kosti. Stúlkan bað Jóni
þá enn betur að skjóta sér und-j
an, og varð það úr, að hann
sleppti henni, en hún bað hann
að finna sig og móður sína, sem
tó þao:.á húsinu og var finnsk að
aettum, ef hann kæmist í lífs-
hættu slín vegna. Að svo mæltu
fór stúlkan inn ií húsið og lokaði
á eftir sér, en hermennirnir
komu og heimtuðu stúlkuna af
Jóni. Hann svaraði illu einu og
kvaðst fyrr skildi detta dauður
niður en stúlkunni yrði gert
nokkurt mein. Hermennirnir réð-
ust nú á Jón, en hann varðist
vel og drengilega, og segir sagan,
að hann yfirynni þá alla. Jóft var
nú tekinn fastur og dæmdur til
dauða, og átti hann að ríða harð-
bakshesti til heljar. Því ferðalagi
var svo farið, að egghvasst járn
var fest á milli t»eggja stólpa.
Að því búnu voru sakamennirnir
settir upp á járnið, og voru
hengd iþung lóð neðan í fæturn-
ar, svo að þeir klofnuðu þegar í
tvennt. Áður en Jón skyldi stíga
á bak, fór hann til mæðgnanna
og sagði þeim, hvar komið var,
en kerlingin saumaði bót ií klofið
á ihónum og fékk honum hjartar-
skinnsglófa, Sem hann átti að
setja upp áður en hann stigi á’
bak. Sumir segja aftur, að Þórður
bróðir Jóns hafi verið við stadd-
ur, er Jón skyldi ríða harðbaks-
hestinum; hafi hann þráhrækt í
lófana og strokið iþeim um bak-
ið á klárnum. Jón var nú settur
'
á bak og lóðin hengd neðan í
JÓN VÍDALIN
fæturna á honum, en honum varð
ekki meint við. Sumir segja að
hann hafi stungið niður hönd-
unum og þeytt sér upp, og má
marka léttleika hans af því. Það
eru og almæli, að hann hafi sagt,
þegar hann var kominn á bak:
“Þessum skal til íslands riíða”.
Konungur var sjálfur viðstadd-
ur og undraðist hann mjög, er
hann sá, að Jón þoldi reiðlag
þetta; skipaði hann að taka Jón
af baki, og var það gert. Gaf kon-
ungur honum upp sakir, en rak
hann úr herþjónustunni, og varð
Jón því feginn. Eftir þetta
dvaldist Jón í Kaupmannahöfn
um hríð og hafði lítið fyrir sig
að leggja. Sagt er, að hann ætti
alla ævi korða þann, er hann bar,
þegar hann var dáti, og geymdi
hann vandlega.
Einu sinni fór Jón til kirkju,
sem oftar, og skyldi hirðprest-
urinn halda ræðu fyrir konungi
og hirð hans. Þegar minnst varði,
varð prestinum snöggfega illt,
og var viðbúið að messugjörðin
yrði að hætta í miðju kafi, en
konungur kunni því illa, og bað
einhvern af guðfræðingum þeim,
er við voru staddir, að taka þar
við, er presturinn hafði hætt.
Fjöldi guðfræðinga var í kirkj-
unni, en enginn þeirra þorði að
verða við orðum konungs. Þegar
Jón sá það, steig hann í stólinn
eins og hann var og tók til máls.
Konungur hlýddi á ræðuna af
mikill athygli, en þegar honum
þótti hún vera orðin hæfilega
löng, stóð hann upp og henti
Jóni að hætta. Jón var ekki á því
og hélt áfram; herti hann nú ræð-
una sem mest hann mátti og
sagði, að það væri guðsbörnum
sannarlega huggun og yndi sál-
um þeirra að heyra guðs orð ,en
um Satans börn kvaðst hann ekki
skeyta; prédikaði hann langa
iengi skýrt og skorinort og hætti
ekki fyrr en honum þótti sjálf-
um tími til kominn. Konungur
dáðist mjög að orðfæri Jóns og
einurð og sagði að hann væri bet-
ur fallinn til að vera biskup í
Skálholti en hermaður í Dan-
Skrítnar ráðleggingar

Eftir óþektan höfund.
Þegar eg var sextán, seytján ára,
sögðu menn í ríki grárra hára:
Gerðu ei þetta! Þú ert langt of ungur!”
þá eg vildi seðja andans hungur.
Nú er eg orðinn fullra fimtíu ára,
fæ í ríki bjartra og dökkra hára
svona ráð: “í ró og næði vertu;
reyndu ei þetta! langt of gamall ertu!”
Skrítinn ertu, aðfinninga heimur,
öfgun bundinn mótsetninga geimur.
