Lögberg - 09.09.1915, Blaðsíða 2

LÖGBERG, FTMTUDAGINN 9. SEPTEMBER 1915
Veturinn.
NiÖurl.
Þaö er auðvelt að sanna það, aö
þjóðin í heild sinni vinnur naum-
ast fyrir meiru en fæði sínu atS
vetrinum, og að öllum líkindum
varla það.
Öll vinnuhjú gefa með sér að
vetrinum. Árskaup þeirra er ætíð
lægra en sumarkaup kaupahjú-
anna. Það virðist því líklegt að
kaupafólkið græddi meira. En
reynslan sýnir að slíkt er sjald-
gæft. Margur vinnumaðurinn
hefir safnað sér laglegum bú-
stofni, meðan hann “Kaupi” strit-
aðist við að eyða sumarkaupinu á
vetrardögunum.
Einkennilegt er að líta á mis-
munandi búnaðarafkomu bænda nú
á tímum. Eg sé að fámennu heim-
ilin blómgast bezt; heimilin, þar
senr kaupafólk er að sumrinu og
tnikið er heyjað, en húsbóndinn er
einn eða mannfár á vetuma.
Eg sé líka einyrkjann sem
“berst í bökkum”. IVÍeðan böm-
in em ung gengur alt sæmilega,
þótt kjörin séu erfið. Allir búast
við að kjörin muni batna þegar
börnin “koma upp”, en þar vill nú
oft verða misbrestur á. Bömin
verða ómagar að vetrinum’ þótt
þau af og til stundi einhverja
handavinnu. Hagurinn batnar
ekki, þó rösklega sé unnið að
sumrinu. Tilkostnoöurinn vex en
fjáraflinn ekki að sama skapi.
Jörðin er kannske lítil og með
þröngu starfsviði. Annaðhvort
sitja fullorðnu börnin heima og
venjast við lítil störf og starfsvið
— lenda því í andlegri kotungs-
beygju — eða þau flögra úr
hreiðrinu og verða að lausingjum.
Eg veit að flestir þekkja bæði
þessi dæmi, og vita að þau eru
ekki gripin úr lausu lifti.
Atvinnuleysi og iðjuleysi vetr-
artíinans hefir að miklu leyti rkap-
að lausingjalýðinn hans Guðmund-
ar á Sandi. Þessi lýður ér sér-
staklega myndaður af flokki far-
fuglanna, sem sækir gullið upp í
sveitirnar á 'sumrin eða til fiski-
útgerðarmannanna, en svo er öllu
eytt í kaupstaðnum að vetrinum
til. Fjöldi af heimasætum eru í
farfuglatölunni, sem hyggja að;
ir á síðari ámm víða 'hvar. Fá
lönd munu þola hálfgerða kyr-
stöðu atvinnuveganna hálft árið.
í nágrannalöndunum eru þó kjör
alþýðunnar engu betri en hér,
þótt starfsemin sé því nær jöfn
sumar og vetur.
* * *
Sannleikurinn er tímabundinn.
Aldarandinn skapar sér stöðugt
nýtt almenningsálit, nýjan sann-
leika. Tíminn skapar einnig nýja
týzku er fordæmir alla, sem eigi
fylgja trúarsetningum hennar.
Tízkan er hin andlega drotning
veraldarinnar, því hún ræður yf-
ir hugum manna og skapar al-
mennar skoðanir, sem ríkja “ó-
skeikular” hver á sínu sviði.
Ein tegund þessar tízkutrúar
eða aldarsannleika er trúin á
skifting vinnunnar. Sú trú hefir
farið sigurför yfir heiminn og
stefnir að því, að gera mennina að
andlausum vinnuvélum. Margar
miljónir erlendra verkamanna
kunna að eins eitt lítið handverk,
t. d. að hðggva auga á nál eða
steypa höfuð á prjón.
Skólamenningin stefnir nokkuð í
sömu áttina. Vísindamennimir
leggja að eins fyrir sig, brot af
fræðigreinum. Alt miðar að því
að gera sem flesta einstaklinga
einhæfa: skarpskygna í eina vissa
átt, en blinda á flest annað Hér
var vafalaust andlegur voði á ferð.
En fylgjendur þessarar kenningar
munu segja, að hér verði nauðsyn
að ráða: lífið sé orðið svo marg-
breytt að viðfangsefnum, að ein-
staldingnum sé ofætlun að< vera
fjölhæfur, og sé öllum kröftunum
beint að eins í vissa átt þá náist
mest fullkomnun. Betra sé að
kunna eitt vel en margt illa.
