Lögberg - 24.04.1913, Blaðsíða 2

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 24. APRIL 1913
Dýrtíðin.
Hvað er “Dill” mælir? Pró-
fessor Norton lýsir honum á þessa
leið : “Dill”-mælirinn ætti að vera
svo einskoröaöur, aS “Dill” jafn-
gildi á vissum tíma í framtíðinni,
einum gulldal að kaupgildi.
Skrár eru orðnar svo fullkomnar
nú á dögum, a5 færustu mönnum
er auðvelt, a5 setja slíkar skorður.
“Dill”-mælirinn mundi þá á þeim
vissa tíma, jafngildi gulldal mót
vissu hlutfalli af nauðsynjavörum,
og skyldi svo fyrirmælt me5 lög-
utn.
Þing skyldi setja nefnd til að
sjá um að hafa eftirlit með* 1 þeim
breytingum er mælikvarða skiptun-
um eru samfara og ekki skyldu
komast á, til fullnustu, fyr en
fimm árum eftir að a\iglýsing þar
um yrði út gefin; á hverju af þeim
fimm árum skyldi skift um mæli-
kvarða á nokkrum hluta varnings,
svo sem einum fjórða parti, og að
því búnu skyldi lögtaka, að eftir
vissan dag skyldi alt vöruverð
nef’nt í “Dills”, centum o. s. frv.
og öll ’ verkalaun greidd með
“Dills”. Með því aö “Dill” jafn-
‘gildir dollar þann daginn sem skift
er um, þá verða allir prísar þeir
sömu þá, hvort sem nefndir eru í
“Dills” eða dollars. Eftir það
mundi gull breyta 'verði sinu,
mælt við “Dill”, einsog silfurprís-
arnir breytast nú á móti gulli.
“Nóg ráð eru til þess að koma
þessu í kring. Nefnd skal stjórna
Dill-mælinum og hafa eftirlit með
þeim stöðum, fþarsem reikningar
banka eru gerðir upp fclearing
housesJ svo og með gripa og mat-
væla sölu stöðum í stórum stíl
óstock & produce exchangesj.
Þarnæst skal stofna allsherjar
þanka, er verði eign bankanna og
lögskráðra vöruhúsa. Sá banki
skyWi hafa einvald til að gefa út
seðla, eftir fyrirmælum og ráði
“Dill”-nefndar, og Jieim (reglum,
er lög ákveða.
“Allsherjar bankinn skal gefa
út til allra banka og lögskráðra
vöruhúsa Dill seðla sem svara io
per cent af andvirði þess gulls,
silfurs eða annars varnings, sem
fyrir hendi kann að vera, en þeir
seðlar séu greiddir aftur eftir því
sem gull, silfur eða vörubirgðirn-
ar minka, en bankinn gefi út seðl-
ana á ný, eftir því sem birgðirnar
aukast. Til þess að banki eða
vöruhús fái lögskráning eða verzl-
unar leyfi, skulu útheimtast viss
skilvrði, sem Dill-nefnd setur, svo
sem það, að skýrslur séu réttar
og nákvæmar og hvor annari sam-
kvæmar, og tiltaki hve miklar
rentur séu teknar, eignir o. s. fr.,
o. s. fr.
Með þessu móti er gjaldeyrir
landsins grundvallaður á hvers árs
forða og framleiðslu. Þarmeð
rnundu komast á fót lögskráð
vöruhús með ströngu eftirliti
landstjórnarinnar, og við það mundi
aftakast mismunur á verði, eftir
þvi hvern við er átt, en áf því
hafa nú stórfélögin mestan stvrk,
þau er lagt hafa undir sig mat-
væla og nauðsynja vöru verzlun,
rsvo og afsláttur, sent járnbrauta
félög veita stórfélögunum.
“Loks mundu peningar í veltu
aukast og minka eftir þörfum við-
skiftanna, bæði. samkvæmt árstíð-
um og staðháttum. Peningarnir
safnast æfinlega þangað sem vör-
ur eru fyrir, áður en þær flytjast.
Ef ioo miljón dala viröi af hveiti
flyzt af hinum lögskráðu geymslu-
húsum vestanlands i Oktcber, þá
koma þangað af sjálfu sér io mil-
jónir af peningum, til þess að koma
uppskerunni á leið til markaðar.
meira að segja, þá vex veltufé
eftir þvi sem framleiðsla vex inn-
anlands.”