Þeir sem vilja bjarga sóma sínum,
si^t af öllu fylgi ráðum þínum.
Sig. Júl. Jóhannesson þýddi
inörku. Eftir þetta virti konung-
ur Jón meira en aðra íslendinga
og veitti honum kennaraembætti
við Skálholtsskóla óðar er það
losnaði, en það var árið 1692.
Margrét Þorsteinsdóttir, móð-
ir Jóns Vídalíns, bjó bú-i sínu
meðan hann M«r erlendis. Hún
frétti um vandræði þau, er son-
ur hennar hafði ratað í, og var
hún mjög áhyggjufull um hag,
hans. Stúlka ein • var hjá
Margréti, en ekki er getið um!
nafn hennar. Eihu sinni gekk
stúlkan út sem oftar, en kom inní
aftur í snatri og sagði við hús-
móóður sína: “Eg hef ekki oft;
séð hann Jón son þinn, heillini
góð, en ekki þekki eg hann, ef
hann kemur ekki utan tún”.1
Margréti varð svo við þessa
fregn, að hún rak stúlkunni
rokna löðrung og sagði, að hún'
skyldi njóta þess eða gjalda eft-j
ir því, hvort hún segði satt eða
lygi. Að svo mæltu gekk Margrét
út, og var Jón þá kominn heim1
á hlað.
Eftir það er Jón hafði tekið
við embætti, þótti hann hinn
mesti höfðingi. Hann var gest-|
risinn, ljúfur og lítillátur, en
strangur kennimaður og harður
við þá, er risu upp á móti hon-
um.
Jón biskup var mjög bnáður ogj
reiddist illa, en fús var hann til
að bæta það, er hann hafðLbrot-j
ið þegar honum rann reiðin.
Einu sinni réri biskup fyrir
Landeyjasandi, og drógu skip-
verjar vel um daginn, en biskup,
varð ekki lífs var. Seint og síðar ;
meir dró hann þó ýsu, og var
hann þá orðinn svo reiður, að
hann barði hana upp til agna á
borðstokknum. Þegar biskup
kom til lands var honum runnin
reiðin; bað hann þá guð og skip-
verja grátandi fyrirgefningar og
brýndi fyrir þeim að varast aðra
eins fólsku og sér hefði orðið á.
Jón biskup bar ávallt korða
við hlið sér, eins og þá var títt
meðal fyrirmanna. Einu sinni
vantaði smalamann hans margt
fé, og varð biskup þá svo reiður,
að hann brá korða sínum og ætl-
aði að reka smalann í gegn, en
hann hljóp undan. Biskup elti
hann að jarðfalli einu, og skildi
þar með þeim, því að smalinn
hljóp ofan í jarðfallið, og varð
biskup frá að hverfa.
Jón biskup Vídalín kvæntist
Sigríði frá Leirá, dóttur Bauka-
Jóns, sem áður var biskup á-Hól-
um. Hún var svinn mjög, og þótti
hún ekki bæta um fyrir manni
sínum, en oft fór biskup sínu
fram, þvert á móti vilja konu
sinnar. Einu sinni rak hval á
reka biskups, og var hart mjög íj
ári, en samt seldi biskup allan
hvalinn dýrum dómum. Margrét
móðir hans frétti þetta og þóttu
henni tíðindin ill. Hún tók sér
ferð á hendur og nam ekki stað-J
ar fyrr en hún kom að Skálholti.!
Þegar biskup frétti að móðir
hans værí komin, gekk hann til
dyra og ætlaði að fagna henniy
en kerling rak honum utan und-
ir, jafn skjótt og hún sá hann og
sagði um leið, að hann mætti
ekki láta skurðgoðið frá Leirá
draga sig til helvátis. Að svo
mæltu reið Margrét leiðar sinn-
ar, en biskup mælti: “Reið er
móðir vor nú.” Hann vissi vel,1
hvað móðir hans hafði átt við, og
lét hann sér orð hennar að kenn-
ingu verða. Skömmu seinna rak
aftur hval á reka hans, og gaf
biskup þann hval allan.
Eitt sinn sendi Margrét, móð-
ir biskups, til hans og bað hann
að gefa ,sér í pípustúf sinn, en
hann sendi henni tóbakspund;
lét hún þá færa sig á fund bilsk-
ups, sló hann löðrung mikinn, er
hún hitti hann, og kvaðst svo
skyldu kenna honum kvikindis-:
skap. Að svo mæltiu reið hún
leiðar sinnar, en biskup mælti:
“Hún er reið, hún móðir mín”,
og þótti það mikil stilling af svo
skapbráðum manni.