Vel má vera að mikið sé satt í
þessu þar úti í löndunum. 'En ís-
lendingar verða að sætta sig við
sína staðhætti. Við höfum verið
bændur og rithöfundar öldum
saman, margir hverjij;. Margir
alþýðumenn hafa verið vísinda-
menn og listamenn. Fjöldi al-
þýðumanna hefir stundað jöfnum
höndum fiskiveiðar, landbúnað og
iðnað1. Þetta hefir gert okkur
fjölhæfa. Og þessum margbreyttu
viðfangsefnum hvers einstaklings
hygg eg að við eigum það mest að
þakka að íslendingar hafa ætíð
etið sér góðan orðstír fyrir and-
staðarins, sem lokkar og dregur.
Fáar munu vera mikið fæyari að
leita sér menningar, en meira hygg [ legt og líkamlegt atgervi, hvar sem
eg það sé glaumur og gleði kaup- þeir hafa mætt öðrum þjóðum.
Staðhættir á Islaqdi krefjast
þess, að íslendingar hafi önnur
gegna búsjnóðurstöðunni heima i: viðfangsefni að sumri en vetri.
sveit eftir kaupstaðarvistina.
Þannig hefir iðjuleysi vetrar-
tímans valdið kaupstaðarsóttinni i
sveitunum og fýkn eftir menta-
prjáli. Margir leita burt úr sveit-;
inni án þess að gera sér ljóst hvað
Þeir verðá að neita ,boSorðinu um
íta/lega skifting vinnunnar. ís-
land neitar því að gera syni sína
að einhæfum vinnuvélum.
>Se * *
Eitt hið stærsta viðfangsefni
þeir ætla að sækja. Unga lausa- nýju aldarinnar þyrfti að verá að
fólkið er á takmarkalausu og! græða hin beru rjóður vetrarlns
stefnulausu flakki fram og aftur, hjá okkur, aS skapa nýja heimilis-
án þess að afla sér nokkurrar menningu og heimilisiðnað.
undirstöðu fyrir fasta lífsstöðu En hér er úr vöndu að ráða.
siðanneir, hvorki andlega né efna- Hvorttveggja er jafn fráleitt: að
lega. Að vísu telur þetta fólk að endurreisa gamla heimilisiðnaðinn
það hafi aflað sér menningar, en óbreyttan, og að stofna 'hér stór-j
sú tuenning hefir litið gildi fyrir iðhað til atvinnureksturs að vetr-
lífið, til þess er hún of lausleg. inum. Gamli iðnaðurinn hefir
Þegar svo bú er reist í bygð eða felt sig sjálfur. Vélar stóriðnað-
|>æ, eru efnin litil og fyrirhyggjan arins aftur á móti eru of dýrar
enn minni. Arangurinn af laus- til J>ess að standa ónotaðar tals-
ingjauppeldinu verður allur minni verðan part úr árinu, þær útheimta
og lakari, en af heimilisuppeldinu jafnt vinnuafl. og bjóða því enga
forna- | sérstaka vetraratvinnu handa
Atvinnuleysið hefir þrýst öllu sveitamönnum eða sjómönnum.
vetrarkanpi ' niður. Vetrarverkin Hér..íer oftar> að hvorugt er
eru litils metin, hversu mikil og
vandasöm sem þau eru. Þetta at-
vinnuleysi verður sveitamonnuml
bagalegt, og hefir illar afleiðing-
ar, beinlínis og óbeinlínis. En þó
einhlítt: forfeðra reynsla eða út
lendra fyrirmynd, heldur þurfa
allar framkvæmdir að vera í sam- j
rærni við hvorttveggja — eftir J>ví
sem unt er — óbreytilega iands- i
spor í rétta átt er smíðakensla
hófst við búnaðarskólana. Raunar
[>arf þá smiðja og algengustu smíða-
tól að vera til á hverjum bæ eins
og fyrrum, og er víst auðveldara
að afla þessa nú en þá. Þá má og
flytja heim efni i nýjar girðingar
og ný hús m. fl. Alt þetta gera nú
góðir búmenn, þó of fáir fylgi
dæmi þeirra.
En Jæssi störf eru ekki einhlít,
J>au geta aldrei orðið föst atvinna
á mörgum lieimilum, þau eru ekki
jafnsjálfsögð og tóskapurinn forni.
Þess vegna þurfum vér að reisa
j nýjan iðnað, eða endurbæta hinn
| gamla, sem veiti flestu því fólki,
j er þarf með til sveitavinnu á
' sumrin, atvinnu heima í sveitinni
að vetrinum til. Á heimilunum
| þarf Iðni og Ánægja aftur að
skipá öndvegissætin, og birta og
[ ylur að færast um heimilin á
j löngu vetrarkveldunum. Þá mun
lausingjalífið þverra; þá mtm
heimilismenningin eflast að nýju
j og löngu vetrarkveldin verða stutt.
