Lögberg - 17.08.1916, Blaðsíða 2

2
Í.OGBERG, FIMTUDAGINN
17. ÁGÚST 1916.
England og Þýzkaland.
Hér fer á eftir útdráttur úr grein
eftir Chr. Collin Prófessor við há-
skólann' í Kristjaniu.
Fjórum sinnum á 3—4 síöastliðn-
um öldum hefir eitt einasta riki í
Noröurálfunni oröiö svo voldugt og
umsvifamikiö, að þaö hefir reynt
aö ná yfirráðum í álfunni og þar
meö heimsveldi. Svo var um Spán
á dögum Filippusar 2., Fíakklands
á dögum Lúðvíks 14. og aftur á
dögum Napoleons mikla, og loks
í>ýzkaland nú. Fjórum sinnum
hafa hin ríkin, sem ekki voru eins
hersterk, gert bandalag til þess aö
koma í veg fyrir myndun nýs Róma-
ríkis í álfunni.
Hér um bil hundraö ár eru milli
hinna miklu stríða, sem út af þessu
hafa risið og sett merki i sögu álf-
. unnar. Flest hafa rikin hvað eftir
annað skift afstöðu til þessa máls.
En eitt af þeim hefir þó jafnan
verið í varnarsambandinu. Það er
England. Brezku eyjarnar hafa
vegna hagkvæmrar legu í álfunni
verið þar eins og jafnvægishjól.
I hvert skifti hefir England í
þessu máli þjónað eigin hagsmun-
um. En jafnframt hefir það, sjálf-
rátt eða ósjálfrátt, einnig þjónað
hagsmunum Norðurálfuþjóðanna í
heild sinni. Það hefir, sér og öðr-
um til gagns, haldið opinni leiðinni
til myndunar heimsveldis með fyr-
irkomulagi, sem er hagfeldara en
nokkurt einveldisfyrirkomulag.
Höf. vitnar svo í ummæli skozka
heimspekingsins Hume’s um nauð-
synina á frjálsri samkepni menn-
ingarþjóða álfunnar, og einnig í
ummæli eftir Edward Meyer, einn
af helztu sagnariturum Þjóðverja,
þar sem hann talar um, að Róm-
verjar hafi eftir sigurinn við
Hanníbal eyðilagt valdajafnvægið í
menningarheimi þeirra tíma og þar
méð valdið, fyrst kyrstöðu og sið-
an afturför í menningarstarfsem-
inni. Eitt voldugt menningarríki
kemur fram, þar sem út er skafinn
allur þjóðernismunur, en því fylgir
það, að samkepnin í þjóðfélagsmál-
unum hverfur og þar með lífsskil-
yrði menningarstarfseminnar. Ger-
ir svo höf. grein fyrir hugmyndinni
um frjáls þjóðasambönd í mótsetn-
ing við það heimsveldi, sem eitt
sigrandi ríki skapar.
Vist er um það, segir höf., að til
eru í Þýzkalandi margir frjálslynd-
ir menn, sem mundu fremur kjósa
bandalag milli frjálsra þjóða en
heimsríki undir stjórn “alþýzkrar”
drotnandi þjóðar. Og í Englandi,
Frakklandi, og þó einkum í Rúss-
landi eru margir menn, sem mundu
helzt kjósa, að. lánd sitt næði sem
mestu drottinvaldi út á við og færði
það yfir aðrar þjóðir. En ástæðum-
ar eru nú þannig, að ef Þýzkaland
og bandamenn þess sigra nú í ó-
friðnum, þá er stórt spor stigið í
áttina til mvndunar nýs Rómaveld-
is, með einni drotnandi þjóð. Þó
ófriður sá, sem nú stendur yfir, sé
ekki byrjaður í þessu skyni, þá er
ástandið þannig, að Þýzkaland
muhdi eftir sigurinn vera neytt til
að ná yfirráðum yfir megninu af
ströndum Evrópu og þannig halda
áfram frá sigri til sigurs, alveg eins
og rómverska rikið til forna. Til
þess að forðast sívaxandi herútbún-
að og herbúnaðarhættu, yrði það
að ná föstum stöðvum við öll höf.
Það gæti ekki látið sér nægja álika
vald og hið svonefnda heimsriki
Breta hefir nú við að styðjast, þar
sem stærstu landssvæðin eru í raun
og veru frjáls sambandslýðveldi,
sem geta skilið við aðallandið hve-
nær sem þeim sjálfum lizt, svo sem
Canada, Ástralia og Bandarík:
Suður-Afríku.
Innan Miðveldasambandsins hef-
ir þýzka þjóðin mjög mikla yfir-
burði yfir allar bandaþjóðir sínar.
1 Þýzkalandi sjálfu á hún yfir 60
miljónir þýzkumælandi manna, og
í Austurríki og Ungverjalandi tólf
miljón r, móti eitthvað um 10 milj.
Magyara, álíka mörgum ósmönsk-
um Tyrkjum, og svo Búlgurum og
Slövum innan bandalagsins.
