Lögberg - 28.07.1898, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 28. JÚLÍ 1898
7
Vinnumennskan.
(Eptir Hávarð karl.)
„Sitt er að hverjum sonanna
minna“. Svo m& segja um greinar-
korn min um tómthúsmennakuna og
lausamennakuna. Sumireru bálvond-
ir út af tómtnúsmennsku-greininni)
rjett eins og allir tómthúsmenn eigi
þar óskilið m&l, pótt par sje tekið
fram, að heiðarlegar undantekningar
eigi sjer stað fr& minni lýsingu, sem
var og sjálfsagt, pvi enginn neitar
f>vf, að margir tómthúsmenn sjeu
dugandi og uppbyggilegir menn, en
þeir eru tiltólulega f&ir, þegar litið er
& hinn mikla tómthúsmannasæg; við
það stend jeg, hvað vondir sem þið
verðið, piltar.
Svo koma aðrir, er segja, jeg loii
allt of mikið lausamennskuna; pað sje
þó varla gustuk, að spana fólk upp til
að vera laust, þegar bændur standi
uppi hjúalausir, af því að hver strák-
urinn og stelpan æði i lausamennsk-
una.
Jeg veit vel, að örðugt er orðið
að f& vinnuhjú, en að því leyti, sem
þeir örðugleikar stafa af því, að
r/mkvað hefur verið um óeðlileg
höpt & atvinnufrelsi mikils hluta þjóð-
arinnar, iinnst mjer ekki rjett, að
kveina mjögyiir þessum örðugleikum.
Og óeðlileg höpt eru það & at-
vinnufrelsi einstaklingsins, að banna
honum að leita sjer atvinnu & hvern
heiðarlegan h&tt, sem hann vill, eða
gjöra honum það ill-mögulegt, með
stórum fj&rútl&tum.
Jeg vil þvi lofa hverjum full-
voðja manni, karli sein konu, að vera
laus þcgar hann vill, og í vinnu-
uiennsku þegar hann vill; eu jeg vil
heimta af þcim, að þeir sjeu, bæði
®j&lfum sjor og þjóðfjelaginu, til
gagns og uppbyggingar í hverri
Btöðu, sem þeir eru.
I>að er sjerstaklega kcmur til
vinnumennskunnar, þ& er öðru nær,
on jeg telji hana yfirleitt miklu lakari
atöðu en lausamennskuna.
En jeg vil ekki þrælbinda fólkið
Bvo með þessa stöðu, að þvi sje einn
nauðugur, að vera sifellt I vist, þaug-
að til það giptist, cða getur fengið
jarðnæði.
I>að er heldur alls ekki rjett, að
kenna lausamennskunni einni um
vinnuhjúavandræðin; tómthúsmennsk-
an & miklu meiri þ&tt i þeim vand-
ræðum, aö minnsta kosti við sj&var-
alðuna.
Þaö eru þessar r&ðlausu gipt-
’Ugar og tómthúsmennsku-flön, sem
avipta bændurna vinnuhjúunum.
£>ann kafla æfinnar, sem menn al-
ruennt vantar þroska og lífsreynzlu til
að r&ða sjer sj&lfir, ættu þeir að sj&lf-
aögðu að vera I vist.
Og þessi tfmi, er tfminn fr&
lermingunni og fram yfir tvítugsald-
Urinn; auk þess er margur s& inaður-
'un, bæði karl og kona, er bæði sj&lfs
*in vegna og þjóðfjelagsins gerði
hezt í þvi, að vera i vist alla sína æfi.
Eptir nýju lausamannalögunum
^*Br enginn, hvorki karl nje kona,
lausamennskuleyfi fyr en 22 &ra; er
Þetta timatakmark sj&lfsagt byggt &
Því, að fyrir þann tima skorti mcnn
almennt þroska og lifsreynzlu, til að
rWa sjer sj&lfir, svo vel fari.
En svo eru önnur lög í landi,
s®m heimila hverjum kvennmanni að
ff’ptast &ra og hverjum karlmanni
i'Vftugum, og þegar hjónabandið er
fengið, þ& er vinnuhjúastöðunni opt-
a»t nær lokið.-—Þ& byrjar sj&lfs-
’Uennskan, hvort sem hún verður til
Uppbyggingar eða niðurdreps fyrir
Pjóðfjelagið.
