Lögberg - 09.06.1898, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 9. JÚNl Í898
deningar #
I m -w
...TIL LEIGU...
3egn veðiíyrktum löndum. Rými-
legir skilmálar. — Einnig nokkur
YRKT OG ÓYRKT
LÖND TIL SÖLU
með lágu verði og góðum borgunar
... .skilmálum....
Ttie Lonúon & Danaúain
llqhn m BBENCY C0.f Ltd.
195 Lombard St., Winxipeg.
S. Christopherson,
Umboðsmaður,
(jbdnb & Raldiir.
menntun, trúarbrögðum, hvers konar I burði, sem gerðust f>au árin. En a£
BLÖD
LANGAFA VOREA, AFA OG FEÐEA.
LÆRDÓMSLISTAFJELAGSRITIN. M.
Stepiiensen. Minnisvers tíðindi.
(Framh. af ritgerð úr „ísafold“, sem byrj-
aði í Lögb. 12. f. m.)
III.
Frá árinu 1776, er „Islandske
Mnanedstidender11 kom út, og fram
að árinu 1796 kemur ekkert tímarit
út hjer á landi. En í Kaupmanna
höfn gefur íslenzka Lærdómslistafje-
l igið út ársrit fyrir árin 1780—1794.
Fjelag petta var stofnað af 12 ís-
1 mzkum stúdentum í Kaupmannahöfn
árið 1779. En aðalstyrktarmaður pess
var Jón Eiríksson konferenzráð, með-
an bans naut við (dáinn 1787). Enda
hafði hann heitið stofnendunum að-
stoð sinni. Aðaltilgangur pess ætl
aðist Jón Eiriksson til að væri sá, „að
fræða landa vora í Lýstjórnarefnum,
en aukatiigangur að eins að kenna
peim snjöll vlsindi“. Og peirri stefnu
hjelt fjelagið jafnan.
Langmest af ritgerðunum í riti
þessu mundu nú vera talin eiga heima
í ymiss konar atvinnuritum, en verða
ekki talin til eiginlegrar blaða-
mennsku. Fyrir pví látum vjer oss
nægja að nefna p>að að eins.
Mjög vel var til rits pessa vand-
að að öllu leyti. En viðtökurnar voru
Jaufar hjá landsmönnum. Salan hjer
á landi brást með öllu, að minnsta
kosti fyrstu árin, og fjelagið hefði orð-
ið að hætta starfi sínu, ef ekki hefði
fengizt styrkur hjá konungi.
IV.
t>að gegnir furðu? enginn
skuli bafa fundið hjá sjer köllun til að
rita greinilega æfisögu Magnúsar
Stephensens konferenzráðs, og pað
j>ví fremur, sem fjóð vor mun naum-
ast nokkurn tíma hafa s/nt honum
fulla sanngimi, metið hann að mak-
legleikum, lífs nje liðinn, pó að ein-
stakir menn hafi gert pað.
Djóðhuginn var honum andvígur,
meöaci hann lifði og starfaði. Að lík-
indum má fullyrða, að hann sje pað
enn í dag. Höggstaðina vantar heid'
ur ekki. Hann var ekki að eins ráð-
ríkur og drottnunargjarn; slíkt fyrir-
gefst með tímanum hverju mikilmenni.
En hann var barnalega lijegómagjarn;
og pó að pað sje í sjálfu sjer heldur
meiniaus ókostur, pá er pað ávallt
meinlegt fyrir pann mann, sem með
pann ókost verður að dragast. Að
ljóðagerð hans hefur stöðugt verið
brosað, allt frá pví er sjera Jón Þor-
láksson stældi svo skoplega eptir
henni, og fram á vora daga, enda pótt
iún væriekki lakari en „skáldskapur11
gm.nra annara lærðra íslendinga á hans
dögucn. Og búningurinn á öllu pvf
er hann ritaði á íslenzku, er svo leið
inlega punglamalegur, að pað er að
minnum haft.
Tilfinniugin /yrú’ öliu pessu bef-
ur komizt inn bjá íslecdíngum. Hitt
virðast peir naumast hafa gert sjer
jafn-ljóst, að hann ber að ýmsu höfuð
og herðar yfir alla samtíðarmenn sína
hjer á landi.
Haun var ekki að eins lang-lærð
astur lögfræðingur allra íslendinga á
sínum tíma, heldur lang mestur bú
fræðingur og að líkindum lang-mest
ur iðjumaður. Hann var ekki að eins
voldugastur maður hjer á landi, ráð
andi meðal annars yfir öllum bók
menntum pjóðarinnar, hann var jafu-
framt fulltrúi njfrrar stefnu í löggjöf,
raennmg. Og hann fylgir skoðunum
sínum fram af atorku, preki og skör-
ungsskap. Fáir íslendingar hafa vit
að betur hvað peir vildu en Magnús
Stepbensen.