En þessu er öðruvisi varið innan
þess stóra bandalags, sem á móti
er. Þar er engin ein þjóð svo sett,
að hún með nokkrum rétti geti að
leikslokum komið fram sem drotn-
andi þjóð yfir heiminum. Hvorki
England nó Frakkland, Rússland
né Italia, geta trvgt sér vinnufrið
eftir stríðið öðruvís en með banda-
lagi þar sem allir aðilar hafa jafn-
rétti. Jafnvel Rússland er of veikt
til að geta þetta í yfirsjáanlegri
framtíð, enda er það nú, eftir hreyf-
ingu þá, sem kominn er á hinn gula
mannflokk, berskjaldað fyrir í
Austur-Asíu. Ekkert þessara ríkja
getur vænst fullrar viðreisnar eftir
ófriðinn öðruvísi en í jafpréttis—
bandalagi við hin.
Að tala um, að næsti ófr.ður
hljóti að verða strið um líf og dauða
milli brezka ríkisins' og Rússlands,
virðist mér vera tilraun tij, þess að
skygnast inn í framtíð, sem sjón
okkar nú á tímum nær ekki til.
England og Rússland geta ekki ver-
ið án stuðnings hvort frá öðru um
langan tima hér á eftir. Og sama
er um England og Frakkland. Til
þess' að geta spáð stríði milli þess-
ara þriggja ríkja, verða menn að
skilja hagsmuni þeirra betur en í-
búar sjálfra þeirra nú.
Þau fjögur stórveldi, sem nú
hafa myndað varnarsamband gegn
tilraunum Miðveldanna til þess að
ná fullkomnum yfirráðum í Norð-
urálfunni, eru einmitt þau hin sömu
stórveldi, sem á Haagfundunum
hafa verið hlynt stofnun réttar-
sambands milli allra mentaþjóða
heimsins. En Þýzkaland lagði eink-
um hindranir fyrir framgang þess
máls, með stuðningi frá Austurriki
og Ungverjaland ogi Tyrklandi.
1911 voru bæði England og Frakk-
land reiðubúin til þess að gera ófrá-
víkjanlega samninga við Bandarík-
in um gerðardóma í sama sem öll-
um ágreiningsmálum, og það var
að eins hik efri málstofu Banda-
ríkjaþingsins, sem hindraði Taft
forseta frá að koma í framkvæmd
hinum víðtæku gerðardómaráðstöf-
unum Ameríkumanna, sem ef til
vill hefðu getað orðið til þess að af-
stýra núverandi ófriði, hefðu þær
komist í framkvæmd.
Höf. segir að því hafi verið hald-
ið fram af tveimur eða þremur
norskum rithöfundum, að Eng-
land hafi valdið því, að þetta stríð
hafi verið óhjákvæmilegt, eða neytt
Þýzkaland út í það með innilokun-
ar-stefnu sinni gagnvart Þýzka-
landi, er haft hafi það markmið, að
takmarka eðlilegan vöxt þýzku
þjóðarinnar. Og þetta er einmitt
það, sem Þjóðverjar hafa haldið
fram, einkum hermálamenn þeirra,
segir höf. En sannleikurinn er sá,
að það var ekki England, heldur
Bismark, sem lengst andæfði þvi,
að Þjóðverjar færu að gera tilraun-
ir til, stofnunar stórs, þýzks ný-
lenduríkis, meðan enn var nóg af
hrávörulöndum að vinna. Bismark
hvatti Frakka til þess að leita bóta
fyrir missi Elsass og Lothringen í
landvinningum í öðrum heimsálf-
um. Og er Þýíkaland brevtti
stefnu að þessu leyti og fór að
sækjast eftir nýlendusvæðum, þá
studdi England það til þess að ná
tökum á helztu nýlendunni, en það
er eign Þjóðvérja í Austur-Afriku.
England hindraði það ekki, að
Þýzkaland á mjög stuttum tíma
náði yfirráðum yfir nýlendusvæði,
sem að víðáttu til er meira en fimm
sinnum stærra en alt Þýzkaland.
Að visu er það satt, að bæði
Frakkland og England eiga miklu
stærri nýlendusvæði, einkum Eng-
land. En England ó ekki sök á því,
þótt stjórnmálastefna Þýzkalands
hafi ekki lineigst í þá áttina um
langt skeið, að afla sér nýlenda.
Prússar hafá sókst eftir landvinn-
ingum í Norðurálfu og fengið þá.
Og enn ætla stjórnmálamenn Þjóð-
verja að auka valdsvið þýzka rik-
isins hér í álfu á kostnað annara
ríkja, eftir því sem rikiskanslaran-
um hafa nýlega farist orð. England
hefir aftur á móti alt frá dögum
Shakespeares, eða í hálft fjórða
hundrað ár, að eins leitað sér land-
vinninga í öðrum heimsálfum. —
Ætlast menn til að England skifti
Indlandi milli sin og Þýzkalands?