Eitt sinn kom bláfátækur mað-
ur að Skálholti og barmaði sér
mjög. Biskup sá aumur á honum,
gaf honum mat upp á hest og léði
honum hestinn til að flytja mat-
inn heim á honum. Um leið og
maðurinn var að leggja af stað
heim til sín, kom frú Sigríður
út og sá til mannsins. Hana
grunaði hvað um var að vera, og
spurði hún mann sinn, hvort
hann hefði gefið manninum upp
á hestinn. Hann játaði því. Frúin
glotti og spurði: “Þvi gafstu
honum ekki hestinn líka?” Bisk-
up kallaði á eftir manninum, og
sagði, að konan sín segði, að
hann skyldi eiga -hestinn líka.
Maðurinn hélt leiðar sinnar og
þóttist hafa veitt vel, þar sem
hann eignaðist bæði mat og hest
í ferðinni.
Einu sinni kom fátækur mað-
ur að Skálholti, sem hafði ný-
mist einu kúna, sem hann átti.
Biskup kenndi í ibrjóst um mann-
inn, fór með hann út í fjós og
gaf honum eina kúna sína. Þeg-
ar frú Sigríður frétti þetta,
varð hún fokvond, og ávítaði
mann sinn mjög fyrir örlæti
hans. “Það var mikið að þú gafst
honum ekki hest líka” ,sagði
hún. “Þá er að gera það”, sagði
biskup. Að svo mæltu fór hann
til mannsins og gaf honum hest
þann, scm konu hans þótti vænzt
um; lét hann þess getið, að kon-
an sín gæfi honum hann. Aðrir
segja frá, að frú Sigríður hafi
komið út um leið og maðurinn
var að fara, hún hefði spurt
mann sinn, hvort hann hefði gef-
ið kúna, og játaði hann því. í’á
sagði frúin: “Því gafstu honum
ekki beztu kúna okkar?” Biskup
kallaði á manninn og bað hann
að snúa heim aftur. Hann sagði
honum, að konunni sinni hefði
ekki þótt kýrin, sem hann gaf
honum, nógu góð handa honum,
og hefði hún sagt sér að láta
hann hafa beztu kúna þeirra.
Maðurinn fékk nú beztu kúna,
sem til var á staðnum, og hélt
með hana heim til sín, en sagt
er að frú Sigríður hafi ekki skipt
sér af því eftir þetta, þótt biskup
gerði fátæklingum gott og gæfi
þeim.
Jón biskup Vídalín og Oddur
lögmaður Sigurðsson voru mikl
ir fjandmenn, eins og kannugt
er. Einu sinni ætlaði Jón biskup
að halda ræðu á alþingi. Oddur
lögmaður fékk sér ekki geð til
að hlusta á ræðuna, en sendi
svein sinn til kirkju og bað
hann að segja sér inntakið úr
ræðunni, þegar úti væri. Ræða
sú, sem biskup hélt í þetta sinn,
er orðlögð, en svo var hún harð-
orð, að mörgum þótti nóg um.
Sumir ætluðu jafnvel að ganga
út úr kirkjunni undir miðri
ræðu, en þegar biskup varð þess
vísari, vék hann máli siínu að af-
drifum Satans þjóna og bað jörð-
ina að opnast og svelja guðleys-
ingjana, sem ekki vildu hlýða
guðs orði. Við þetta brá svo, að
kirkjan tók að nötra og skjálfa,
og leizt þeim ekki á blikuna, sem
út höfðu ætlað; þorðu þeir ekki
annað en setjast niður aftur og
bíða ræðuloka. Þegar úti var,
íór sveinn Odds lögmanns til
húsbónda síns, en honum var svo
mikið n’ðri fyrir, að hann féll á
kné fyrir framan hann og las
ræðu giskups orðrétta upp úr
sér. Þegar sveinninn hafði lokið
ræðunni, sagði Oddur: “Mikill
kjaftur er á honum Jóni”. Biskup
heyrði sagt frá atburði þessum,
en trúðu þvi ekki, að sveinninn
hefði gotað þulið upp úr sér alla
ræðuna. Hann fékk hana því hjá
honum uppskrifaða og bar hana
saman við sína ræðu; komst
hann þ4 að raun um, að ekki
munaði einu orði. . .
Einu sinni var Jón biskup á
vísitazíuferð með sveinum sín-
um um Austfirði og kom að
Burstafelli í Vopnafirði til
Björns sýslumanns Péturssonar.
Hann var maður harðlyndur og
ófyrirleitinn . . . Biskup og
sýslumaður voru skólabræður,
og hafði biskup sent honum
postillu sína að gjöf, jafnskjótt
og hún var komin út. Þegar þeir
komu til bæjarins stigu þeir af
baki, og gekk biskup til stofu, en
skipaði áður sveinum sínum að
láta taumana vera uppi á hestun-
um og hafa allt tilbúið til braut-
ferðar, ef á þyrfti að halda.