•
"Dill' mundi vera sama sem
dollar, ekki gulldollar, sem breytir
kaupgildi eftir því sem eftirspurn
gulls minkar og vex, álíka og silf-
ur, né nokkur annar verðmælir,
sem settur er af handahófi, heldur
andvirði þess, hverju nafni sem
nefnist, er vér þurfunl til að lifa
á, svo sem er sykur, mjöl, ket, ull,
járn, trjáviður, kol. Með því að
Di 11 ’ miðast við allar nauðsynjar,
þá mun sá verðmælir standa stöð-
ugur og eins miklar nauðsynja-
vörur fást fyrir hann að tíu árum
liðnum einsog nú. Kaupgjald og
sparifé mundi ekki rýrna í kaup-
gildi og prísar munjlu haldast
stöðugir og hvorki hækka nú
lækka. Vér mundum fá fult
dollars virði, hvenær sem oss lysti
að_ eyða dalnum.
Nú sem stendur eru þeir bréf-
peningar sem stjórnin gefur út,
trygðir með gulli sem liggur í
k-óllurum stjórnarhússins; á
sama máta mundi hið rétta gildi
allra nauðsynja, sem geymdar
væru í vöruhúsum og trygðar í
bönkum um alt land, vera betri
tmdirstaða fyrir gangeyri vorn.
Allir hagfræðingar efu á einu
máli um það, að enginn einn verð^-
mælir sél einhlítur, og sé því ein-
sætt, að taka upp mælir, sem mið-
ast við marga hluti, og þá vitanlega
helzt allar þær helztu nauðsynja
vörur, er hver og einn þarf að
brúka.”
Auðkýfingar heimsins eru oft og
tíðum samtaka i því að skara eld
að sinni köku, og eitt ráð þeirra til
þess er, að þæfa gullkálfinn i há-
sæti hans, eftir því sem hag þeirra
hentar bezt, og því er óhætt að
segja, að frá hækkun og lækkun
gullverðsins stafi það að miklu
leyti, að hinir riku verða ríkari og
hinir snauðu snauðari. Þetta er
sannað og á allra vitorði, sem lagt
hafa fvrir sig að fræða , sig um
málið. Það verður fyr eða síðar,
að vér eignumst þann verðmælir,
sem er í alla staði viðunandi, því
að vér getum búið hann til sjálfir
eftir því sem oss hentar bezt. Ef
vér hugsum ekki um að gera hann
við okkar hæfi, þá eru aörir vissir
með að sníða hann eftir sinum
hagsmunum, og þeim mundum vér
sízt eiga að trúa fyrir velferð
vorri og heill. Sá dagur mun
koma, að oss lærist að sérgæzka
auðkýfinga er ekki traust undir-
staða fyrir velferð vorri. Hið eina
rétta er það, að treysta á okkur
sjálfa, en ekki aðra. En vér verð-
um að gera oss liæfa til að hugsa
fyrir oss sjálfum, með því fyrst
og fremst að ná þeirri þekkingu,
sem til þess útheimtist, og í öðru
lagi að beita henni réttilega til þess
að ráða fram úr þeim vandræða-
málum, sem eru þyngst á metun-
um fyrir oss.
Alt sem óróar hafið, stórfljót,
svelgir, fellibyljir, og stórir straum-
ar og stormar, geta ekki hækkað
sjávarflöt allrar jarðarinnar um
einn þumlunjf. Ekkert getur
þokað neinu þar um nema meiri
lögur utan að frá, og hann kemur
ekki í bráð, svo menn viti. Með
sama hætti er verðhæð allra hluta
enganveginn komin undir ýmsum
þeim hlutum, er virðast ráða miklu
jiar um. Orsökin liggur. dýpra en
margur hyggur, og mun vikið að
því seinna. — Vér erum allir í
sama bát, er hossast á vindbárum,
hæfir oss,\að vera allir
samtaka um áralagið, til þess að
ná í höfn. En jafnframt skulum
vér gæta varlega að því, hver við
stýrið situr, vegna þess að annars
getur svo farið að vér vinnum fyr-
,r g.vg-
-------------- •
Þessi ritgerð birtist nýlega í
tímaritinu Farmer’s Advocate, og
er oss send af hinum víðlesna vini
vorum, herra Tómasi Björnssyni
Gevsir P. O. Man., og fyrir
hans tilmæli þýdd og tekin í blaðið.