I Þá mun auðnunum fækka, sveit-
j irnar stækka, mennimir hækka.
Ullin okkar býður enn fram ó-
| þrjótandi verkefni, Við verðum
að reisa gamla iðnaðinn við með
tœkjum nútímans, en löguðum eft-
ir staðháttum landsins. Það get-
um við með því móti að láta
kemba ullina í tóvelum, en vinna
liana síðan heima með ódýrum
handverkfœrum, svo sem: spuna-
vélum, prjónavélum og endurbætt-
um vefstólum. Spunavél og
prjónavél mundu ekki kosta meira
til samans en 200 kr. — vetrar-
fæði tveggja kvenna. En þessar
vélar mundu þó geta unnið á
móti sex vinnukonum. Þær munu
því fljótlega borga sig, iþar sem
tvær konur sitja við rokk eða
prjóna að vetri.
Auðvitað þarf að rannsaka það(
vandlega hvaða heimiíistæki eru
hentugust og ódýrust til tóvinnu.
Væri það þarfur “þingbitlingur”
ef vel hæfur maður að þekking og
áhuga'væri styrktur til slíkra rann-
sókna og alþýðu síðan boðin þessi
vinnutæki með góðum kjörum.
Líklegt er að útvega megi sæmi-
legan útlendan markað fyrir ís-
lenzka sokka úr góðri ull, sem lag-
aðir væru samkvæmt kröfum
kaupenda. A það benda tilraunir,
sem þegar hafa verið gerðar. Vef-
stólana þarf að endurbæta: gjöra
þá hraðvirkari og margbreyttari tíl
vefnaðargerðar. En þeir yrðu að
öllum líkiffdum aðeins heimilis-
þjónar eins og verið hefir, því
hætt er við að eigi gengi vel að
selja heimaunnin íslenzk vaðmál
til útlanda. Á vefstólana mætti og
vefa nokkuð úr útlendu efni, eins
og nú tíðkast á sumum stöðum.
Á þennan hátt getum við1 komið
okkur upp nýjum og, arðsömum
nytjatóskap. Ef allir þeir sem nú
eru iðjulausir mikinn hluta vetrar,
eður snúa rokk og halda á prjón-
um, væru famir að stjóma hand-
vélum til tóskapar, hygg eg að
mikill hluti íslenzku ullarinnar
yrði unninn upp heima.
En vel er mér það ljóst, að
þessar vélar mundu eigi vel falln-
ar til þess út af fyrir sig að skapa
nýja heimilismenningu. Og helzt
vildi eg að hávaðasama spunavél-
in þegði á kveldin þegar fólkið er
alt “sezt að inni”. Eg vildi að þá
hefði listiðnaðurinn völdin og ým-
isleg þægileg og hæglát handa-
vinna. Stúlkurnar sætu við list-
vefnað, liekl, prjón og útsaum;
piltarnir við smíði ýmsra smáhluta,
tréskurð m. fl. o. fl. Baðstof-
urnar, eða vinnustofumar, þyrftu
að vera stórar og rúmgöðar, og
CVl y OV, T1 v,q i . • f , • . • j U V/ V V. I U o l\/I UI t/w I UII Iwvv UI y V/t
verður það kaupstaðarbúum enn 11111 °S n- revns usannm 1. eitt stórt og bjart ljós ætti að
tilfinnanlegra. Margir fjölskyldu- Hér er verkefni fyrir víðförlan [ nægja öllum. Með þessu lagi
feður í kauptúnunum era atvinnu- og víðsýnan hagfræðing fremur en gæti einn lesið fyrir alla, eins og
lausir mcð öllu mestan hluta vetr- ófróðan heimaalning. En því vek
arins, og hinir verða að vinna fyr-jeg máls á þessu, að lítið hefir umj
ir litlu kaupi. Þess vegna er það málið verið rætt eða ritað. Mér j
fremur sjaldgæft að verkamenn í(virðist og að alþýðumenn þurfij
kauptúnum eða hásetar á skipum fyrir sitt leyti að gefa þessú máli
og bátum eigi nokkrar verulegar j alvarlegan gaum. . Þær framfara-j
eignir. I hreyfingar verða ætíð happa-
Vetrarkaupið lága hækkar bein-!drýgstar; sem sProttnar eru af
línis sumarkaupið, því samanlagt1 hvotnm l>eirra manna- sem e*ga aS j
verður þó árskaup verkafólks að ! annast sjalfir . nm framkvæmdira-1
hrökkva til brýnustu lífsnauðsynja, j ar °S nJota 'Þeirra.