í bókmenntalegum skilningi hef-
ur starf hans orðið ófrjótt. Ekki verð-
ur bent á neitt verulegt meiri háttar
rit íslenzkt, er innblásið sje af auda
Magnúsar Stephensens, nje menntun-
arstefnu 18. aldarinnar. Sjálfsagt
stafar pað framar öllu öðru af pessu
tvennu:
Hann gerir sjer ekki ljóst, að
pjóðernið hlytur að vera undirstaða
pjóðmenntunarinnar. Og hann hefur
enga hugmynd um undravald snilld-
arinnar; í hans augum er pað ekki að
eins aðalatriðið, heldur eina atriðið,
1ivað sagt er; hitt liggur honum í
ljettu rúmi, hverniy pað er sagt,
Þess vegna verður starf hans ó-
frjótt, bökmenntalega skilið. Og
fyrir það verða Fjölnismennirnar, en
ekki Magnús Stephensen, feður nútíð-
arbókmenntanna íslenzku, að peir
skilja manna bezt pessi grundvallar
atriði, sem honum dyljast—enda pótt
peir væru að öðru leyti engu meiri
gáfumenn en hann, hefðu fráleitt eins
mikinn áhuga, naumast eins mikinn
skilning á pýðingarmestu málefnum
mannfjelagsins, öðrum en pjóðerninu
og listinni, og væru umkomulausir,
bláfátækir, slarksamir stúdentar úti í
Kaupmannahöfn.
En þijðingarlaust varð starf hans
ekki fyrir ókomna tímann. Síður en
svo. Aðalverk hans er í vorum aug-
um pað, að hann reið að fullu tilfinn
ingatrúar- stefnunni (pietismanum)
sem fluttist hiugað til lands með Har-
boe og átti lang-atkvæðamestan full
trúann par, sem sjera Jón Jónsson í
Möðrufelli var, og kom skynsemistrú
ar-stefnunni inn hjer á landi. I>að
má deila um pað, hve parft eða ó-
parft verk pað hafi verið. Hinu verð,
ur ekki neitað, að pað hafi haft mjög
mikla pýðing fyrir pjóð vora á pess
ari öld og hafi enn í dag
V.
Á námsárum sínum í Kaupmanna-
höfn hafði Magnús Stephensen verið
fjehirðir Lærdómslistafjelagsins og
ráðið par miklu. Eptir að hann var
heim kominn, vildi hann og aðrir
höfðingjar hjer flytja fjelagið til ís
lands, undu pví illa, að eiga að leggj
rit sín undir dóm ungra manna
Kaupmannahöfn. En pað tókst ekki
°g svo gekkst Magnús fyrir stofnun
Lan dsuppfræðingarfj elagsins, varð
brátt einn um allar framkvæmdir pess
og náði tangarhaldi á öllu pví, er
prenta átti hjer á landi. Fjelagi pessu
var í fyrstu tekið ágætlega, allt öðru
vísi en Lærdómslistafjelaginu, einsog
sjá má á pví, að 1012 menn gerðust
fjelagar á fyrsta árinu. Ein af fyrstu
bókunum, sem pað gaf út, var fyrsta
ár af „Minnisverðum tíðindum“.
Þau ná frá nýjári 1795 til nyjárs
1804, áttu að vera ársrit, en komu
ekki út öll? árið 1800 og 1803, heldur
að eins eitt hepti frá vordögum 1799
til míðsumar>> 1801, og eitt hepti frá
miðsumri 1802 til nýjárs 1804. Hvert
hepti er nálægt 10 örkum að stærð,
nema 5. heptið (1799—1801), sem er
helmingi stærra. Af ritum vorra tíma
eru pau líkust „Skírni“, eins og hann
er nú, frásögn pess markverðasta, er
borið hefur við áhverjuári, utan lands
og innan, Augnamiðið er pað, að
menn af pessum fróðleik læri „að
pekkja guðs dásamlegu stjórn vors
heims, fræðast, betrast og smámsaman
segja skílið við öll hjátrúar- og hleyp
dóms yfirráð, sem of lengi hafa
haekkt mörgum framfara viðburðum
0g loflegum fyrirtækjum á voru landi“
Magnús Stephensen ritaði Tíðindin
einn fyrstu prjú árin, næstu prjú árín
peir bræðurnir, hann og Stephán
Stephensen yfirdómari (síðan amt-
maður), og Finnur Magnússon síö
ustu árin.