Nýmælið um nýjan grundvöll
gjaldeyris hefir verið rætt allmikið
af merkum blöðum hér í álfu, sið-
astliðið ár, en mun eiga nokkuð
langt í land, vegna þess ekki sízt,
að hér er að ræða um breytingu á
margra alda venju, ^er öllum auð-
ugum mönnum er sárt um, en þeir
auðugu ráða löngum mestu í heim-
inum. \rér trúum ekki öðrti, en
greindum lesendum þyki greinin
athuga verð, og samþykkist því,
að gtill sé enganveginn sjálfsagð-
ur grundvöllur gjaldeyris, þó hent-
ugast hafi verið þar til, að undan-
förnu. Blað vort mun hafa at-
huga á því sem fram vindur í
f.essu nierkilega hagsmuna efni al-
mennings og segja lesendum
sínum til þess. — Rétt sem
stemTúr virðist það vera álit
hinna fróðustu manna i Banda-
ríkjum. að þar sé öllu bráðari
þörf á því að breyta fyrirkomulagi
bankanna, heldur en að skifta um
gjaldevri. —Ritstj. ,
Næstu harðindin.
Eftir Guðm. Björnsson landlœknir.
~
Hallæri og drepsóttir.
í píslarsögu þjóðarinnar geng-
ur ekki á öðru en þessu tvennu,
hallæri og drepsóttum, drepsóttum
og hallæri, stundum Óðru í einu,
oft hvorutveggja í senn. Stóraból-
an 1707 drap 18000 manns. í
hallærinu 1779—85 dóu til samans
IO>354 fleiri en fæddust. Mest-
alla 19. öldina veittu farsóttirnar
þjóðinni þungar búsifjar:, kvef-
pest, taugaveiki, barnaveiki, kig-
hósti, mislingar og skarlatsótt.
Ellefu sinnum á öldinni komu þær j
manndauðanum upp yfir 40 af í
þúsundi á ári, síðast mislingaárið
1882. Undanfarna áratugi höfum
við enn sem fyr átt við alla þessa
óvini að stríða, en nú höfum við ,
yfirtökin; síðan 1890 hefir mann-
dauðinn aldrei komist upp úr 25
af þús.; á þessari öld hefir hann
aldrei komist upp í 20 af þús. x)
i) 1901—xo var meðaltalið
16,1 af þús.; 1910 var dauðratal-
an 15,3 af þús. Á 19. öldinni í
heild sinni var dauðratalan 27,1
af þús., að meðaltali á árinu.
Manndauðinn minkar stöðugt.
Fólkinu getur nú fjölgað í friði
fyrir drepsóttunum — ef það
sveltur ekki.
Eg get fært skynsamlegari likur
fyrir því.
bjóðinni cr ekki framar nein
stórhœtta búin af drepsóttum —
ef hún sveltur ekki.
Arið 2000 munu 250 þúsund Is-
lendingar lifa á landi hér — cf
þjóðin svcltur ckki.
Við erum nú við því búnir að
taka á móti farsóttunum og halda
þeim í skefjum.
En hvernig fer ef ísinn kemur,
eða eldgos og þar ,með öskufall
yfirMand alt, og grasbrestur ár
eftir ár, mörg ár í röð?
Eigum við að bíða eftir næstu
isvetrunum og næsta öskufallinu
svona alveg óviðbúnir, rétt eins og
á 'fyrri tíð, og láta búpeninginn
horfalla, þegar harðindin koma,
og deyja síðan sjálfir úr blóðsótt
og kreppusótt fskyrbjúgj, gömlu
hungursóttunum, eða fara að Iifa á
sníkjum?
A það að verðaI endirinn á öll-
um okkar sjálfstœðisþótta, að við
förum að sníkja hjá öðrum þjóð-
um ofan í okkur að eta, ncest, þeg-
ar harðnar í ári?
Landsjóðurinn cr tómur, alt hans
fé í útlánum. Bankarnir fara óð-
ar á hausinn, ef menn hætta að
geta staðið í skilum við þá. Jafn-
framt verður þá lánstraust lands-
ins að engu. Og alt þetta eigum
við í vændum, ef við lifum svona
gálauslega, látum reka á reiðanum
þangað til illu árin koma, höfum
engan viðbúnað til tryggingar
gegn hallæri, horfelli og hungur-
dauða.
Allar þjóðir hervæða sig gegn
óvinum sinum og verja til þess
stórfé og telja lífsnauðsyn; al-
heimsfriðurinn á víst langt í land.
ísinn og askan eru nú okkar
voðalegustu óvinir; en við erum
aumingjar og getum ekki neitt,
höfum engan nýtilegan viðbúnað
til að mæta þeim á vigvellinum.
Og þó eru þessir óvinir okkar
alls ekki ósigrandi. Okkur er inn-
an handar^ að sjá vfð þeim, með
ráðdeild og fyrirhyggju. Landið
er gott og blessað, ef við bara
kynnnm að nota það rétt, héfðum
vit á, að láta vcltiárin vinna fyrir
vondu ártinum.
Og þetta hefir eiginlega öllum
verið ljóst siðan á 18. öld; en samt
er ekkert gert, sama fyrirhyggju-
leysið, kynslóð eftir kynslóð, mann
fram af manni.