og þá lendir mest alt á sumartím-j Hér verðum vér alþýðumenn
anum því að hefjast handa. En hvað
öll sumarvinna að landbúnaði og| &etum vfð gert?
fiskveiðum verður því dýrari enj Þessari spurningu ættu sem
þvrfti að vera, ef vetrarvinnan j flestir að leitast við að svara, og
gæfi meira í aðra hönd. Þetta’það opinberlega. Þá kemur vakn-
• |
leiðir til þess að víngarður lands
ins stendur lítið yrktur. Þetta er
orsökin til hjúaeklunnar og laus-
ingjafansins. Og orsökin til
Amerikuferða og kaupstaðaflutn-
ings, orsökin til fólksfæðar í
sveitunum.
Þannig fer þegar gömlu stofn-
arair eru höggnir áður en nýgræð-
ingurinn er farinn að þroskast.
ingin og málið skýrist, sem er
fyrsta og nauðsynlegasta stigið.
Þá fer varla heldur hjá því, að
ýmislegt nytsamt megi velja úr
mörgum tillögum til almennra
nota. Frá þessari hlið skoðað vil
eg þá einnig drepa á ýmislegt, sem
mér finst hér geta komið til
greina.
Við getum fyrst og fremst not-
Þá verður bert rjóður eftir. Hlut- j að tímann betur: flýtt fyrir sum-
verk okkar verður að rækta nýjan j arstörfunum á vetrardögunum.
menningargróður í bera rjóðrið j Við getum lagað öll sumaráhöldin:
vetrarins. Jarðvegurinn er frjór; j reipin, reiöfærin, amboðín, jarð-
það sýnir reynsla liðinna alda. Og yrkjutólin. Vlð getum smíðað
landið okkar er gott og auðfrjótt ýmsa búshluti heima; fleiri eru
land; það sýna efnalegar framfar- búhagir en af vita. Hér var stigið
áður var. Þarna mætti vinna ým-
islega skrautvinnu fyrir heimilið,
og sem heimilinu yrðu kærari en
verksmiðjuskraut, skraut sem væri
talandi vottur um sanna heimilis-
menning. Þarna kæmi aftur and-
leg samnautn, þarna væru allar
beztu bækur og biöð ársins lesin
og rædd. Ilver ný andleg hreyf-
ing yrði andleg eign heimilisins og
umræðuefni heimilanna.
Þetta sé eg að gæti orðið, ef
þjóðin vildi. En til þess að glæða
listiðnaðinn þyrfti margt að gera
til vakningar -og fræðslu. Fyrst
og fremst þarf að rannsaka hinn
foma listiðnað okkar og varðveita
þá verklegu þekkingu frá gleymsku
og glötun, sem í því efni kann enn
að vera til meðal alþýðunnar. Ef
hinn nýi listiðnaður á aO hafa
verulegt menningargildi, má hann
ekki vera léleg eftiröpun erlendra
fyrirmynda, heldur þarf þjóðlegar
fyrirmyndir, er gefi honum sér-
stakan íslenzkan blæ. Það eru
konumar umfram alt, sem þurfa
að taka þetta mál að sér frá nýjuni
rótum, sem standa fastar í is-
lenzkum jarðvegi. Vær þurfa að
grafa upp hinar fornu tóskapar-
listir, fegra þær og endurbæta,
eftir kröfum tímans. kenna þær og
útbreiða.
* * *
Eg hefi að framan getið þess að
á vetrum væri engu minni atvinnu-
skortur í kauptúnum og kaupstöð-
um en í sveitunum. Þíetta er al-
kunnugt vandræðamál. Margt
hefir verið um það rætt, en engin
föst niðurstaða fundist. Hér er
stærsta verkefni verkamannafélag-
anna. Benda má á það, að félög-
in ættu að sameinast. Verka-
mannasaéttin ætti að mynda lands-
félag í líkiig við Búnaðarfélagið
og Fiskifélagið — landsfélög hinna
meginststtanna. Eðlilegast væri
að verkamannafélögin berðust
eigi að eins við vinnuveitnedur
um launakjörin, heldur reyndu að
gera verkamennina, meir og meir,
að sínum eigin vinnuveitenrum.
