Lögberg - 05.10.1905, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 5. OKTÓBER 1905
Vér og Danir.
Kafli úr ritgjörö í Norðurtandi.
Eftir Matth. Jochumsson.
Viðskifti Islands og Dammerkur.
Það má vel vera, að hin stjórn-
arfarslegu viöskifti vor og Dana
séu eigi útkljáð fyrir tíma og ei-
lífð með réttarbótinni frá 1903 —
dns og „Landvörn" vor kennir, og
. þó með óþaría hávaöa, eða eins og
dr. G. Hannesson nýlega benti td
í þessu blaöi með stilling og skyn-
semd. Eg fyrir mitt leyti er vin-
veittur hinni dönsku þjóð, og æski
einskis fremur en góðs samkomu-
lags milli vor og hennar, þess er
bygt sé á heilbrigðri þekking og
liagsmunum frá beggja hálfu, en
hins vegar vil eg einarðlega krefj-
ast alls fullréttis frá hendi Dana i
öllum vorum efnum, og svo full-
komins sjálfsforræðis.sem vér með
nokkuru móti verðum menn til að
eiga og varðveita. En hér skal
ekki tala um vor stjórnlegu við-
skifti við hið danska ríki, heldur
minna á viðskifti beggja þjóðanna
frá fyrstu tíð, frá þvi ísland laut
dönskum konungum og stjórn. En
því betur sem eg skoða og skvnja
þau viðskifti, samkvæmt þeim
sagnarökum.sem eg hefi komist að,
þvi fremur hneykslar mig ójafnað-
ar- og kúgunartal það í blöðum
vorum i garð Dana, sem verið hef-
ir og enn er einatt viðkvæði þeirra
manna, sem ýmist ekki vita betur,
ellegar nota það hugsunarlaust til
þess að brýna þjóömetnað vorn og
áhuga á sjálfsforræðismálum vor-
um. En skyldi ekki vera tími til
kominn fyrir „pressu“ vora og al-
þýðu að athuga þetta rétt,og rann-
saka, hvort vér í þessu cfni sýnum
ekki Dönum ójafnað og höfum þá,
að minsta kosti meginhluta hinnar
dönsku þjóðar, fyrir rangri sök,
því að úr því hér skal ekki fást um
stórpólitík eða hina dönsku stjórn,
né benda á hennar bresti og glappa
skot gagnvart landi voru — vísvit-
andi sýndi hún oss sjaldan ójafn-
að, og aldrei öðruvísi en þekking
liennar, tízka og stjórnhættir gáfu
tilefni til — þá liggur sú spurning
eingöngu hér fyrir: Hvers konar
viðskifti höfum vér átt við hina
eiginlegu dönsku þjóð? og hvern
ójafnað hefir hún sýnt oss? Saga
umliðinna tíma svarar þeim spurn-
ingum svo, að við þjóðina dönsku
höfum vér mjög lítil mök átt eða
viðskifti, því alt fram á sxðustu
tíma var mikið djúp staðfest milli
vor og Dannxerkur, þótt nú styttist
með ári hverju allar leiðir milli ís-
lands og útianda. Nokkur hern-
aðar- og kaupskapar-viðskifti voru
alltið við Dani, einkum af íslend-
inga hálfu á söguöldununx, en ckki
kendi vor þjóð nokkurrar kúgunar
lxjá Dönum, heldur áttu höfðingj-
ar, skáld og farmenn ávalt gott
friðland hjá þeim; gckk svo alla
tíð fram að lokum x^.aldar er Kal-
marsambaíidið hófst. Fram að
siðabótinni þverruðu, að því er
sýnist, almenn eða nytsöm viðskifti
héðan; voru það helzt konungs-
menn og ungir klerkar.sem þá leit-
uðu suður um Eyrarsund. En með
siðabótinni örfast samgöngurnar
að góðum mun, enda voru flest
viðskifti þá stjórnlegs eðlis eða
kirkju- og vísindaleg. Hefst og þá
hin eiginlega viðskiftasaga land-
anna. En fóru þau viðskifti fram
milli þjóðanna? Nei, þau stöfuðu
mest öll frá Danastjórn, verzlunin
sem annað. Þjóðin átti nálega
engan hlut í málunum. Á 17. öld-
inni snemma hófst einokunin. Var
þá skilningur manna sá í Norður-
Evrópu, að konungar, sem bundn-
ir voru af aðalsmannastéttinni,