Hvað á þetta lengi að ganga?
Hvemig fer næst, þegar ís kem-
ur, eða öskufall?
VI.
Hcstabam.
Flóki Vilgerðarson hafði vetr-
arsetu á Barðaströnd (um 865).
Þeir félagar “gáðu eigi at fá heyj-
anna, ok dó alt kvikfé þeirra um
veturinn”. Um vorið gekk Flóki
upp á fjall og sá i norðurátt fjörð
fullan af hafísum. “Þvi kölluðu
þeir landit Island, sem þat hefir
siðan heitit”. ('Landnámab., Rv.
1891, bls. 29J.
Öld eftir öld hafa íslendingar
séð firði fulla af hafísum og altaf
hefir kvikfé þeirra dáið í hörðum
vetrum, því að þeir hafa aldrei
látið sér segjast; þeim hefir ávalt
farið eins og Flóka; þeir hafa ekki
gáð að fá heyjanna, og ekki mun-
að það spaWmæli, að “hollur er
haustskurður”.
Sumarið 1909 var ágætis gras-
sumar og heyskapur mikill, víða í
langmesta lagi. Veturinn 1909—
1910 var ofurlítið ’ strangari, en
menn höfðu átt að venjast að und-
anförnu, og þó ekkert á við þá
vetra, sem harðir mega heita.
Engu að síður urðu bændur víða
heylausir og feldu sumstaðar úr
hor. Einn nafnkunnur merkis-
bóndi hefir sagt mér, að í sveit,
sein hann hafði nána gát á þann
vetur, hafi bændur felt svo margt
fé úr hor, að tjónið hafi numið 10
þúsund krónum. Og þetta var þó
ekki stór sveit (21 býlij. og ekki
útkjálkasveit.
Hvernig ætli færi, ef við fengj-
um nú önnur eins harðindi og þau,
sem gengu í lok 17. aldar (\>. Th.:
Lýs. ísl., I., bls. 56 og II., bls.
383—4) ; þá hófst harðindaskorpa
árið 1688 og hélst út öldina.
1692 1J var frostavetur svo mikill,
að alla flóa og firði lagði langt út
frá landi. 1694 voru hafísar við
Norðttr- og Austurland og alla leið
að Evrarbakka og Vestmannaeyj-
um; lá ísinn fram yfir alþing.
1695 var vetur “harður um alt
land, með snjóum og norðanstorm-
um, ísalögum. hörkum og frostum”;
hafís kom snemma að Norður-
) Þegar eitt ártal er nefnt og
vetur að ræða, er jafnan eftir
nalli veni 1 ?tt við þann vetur,
1 byrjaði árið áður; “Veturinn
»2” er, sem við nú mundum
ja: “veturinn 1691—92”.
landi og lá fram um þing; um
sumarmál var hafísinn kominn
vestur með landinu að sunnan
alla leið að Þorlákshöfn og 14.
April 1695 rak hann fyrir Reykja-
nes inn á Faxaflóa; rak hafísinn
þar inn á hverja vík og mátti
ganga á isnum af Akranesi i
Hólmakaupstað ('Rvík) • lá hann í
flóanum rúmlega fram í vertíðar-
lok. Að vestan komst ísinn fyrir
Látrabjarg, en Norðanlands mátti
riða og renna fyrir hvern fjörð
um Vorkrossmessu. 2) Sumarið
eftir var grasbrestur mikill, haust-
ið hretviðrasamt. Og ofan á alt
þetta kom aftur harður vetur,
1696. Það var “Hestabani”; þá
féll búpeningur um land alt; “á
mörgum bæjum stóð hvorki eftir
hross né sauður”; “útigangshest-
ar átu staila og stoðir, sem þeir
náðu til, hús og staura, hár og
tögl hver af öðrum, líka hár og
eyru af þeim sem dauðir voru”.
Næsta ár var enn harður vetur.
Veturinn 1698 var afbragðsgóður,
en veturinn 1699 afskaplega harð-
ur, “með miklum frostum og jarð-
bönnum”; þá “sá eigi auðan sjó af
Skaga á Akranesi” fyrir lagnarís;
“þá var riðið frá Garði yfir
Stakksfjörð inn á Vatnsleysu-
strönd; við sjófnn láu álftir og
sjófuglar í hrönnum, frosnir til
bana”. Fólkið féll líka í hrönnum
úr hor á‘ þeim árum.
Það er óðs manns æöi að
imynda sér, að önnur eins harð-
indaskorpa og þessi geti aldrei
komið framar. Hún getur vel
komrð; það getur orðið á þessari
öld — þegar minst vonum varir.