Jeg vcit að þetta oru gömul lög,
U’i jcg skrifa þar fyrir ekki undir, að
Það sjeu hagkvæm lög. Það telur
’Ujor enginn trú um, að 16 vetra ung-
^’Ugar sjeu almennt færir um, að tak-
*8t & hendur þær vandamiklu og erf-
’ðu skyldur, sem móður- og liúsmóð-
Uístaðau hafa í för moð sjcr. Á þcim
ahlri cru og stúlkur vaualcga ekki
ö*erri fullþroska að likamanum til, og
a® því leyti einnig allt of ungar til að
fpptast, sjc eitthvað um það hugsað,
afkvæuiin verði hraustoghoilbrigð,
ct> hynalóðin ekki veiklist og úrkynj-
ist. Þetta hef jeg heyrt lækna segja.
Mjer finnst engin ástæða til, að
lofa kveunmönnum að giptast yngri
en karlmönnnm; þessi gömlu lög eru
byggð & þeim úrelta hugsunarhætti,
að maðurinn sje allt i hjúskapnum, en
konan lítið eða ekkert, og þess vegna
megi hún vera svo ung, óreynd og
—ón/t—sem verkast vill.
Karli og konu veitir sannarlega
ekki af að hafa n&ð tvitugsaldrinum,
áður en þau takast & hendur þann
vanda, er hjúskapnum er samfara.
Það er líka mjög ósanngjarnt, að
lofa karlmönnum ekki að vera lausum
fyr en 2 árum eptir þann tíma, er þeir
mega kvongast, og kvennmönnum
ekki fyr en 6 árum seinna. Gipting-
ar-aldurstakmarkið ætti heldur að vera
fyrir ofan en neðan lausamennsku-ald-
urinn. Sveitarfjelögin & íslandi hefðu
að minnsta kosti ekki óhag af þvi.
Fram yfir tvitugsaldurinn eru
flestir að meira eður minna leyti börn,
og þvi miklu hollara, að vera undir
stjórn annara, en að r&ða sjer sjálfir.
Það er ekki lítilsvirði fyrir æsku
manninn, að venjast & reglubundna
vinnu, læra öll algeng verk, og venj-
ast yfir höfuð allri heimilisstjórn ut-
anbæjar og innan. Þessa alls & vinnu-
hjúið kost i vinnumennskunni.
Það er mikill munur á þvi, að
ganga út í lífið með þ& reynslu og
kunn&ttu, þó ekki sje meiri, en að
hafa varla lært nokkurt verk, og
kunna hvorki að stjórna sjálfum sjer
nje öðrum þegar til þess kemur að
ráða sjer sj&lfur, og segja yfir öðrum.
Þr&tt fyrir allt skólatildrið nú &
dögum, cru þau heimilin & íslandi
ekki svo fá, svo er fyrir að þakka,
sem ungir menn, karlar sem konur,
hafa eins mikið og meira gott af að
dvelja í nokkur ár, þótt í vist sje,
heldur en þó þeir reki höfuðið inn i
einhvern af öllum þcssum skólum, til
að finna þar lítið meira en lyktina af
búfræðinni, hagfræðinni, matreiðslu-
fræðinni, hannyrðunum, fitlinu og
fundrinu, og öllum þeim ósköpum,
sem þar eiga að vera kennd.
, Vintiufólkinu er nú orðið heldur
ekki boðið upp & svo aurna kosti, að
því sje ekki auðvelt að eignast eitt-
hvað í ársvistunum, og þannig búa
sig undir sj&lfstæða stöðu.
Mjer vex reyndar ekki svo mjög
í augum, hve kaupgjaldið er orðið
h&tt, væri gerður rjettlátari munur &
dugnaðar-manninum og slóðanum, cn
almennt gjörist í ársvistunum.
Stærstu útgjöldin við hjúahaldið
er ekki kaupgjaldið, heldur fæðið;
þótt karlmannsfæðið sje ekki reiknað
hærra en 66 aurar & dag, þ& verða
það þó yfir árið 240 kr. 90 aurar.
Þótt vinnuhjúin telji ekki fæðið að
neinu í ársvistunum, eins og all-titt
er, þá reyna þau hvað það kostar,
þegar þau fara að eiga með sig sj&lf.