I Indlandi sjálfu eru engar óskir
um slíkt uppi. Eða á England að
skifta milli sín og Þýzkalands ný-
lendum þeim, sem bezt eru lagaðar
til íbúðar handa hvítum mönnum,
svo sem Canada, Suður-Afríku og
Astraliu? En þessi Iönd eru sam-
bandslýðveldi Englands með sjálf-
stjórn, sem í raun og ve#U eru Eng-
landi óháð og geta, hvenær sem í-
búar þeirra vilja, skift um og valið
þýzka flaggið í stað þess enska.
Stríðið, sem nú stendur yfir, sýnir,
að j>au vilja helzt halda sambandinu
við England, einnig Suður-Afríku-
bandaríkin, sem stjórnað er þó að
meiri hluta af hollenskumælandi
Búum. Það eru þeir, sem nú eru
að taka eignir Þjóðverja í Suður-
Afríku af ]>eim handa Englending-
um eða sjálfum sét. Nýbyggjarnir
þar syðra vilja ráða sér sjálfir,
hvorki láta Þjóðverja né nokkra
aðra af þjóðum Evrópu stjóma sér.
Og þeir halda með Englandi af þvi
að þeir búast við því af stjórn-
málamönnum þess, að þeir virði að
öllu leyti réttindi þeirra sem
frjálsra manna. Indverjar óska ekki
heldur eftir þýzkum yfirráðum.
Mentuðustu menn Hindúa vita, að
von bráðar muni liða að því, að
sjálfstjórnamýlendur Breta fái að-
gang að stjórnmálabandalagi við
hinar brezku eyjar, j>ar sem full-
komið jafnrétti gildi og ekkert sam-
bandslandið verði undir annað gef-
ið. Og þá muni opin leið fyrir
Indland og Egyptaland til þess að
ná sams konar stöðu í bandalaginu.
eða }>á að verða sjálfstæð ríki. Það
er öllum ljóst að Bretland og írland
geta ekki haldið yfir j>rjú hundrað
miljónum manna, sem Indland
byggja, föstum við sig, ef jæssi
fjöldi verður sammála um, að vilja
mynda sjálfstætt riki út af fyrir sig.
Sannleikurinn verður þá sá, að
England á ekkert heimsríki, í gam-
alli merkingu, er haldið sé saman
af hervaldi. Vöxtur enska rikisins
er fyrir timanna rás orðinn þannig,
að hann bendir til fullkomnara fyr-
irkomulags á bandalagi meðal þjóð-
félaganna. Brezkir nýlendumenn
WHEN USING
WILSONS
FLY PADS
READ DIRECTIONS
\ CAREFULLY AND
-VnI follow them
^ exactly/
Miklu úlirifameiri en Hugnapappír.
Hrein í meðferð. Seldir í öllum
lvfiahiíðnm oir í matvörubúðum-
í Bandaríkjum Norður-Ameríku,
þjóð stjörnuflaggsins, gáfu eftir-
dæmið. Og síðan breytingin varð á
gamla nýlendumálasviðinu, eftir
1840, hefir Canad'a, Ástralía og nú
síðast Suður-Afríka orðið að sam-
bandslýðveldum, án þess að slíta
stjórnarsambandinu við hinar
brezkif eyjar. Svo langt eru menn
þegar komnir áleiðis í því að gera
að virkileik hinn stóra draum þeirra
Penns og Kants. Endi stríðið hag-
kvæmlega fyrir Frakkland, Eng-
land og bandamenn þess, þá eru
líkindi til þess, að helmingur alls
landsvæðis jarðarkringlunnar, að
minsta kosti, komist undir eitt rétt-
arsamband með sameiginlegri lög-
reglustjóm til þess að halda uppi
friðnum.
Mig undraði það, segir höf., er
hámentaðir norskir rithöfundar láta
í ljósi, að England hefði átt að
styðja hið þýzka ríki, sem hefir yf-
irtökin í hermenskunni á landi, til
þess að ná flotastöðvum úti um
heim, og þar me§ afsala frá sjálf-
um sér þeim yfirtÓkum, sem það nú
hefir. Mér finst það í mesta máta
ósanngjarnt, að krefjast þess af
Englandi, að það styrki annað ríki
til j>ess að ná því heimsveldi, sem
það er nú sjálft að afsala sér og
bezt mentuðu menn þess telja nú
meðal úreltra hugsjóna.
Menn geta haft mesta samhug
með hinni þýzku þjóð og óskað
henni alls góðs, án þess að vilja að
hún verði yfirþjóð álfunnar eða
drotnandi þjóð heimsins. Spurn-
ingin er ekki um það, hvora við
metum, þegar alls er gætt, meira
sem þjóð, Breta eða Þjóðverja.
heldur er hún um það, hvort við
sjálfir óskum að vera frjáls þjóð,
sem síðar meir getum vænst að fá
sómasamlegt, rúm í samfélagsskap
j>jóðanna, væntanlega með Frökk-
um, Bretum, Þjóðverjum og öll-
um öðrum þjóðum.