Félög þeirra eiga að byggja húsin
í bæjunum, leggja göturnar o. s.
frv. Þau eiga að stofna kaupfé-
!ög og styðja þá stefnu sín á með-
al, að eyða kaupmannaveldinu,
sem eg hygg að hafi kjör verka-
manna í hendi sér, víða í bæjun-
um. Og loks ættu verkamannafé
lögin að eiga iðnaðarfyrirtæki sem
starfa að eins á vetuma. Menn
munu nú segja að slík iðnaðarfyr-
irtæki verði vandfundin. En hefir
þeirra verið leitað? Hér þarf að
finna sæmilega arðsaman iðnað,
sem eigi hefir dýrari tæki en svo,
að þau þoli að “standa uppi”,
ónotuð, yfir sumartímann.
* * *
Hér að framan hefir nú verið
komið fram með yfirlit yfir vetr-
arstarfsemi þjóðarinnar, að fornu
og nýju. Af því sé’st að Iands-
hættir o g verzlunin við útlönd
kendi þjóðinni að gera sér vetur-
inn nytsaman til líkamlegra og
andlegra starfa. Þessi vetrarstörf
hafa skapað sérkennilega íslenzka
heimilismenning. Þaðan eru
| sprottnar flestar sterkustu rætur
islenzks þjóðemis. •
Þessari heimilismenning vetrar-
ins fer að hnigna, eftir miðja 19.
öld. Nýjir straumar berast til
landsins, heimilisiðnaðurinn skol-
ast að mklu leyti í burtu og ýms-
ar fornar venjur hverfa. Verzlun
við útlönd margfaldast; það sem
áður var heima fengið er aðkeypt
og heimilislífið á flestum sveita-
heimilum breytist stórkostlega.
Fólkið streymir úr sveitunum,
flest alfarið, en margt kemur á
vorin og fer á haustin.
Öll heimilismenning i fornum
stíl, er á förum. Iðnaður vetrar-
ins, andleg samnautn og fræðsla á
heimilunum er að hverfa. Efna-
hag þjóðarinnar og jafnvel sjálfu
þjóðerninu er hættá búin.
Hér verður að taka til skjótra
endurbóta.
Einna tiltækilegustu ráðin virð-
ast vera að endurreisa ullariðnað-
inn með ódýrum handvélum, og
cndurreisa listiðnaðinn á innlendum
grundvelli, og ýmsa handavinnu
með kenslu og sýningum. List-
iðnaðurinn ætti aðallega að fara
fram á kvöldvökunum og jafnhliða
honum gætu farið fram “kvöld-
lestrar” í nýjum stil og aðrar
heimilisskemtanir er drægju úr
sundrung heimilanna.
Og loks ættu verkamannafélög-
in að stofna sameiningarfyrirtæki
til að bæta úr atvinnuskortinum í
kauptúnum um vetrartímann.
Hver þjóð á sitt hlutverk. Við
íslendingar sem búum, á “yzta
hjara veraldar”, höfum um eitt
skeið haft mikilsvert hlutverk í
heimsmenningunni. Þó skildum
við þá naumast hlutverk okkar.
Nú höfum við verið forngripa-
safn norrænnar menningar um
langan aldur. En ekki er það kín-
verska hlutverk okkur til fram-
búðar. Fyrsta skylda hvers ein-
staklings er að þroska sjálfan sig.
Hið sama gildir um þjóðirnar.
íslenzka þjóðin er nú á, varasam-
asta aldurskeiði. Hún er lik ung
Iingi, sem kemur frá fámennu af-
dalabýli og inn í stórborgarglaum.
Við lifum á þeim tíma þegar fjar-
lægðimar minka og þjóðirnar fær-
ast nær hver anriari, fyrir bættar
samgöngur og aukin viðskifti.
Öldur stórþjóðamenningarinnar
sópa um öll lönd, jafnt ísland sem
Ástraleyjar. öldin, sem er að|
byrja, ’hlýtur að verða byltingaöid.
Hún mun og talsvert breyta öllum
okkar atvinnuvegum: búnaði, iðn-
aði og fiskiveiðum, innleiða er-
lenda starfshætti og jafnvel er-
lendan hugsunarhátt.
Unga kynslóðin hefir mikið
hlutverk. Hún þarf að breiða út
faðminn* móti heimsmenningunni,
taka á móti hverri góðri erlendri
hreyfingu er hingað berst og gera
hana innlenda. En um fram alt
þarf hún að hlúa að öllum góðum
og gömlum þjóðernisstofnum,
skapa nýtt Island og verja það
handa íslendingum. Ef vér höld-
um andlegu og efnalegu sjálfstæði
í byltingum þessarar aldar; ef við
þroskum þjóðernið um leið og við
öflum okkur aðfenginnar menn-
ingar, þá munum við skipa virðu-
legt sæti á meðal þjóðanna.