Hvernig fer þá fyrir ókkur?
Og ekki er þetta eina hættan.
Iiins vegar er eitrið og öskufallíð
úr eldfjöllunum.3J Sannarlega
eigum við enga tryggingu í nein-
um gömílum sáttmála fyrir því, að
Skaftáreldarnir blossi ekki upp aft-
ur. En þar er þó sá mikli munur,
að eldgos með skaðvænu öskufalli
koma miklu sjaldnar en ísinn og
banna ekki skipagongur kringum
landið.
Hafísinn hefir unnið þjóðinni
miklu meira mein, en eldgos og
jarðskjálftar.
“Engin náttúrufyrirbrigði hafa
haft jafnmikil áhrif á árferði Is-
lands eins og hafísinn’’ segir Þ.
Th.; isinn kemur “eins og þjófur
á nóttu, nærri alveg reglulaust; því
verða Islendingar jafnan að verða
við honum búnir; ill árferði geta
dunið yfir hvenœrf sem vera skal.
Ekki hafa menn neina hugmynd
um orsakir ísára, en þau koma oft
í hópum, hvert, á eftir öðru”( Þ.
Th.: Lýs. fsl. II., bls. 390—91J.
Og það er segin saga, að þau
hörðu ár vérða strax að voða, sem
koma eftir langa góðæriskafla; þá
er andvaraleysið komið á hæsta
stig og óforsjálnin — eins og núna.
Víðs vegar um land hef eg orðið
var við þá heimsku og háskalegu
trú, að hafis og harðindi þurfi ekki
framar aö óttast; loftslagíð muni
hafa tekið varanlegri breytingu,
Golfstraumurinn muni hafa magn-
ast hér við land, eða “landið flutt
sig til á hnettinum’YIJ, það muni
aldrei koma eins ill ár og áður á
tímum. Mörg er heimskan hér um
slóðir, en háskalegust er þessi, og
hún er ekki nýtilkomin. Á um-
liðnum öldum hefir þjóðin hrapað
í þessa sömu heimsku í hvert sinn,
sem hún hefir átt að fagna löng-
um góðærisköflum, og sopið seyð-
ið af henni í næstu harðinclum.
Svo mun enn verða. Næsti Íiarði
veturinn verður vafalaust hesta
baní.
.. \tj. V.Ci'.id . —ia —■
VII.
Argcezka.
I íslenzkum annálum og árbók-
ttm fer mest orð af illu árunum,
harðindunum og hörmungunum;
þar er sjaldan minst á góðu árin,
nema veðráttan hafi verið svo blið,
að undrum hafi gegnt. Er enginn
efi á því, að árferðinu er yfirleitt
borin of illa sagan, oft gert of mik-
ið úr harðindunum og ekki mins.t
á mörg ár, sem ætla má, að verið
hafi góð. Þó eru til allitarlegar
og áreiðanlegar sagnir af mark-
vcrðustu harðindaárum á síðustu
öldum (’frá því á 16. öldj og því
gleggri, sem nær lrður okkar tím-
um. Hins vegar skyldu menn sízt
ætla, að árgæzkan núna að undan-
förnu sé eindæmi í sögu landsins.
Þeim, sem fást við þessi íræði, vil
eg segja frá þvi, að eg hef gert
mér dálítið far um að rannsaka eitt
harðindabölið; manndauða af
hungri, og orðið þess áskynja, að
sagnaritarar okkar hafa eflaust
oft gert oflítið úr því, kent farsótt-
um of mikið, hungrinu of lítið, og
á eg hér við 18. og 19. old.
Mér er kunnugt, að okkar fræg-
asti fræðintaður, próf. Þorv. Thor-
oddsen, hefir safnað feykimiklum
drögtim til árferðissögu landsinsog
atvinnusögu þjóðarinnar ("menning-
arsöguj. Er óskandi, að honum
endist heilsa og aldur til að semja
þá sögti.- Hún mundi vísa þjóð-
inni á rniklu réttari leiðir, en þessi
fjarlægi bjarrni af fornöldinni,
sem við erum einlægt að glápa á
gegnum miðaldaþokuna.
Einn af ágætusfu fræðimönnum
18. aldarinnar, Hannes biskup
Finsson, varð fyrstur til þess, að
gera þjóðinni ljósa grein fyrir ár-
ferði á umliðnum öldum. Rit hans
“Um mannfækkun af hallærum á
íslandi” éRit þess kgl. ísl. lær-
dómslistafélags; XIV. b. Kbhfn.
1796, bls. 30—226J er eitt af okk-
ar merkustu fræðiritum, og enn í
dag ítarlegasta sagan, sem við eig-
um af árferði hér á landi fram
undir lok 18. aldar.