—Lögrétta.
Bókmentir
Leiftur.
Tímarit um dulræn efni. Ritstjóri
Hermann Jónasson.
Rit þetta hefir verið sent Lög-
bergi til umsagna. Það er í Skírn-
isbroti 48 blaðsíður að stærð, prent-
að á góðan pappír í laglegri kápu
og kostar 75 aura til áskrifenda, en
kr. 1.25 í lausasölu.
Því er oft haldið fram að listir
og bókmentir hverfi í réttu hlutfalli
við efnalega framför og verklega.
Hver sem reynslan er með öðrum
þjóðum í þeim efnum, j>á er það
víst að hún er ekki sú með vorri
þjóð heima fyrir. ^
“Það var aðeins hörmungaeldur
og kvalahiti, sem framleíddi bók-
mentir þjóðarinnar þegar þær voru
mestar og beztar", sagði Valdimar
Asmundarson einu sinní. “Það er
eins og menn yrki og skrifi, eða
réttara sagt hugsi, sér til hita j>eg-
ar þeir eru klæðlitlir, og sér til
saðnings þegar þeir svelta.
Og hann kvaðst vera hrædduf um
að eftir því sem fjall hirmaa verk-
Iegu og efnalegu menningar hækk-
aði, eftir því bæri minna á tindum
lista og bókmenta.
Nú eru íslendingar heima fyrír
á hraðflugi upp og fram í efnalegu
og verklegu tilliti og þó hafa aldrei
verið á Islandi eins mörg og góð
skáld; aldrei eins margir og góðir
listamenn, aldrei eins fullkomnir og
eldheitir rithöfundar. Varla kem-
ur nokkur póstur frá ættjörðinni,
sem ekki flytji nýfætt tímarit. Nú
sem stendur eru ekki færri en 10
til 12 almenn tímarit gefin út heima,
auk sérrita. Og það sem merkileg-
ast er við þetta er það að aldrei
skortir ágætt efni og góða meðferð
frá hálfu útgefenda og ritstjóra og
aldrei skortir kaupendur meðal
þjóðarinnar.
Heima eru rúmar 80,000 manns,
þar er gefin út heil tylft timarita,
vandaðra og velkeyptra; hér fyrir
vestan eru 25,000 að minsta kosti
og hér er aðeins eitt tímarit—ekk-
ert mánaðarrit almenns efnis. Þetta
er vanvirða, það ber vott um and-
leysi.
Um það geta verið skiftar skoð-
anir hvort jætta “Leiftur” sé J>arfa-
gestur eða hvort því sé ofaukið.
Samt verður því ekki neitað að það
fyllir^skarð sem ekkert annað rit
hefir fylt fyrri. Það er dulspekis-
rit, fyrirburðarit, eða hvað helzt
sem menn vilja kalla það.
Aðallega flytur ritið frásagnir
ýmsra manna og kvenna um ýmis-
legt, er fyrir þau hafa borið og þau
ekki skilið. Er sumt af því allein-
kennilegt—jafnvel ótrúlegt; en þann
kost hefir ritið og alt sem í því er
að fullar heimildir lifandi fólks eru
gefnar fyrir öllu sem frá er sagt;
og fjöldi J>ess fólks er svo vel þekt
að engum kemur til hugar að rengja
einlægni þess og sannfæringú fyrir
því að með rétt mál sé farið. Hitt
getur aftur komið til greina hvort
hugsanir sjálfs þess eigi ekki oft
frumtóninn að því sem það heyrir
og frumlitinn að því sem það sér.
Ritstjóri Lögbergs er persónu-
lega kunnur sumu fólkinu og dett-
ur alls ekki í hug að efast um sann-
leikssannfæringu þess fyrir öllu
sem það segir; en sjálfsblekking
getur alla hent, og gæti sVo verið
að um þess konar væri hér að ræða
i sumum tilfellum. .Vér höfum
sjálfir enga oftrú oss vitanlega á
neinum dularfullum fyrirbrigðum,
en j>ó hafa oss að minsta kosti tvisv-
ar birst sýnir, er vér getum ekki
gert oss grein fyrir og báðar eru
alleinkennilegar.
Sumir þeir sem Hermann Jóns-
son lætur “Leiftur” flytja frásagn-
ir eftir eru svo áreiðanlegir í alla
staði að ekki kemur til nokkurra
mála að rengja það að þeir og þær
hafi séð það sem frá er sagt, eða að
minsta kosti að þeim hafi sýnst svo
vera. Má þar á meðal nefna Rann-
veigu Hflgadóttur í Vogi á Mýrum,
Hallgrím Níelsson á Grímsstöðum
á Mýrum, Guðnýju Níelsdóttur á
Valshamrio.fi. Þetta fól'k þekkjum
vér persónulega og trúum því óhik-
að að það fari ekki vísvitandi með
ranghermi.
Bókin er skemtileg og alþýðlega
rituð, eins og alt sem Hermann
Jónsson leggur hug og hendur að.