mættu tolla skip og ráöa verzlunar
viðskiftum, við nýlendur og skatt-
lönd. Kom þeim það vel, því að
með þvi eina móti, að þeir ykju
tekjur sínar, gátu þeir neytt valds
síns til nokkurs jafnréttis við hina
ágengu baróna. Þessu valdi héldu
Danakonungar eða, fremur, eftir
að þeir urðu einvaldir og gekk
svo alla stund þangað til öll verzl-
un var gerð frjáls, sem kallað var,
undir lok 18. aldar—með takmörk-
unum þeim, sem hjá oss entust
fram yfir miðja 19. öldina. Þrátt
fyrir þessi viðskifti, bænda við ein-
okunar-kaupmenn, okrara og sjó-
nxenn.svo og stúdenta og nokkurra
embættismanna við danska kenn-
ara og Hafnarbúa, lærðu lands-
menn vorir lítið að þekkja Dani í
heildinni eða land þeirra; tjl þess
að það gæti orðið höfðu menn of
litið saman að sælda, enda hvað
kaupskapinn snerti nxest til að
vekja óvild og hleypidóma eins og
tímum og mentun manna í þá daga
var háttað. Alþýðleg og alnxenn
viðskifti milli landanna komust
aldrei á, vér stóðum og aldrei und-
ir stjórn hinnar dönsku þjóðar og
vorir beztu menn vissu það ávalt
fullvel. En dönsk alþýða mun
sjaldan hafa gert sér þess konar
mál ljóst, því alt stjórnarfar, eink-
um eftir að einveldið hófst, koiu
bændum eða alþýðu hvergi nærri.
Enda lágu Danir sem þjóð skoðað-
ir, undir nxiklu verra oki en íslend-
ingar, oki, sem byrjaði snemma á
öldum undir ófriði klerka og aðals-
herra og alls ekki batnaði með siða
bótinni, heldur fór hríðversnandi
eftir þau tímaskifti. Konungar
erfðu að vísu mikinn auð eftir páfa
dóminn, en aðallinn magnaðist
þeim mun meira og batt hendur
sinna eigin drotna unz rikið, um
miðja 17. öld, var nær orðið öðr-
um að bráð og misti stóra lands-
hluta. Þá kom einveldið, en eng-
inn Kristján annar tii að frelsa
rétt bændanna. Einmitt undir ein-
völdu konungunum píndu höfð-
ingjaimir þá mest, þessir herrar,
sem hinir upprunalegu þýzku Ald-
inborgarar fengu flesta sunnan að
og gerðu að lendum mönnum. Á-
þján danskra bænda á fyrri liluta
18. aldar er alkunn;þá stóð í blónxa
„hóveríið“ eða skylduvinnan og
„stafnsbandið“, eða búfestan og þá
er tréhesturinn alkunnur. Hvern-
ig átti slík þjóð að þrælka oss. í
riti þ'ví, er eg samdi í fyrra, er
nokkuð sagt frá ánauð danskra
bsenda og því, hvernig ræktun
landsins, afurðum og þjóðmenning
þá var komið. Hví skyldum vér
segja, að Danir eða hin danska
þjóð hafi misboðið vorri þjóð. í
eina stefnu má að vísu tala um all-
þýðingamikil viðskifti vorrar þjóð
ar við Dani, auk hinna stjórnlegu;
eg meina hin bóklegu. Þau hófust
þegar fyrir siðabót Lúters og óð-
ara eftir að háskólinn i Kaupm,-
höfn var settur á 15. öld, þótt ýms-
ir íslendingar leituðu, eins eftir
það, náms og frama jöfnum hönd-
um suður á Þýzkalandi, eins og
titt hafði verið frá 11. öld. En
eftir að Kristján 4. veitti íslenzkuw
stúdientum „Garð" Iögðust nxjög
lengri utanfarir niður — oftlega
til litils ábata mönnum og vísind-
um, En annað bar við um sömu
mundir, sem Garðstyrkurinn hófst
og tók að kyrsetja íslendinga í
Kaupmannahöfn. Þ’að var hin
vaknandi eftirtekt á vorum fornu
bókmentum; var það sá viðburður
sem táknar endurfæðing vors þjóð
ernis. Tóku hinir vitrustu og beztu
Danir báðum hönduni á móti hin-
um miklu gersemum, fornbókum
vorum; er nóg að nefna Óla gamla
Worm og Friðrik konung hinn 3.