Hann rekur árferðissöguna frá
landnámstíð til 1792. Gyllingin
fellur af fornöldinni. Þá komu
líka oft harðindi og manndauði af
hallærum, jafnvel -svo þúsundum
skifti, rétt eins og síðar á öldum.
Þ. Thor. segir líka, að “síðan Is-
land bygðist hafa engar verulegar
breytingar orðið á loftslagi og ár-
ferði". fLýs. ísl. II., bls. 371J.
“En þó Island sé hallærasamt,
þá er það samt ekki óbyggjandi;
þau góðu ár *eru miklu fleiri, en
þau liörðu’, segir H. F. (TJm
rnannf. bls. 33—4). Og enn frem-
ur: “Þau 919 ár (til 1792J, sem
ísland hefir verið bygt, hafa kom-
ið 90 harðindaár, af hverjum helm-
ingur að vísu hefir engu mann-
falli ollað: en reiknast má tvisvar
á öld hverri hafi markvert mann-
fall af hallærum orðið” (TJm
mannf. bls. 18r), Eftir þessum
reikningi Hannesár biskups ætti
að mega búast við ia hörðum ár-
um að meðaltali á hverri öld.
En ætti þá ekki líka að mega
vænta þess, að þjóðin gætiviiið sig
undir þau 10 vondu árin á hinum
9a góðu árum?
“Þrjú ár hörð hafa hér á landi
oft fylgst að, af hverjum það í
miðið hefir verið«linast, hið sein-
asta harðast. Stundum hafa stór-
harðæri varaö 7 ár, það seinasta
mannskæðast, en nokkur á milli
þeirra 7 ára bærifeg, eða góð”,
segir H. F. fUm mannf. bls. 217J.
Hann nefnir langa góðæriskafla.
Eftir 1648 (“‘Glerungsvetur”J
komu t. d. 25 góð ár, sum mjög
góð, engin, sem hörð mættu heita
(sbr. Þ. Th.; Lýs. ísl. II., bls.
383J. Allan fyrri helming x8.
aldar mátti heita, að árferðið væri
gott, þangað til 1751 (Um mannf.
bls. 103J ; þá kom svæsin harðinda-
skorpa og hélzt til 1758, en “frá
1758 til 1777 voru engin hallæris-
ár” (Um mannf. bls 115J.
Sumir okkar halda statt og stöðugt,
að vetrarblíðan undanfarin ár sé ein-
dæmi í sögu landsins og vilja marka af
því, að nú muni vetrarharðindum létt
af landinu fyrir fult og alt. En það er
fánýt von. Þjóðin hefir oft áður átt
annari eins blíðu að fagna og fram yf-
ir það. Arið 1340 var t. d. “vetur svo
góður fyrir sunnan land, að menn
mundu trautt þvílíkan; fundust egg
undan fuglum í Flóa nær miðri Góu,
á öskudag og oftlega síðar” (P. Th.,
eftir ísl. annálumj. Um veturinn 1624
segir svoi: “Eftir jól (1623) var vet-
ur svo afbragðs góður og fljótur gras-
vöxtur, að sóleyjargras var vaxið í
Skagafirði í síðustu viku vetrar og þá
höfðu fuglar orpið, nógleg egg fund-
in” (Um mannf. bls. 79, sbr. J. E.: ísl.
Árb. VI., bls.. 23J.
“Oft finst oss vort land eins og
hclgrindar hjarn,
“en hart cr það aðeins sem móðir
v ið barn;
“það agar oss strangt með sín ts-
köldn él,
“en asamt til blíðu — það mcinar
alt vel.”
Við kunnum enga vísu um landið
okkar eins alúðlega og hreinskilnislega
eins og þessa (eftir Stgr. Thorsteins-
sonj. Hún ætti að vera, þjóðsöngur
íslendinga. Hana ætti að kenna hverju
barni, svo að enginn gleymi því, að
jafnan má eiga von á ísköldum vetr-
um, en örvænti þó ekki, vel vitandi, að
móti hverju illu ári færir auðnan
þjóðinni 9 góð ár. Satt að segja held
eg, eins og fyr var sagt, að ýms af
þeim árum, sem ill hafa verið talin,
eigi naumast það óorð skilið.
VIII.
Island og önnur lönd.
Það er víst óhætt að fullyrða, að
ekkert land 1 heimi hefir orðið fyrir
jafnmiklum álygum og ósönnum ó-
hróðri eins og þetta “álfu vorrar
yngsta land”, sem forfeðurnir námu
okkur til handa. Þess má finna ljós-
an vott í “Landfræðissögu íslands”
eftir Þorv. Thorodden, víðfrægri bók,
sem mun hafa vakið öllu m?iri athygli
í öðrum löndum, en hér á landi, þó
skömm sé frá að segja.