Jón Sigurðsson.
—Sktrnir.
Pólverjar eru Rússa
megin.
Það hefir lengi verið tíðkað, að
segja sögur af kúgun og grimd
stjórnarvalda á Rússlandi, og þvi
hafa menn út um lönd furðað sig
á því, að Pólverjar standa stöðug-
ir Rússa megin í þeirri rómöldu
sem nú stendur yfir; ekki ein-
göngu hafa pólskir menn í þeim
lands'hlutum, sem Rússar hafa átt
yfir að ráða, hallast á þeirra sveif
og barizt með þeim, heldur eru
Pólverjar í hinum fornu pólsku
löndum, sem Austurríki og Þýzka-
land ráða yfir, þeim löndum frá-
hverfir og snúnir til vináttu við
Rússa.
Svo segja pólskir hér í álfu, að
öllum Pólverjum sé mest um það
hugað, að ná aftur sínu forna
frjálsræði og í því efni treysta þeir
Rússum betur en hinum. Þó að
meir en öld sé liðin,, síðan landið
glataði sjálfstæði sínu, lifir enn
löngun í brjósti Pólverja um það,
að hið forna pólska ríki rísi úr
rústum og verði enn á ný voldugt
og glæsilegt.
Haft er það eftir aðalmál-
gagni pólskra í þessari heimsálfu,
að þýzkir og austurrískir hafi
haldið við flokki sósialista á Pól-
landi, með fjárstyrk og fögrum
orðum, en sá flokkur þóttist ætla
að vinna aftur hið forna frelsi
landsins með aðstoð sósialista í
öðrum löndum, létu þeir drjúg-
lega vfir að hvenær sem til stríðs
kæniii, mundi öll hin pólska þjóð
rísa sem einn maður gegn Rúss-
um. Þeir trú,ðu því, að Pólverjar
hötuðu Rússland, svo mikið, að
þeir mundu gleyma sínum þjóð-
ernislegu hagsmunum, og gáðu
þess ekki að Pólverjar höfðu ekkí
svo góðan hug til þeirra, að þeir
mundu slást í lið með þeim án
staðfástra heita frá þeirra hendi
urn frelsi og frjálsræði Póllands.
En ef satt skal segja, þá trúðu
Rússar því sjálfir, að uppreisn
stæði til í Póllandi. Þar af kom
það, að þeir drógu lið sitt úr mikl-
um hluta PóIIyKjls. þeim er nú er
á valdi Þýzkalands og Austurrík-
is, fóru svo langt, að gefa upp
Warsaw og leita vigstöðva fyrir
austan Bug og Narew elfur.
Yfirleitt varð allri alþýðu á
Póllandi það fyrir? er að því kom
að kjósa hvorum fylgja skyldi, að
hallast að Rússunum, sem hún
þekti en ekki að þýzkum og aust-
.urrískum, sem hún þekti lítið eða
alls ekki. Hún hugsaði sem svo,
að við Rússann gæti hún bjargast,
en þótti sem sér1 væri bani vís í
hafi hins freka þýzka þjóðlernis-
ofsa.
Þar að auki hafa hvorki þýzkir
né austurrískir gefið Pólverjum
nein ákveðin heit. Prófessor
Glotinski, heizti maðurinn í Pól-
verja hóp á þýzka þinginu gekk
fyrir Berchtold greifa, utanríkis
ráðgjafann i Austurríki, fám
dögum áður en stríðið hófst og
spurði hann hvað hin austurríska
stjórn vildi gera fyrir Pólverja, og
svaraði greifinn: “Af hvCrju
spyrðu mig að þessu? Það er
nógur tími að tala um það, þegar
stríðið ervá enda kljáð.”
“Nei”, svaraði prófessorinn, “þá
er það orðið um seinan — nú ber
úr því að skera eða aldrei,” Þá
hló greifinn og sagðt: “Jæja,
minn góði herra, eftir fáa daga
logar alt Pólland í uppreisn.”
“Herra greifi, trúðu mér til, að
þetta er skökk skoðun. A Póllandi
hreyfir enginn hönd né fót, að
svo stöddu,” var svarið.
Fám dögum síðar lýsti foringi
Pólverja á þingi Rússa því, að
landsmenn mundu standa sem einn
maður með Rússlandi, og þola
með því súrt og sætt í ófriðnumi.