Til þess að gefa glögga hugmynd
um tilgang ritsins tökum vé*r hér
upp inngangsorð J>ess er ritstjórinn
hefir skrifað:
Inngangur.
.s' Þótt eg hafi tekið að mér rit-
stjórn á tímariti þessu, dylst mér
eigi, hve miklum erfiðleikum það er
bundið að safna Jrjóðsögnum, og
eigi sízt dulrænum nýjum sögnum,
sem verða mun aðalstefna ritsins,
og velja svo úr að viðunandi sé.
Eg hafði allmikið hugsað um að
safna einungis nýjum dulrænum
sögnum, en fara ekkert út á þjóð-
sagnasviðið, og efna til sérstakrar
bókar, er efninu væri flokkað niður
í. Fljótt sá eg þó, að ástæður
leyfðu það eigi, því að stofna til
slíkrar bókar kostar að jafnaði
mörgum sinnum meira en að þýða
eða rita frá sjálfum sér. Það er
margt, sem komið getur til greina.
Oft má viða fara og hlíða á fjölda
af sögnum, án þess þó að finna
nema örfáar sagnir, sem vert er að
hirða. Stundum eru þær í sjálfu
sér lítils eða einskis virði, eða j>á að
allar heimildir vantar. Verra er
þó, að oft gengur svo með þær
sagnir, er æskilegast væri að birta,
að sögumaður veitir enga heimild
til þess. Mega þetta teljast jafn-
mestu erfiðleikarnir, því að oft eru
það kynlegustu og kjarnmestu
sagnimar. Sögumaður vill ein-
ungis þylja og þylja til að fieyra álit
á sögunum. Þá er það og margoft
að sleppa verður sögunum vegna
einhverra annara, sem eigi næst i
tíl, að fá leyfi hjá til birtingar, eða
þá nauðsynlegar heimildir. Eink-
um ber þetta við þegar um svipsýn-
ir og ýmsar þær sagnir er að ræða,
sem trú og skáldgáfa þjóðarinnar
þyrfti eigi langan tíma til að gera
að kjamgóðum draugasögum. Og
svo kemur loks að því, að þær sagn-
ir, sem ákvarðað er að taka, heimta
oft ferðalög og miklar bréfaskriftir,
svo að Jxer fáist sem sannastar og
með sem beztum heimildum.
Þó að í rit þetta verði teknar
ýmsar vel valdar sagnir, sem áður
hafa hér og J>ar verið færðar í let-
ur, þá verður Jx> reynt að hafa sem
mest af nýjum sögnum og áður ó-
prentuðtim.
Margir skoða allar þjóðsagnir fá-
nýti og heimsku. Til eru líka þeir
sem fyrirlíta dulræn^r sagnir éða
jafnvel hata. Alíta að af þeim leiði
hjátrú og spilling í trúarefnum og
fleiru. Flestir hugsandi menn sjá
þó vel, hve mikið gildi þjóðsagnirn-
ar hafa fyrir menningarsögu þjóð-
arinnar, og þá engu síður fyri'r sál-
arfræðina. Það er fróðlegt að at-
huga, hverjum breytingum trú, h'.ig-
myndir, listsmekkur o. fl. teknr í
skáldskap og hugsjónum þjóðanna
við myndun og meðferð þjóðsagn-
anna. Jónas kveður: “Flúinn er
dvergur, dáin hamratröll”, en eins
má segja um margt fleira. Tilber-
amir eða gömlu snakkarnir eru
einnig dauðir, sömuleiðis finngálkn
og ófreskjur, skoffín og urðarmáni
og svo margt fleira. Enginn á nú
orðið Papeyjarbuxur eða Finna-
buxur né viðlíka þarfagripi, og
mannsýstruna hafa allir gleymt að
hagnýta sér. Þá eru heldur eigi
lengur til jafnskörulegir piltar sem
þeir Glúmur sálugi, Skeljungur,
Klaufi, Þórólfur bægifótur og
margir aðrir þeirra jafnokar. Þor-
geirsboli, Húsavikur-Lalli, Skottur
og Mórar og fleiri þesskonar hjú, I
hafa einnig flept, að mejra eða'
minna leyti, gengið sér til húðar-
innar. Ætlunarverki þeirra er og
flestra lokið, sem var að fylgja
vissum ættum í 7.—9. lið. Og útlit
er fyrir, að engir ætli að verða til
að fylla í skörðin; enda kann nú
enginn lengur að vekja upp draug
svo mynd sé á. Það er nú svona.
“Öllu fer aftur”, sagði karlinn.
“tJtilegumenn við Ódáðahraun” eru
og horfnir. Huldufólkið virðist
einnig í þann veginn að flýja land-
ið. Er það illa farið, þvi að margt
var þó vel um það sagt. Þá eru og
flestir galdramennimir liðnir und-
ir lok. Sumir þeirra voru þó “karl-
ar í krapinu” og vissu “lengra nefi
sínu”.