Vitnisburður þeirra Flóka, Herj-
ólfs og Þórólfs (Xandn. Rv. 1891, bls.
29J er eins og fyrirboði alls þess, sem
siðan hefir verið sagt um landið. En
sá fyrirboði hefir rætst á þann hátt,
að flestir hafa látið illa yfir landinu,
eins og Flóki, fáir sagt kost og löst á
því að dæmi Herjólfs, og þeir oft orð-
ið að athlægi, sem lofað hafa landið,
líkt og Þórólfur.
Það er ilt, ef aðrar þjóðir gera
landinu rangt til, en verst er, ef við
gerum það sjálfir og það höfum við
gert — því verður ekki neitað.
Enn í dag munu flestir íslendingar
lifa i þeirri skökku trú — 1J að ísland
sé miklu hallærasamara en önnur lönd,
— 2) að hungur og drepsóttir hafi
komið miklu harðar niður á okkur en
öðrum Norðurálfuþjóðum, á umliðn-
um öldum. Þessi ranga trú er svo’
vanalega vafin innan í þá villukenn-
ingu, að við höfum orðið fyrir marg-
falt meiri kúgun fyr á tímum, en aðr-
ar þjóðir. Kynslóð á kynslóð ofan,
hver fram af annari, hefir alist upp í
þeirri háskalegu villu, að öll okkar
þjóðarmein, gömul og ný, hafþstafað
af erlendri kúgun, eða ókostum lands-
ins. Þessi villa hefir löngum drepfö
dug og kjark í þjóðinni og svift hana
allri trú á landið og sinn eigin mátt
og megin.
Það er sögð saga af læknisfræðinni,
eins og öllu öðru, af manndauða, af
drepsóttum óg hungursóttum á liðnum
tímum. Ef litið er í þær sögur, þarf
ekki mörgum blöðum um það að fletta
að á miðöldum og alt fram undir lok
18. aldar áttu aðrar Norðurálfuþjóðir
við sífcld hallœri að búa og drcpsóttir
og urðu flcstar eins illa úti, og sumar
stundum ver haldnar cn ísl. þjóðin.
Á miðöldum og fram í 18. aldar lok
voru stöðug hallæri hér í Norðurálf-
unni, upp aftur og aftur. Hungur-
sögurnar eru oft og tíðum hræðilegar;
menn blönduðu mold í mjelið, eða
muldu viðarberki, átu alt seni tönn á
festi — eins og hér; þess eru dæmi í
öðrum löndum, að menn grófu upp lík
og átu, að foreldrar drápu böm sín
og átu þau, eða börn foreldra sína; í
Ungverjalandi voru foreldrar einu
sinni í hallæristið fá 16. öldj undan-
þegnir hegningu fyrir þetta ódæði, —
svo var hungrið mikið. Árið 1772 dóu
150,000 manns úr hungri í Saxlandi.
Jafnvel á, 19. öld hefir orðið mann-
fellir af hallærum hér í álfunni; árið
1847 varð t. d. afskaplegur uppskeru-
brestur á írlandi; kartöflur sýktust og
ónýttust, en þær voru helzti jarðar-
gróður þar; leiddi af því svo mikið
hallæri þar í landi, að mælt er að full
miljón manna hafi látist af hungri og
þar með fylgjandi drepsóttum.
í flestöllum ríkjum veraldar er ár-
ferði mjög breytilegt; alstaðar getur
komið hallæri; í ýmsum írjósömustu
löndum jarðarinnar ("t.d. Kína og Ind-
landij er menningin enn jafnlítil og
hún var áður á tímum hér í álfunni,
en þar er líka mannfellir af harðind-
um algengur viðburður enn í dag. Svo
er og á Rússlandi.
Hallœrishœttan er engu meiri hér á
landi cn víðast í óðrum löndum, en við
Islendingar erum nú á tímum marg-
faldlega ver við því búúir, að standast
þá hœttu, en flestar aðrar Norðurálfu-
þjóðir.
IX.
.. Tildrög hallæris, hungurs og
mannfellis.
Þó undarlegt megi virðast, þá er
það nú engu að síður svo, að orsakir
hallæranna eru þær sömu um allan
Betra smjör og betri
prísar
Þetta eru tvær aðal ástœður
til þess að þér ættuð að brúka
Windsor Dairy Salt.
Ef þér hafið lifibrauð af því
að'selja smjer, þá mun hvað
eina sem bætir smjerið gefa
yður gróða í aðra hönd.