Deginum eftir kom ríkisþingið
þýzka saman, og sást hvað í efni
var, er enginn pólskuij fulltrúi lét
sjá sig þar. Austurríki og Þýzka
land 'höfðu hina prólsku sósialista
sin megin, en þegar til átti að taka,
höfðu þeir ekkert bolmagn gegn
þeim, sem Rússum vildu trúir
vera, og hið sama varð ofan á í
hinum pólsku löndum Austurríkis,
að pólskir menn þar voru meðal-
lagi hollir hinni austurrisku
stjórn, er hún vildi engin heit gefa
um frelsi þeirra að loknu srtíði.
Þar kom að þýzkir óðu inn á
Pólland, og spurðu alstaðar, hvort
Pólverjar rnundu gera uppreisn
gegn Rússum. Þegar þeim skild-
ist að enginn 'hugði á það, að
byrja uppreisn til hagsmuna Þjóð-
verjum, þá tóku þeir að brenna
þorp og borgir, svo sem Kalisz og
Klobuck. Þegar þetta kom fram,
gerðust bændur og alþýðumenn
reiðir og sátu um þá með ljái og
hvað annað sem hönd festi á, að
vopnum, og hófust þá nryðjur og
mannvíg um alt Pólland. Síðan
mynduðust fylkingar af sjálfboða-
liðum meðal Pólverjanna, er börð-
ust með hinum rússneska her gegn
þeim sem á landið herjuðu.
Nikulás hertogi var upphafs
maður að þeirri yfirlýsing keisar-
ans, að allir partar hins forna
Póllands skyldu verða sameinaðir
i eitt ríki, er hefði sjálfstjórn
undir vernd Rússa, hann veitti
einnig leyfi til að safna pólskum
sjálfboðaliðum í fylkingar er hefðu
pólsk herklæði og pólska foringja
og berðust undir pólskum fána.
Pólverjar standa nú orðið nálega
serír einn maður, fullir haturs til
hinna þýzku og berjast með Rúss-
um í þessum grimma hildarleik.
Ef þýzkir yrðu ofaná, mundi al-
gerlega úti um Pólland. Allir
stórbæir í Póllandi eru fullir af
þjóðverjum og Gyðingum og þeir
mundu verða þýzkir á einum sól-
arhring, með því að Júðarnir
fylgja ævinlega þeirri stjóm, sem
við völdin er. * Stórbændur og
jarðeigendur mundu verða kúg-
aðir af eigum sínum, einsog átt
hefir sér stað í Posen og vestur
Rússlandi og með því mótil mundi
landið verða þýzkt á tiltölulega
skömmum tíma.
Austurriki geta Pólverjar ekki
treyst, með þvi að sagan sannar,
að það ríki man ekki hvað' því er
vel gert. Og Prússlanu, sem á til-
veru sína Pólverjum að þakka,
sýndi sitt innræti 1791, er þti.0
gerði samtök um að afmá Pólland
sem sjálfstætt ríki. Pólverjar hafa
ekki góðan hug til embættismann-
anna rússnesku, en þekkja ekki
hina rússnesku þjóð. Henni eru
]>eir til með að treysta.”1
Á þessa leið segist blaði þessu,
en ríokkuð mun vera hæft i, að
Pólverjar séu ekki á eitt sáttir, nú
sem fyr, og má mikið vera, ef þeir
spilla ekki fyrir sér með flokka-
dráttum enn á ríý, sem jafnan áð-
ur.
I nýju ljósi.
Konur á Englandi hafa á síðari
árum háð snarpan bardaga fyrir
auknum réttindum og stundum lát-
ið allófriðlega, en lítið orðið
ágengt. En þegar ófriðnum mikla
laust upp féll eldur sá niður og
þær tóku að beita skeytum sínura
að óvininum mikla. Virðist mega
ráða af grein þeirri er hér fer á
eftir og birtist í “Britis'h Weekly”
fyrir skömmu, að sumir líti svo á,
að þær hafi sýnt svo mikla rögg af
sér, að engu tali taki að láta þær
bíða miklu1 lengur eftir þeim rétt-
indum er þær hafa krafist. i
Ef það er satt, að mörg hundr-
uð þúsund kvenna vinni í her-
gagnabúðum og hergagnaverk-
smiðjum á Frakklandi og Þýzka-
landi og að fimtíu þúsund konur
hér í landi stundi samskonar
iðn, þá er rúin fyrir miklu fleiri
og allir sem lagt geta hönd á plóg-
inn ættu að vera og eru velkomnir.
En vér ættum að gera mei'ra en
þiggja þá hjálp og aðstoð sem þær
geta veitt oss við hergagnasmíðar.
Það er meira en tími til kominn að
kannast við, að konur ættu aðl
njóta þeirra réttinda og fá það
vald sem þeim að réttu lagi ber i
mannfélaginu.— þær ættu að fá
atkvæðisrétt. Það kann að þykja
fjarstæða að ræða um kvenrétt-
indi nú og er það að nokkru leyti
rótt, því mörg af þrætueplunum á
báðar hliðar eru nú grafin, rotn-
uð og gleymd.