Útlendu kaflarnir í riti pessu eru
langlengstir, enda er ekki hörgull
frásagnarefni á peim árunum. Fyrsta
árið er saga stjórnbyltÍDgarinnar
Frakklandi sögð frá byrjun. Ekkert
er á pað roinnzt, hver ábrif bókmennt-
irnar hafi haft á pá mikilfeng'.egu at-
dráttarlaust er málstað frönsku pjóð-
arinnar haldið fram gegn kúguninni
og frá öfgum stjórnbyltingarinnar er
sk^rt ofsalaust. Yfirleitt er pað frels-
is- og mannúðarandi, sem mætir manni
í frásögninni. Einna ríkast kemur
hann fram, par sem um trúarbragða-
frelsið er að ræða. Magnús Stephen-
sen heilsar pví með sönnum fögnuði
premur aldarfjórðungum áður en
>að er í lög leitt hjer á landi.
Að pví er innlendu frjettakaflana
snertir, pá skyra peir mest frá tíðar-
fari, skepnuhöldum, mannalátum og
slysförum, embættaveitÍDgum, kon-
unglegum tilskipunum og stjórnar-
brjefum. Allmikið er af grafskript-
og eru pær settar inn í frjetta-
kaflana, par sem sagt er frá láti manns-
ins. Svo mikið hefur pá pótt í pær
varið, að jafnvel útlendar grafskriptir
eru prentaðar í ritinu. Frá sumu er
sagt svo greinilega, sem höfundinum
hefur verið unnt, ekki sízt skipreik-
I>á er og hÍD mesta stund lögð
á að geta skyrt frá sem flestum „fá-
heyrðum sjónum og viðburðum“, svo
sem sjóormum, logum úti á víðavangi
vansköpuðum kálfum og lömbum og
par fram eptir götunum
Eiginlegar ritgerðir um „landsins
gagn og nauðsynjar11 eru par engar.
enda verður ekki sjeð af formálanum,
að ritið sje stofnað til annars en færa
mönnum frjettir. En stefnan er auð-
sæ, pegar á bækur er minnzt. í öðru
beptinu gera peir svilarnir, Stefán
amtmaður Þórarinsson („Hólanóphil-
us“) og Magnús Stephensen, snarpa
árás á eina húslestrarbókina frá Hól-
Sigurhróss-hugvekjurnar, enda
óneitanlega flest dæmin, sem
Magnús tínir til úr peim, pess verð
að peim sje mótmælt í skynseminnar
og mannvitsins nafni. Og eins og
nærri má geta, er aldamóta sálmabók-
inni, sem Magnús sjálfur hafði mest
unnið að, haldið mjög fram, hvenær
sem tilefni er til pess, og miklu lofs
orði lokið á pá presta, sem fyrstir
verða til að veita henni viðtöku
Dað gekk annars ekki greitt. Geir
bískup Vídalín varð að skrifa áminn
ing í Tíðindin til presta og prófasta
um að kaupa hana handa kirkjunum
og gefur par í skyn, að peir sem ekki
láti „beimskulega hleypidóma eða ill
kvittni blandaðar fortölur annara
glepja sjónir fyrir sjer“, hljóti að sjá,
hvað ágæt hún sje.
í sambandi við sálmabókarmálið
er pess getið í 5. heptinu, að í fyrsta
RJETT EINS OG AD
FINNA PENINGA
sinn hafi veriðleikið á orgel í íslenzkri
kirkju að Leirá 14. september 1800
Organistinn var Magnús Stephensen
sjálfur. Ummælin um viðtökurnar,
sem pessi nýbreytni fjekk, benda á,
að Magnúsi hafi stundum fundizt
stappið við pjóðina nokkuð preytandi
enda kennir hins sama allvíða hjá
honum. „Dó minni n/breytni en pví
líka“, segir hann, „svo ópekkta hjer
með öllu, optast purfi til að eitra um
a'lt n^tt almúga tungur, skal pað .hjer
sagt almennings sanngirni og sómatil
finningu um menntir til hróss, að jeg
enn pá ekki hefi frjett neinn, er heyrt
hefur, ekki jafnvel öfundarmenn, ó
virða vit peirra og smekk með pvi að
unna ekki pessa söngverks fegurð og
inndæli lofs og sannmælal{.
„Minnisverð Tíðindi11 voru eina
tímaritið, sem út kom um aldamótin
Við pá blaðamennsku urðu langafar
vorir og afar að sætta sig—og máttu
pakka fyrir.—Isafold.
»100 VERDILACJHf #100.