Frá þeim tíma tóku danskir höfð-
ingjar og fræðimenn að virða land
vort og þess hagi miklu meira en
áður og æ síðan hafa leiðandi menn
Dana viðurkent á margan hátt í
verki sem orði.að þeir og öll Norð-
urlönd ættu feðrum vorum afar-
veglegan arf að þakka. Að vísu
drógust frumbækur vorar út úr
landinu unz Danir skoðuðu þær
eins eða fremur sína eign en Is-
lands, — Islendingur varð og til
að mynda með þeim danska stofn-
un; en alt var betra en að ritin
hyrfu úr sögunni, margt af þeim
var nálega komið í fulla eyðilegg-
ingu, þegar Árni lagði lífið í söl-
urnar til að safna þeim og frelsa’á
einn stað, þar sem hann hugði
þeim helzt vera borgið. Hins
vegar hljótum vér að viðurkenna,
að Danir, bæði stjórn og þjóð,
hafa lagt ^ogrynni fjár fram, til
kostnaðar og útbreiðslu þessara
bókmenta.
----—o------
Úr íslandsferð.
„Varden" heitir kaþólskt mán-
aðarrit, sem út er gefið í Kaup-
mannahöfn. Landi vor, Jón Sveins-
son,kaþólskur prestur í Danmörku,
bi’óðir FriðriksSveinssonar (Fred.
Swanson’sj málara hér íWinnipeg,
hefir undanfarið skrifað giæinir í
mánaðarrit þetta um forn-íslenzk-
ar bókmentir. I Júlí-heftinu, í
sumar senx leið, ritar presturinn
um ferðalag sitt á íslandi, fyrir
nokkurum árum síðan, er hánn var
þar á skemtiferð. Það, sem hér
bírtist í þetta sinn, er aö eins lítill
kafli, en síðar meir vonum vér að
geta bætt meiru við.
„í þessari ferð minni,“ segir
presturinn, „dvaldi eg nokkurar
vikur uppi í sveit á Islandi.
Eg verð nú að biðja lesendúr
mína að fylgja mér á vængjum
hugarins, yfir Atlanzhafið og til ís-
lands.
Þeir verða að fylgja mér á ferð
minni um landið og sjá og heyra
það sem eg heyrði og sá.
Samt verð eg að taka það fram,
að í stuttri ritgerð getur ekki verið
umtalsmál aö segja frá nema fáu
einu að öllu því, sem hægt er að
segja ef rúm leyfði.
Eftir tólf daga ferð frá Kaup-
mannahöfn komum við inn á hina
ljómandi fögru og mikilfenglegu
slíipalegu í Reykjavík, og seint í
Júlimánuði lögðum við svo á stað
frá Reykjavik og upp i veit. Þá
var yndislegasta sumarveður og
glaða sólskin.
Fyrir fimtíu krónur höfðum við
keypt okkur sinn hestinn hvor. Og
á þessum ágætu litlu dýrum þeyst-
um við áfram yfir hinar óendan-
legu hraunsléttur íslands. Á allar
hliðar voru rjúkandi laugar og
gjósandi hverir. En brátt brey.tt-
ist landslagið og við komum í
yndisleg daladrög, þar sem loftið
var þrungið af töfrandi angan
fjallablómanna. Þar var alt fult
af gróðri og lífi, oft og tíðum sér-
lega fagurskapað fólk var þar við
vinnu sína á túnum og engjum í
þessu unaðsríka sveita-umhverfi.
Blómleg, kát og stálhraust börn
léku sér og veltu í háa grasinu eða
voru ríðandi á harða spretti á bin-
um smávöxnu heStum sinum.
Það er bæði yndislegt og til-
breytingarmikið að ferðast um
sveitir þessa næstum því ókunna
lands. Mótsetningarnar koma þar
1 svo skýrt i ljós; eldur og ís; gróð-
urgæl, blómleg engi og ófrjósam-
ar, brunnar eyðimerkur.