Kaupgjald vinnumanna mun nú
almennt orðið 100—150 krónur þetta
er að visu all-há upphæð, þegar mið-
að er við kaupgjald vinnumanna fyrir
30—40 árum, er enginn húskarl hafði
meir en 50— 60 krónur, og margir
minna. A kaupgjaldi karla og kvenna
hefur aptur & móti til skamms tíms
verið allt of mikill munur; en nú er
kvennfólkið farið að sækja sig &, og
vættar vinnukonurnar fækka óðum.
Duglegur maður & þetta kanp,
og í all-flestum árum getur hann haft
þetta upp úr vinnu sinni, auk fæðis,
með þvi að vera laus sje hann reglu-
maður, og meira ef vel l&nast.
En með þessu kaupi gotur ein-
hleypur vinnumaður lagt ftrlega upp
50—60 krönur, og verið auk þess vel
fataður.
Kjer við sjávarsíðuna hafa vinnu-
menn, auk árskaupsins, 10 af hundr-
aði í hlut sinum árið um í kring;
margir þcirra oru og formcnn, og hafa
h&lfan hlut í formannskaup, og þessir
hinir sömu geta því lagt því meira
upp af kaupi sínu. Jeg hef þekkt
vinnumcnn, sem hafa haft h&tt & þriðja
huudrað krónur í kaup, stúf og for-
uiannshlut yfir árið, og þeirn piltum
er ekki vorkunn &, að leggja upp allt
að 200 krónum af þeirri upphæð, er
þeir þurfa ekkert að leggja sjer til
sj&lfir, nema lítið eitt af fötum. Hvort
þeir suuiir hverjirhali lagt mikið upp,
tr anuttð ro&l.
Einhleypum mönnum er því
vissulega ongin vorkunn að efnast i
vinnuhjúastöðunni; og þeir, sem litið
eða ekkort eignast meðan þeir eru
hj& öðrum og taka fullkomið kaup,
auðgast fæstir aldrei mikið í sj&lfs-
mennskunni.
Þeir cru sem sje óráðs- og óhófs-
seggir, se.m ekkert verður við höndur
fast. Það er þessi skrælingja hugs-
unarh&ttur, að eiga aldrei neitt aflög-
um, heldur eyða þvi meiru, sein meira
berst í bætur, og vera því sífellt jafn
aumur og alls laus, og enda skuldug-
ur upp yfir höfuðið.
Sllkir piltar eiga aldrei neitt,
hvort sem þeir eru vinnumenn, lausa
menn, tómthúsmenn eða bændur; þeir
eru, í hverri stöðu sem þeir eru í, jafn
óuppbyggilegir, nema helzt í hjúa-
stöðunni, því að þar ráða þeir sjer
ekki sjálfir að öllu leyti, og geta ver-
ið full-góð hjú. Þeir eru, sem sje,
sjálfum sjer verstir.
En hvar lendir nú með vinnu-
hjúahaldið, þegar allir cru orðnir
lausamenn og húsmenn?
Það er nú i fyrsta lagi engin
hætta á þvi, að allir hætti að ráða sig
I vist; lausamennsku-straumurinn get-
ur að vísu orðið tneiri eitt árið en
annað, eptir því sem i ári lætur, en
mikill fjöldi verkmannal/ðsins mun
ráða sig í ársvistir, hjer eptir sem
hingað til. í öðru lagi tel jeg bú
skapnum engan voða búinn, þótt örð-
ugra veiti að fá vorkamenn i ársvistir,
en verið hefur um langan aldur.
Flytji fólkið ekki úr landinu, þarf það
að fá atvinnu í landinu, og þá er
bændunnm innanhandar, að nota
vinnukraptana með þvi að taka dag-
launamenn. Þessi vinna er óðum að
færast i vöxt, og jeg get ekkí sjeð að
búskapnum, hvorki til lands nje sjó-
ar, þurfi fyrir þ& sök að hnigna stór-
um. Það getur þvert & móti opt ver-
ið gott fyrir bóndan, að hafa ekki
jafn marga fastráðna menn allt árið;
vinnumennirnir eru stundum ekki
mikil auðsuppspretta, þegar svo árar,
að ekkert er til fyrir þ& að gera, eins
og opt vill verða við sjávarsíðuna á
vetrum, þegar lítið eða ekkert fiskast.
Þá er betra að hafa ekki marga menn
upp & kaup og kost, og betra að vera
vinnumaður en sjálfs sin.—
Það er t. d. mikið látið af fiski-
sældÍDni hjer við Djúp, en jeg hygg
þó, að þeir veturnir sjeu ærið margir,
sem hlutur vinnumannanna alraennt
ekki hrekkur fyrir fæði þeirra og
skinnklæðasliti.