]>&<3 mun gjedja lesendur þessa blads þessa að vita
a<3 þad er þó oinn af hinum hrœdilegu sjúkdómum
sem vísindin geta yflrbugad á öllum hans stijnm—
og þad er Catarrh. Hall’s Catarrh Cure er bip eina
virkilega Catarrh.læknislyf, sem læknisfrtecíin þekkir.
bai ed Catarra er í taugakerflnu, þá þarf að haga
Itekníngunni eptir því. Hall’s Catarrn Cure er til
inntöku, verkar beint á biódið og slímhimnurnar í
líkamanum, og kemst þannig fyrir uppt ')k sýkinnar
og 8tvrkir ajúklinginn med því ad uppliyggja tauga-
kerfid og hjálpar náttúrunni vid sitt starf. Eigend-
urnir lmfa svo mikla trú á lækninga-krapti þess, ad
þejr lofast til ad borga eitt hundrad ($100) dollara
fyrir hvert tilfelli af Catarrh, þar sem medalid ekki
lojknai,—Skrifld eptir vitnisburdum o,s frv. tii
F. J. Cpeney aud Co., Toledo, O
—Til s')Iu hjá lyfs ilunum, 75o.
Hall’s Family Pillseru hinar beztu.
Ricliards & Bradshaw,
Málafærslumcnn o. s. frv
367 MAIN STREBT,
WINNIPEG, - - . MAN
Mr. Thomas H. Johnson les lög Ujá
ofangreindu fjelagi og geta þessvegna ís-
lendingar, sem til þess vilja leita, snúið
sjer til hans munnlega eða brjeflega,
þeirra eigin tungumáli.
ER AÐ VERZLA VIÐ
L. R. KELLY,
MILTON, '
N. DAK,
Hann er að selja allar sínar miklu eörubirgðir með innkaupsverði,
Detta er bezta tækifærið, sem boðist hefur á lifstíð vkkar op pað býðst
ef til vill aldrei aptur, sleppið pvl ekki tækifærinu, heldur fylgið
straumnum af fólkinu sem kemur daglega í pessa miklu búð. Dessi
stórkostlega sala stendur yfir að eins um
60 daga lengur.
Hæðsta markaðsverð gefið fyrir ull geg n vörum með innkaupsverði.
Hver hefur nokkurntíma heyrt pvílíkt áður? Komið með ullina og
peningana ykkar. Dað er ómögulegt annað en pið verðið ánægð
hæði með vörur okkar og verðið.
L. R. KELLY,
MILTON,
N. DAKOTA.
STRID! STRIDI
MÓT ÖLLUM SEM SELJA MEÐ
UPPSPRENGDU VERDI.
Við setjum lágt verð á okkar vörur.
sýnishorn af pví:
Hjer er aðeins litið
Karlmannaföt á.... ..$4.50 og upp
Drengjaföt á ..$1.50 U
Karlmannaskór á.. ...$1.25 C«
Drengjaskór á . .$1.00 ««
Barnaskór á ,.. .25 ««
ÁLNAVARA, góð og með lágu verði.
MATVARA af allri tegund eins ódýr og nokkursstaðar
annarsstaðar.
HARÐVARA, PJÁTURVARA, MASKÍNUOLÍA og
margt og margt sem við getum ekki upptalið.
KOMID MED ULLINA
ykkar hiugað, við gefum ylskur hæðsta verð fyrir hana
gegn vörum með rjettu verði.
HATTAR fyrir alla frá 5c. hver, og upp.
Tiiompson & Wing,
Per M. STEPHENSON, Manager.
MOUNTAIN, N. D.
Aðalslöðvar i Crystal.
%^0ÁW0^0k%W000000^^00k%%%^0000k
ULL! ULL! ULL!
Stríðið er byrjað, og vjer erum meir að segja í pví sjálfir, pví n
bjóðum vjer hæðsta verð fyrir ull, sem nokkursstaðar er borgað.
Vjer gefum 18 cents fyrir pundið af ull gegn álnavöru og skó-
fatnaði, og 17 cents fyrir beztu ull gegn matvöru, lakari ullartegundir
tiltölulega lægra.
Allar okkar vörur eru merktar mjög lágt, vjer erutn staðráönir í
pví að láta engann komast fram hjá okkur hvað verð snertir.
4;
loilli Star Store

9
EDINBURG,
N. D.
B. G. SARVIS.
1 E. H, BERGMAN, 1
£ GARDAR, N. D. ^
£
selur nú allar sínar vörutegundir með miklu betri kjörum en noækru sinn
áður. T. d. ágætis kjólatau, áður seld á 25 cents, nú á 15 cents yardið, ogeftir
því er öll álnavara seld með lágu verði
Miklar byrgðir af ljópiandi góðum höttum, eftir nýjasta sniði, allir seldir
með gjafveröi.
Sjerstök kjörkaup eru gefin á allri matvöru t, d. 20 pd. af ágætum rúsiuum
fyrir $1,00, 7 pd. af góðu grænu kaffi fyrir $1.00, 10 pd. af góðu brenndu kaífi
fyrir $1.00,
Öll harðvara seld með afar lágu verði.