Og svo þjóðin, hin eina þjóð,
sem enn talar óbreytt hið hljóm-
fagra og aflmikla tungumál „feðr-
anna frægu“, og vakir yfir og
geymir hinar gömlu og dýrmætu
endurminningar, Sem „andinn
sami“ lifir enn í, andi löngu lið-
innar, mikilfenglegrar fortíðar:
hinn þróttmikli norræni andi.
Hristingurinn, sem við urðum
fyrir, af þvi að sitja á baki hinna
smáu, fjörugu íslenzku hesta, gerði
það að Yerkum, að við txrðum von
bráðar glorhungraðir.
Við urðum nú að fara að sjá
okkur út stað til þéss að hvíla okk-
ur um stund og borða miðdags-
verð.
Af því við vorum nú staddir
þarna í óbygðum var ekki því að
heílsa, að við gætum brugðið okk-
ur heim á neinn bæ. Því sföur
var hér um neinn veitingastað að
tala. \’ið urðuin því að sætta
okkur við að fara þar af baki,
scm við gátum fengið haga fyrir
hestana og borða svo af nestinu
okkar undir beru lofti.
Á meðan við vorum að velta
þesu fyrir okkur sáum við alt í
einu, af hæð,sem við vorum stadd-
ir á, beint fram undan okkur, og
á að gizka í einnar mílun fjar-
lægð, töluvert mikinn reyk, Það
var því líkast sem tíu eða tólf
hfts væru að brenna. Tiu eða
tólf hvítir reykjarstrókar stigu
viðstöðulaust i loft upp frá jörð-
inni og bar vindurinn þá í austur.
„Iivað er nú um að vei-a?“
spurði eg islenzka fylgdarmann-
inn okkar. „Hvaðan kemur þessi
reykur?“
„Það er ekki reykur,“ svai'aði
hann. ,,Það er aðeins gufa upp
úr laugununx, sem nóg er til af hér
á þessu svæði.“
Eftir því sem við komum nær
sáunx við nú betur og betur hvernig
gufustrókarnir brutust með helj-
arafli út úr gígum, sem voru liing-
að og þangað. Til hægri handar
var stórt stöðuvatn og til vinstri
háir fjallgarðar.
En hvað þetta landslag var ein-
kennilegt I Alt í kring í fjarlægð
voru skínandi, drifhvítir jöklar,
hrikalegir og nístingskaldir, en
næst okkur sjóðandi liverir og
brennandi jarðvegur.
Manni varð eins og hálf ónota-
legt svona nálægt hinum hræði-
lega eldi, „jarðeldinum", sem sí
og æ brennur þar undir yfirborð-
inu, og það oft og tíðum næsta
ofarlega í jarðlagmu.
Þessir vellandi, rjúkandi, gjós-
andi hverir eru, hvort sem er,
nokkurskonar eldgos. Aðeins er
það mismunurinn, að sjóöandi
vatn kemur í stað elds og eim-
yrju.
En, samt sem áður, settumst
við að á bakkanum við eina laug-
ina.
Ein af ástæðunum fyrir því, að
við gerðum það var sú, að okkur
langaði til að nota jarðhitann til
þess að búa okkur til heitan mið-
dagsverð. Ferðamenn á íslandi
íara oft þannig að.
Vatnið í mjög mörgum af laug-
'unum er, sem sé, fullkomlega vel
hreint og heilsusamlegt í alla
staði.
“EIMREIÐIN”
Fjölbreyttasta og skemtilegasta tímaritið
á ísleDzku. Ritgjörðir, myndir, sögur og
kvæði. Verð 40C. hvert hefti. Faest hjá
II S. Bardal og S. Beigm: nu.
THE CANADIAN BANK
Of CD^MERCE.
á horniiiM ti Iioii og iMabcl
Höfuðstóll $3,700,000.00 Varabjóður $3,500,000.00
SPARISJÓDSDEILBIS
Innlög Í1.00 og þar yfir. Rentur lagðar
við höfuðstól á sex mánaða fresti.
Vfxlar fást á Englands hanka
seœ eru borganlegir 6 ís’ávðl.
Aöalskrifstofa í Toroiito.
Bankastjóri í Winnipeg er
o---JOHN AIRD------o
THE DOMINION BANK.
Borgaður höfnðstóll, $3,000,000 00
Varasjóður, - 3,500,000.00
Eitt útibú bankans er á horninu á Notre
Dame og Nena St.