Lengi hafa flestir reynt að berja
niður alt, sem dulrænt virtist. Var
það dæmt sem “úalandi” hjátrú. En
“þótt náttúran sé lamin með lurk
leitar hún út um síðir”. Þannig
hefir því farið með dulrænu efnin.
Athuganir á þeim fara nú mjög
vaxandi um hinn mentaða heim.
Fjöldi af skynsömum mentamönn-
um og vísindamönnum hika nú ekk-
ert við að ræða þau mál eins og
hvert annað efni, sem rannsaka
þarf. En nú koma þjóðsagnirnar
fram í mildari og hlýrri búning en
áður fyr. Nú vekja Jjær eigi leng-
ur hræðslu og óhug, heldur jafnvel
hið gagnstæða, og er það vel farið.
Þrátt fyrir þetta hafa þó gömlu
dulrænu þjóðsagnirnar sitt mikla
gildi alt frá því að sögur hófust.
Fjöldinn af þeim er líka vel skilj-
anlegur, þegar þátima ruddaskapar-
og vanþekkingarskurn er utan af
þeim brotin. Margar þær sagnir
mega því ekki líða undir lok.
Verða því ýmsar þeirra smátt og
smátt birtar í riti þessu, og það
engu síður, þótt þær hafi lítið ann-
að til síns ágætis en frásagnarsnild
eða þá skáldskapargildi. Hið sama
er og að segja, þótt sagnirnar kunni
að hafa erlendan uppruna, ef bún-
ingur þeirra er með öllu íslenzkur
orðinn. Fyrir nýrri sögnum verða
færðar þær heimildir sem unt er.
En þar sem þess er enginn kostur,
en ástæða virðist þó að flytja þær,
einhverra hluta vegna, verða þær
taldár sem lausasagnir. En þess
ber að gæta, að enn sem komið er
verður fæst af sögnunum hægt að
vottfesta eða veita þeim fult sönn-
unargildi, J>ótt kunnugir viti að
þær séu sagðar eins satt og rétt og
viðkomanda virtust þær bera fyrir
sig. Að svo stöddu getur það eigi
orðið tilgangur ritsins að reyna að
koma með vísindalegar sannanir,
er hafi jafnt gildi út á við sem inn
á við. Markmiðið er að skemta, og
svo að vekja áhuga og athvgli
manna á því að reyna að athuga sitt
eigið sálarlíf og svo annara. Ef
þetta tækist, myndi það stuðla til
þess', að framvegis sjái menn, hve
mikið gildi það hefir, fyrir sálar-
fræðina, að öll mikilvæg dulræn
fyrirbrigði verði þegar skrásett,
sem nákvæmast og réttast, og vott-
fest eftir föngum.
Hjá öllum þjóðum hefir drauma-
trú verið mjög ríkjandi frá því að
sögur hófust. Biblian og fornsög-
ur vorar og annara þjóða sanna það
bezt. Hve mikið Fom-Grikkir hafa
lagt upp upp úr draumum sést
ljóslega á því, að enn er við líði
draumur Sókratesar, er hann
dreymdi nóttína áður en Platon
kom tíl hans. Sá draumur er þó
ekki ber og hefði gengið athuga-
laust fram hjá fjöldanum. Spakari
og fegurri Iikingardraum getur þó
naumast. Sókrates dreymdi að
mjallhvtíur álftarungi kæmi og
settist á kné hans. Þégar vængirn-
ir voru fullþroska, hóf unginn sig
í loft upp og sveif á braut með söng.
A síðari tímum hefir mikið verið
reynt að berja draumatrú niður sem
aðra markleysu. En það er fásinna
að segja að allir draumar séu endur-
kallaðar endurminningar. Þeir,
sem halda því fram, sýna að þeir
þekkja eigi til draumspeki, hvorki
frá ■ sjálfum sér né öðrum. Að
sönnu er mestur hluti af draumum
markleysa og endurminningarugl.
En eigi er svo fátt af þeim, sem
ganga alveg eftir, og sem eigi verð-
ur séð að standi í sambandi við það,
sem liðið er. Mótlætið er, hve
sjaldgæft það er að draumar séu
)>egar skrifaðir upp og vottfestir.
Og J>ó að jafnaði sé heppilegast að
taka litið mark á draumum, geta
Jjeir engu að síður haft mikið gildi
fyrir sálarfræðina og dulspekinu.
Nú virðist þó draumatrúin aftur
vera farin að styrkjast. Er það
fyrir skynsamlegar athuganir og
órækt gildi sumra drauma. Engum
sögnum er heldur jafnauðvelt að
safna sem draumsögnum; svo mik-
ið er til af þeim.