Þegar biskup kom inn í stof-
una, var Björn þar fyrir, og
heilsaði biskup honum. Ekki sá
hann annað í stofunni, en borð
á miðju gólfi, og lá húslestrar-
bók hans á því, og einn stól. Þe°-
ar þeir höfðu heilzast, sagði bisic-
up við-Björn: “Nú, hún er þá
hér þessi. Hvernig geðjast þér
að henni, bróðir?” Björn svaraði
því engu, en spurði aftur: “Get-
ur þú forsvarið allt, sem stend-
ur í henni, bróðir?” Biskup
kvaðst geta það. Þeir stældu nú
um þetta nokkra stund, og fór
biskup að öllu með hægð ,en
Björn varð bálreiður. Loksins
þreif Björn spanskreisstaf og
ætlaði að berja biskup, en hann
hljóp út og hélt á svipu sinni;
sté hann þegar á bak og allir
fylgdarmenn hans og riðu út að
Hofi. Þar var gamall prestur,
sem Jón hét, og gisti biskupinn
hjá hnoum um nóttina.
Snemmá næsta morgun voru
þeir á gangi úti í kirkjugarði,
biskup og prestur. Þeir sáu, að
maður kom sunnan að og reið
brúnskjóttum hesti mjög f jörug-
um. Biskup spurði prest hver
það mundi vera, sem væri svo
snemma á ferð, og svaraði hann,
að sér sýndist hann vera líkast-
ur Birni 'sýslumanni á Bursta-
felli. Sýslumaður reið nú í hlað-
ið og sté af baki; gekk hann síð-
an að sáluhliðinu og var hann
þá ekki lengra frá biskupi og
presti en svo, að þeir máttu vel
heyra orð hans. “Má eg, herra?”
spurði sýslumaðurinn. Biskup
svaraði þvi engu, og gengu þeir
prestur að útvesturhorni kirkj-
unnar. Björn kom þangað og
sagði: “Má eg herra?” en þá
voru þeir prestur komnir að út-
austurhorninu. Björn gekk þang-
að og mælti: “Má eg, herra?”,
en þá voru þeir biskup við suð-
vesturhornið; þangað gekk Björn
og sagði: “Má eg, herra?” en þá
gengu þeir biskup í kirkju, og
bað biskup prest að skrýða sig í
hempuna. Þá kom Björn í kirkju
dyrnar og sagðir“Má eg, herra?”
Biskup sneri sér þá við og sagði:
“Krjúptu þá ,en stattu ekki,
bölvaður”. Að svo mæltu hóf
biskup messu, en sýslumaður
kraup niður við gráturnar, eins
og þegar menn eru teknir til alt-
aris, og er sagt að biskup hafi
þá tekið á því, sem hann átti til.
Sagt er að sýslumaður hafi
snúizt svo við ræðuna, að hann
gæfi fátæklingum fjórða hluta
allra eigna sinna, og að hann
yrði allur annar maður.
—Jólablað Alþýðublaðsins
Maður nokkur hafði fengið
sér gervitennur, en gleymt að
borga þær. Þegar tannlækninum
tókst ekki að fá hann til að borga
tennurnar með góðu, stefndi
hann honum. Fyrir sáttanefnd
sagði tannlæknirinn:
“Það var ekki nóg með, að
mannf jandinn svikist um að
borga reikninginn, heldur gnísti
hann þessum óborguðu tönnum,
sem hann átti ekkert í, framan í
mig, löglegan eiganda þeirra.”
JÓLADAGURINN
Birtlr af degi. Dýrðlegi roðinn
dreyrlitar skýin. Friðarins boðinn
stígur á himininn hýr og fagur *
heilagur, langþráður jóladagur.
Kom he'ill þú dagur, sem dimmu lýsir,
ljóselsku sálunum leiðarvísir.
Heill þér blessaði, brosandi vinur,
þú leysir úr læðing líf, sem stynur.
Ljósanna hátíð. Svo líf vort dafni
fagni þér alt í frelsarans nafni.
Frelsarans góða, sem guði treysti,
örþjáðar sálir úr ánauð leysti.
Boðandi upprisu alls hins góða,
einstaklinga og allra þjóða. ««
Mat ekki forseta feti meiri
en hina, sem gátu ekki gefið eyri
Fögnum nú mannsálir, mold og gjögur,
fagni nú fuglar, flúðir og ögur.
Fagni alt jólanna friðar-kenning,
hún ein fær bjargað okkar menning.
Fagni nú þjóðir friðarins kenning,
breiði þær faðm mót frelsi og menning.
Sjóðum í plógskera sverðið og korðann,
svöngum og klæðlausum gefum svo forðann.
P. S. P.