WINDSOR
SMJER S A L T
hefir sannað ágœti sitt og yfir-
burði f þúsundum smjerbúa og
í hundruðum keppni sýninga.
Beztu smjerbúa menn hafa
notað og nota enn Windsor
Dairy Salt—af því að það reyn-
ist ávalt bezt.
Notar ÞÚ það?
heim, og þessar helztar (*ófrið og ó-
stjórn geri eg ekki að umtalsefnij:—
ij Uppskerubrestur er höfuðorsök-
in, því að -flestar þjóðir lifa mest-
ntegnis á jarðargróðri, sem þær jeta,
eða hafa til fóðurs handa búpeningi
sínum. I öðrum löndum er jarðar-
gróðri mest hætta búin af langvinnum
þurkum, vatnsflóðum, haglbyljum,
skofkvikindum og jurtasóttkveikjum;
tjónið er oft voðalegt og alls ekki
sjaldgæft. Hér á landi er heyskapar-
leysi sú bráðasta og óumflýjanlegasta
orsök ti! hallæris, ef harður vetur
kemur á eftir; þó er nýtingsleysi heys
miklu hásskalegra en grasleysi.” —
Þetta efu orð Hannesar biskups (Um
mannf., bls. 215J. En heyskaparleysið
stafar hér aðallega af hafískulda, eða
öskufalli. H. F. segir, að oft hafi ver-
ið hér hallæri með manndauða þó að
bærilega hafi fiskast, en “aldrei mann-
dauði af hallæri með bærilegum hey-
skap og hans góðri nýtingu” fUm
mannf., bls. 215J. .
2) Samgöngtdeysi er önnur orsökin.
1 stórum löndum ber það varla við,
að illa ári um land alt; hefir oft verið
hallæri og hungur i einu héraði, en alls
nægtir i öðrum landshlutum; meinið
var þá fyr á tímum, að samgöngur
voru svo erfiðar, og bágstaddar sveit-
ir gátu ekki notið góðs af nægtunum
annarsstaðar, svo að fólkið dó úr
hungri.
Hér á landi hefir iðulega verið hall-
leri og hungur í sumum héruðum, en
engin bágindi í öðrum. “Aftur á móti
mun varla það hallæri finnast, að
jafnt hafi gengið yfir alt landið í
einu” ("Um mannf., bls. 21 ij.
3J plag á jarðrœktinni olli því fyr á
tímum, að uppskera brást þá í öðrum
löndum miklu oftar en nú. Hér á landi
er túnrækt og heyskaparlag líka í
betra lagi nú á dögum, en í fyrri tið,
þó mikils sé ábótavant.
4J Óforsjálni var algengur brestur í
öðrum löndum fyr á tímum, rétt eins
og hér á landi; menn lifðu eins og
fuglar himins, “söfnuðu ekki í korn-
hlöður” í góðu árunum, átu alt upp, —
og féllu svo dauðir, eins og fuglarnir,
þegar harðnaði í ári.
Niðurl. næst.
— Dr. Howard NewelU kennari
i læknisfræði í Boston; hefir fund-
ið ráS til þess að gera dýr ómót-
tækileg fyrir krabbameini, og
meinar hann, að það sé örugt við
krabbameinum í mönnum. Til-
raunir eiga að fara fram í tvö ár
áður en fullvíst er, hvort meðal,
hans er nýtilegt.
2) Þetta er eindæmi, að svo
mikill hafís hafi komist inn í
Faxaflóá, en oftsinnis hefir ísinn
greipað um landið frá Látrabjargi
að Reykjanesi.
3) Menn ættu að l$sa “Skaftár-
lendana” hans Jóns Trausta. Þar
fá menn sannorða og ágæta lýs-
ingu á Móðuharðindunum.
Yður sem hefur ekki geðjast fylli-
lega að Union ncerfötunum, sem
seld hafa verið til þessa, er bezt
að reyna þessa nýju tegund, sem
er betri, og öllum mun reynast
þægileg og ánægjuleg. Biðjið um
73
Peif,
COMBINATIONS
Sá partur sem áður var svo ervitt við að fást með
gamla laginu, legst nú aðeins laglega og verða má,
—gapir ekki Kerðir ekki að. Yður mun falla vel sú
endurbót. Hver almennileg búð, sem fyrir yður
verður, hefir miklar birgðir af þessum combina-
tions og áreiðanlega þá þyngd og þau snið, sem yð-
ur fellur bezt. Biðjið um Pen-Angle Closed-Crotch
— nærfötin með nýja laginu, og gætið að vörumerk-
PENMANS LIMITED
PARIS . . CANADA
PRJÓNAPEISUR - - SOKKAFÖT
NÆRFÖT