En svo eru hjúin, segja sumir,
orðin svo heimtufrek, að ekki er hægt
að gjöra þeim til hæfis, og fram úr
hófi sjerplægin. Þeir, sem slíkt mæla,
ættu sízt að hafa á móti því, að
vinnubjúunum fækkaði, og daglauna-
fólkið yrði því ileira.
En jeg hef nú heyrt þessa sögu sið-
an jeg man fyrst til, hún er vist eldri
en allir vjer, sein nú lifum; víst hefur
sjera Þorlákur Þórarinsson kannast
við hana, er hann meðal annars kveð-
ur um vinnufólkið i „Þagnarmáli":
„Vinnuhjúa vandræðin
vaxa nú ei tninna,
sem ótrú og sjerplægin,
sæld í búi grynna“.
Síðan jeg fór að taka eptir, virð-
ist mjer ekki mikil brögð að vaxandi
heimtufrekju, sjerplægni, eðayfir höf-
uð ótrúmennsku vinnuhjúanna; það
eru nú almennt gjörðar meiri kröfur
til lífsins, en fyrir hálfri öld síðan,
þótt ekki sje lengra farið, og það er
þvi eðlilegt, að það komi einnig fram
i bjúahaldinu, og að vinnuhjúin því
ekki geti nú gjört sjer það að góöu,
sera í ungdæmi okkar gamla fólksins
þótti fullgott og forsvaranlegt. Það
er jafnan misjafn sauður I mörgu fje;
sum vinnuhjúin eiga vitnisburð Þor-
l&ks, cn sum eru aptur á inóti stjett
sinni til sóma;—og svona hefur það
jafnan verið.
Hjúin eru lika nokkuð eptir því,
sem & þeim er haldið. Þeir hús-
bændur, sera kappkosta að l&ta hjúin
hafa allt vel úti látið, sem þeira ber
að veita þeim, bæði að þvi er snertir
aðbúnað, atlæti, fæði og kaupgjald,
munu optast hafa góð hjú; hÍDÍr, sem
ekki standa I skiluin með fleira eður
færra af þessu, geta tæplega heldur
búiat við, að hjúin a/ni þeim full skil.
Um eitt veið jeg enn að geta,
sem mjer er illa við hjá vinnuhjúa-
stjettinni, og sem jeg er viss um, að
er henni óhollt
Það eru þessar sffelldu færslur
úr einni vistinni I aðra; það er orðið
sem viðburður, ef hjú dvelur 5—6 ár
í sömu vistinni. Þetta vista-r&f fer sí
feJlt að færast i vöxt. í mínu nng-
dæmi voru sömu hjúin ár eptir ár í
sömu vistinni; sum höfðu jafnvelaldr-
ei vistaskipti, þangað til þau fóru
að eiga með sig sjálf, og það var þá
heldur ekki svo ótítt, að húsbændurn-
ir g&fu þeim hjúum, sem lengi höfðu
þjónað þeim raeð trú og dyggð, tölu-
vert til búsins, og gerðu þau þannig
að nokkru leyti úr garði.
Jeg hef lika þózt taka eptir því,
að þau hjú, sem leugi eru í sömu
vistinni, eignast fremur eítthvað en
þau, sem eru & sifelldum flækingi.
Jeg get enga skynsamlega &-
stæðu sjeð til þess fyrir hjúið, að
skipta um vistir, þegar það kann full-
vel við sig, hefur það, sem um er
sainið, og líkar ytir höfuð vel. Eitt-
hvað getur þvi auðvitað þótt að, en
hvar & guðs grænni jörð fáum vjer
þann stað, sem ekkert sje aö?
En þr&tt fyrir þetta eru hjúin á
sífelldri fcrð og flugi, stundum fara
þau tvisvar og þrisvar I saina staðinn,
og sýnir það bezt, að þeim hefði verið
eins gott að fara aldrei neitt, enda
skipta þau vitanlega opt um til verra
eins.
En þetta er eitt með öðru, sem
ber vitni ura þessa r&ðleysis- og brutl-
náttúru, scm mjer finnst óðum vcra
að færast í vöxt hjá unga fólkinu, og
sem ftþreifanlegast kcmur fram i því,
hve hörmulega litið því mörgu hverju
verður úr kaupi sinu.