En það er meira en tími til
kominn fyrir karlmennina í fullu
bróðerni að1 kannast við það sem
skeð hefir og er að gerast. Á því
leikur enginn efi, að það mundi
gleðja og hughreysta hverja konu
sem nokkuð hefir hugsað um
: kvenréttindi. Vér vitum að kon-
] ur eru fúsar til að bíða eftir
; auknu frelsi þangað til stríðinu
! linnir. En sannfæring þeirra hef-
ir ekki breyst og þær verða til-
j búnar að taka aftur upp baráttuna
þegar hentugi tíminn kemur. En
þær ættu sannarlega ekki að þurfa
að berjast fyrir auknu pólitísku
frelsi. Þær hafa betur sýnt og
sannað með' verkum sínum en
orðum, að þær e*ga heimting á því.
Rangt væri að líta svo á, að oss
beri aö veita konum kosningarrétt
I í launaskyni fyrir unnin störf.
[ Störf þeirra verða ekki launuð á
1 "V
þann hátt. F.n oss ber að kann-
ast við þá miklu og góðu hæfi-
, leika, sem konur hafa sýnt að þær
I hafa til að bera, ekki síst síðan
1 striSið hófst. Einnig má benda á,
j að fram undan oss liggja störf,
sem ef til vill eru erfiðari og
| vandasamari, en oss 'hafa hingaSI
til að höndum borið. Vér skynj-
um enn ekki nema að mjög litlu
leyti og óljóst hinar miklu og
margvíslegu breytingar er hljóta
aS vej;Sa á þjóðlífi voru þegar
stríðinu lýkur. Þær veröa eflaust
að mjög litlu leyti liáðar hinum
núverandi pólitísku flokkum. En
þær verða engu að síöur alvar-
legar og þeirra verður vissulega
vart í götu afkymum engu síðúr
en á strætum og gatnamiótum,
jafnt í hreysi kotungsins sem í
höll auðmannsins. Og vér þurf-
um á allri þeirri viðkvæmu speki
að halda, sem konum einum er
gefin, ef vér eigum að geta risið
sem einn rneöur með einum vilja
og einu hjarta og reist traustan
framtíðar grundvöll á rústum
liðna tímans.
Eftirspurnin eftir konum hefir
aukist og hún eykst vissulega í
framtíðinni; vér þurfum þeirra
með til að leysa af ^hendi' allskon-
ar störf. Vér þurfúm kvenna með
til að leysa af hendi andleg störf
og vér þurfum kvenna með til að
inna af hendi likamleg störf. Vér
sjáum breytingamar sem hafa
orðið á starfsviði járnbrauta-
manna, til aö nefna eitt dæmi af
mörgum. Þegar að því kemur að
konur taka þátt í fleiri störfum
en nú gera þær, hlýtur margt að
breytast. Þjóðlífið verður ger-
ólíkt því sem nú er þaö. Og vér
getum gengið að því sem vísu, aö
því fleira sem þær leggja á gjörva
hönd, því öflugri og traustari stoð
verða þær í þjóðfélaginu.
Karlmennirnir hafa sjaldan látið
á því standa að kannast viðl þol-
gæði, fórnfýsi og mentaþrá kven-
fólksins. Vér þurfum á öllum
þeirra góðu hæfileikum að halda.
Menn hafa kannast við kosti
þeirra og tekið þær langt fram
yfir karlmenn til að innræta böm-
um góða siðu og gera þau að nýt-
um mönnum. Þótt konur sem
eyddu mestum hluta æfi sinnar
við hússtörf og barnauppeldi
kunni að hafa verið fyrirlitnar, þá
er sá tími löngu liöinn. Nú eru
framtíðarvonir þjóðanna að miklu
leyti bygðar á heimilunum. En
hér eftir verða margar mestu og
beztu konur þjóðarinnar að vinna
utan heimilanna. Vér þurfum
þeirra með og þær fylla þar ekki
siður vandskipað sæti en á heimil-
unum.
\?ér ættum því ekki lengur að
láta á oss heyra tregðu eða hroka.
Eins víst og það er að dagur fylgi
nótt, eins vist eigum vér það, að
konur fá kosningarrétt. Og vér
ætturn að sjá sóma vorn í því, að
láta þær ekki þurfa að hafa fyrir
að heimta hann með oddi og egg.
Þær hafa sýnt. að þær eiga hann
rneira en skilið.