Alls konar bankastörf af hendi ieyst.
Sparisjóðsdeildin tekur við innlögum, frá
$1.00 að upphæð og þar yfir. Rentur borg-
aðar tvisvar áári, x Júní og Desember.'
T. W. BUTLER,
Bankastjári.
Imperial Bank of Canada
Höfuöstóll. .$3,500,000
Varasjóöur.. 3,500,000
Algengar rentur borgaðar af öllum inn-
lögum.—ÁvfSANIR SELDAR k BANKANA k ís-
LANDX, ÚTBORGANLEGAR f RRÓNUM.
Utibú í Winnipeg eru:
Aðalskrifstofan á horninu á Main st. og
Bannatyne ave.
N. G. 1.ESLIE, bankastjóri.
Norðurbæjar-deildin, á horninu á Main st
og Selkirk ave.
F, P. JARVIS, bankastjórf.
DB A.V. PETERSON
Norskur tannlaeknir.
Room 1 Thompson Block
PUONE 2048. opp. City Hall.
þer þurfiö að láta hreinsa,
fylla eöa gera við tennurnar
þá komiö til mín. Verö
sanngjarnt.
Dr.M. HALLDORSSON,
Fapk ST X>
Er að hitta á hverium miðvikudegi
í Grafton, N. D., frá kl. 5—6 e. m.
STÆKKAÐAR MYNDIR,
,jjD 16x20 Crayons á $2.00 hver
16x20 meö vatnslitum $3.00.
M YNDARAMMAR:
16x20 rammar frá $1.00 og þrr
yfir. Vér búum til myndaramma
af öllum stæröum. Komiö og
skoöið þá.
GOODALL’S
Myndastofur
616/2 Main st. Cor. Logan ave.
536j4 Main st. cor. James st.
Taylor st. Louise Bridge.
'ORKAR
MORRIS;PIANO
Tónninn'og.-tllfinninginer framleitt
á hærra stig og með meiri list en á nokk-
uru öðru. Þau eru seld með góðum
kjörtam og ábyrgst um óákveðinn tíma.
Það ætti að vera á hverju heimili.
S L BARROCLOUGH & Co.
228 Portage ave. Winnipeg.
MÍltOU, nrx»
LYFSALI
H. E, CLOSE
prófgenginn lyfsali.
Allskonar lyf og Patent meðul. Rit-
föng &c.—Læknisfbrskriftum nákvæm-
n gaumur gefinn.
M a jileLea f Re n o vaiing^V or ks
Við erum nú fluttir að 96 Albert st.
Aðrar dyr norður a{ Mariaggi hotelinu. Föt
hreinsuð.lituð.pressuð og bætt.. TEL- 48».
Dr. W. Clarence Morden,
TANNLCEKNIR
Cor. Lostan ave. og Main st.
620/4 Main st. - - ’Phonel35.
Plate work og tennur dregnar úr
og fyltar fyrir sanngjarnt verð.
AÍt verk vel gert.
Thos. H. Johnson,
íslenzkur lögfræðingur og mála-
færslumaður.
Skrifstofa: Room 33 Canada Life
Block. suðaustur horni Portage
Ave. & Main st.
Utanáskrift: P. O. box 1864,
Telefón.423. Winnipeg, Manitoba
Jftimib cftiu
— því að
Eflflu’sBuÐBlnoapapDir
heldur húsunum heitum’ og rarnar kulda. Skrífið eftir sýnishorn-
um og verðskrá til
TEES & PERSSE, L™.
áGKNTS,
WINNIPEG.
Hestarnir okkar voru lööur-
sveitir. Við tókum ofan feröa-
koffortin og sprettum af svo
hestarnir gætu notiö hvíldarinnar
sem allra bezt og bitið óhindraöir
á meöan viö værum aö athafna
okkur. En þesi vorkunsemi okk-
ar við klárana lá viö sjálft að
rnundi verða okkur dýrkeypt, eins
og síðar mun sagt veröa.
Vatnið ,í hverunum var að
Búð: 495 Alexander ave.
Vinnustofa: 246 Isabel st.
’Phone: 2789.
Allar tegundir af myndarömmum búnar til. — Stækkum myndir.
Viö þurfum umboösmenn víösvegar til aö selja fyrir okkur.—
Heildsala og smásala.
P. Cook, Eigandi.