Fáirðu þvi góða vist, livort scm
þú ert karl eða kona, þ& vertu som
lengst i henni; það & við um vinnu-
hjúin sem annars staðar, að „sjaldan
grær vel um opthrærðan stein“.
Jeg vona, að vinnuhjúin þakki
nú Il&varði gamla fyrir lesturinn,
nema ef til vill ógiptu drósirnar, frá
16 ára til tvítugsaldursins.—Þjóðo.
vngi.
OLE SIMONSON,
mælir með sinu n/ja
Scandinavian Hotel
718 Main Stekkt.
Fæði $1.00 & dag.
Telegraf er eitt af helztu námsgreinum' á St.
t’aul ,Business‘-skól£.num. Kennararnir, sem
fyrir («110 námsgrein stamla, eru einhverjir þeir
beztu í landinu, MAGUIRE BROS.
95 East Sixth Street, St. Paul, Minn.
PENINGAR #
I m w~ w
...TIL LEIGU...
segn veðiíyrktum löndum. R/mi-
legir skilmálar. — Einnig nokkur
YRKTOGÓYRKT
LÖND TIJL SÖLU
með lágu verði og góðum borgunar
. ... skilmálum....
THe Lontíon & Danadain
LOHN BND BGENDY DD., Lttí.
195 Lombakd St., Winnipeg.
S. í’hrisfophersou,
Umboðsmaður,
Gbund & Baldub.
I)R- DALGLEISH,
TANNLCEKNIB
kunugerir hjer með, að hann hefursett
niður verð á tilbúnum tónnum (set of
teeth) sem fylgir:
Bezta “sett“ af tilbúnum tönuum nú að
eins $10.00. Allt annað verk sett niður
að sama hlutfalli. En allt með (>ví veröi
verður að borgast út í hönd.
Hann er sá eini hjer í bænum Winnipeg
sem dregur út tennur kvalalaust.
Rooms 5—7,
€or. Alain & Loinharil Strccts.
Dr, G. F. BUSH, L. D, S
TANNLÆ.KNIR.
Tenuur fylltar og dregnarút án sárs.
auka.
Fyrir að draga út tönn 0,50.
Fyrir að fylla tönn $1,00.
627 Main St.
lxeuuli*
BÓKUALD,
IIRAÐRITUN,
STILRITUN,
TF.LEGRAPHY,
LÓG, ENSKAR NAMSGREINAR,
OG „ACTUAL BUSINESS",
FR& BYRJUff TIL ENDA.
STOFftADUR FYRIR 33 ARUM SID&N
og cr elzti og bczli skólinn 1 öllu Norðvest*
urlandinu.
YFIR 5000 STUDENTAR
HAFA UTSKRIFAST AF HONUty.
og eru þar á meðal margir mest leiðandi
verzlunarmenn.
pessi skóli er opinn allt árið nm kring, og
geta menn þvf byrjað hvenær sem er, hvort
heldur þeir vilja á dagskólann eða kveldskólann
\enslan er fullkon\iq.
Nafnfr.egir kennarar standa fyrir hverri
námsgreina-deild. pað er bezti og ó-
dýrasti skólinn, og útvegar nemendum
slnum betri stöðu en aðrar þvílíkar
stofnanir.
Komið eða skritið eptir nákvæmari upplýs*
ingum.
MAGUIRE BROS.,
EIGftNDUR.
93 E. Sixth Street, St. Paul, Mino.
1 TíiompsDH & Wlng, I
I |
| Mountain, N. D. J
r 3
Zr: Eru nýbúnir að bæta við í verzlan sína
^ 3
husbúnadi og likkistum f
og ætla sjer framvegis að bafa allt 111- ^
heyrandi jarðarförum og' allskonar
húsbúnað, svo sem rúmstæði, matress-
springs, stóla o. s. frv. ^
Líka eru þeir nýbúnir að fá ljómandi fallega ^
. uppuntada kvennhatta
og tilbúin pils. , Þar fyrir utan höfum M
við eins og vant er allskonar nauð- =5
synjavöru, svo scm matvöru, íatnað, ^
skótau, leirtau, jáinvöru o. s. frv. =3
Það er satt að segja markmið okkar að reyna að ^
haf allar þær vörutegundir sem menn þarínastog ^
munu menn því geta fengið hjá okkur allt það
sem vanaiega fæst í buðum í stórborgum.
Thompson $c Wing.