Það má telja einkennilegt hve
litið er til á prenti af dulrænum
kynjaheyrnum, ekki fátiðari en þær
þó eru. Menn hafa reynt að álíta
þær allar sem misheyrnir, er sjálf-
sagt væri að visa á bug sem annari
markleysu. Á síðustu árum eru þó
að verða nokkrar breytingar á
þessu. Margir sjá nú orðið að engu
ómerkari eru dulheyrnir en svip-
sjónir. Auk þess eru J>ær miklu al-
gengari, og oftar ber það við að
samtímis hafi fleiri en einn haft dul-
heyrnir en svipsjónir eða aðrar dul-
sýnir. Mér væri því kært að fá
HEIMSINS BEZTA
MUNNTÓBAK
Kaupmannahafnar
Hefir góðan
keim
Munntóbak sem
endist vel
Hjá öllum tóbakssölum
sagnir um óskiljanlegar heyrnir, en
þó einkum þær, sem fleiri en einn
heyra samtímis.
Einnig er það sérkennilegt, hve
lítið hefir geymst af ljóssögnum,
eigi ótíðari en þau fyrirbrigði þó
eru, og það í margvíslegum mynd1-
um. Menn sjá t.d. mannlaus hús
eða herbergi allýst um svartanætur,
þótt ekkert vanalegt ljós geti þar
verið né endurskin frá ljósum ann-
arsstaðar frá. Má i sambandi við
þetta geta vitrunar Karls II. Svía-
konungs. Þá eru og sagnir um að
ljós hafi sést loga yfir likum, þótt
engin hafi þau fyrir verið. Einnig
má benda til sagna um eldglæring-
ar og eldhnetti, er menn hafa þózt
sjá þjóta yfir með yfirborði jarðar
eða velta þar áfram. Alkunnar eru
og sagnir um það, að í náttmyrkr-
um og hriðum hafi menn, er voru
hikandi um stefnuna, séð ljós, er
þeir stefndu á, og fóru fyrir það
út af réttri leið. Og hve margir
kunna að hafa farist fyrir þau at-
vik, er enginn kominn til að segja.
Geta mætti þess að orðið “villiljós”
eigi rót sína að rekja til slíkra
kynjaljósa. En engu færri eru
þær sagnir, er greina frá því, að
J>essi kynjaljós hafi orðið til liðs og
bjargar. Mjög kært væri mér því
að fá glöggar sagnir um yfimáttúr-
legar ljóssagnir. Að sönnu er ekk-
ert yfirnáttúrlegt lengur en meðan
það verður eigi rétt skilið.
Mér er kunnugt um það, að eigi
er svo lítið til að sögnum um svip-
sjónir eftir skepnur, Jjótt sára fáar
af þeim hafi verið færðar í letur.
Er það þó illa farið. Alt sem getur
stutt að því að glæða þá trú eða
skoðun manna, að skepnurnar hafi
ódauðlega sál, myndi stuðla til betri
meðferðar og samúðar gagnvart
Jjeim. Væri mér því hin mesta á-
nægja að fá góðar sagnir dulrænar
um skepnur.
Eg vil minnast á eina tegund dul-
rænna fyrirbrigða, er nefna mætti
•sjónhvarf. Það er þegar mönnum
v/rðast menn, skepnur eða hlutir,
sem þeir horfa á, hverfa þeim
sjónum, þótt ekkert beri á milli, er
á geti skygt. Enn fremur, þegar
menn verða J>es's alls eigi varir, sem
er rétt fyrir augum Jjeirra, þótt i
björtu sé. Eg minnist þess eigi, að
eg hafi séð nokkuð skrásett um
þessi fyrirbrigði. En þó eru þau
til. Hefir það komist inn í þjóð-
•trúna, að sá, er hyrfi á þenna hátt
sjónum annara, væri feigur. Þó
er Jjað alls eigi einhlítt að svo sé.
Það er að eins' einu sinni, að þetta
hefir borið fyrir mig, og boðaði
Jjað eigi feigð. Hvort það hefir
verið fyrirboði annars læt eg ósagt,
þótt mér þyki það eigi ólíklegt, þeg-
ar eg lít til þess ástands, er hugur
minn var í, þegar sjónhvörfin urðu.
Eg segi frá því síðar í frásögninni:
“Kveldið fyrir brunann mikla í
Reykjavík nóttina 25. apríl 1915”.
Og með fleiri sögnum verður síðar
gerð nákvæmari grein fyrir .þessu.
Ef einhverjir hefðu ábyggilegar
sagnir um sjónhvörf, væri mér
mjög kært að fá þær.
Gagnstætt sjónhvarfi er það, sem
nefna mætti sýnir. Þegar þær
bera við sést það, sem eigi er raun-
verulegt á þeim stað, er sýnin ber
fyrir. Hefir þjóðtrúin fært það
undir feigðarboða, en langt ef frá
því að það sé ætíð rétt. Oft er að
ræða um einfalda fyrirboða, eða þá
tvífara, ef til eru.
Loks má geta þess, að nú er
“spíritismi ’ að verða að nýrri og
sérstakri fræðigrein. Þó að anda-
trú og ýms önnur dulrænistrú sé
jafngömul mannkyninu, þá er það
J>ó ekki fyr en á 2 síðustu manns-
öldrum að slikt hafi verið tekið til
vísindalegra rannsókna. Mér væri
Jjví mjög kært að fá góðar og vott-
fastar sagnir frá tilraunafundum.
Einnig sagnir um tvífara, svefn-
göngur, svefntöl, þungahvarf, sjón-
hvarf, ósjálfráða skrift, ljóðagerð
eða aðrar framkvæmdir í leiðslu.
Enn fremur sagnir um hugskeyti,
hugboð, ratvísi, fyrirboða, aðsókn-
ir, svipsýnir, forspár og yfirleitt alt,
sem dulrænj: er, meðan það verður
eigi skilið sem eðlilegur atburður
út frá núverandi þekkingarstigi.
Treysti eg, að mér og ritinu verði
sýnd sú velvild að sendar verði til
mín góðar sagnir um þessi efni með
fullu nafni þess er sendir, og að til
allra heimilda sé vandað svo vel sem
unt er. Eigi J>arf að setja fyrir
sig, Jjótt áfátt kunni að vera með
stafsetning og stilfærslu. Mega
menn vera þess fullvissir, að ]>ótt
orðum og niðurröðun verði lítið eitt
vikið við, þá verður þess vandlega
gætt, að efni breytist að engu. En
aðallega ber að leggja áherzlu á
það, að rétt og nákvæmlega sé frá
öllu sagt. Verði menn við Jæssum
tilmælum, treysti eg því, að ritið
verði nú og síðar vinsælt og reynist
þarft.
Þá munu og við og við koma í
ritinu nýjar, merkar og vottfestar
erlendar sagnir um dulræn efni, og
fræðandi ritgerðir um þau.
Eg leyfi mér að vara menn við
því að fara illa með heftið. Flestir
munu á sínum tíma vilja binda þau
saman. Upplagið verður eigi stórt.
Fljótt geta því einstök hefti orðið
ófáanleg.
Það hlýtur að fara eftir atvik-
pm, hve ört heftin koma út. Sagn-
imar liggja alls ekki á hraðbergi.
Vínbann í Saskatchewan.
Eins og menn muna hefir verið
vínbann í Saskatchewan í eitt ár, að
öðru leyti en því að selt hefir verið
x fáum stöðum undir stjómarum-
sjón. Hefir þetta gjörbreytt svo
siðferði í fylkinu að tæplega sést
rirukkinn maður á móts við það
sem áður var. Samt sem áður eru
Saskatchewanbúar ekki ánægðir
með svo búið; þeir vilja stíga feti
framar—stíga síðasta sporið. —
Hafa bindindisfélag og siðbótamenn
nú tekið saman höndum i því skyni
að hefja síðústu orustuna gegn
Bakkusi gamla í haust og koma á
algerðu vínbanni. Verða greidd at-
'kvæði um ]>etta í desembermánuði
og er J>egar farið að udirbúa fund-
arhöld og ferðalög.
Stórkostlegur sigur
er það sem jafnaðarmenn hafa unn-
ið við nýafstaðnar kosningar í
Finnlandi á þingi; er þar flokka-
skifting mikil og urðu jafnaðar-
menn svo fjölmennir fyrir tveimur
árum að þeir höfðu 90 manns á
þingi. Var því þá spáð af auðvalds-
blöðunum að upp frá þvi færi jafn-
aðarmönnum fækkandi, og umfram
alt var það talið víst af þeirra hálfu
að stríðið yrði rothögg fyrir jafn-
aðarstefnuna.
Aftur á móti héldu jafnaðar-
ménn því fram sjálfir að stríðið
yrði sú gnoð sem fleytti þeim að
ströndum sigurs og vinninga.
Nú voru kosningar á Finnlandi
fyrir fáeinum dögum og voru jafn-
aðarmenn svo sterlkir að þeir einir
fengu fleiri fulltrúa kosna en allir
aðrir flokkar; fengu þeir 105 af
200, en hinir allir samtals 95. Er
því Finnland fyrsta land í heimi
sem hefir kosið jafnaðarmanna-
stjórn með eindriegnum meiri hluta.
Eitt sem er eftirtektavert í sam-
bandi við þetta, er það að Finnland
er fyrsta land í Evrópu sem hefir
veitt konum jafnrétti við menn.
Þær hafa þar fullkominn
pólitískan rétt, kjörgengi og
atkvæði. Er þeim Jjakkaður Jæssi
mikli sigur að talsverðu leyti, eúda
voru 25 konur kosnar á þing við
þessar kosningar.
Á því er ékki mikill efi að það
sem hér hefir skeð er fyrirtxjði
samskonar byltinga í heiminum
annarsstaðar að stríðinu loknu.
Manitoba er nær jafnaðarmanna
stjórn en nokkurt annað ríki eða
fylki í Vesturheinp, og haldi þjóð-
in áfram hér í sömu átt og verið ■
hefir að undanfömu og auðnist að
njóta þeirra manna sem nú ráða, þá
værðtir langt komið að næsta ára-
tug liðnum.