Lögberg - 15.02.1917, Síða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 15. FEBRÚAR 1917
Bændaþingið í Brandon
ÞaS var sett 10. Jan. kl. 10 aS
morgni og stóö yfir í þrjá daga, nfl.
10., 11. og 12. Janúar 1917. Þrír fund-
ir voru haldnir á hverjuin degi og
byrjuðu þeir á hverjum morgni kl.
9, að undanteknum fyrsta morgni, og
stóSu til kl. 12; og næsti fundur
byrjaSi kh 2, og stóS til kl. 6, og svo
frá 8 til 10.30 aS kv'eldinu.
ÞingiS setti hinn snjalli maSur,
Henders, forseti Kornræktarmanna.
\S því búnu var sungið "God Save
the King" og svo var annaS vers
sungiS til drengjanna á stríSsvellin-
tim. A8 afloknum söngnum kom séra
Smith á ræSupallinn og hélt hjart-
næma bæn fyrir Canada, fyrir bænda-
stéttinni og öllum landsIýS: einnig
innilega bæn fyrir Englandi, konungi
Bretaveldis, og svo fyrir hermönnun-
um á vígvellinum; einnig klökka og
hjartnæma bæn fyrir flota Breta, og
þakklæti fyrir þá sterku vörn, er flot-
inn hefSi sýnt síSan þetta voSastríS
byrjaSi; aS endingu minti hann alla
á aS vera trúir þegnar Canada, því
aldrei hefSi þurft þess meS meir en
nú. i
Fyrstu aSal ræSuna hélt borgar-
stjórinn í Brandon. Hann bauS
alla bændurna velkomna, og sagSist
vera stoltur af aS sjá svo marga
bændur saman komna og fá aS á-
varpa þá á þessum staS. Hann hélt
góSa og snjalla ræSu, talaSi um þaS
voSastríS, sem yfir stæSi, og minti
bændur á aS gera nú sitt ítrasta til
aS framleiða allan þann matarforða,
er mögulegt væri aS land þetta gæti
framleitt, því nú þyrfti bæSi Canada
og England allrar þeirrar uppskeru,
er þetta land gæti komið meS aS
hausti, og baS þá aS muna eftir aS
hjálpa til meS öllu móti aS encla þetta
voða stríS og vinna þaS. Hann tal
aði þrisvar sinnum meSan þingið
stóS yf'r og fórst vel í hvert skifti.
Næstur talaði. Sir James Aikins,
fylkisstjóri í Manitoba. Hann talaöi
i heilan klukkutima og sagöist vera
stoltur af að fá þá ánægju aS vera
dag á meðal bænda, því fyrst og
fremst væru bændur sú sterkasta vél
i landinu og frá þeini kæmi alt þaö
mesta og bezta, er hann og aSrir
þyrftu að lifa af. Sagði aö bæjar-
menn gætu ekki Iifað án afurða bú-
andmannsins, engin verzlun gæti
staSist án bóndans og ómögulegt væri
að halda landinu í réttu horfi án
bændannæ Hann sagðist sjálfur
eiga bújörð og hafa mjög mikla á-
nægju af og áhuga fyrir landbúnaSi
og ■ óskaði bændum til hamingju og
blessunar í framtíðinni, og gat þess
unt leiö, aS hann væri ekki á þessum
stað til þess aS kenna bændunt bú
skap, því allir þeir sent kontnir væru
á bændaþingið, hlytu að vera betri
bænditr en hann sjálfur; hinir, sem
ekki léti sjá sig á þinginu, hlvtu að
vera lökusttt búmennirnir. RæSa
Vikins var snjöll og lipur: hún var
oft mjög fyndin og hlógu áhevrend
tir dátt aS henni. Sir Aikins minti
alla á að sýna iöghlýSni viö land og
þjóS, og aldrei hefði þess þurft
meira nteð en etnmitt nú. Hann gat
þess um leið, aS á meðal okkar væru
útlendingar. sem værtt því miöur of
tnikiö hlyntir 'óvina þjóðunum, en
hann sagSi aö viö þvílíku niætti bú-
ast, þar sem svo mikill fjöldi væri af
þeirra þjóSflokkunt meöal vor; en
hann vonaöist eftir, að menn inn
fæddir eöa Iöglegir þegnar landsins
revndust vel og gerðu alt sitt til, aö
hjálpa aS þetta stríð endaði sem
fvrst, og hattn lagöi ntikla áherzlu á
þaS, aS allir bændur gerðtt sitt ítr-
asta til aS framleiða allar þær inat-
artegundir, setn landið gæti framleitt,
því alls þvrfti með. Þakkaði hann
ölltim fyrir rífleg tillög til stríðsins
frá þvi það hefði byrjaS. og gat um
aS vesturfylkin hefSu lagt sinn skerf
til og meira. Hann mintist á skrá-
setningarspjöldin og sagði, að allir
trítir þegnar ættu aö fylla þau út,
það væri skylda hvers manns. Og eg
hehl, að það hafi verið álit allra
þeirra manna, sem á fundinunt vortt,
að þaS væri skylda hvers manns, og
t-kki gat eg hevrt koma eina einustu
mótbáru á móti því. Eg, sem þetta
skrifa, álít, að spjöldin ættu að fyll-
ast út umsvifalaust og rétt; viö þaö
er ekkert aö athuga; hitt er annað
mál, hvort stimum spttrningunum skal
sv'arað játandi eða neitandi; en
spjöldin ættu að vera fylt út án taf-
ar og send til baka; meS því móti get-
ttr landstjórn vor komiist aö niöur-
stöðu ttm hve ntikill vinnukraftur er
i landinu, og |jað er nauðsynlegt.
Mr. Wood., hingmaöur, hélt langa
og snjalla tölu. Hann talaöi um
striSið og nauðsynina á aS enda þaS
sem hráöast; aSallega talaði hann
ttnt tollmál og þungar álögur, sem
flyttt af fjárdrætti sttmra manna í
landinu, og svo sagöist hann halda
þvi fram, a herra Dixon, þingmaSur
í Witjnipeg, fengi að tala hér í kveld,
eíns og ákvaraSað hefði veriS, þar
sent hann væri einn á lista ræSu-
manna
Herra Knowies frá Emerson
haföi litlu áður talað óv'irSingarorð
ttm hr. Dixon viðvikjandi skrásetn-
ingttnni. Henders forseti sagöi, að
bezt væri aö atkvæði færu fram, og
sæist þá hvort ástæða væri ti.l aÍS
neita Dixon ttm málfrelsi: þetta var
gert, og muntt fjórir fimtú hlutar
hafa verið með því að Dixon fengi
að tala.
Efti.r hádegið hét Mr. Dixon
skörulcga og snjalla ræSu, og svo var
mikill kraftur og mælska í tölunni,
;tS ekkert uppihald var í allan tímann
sem hann talaði; tilheyrendur sátu
prúSir og stiltir og engin hin minsta
hreyfing var í öllum salnunt, og ó-
hætt mun að fullyrða, að enginn
ræðttmanna fékk betri áheyrn. Mr.
Dixon talaöi um tollmál landsins og
sýndi fram á þá voBa byrði, er bænd-
ur yrSu aS bera, fyrir þá óútreiknan-
legu peninga upphæS, er sumir menn
í landinu hrúguðu saman, svo sem
verksmiðjueigendur, sem losna við
aö þurfa aS borga toll af vörum eins
og aSrir, en selja vörur sínar út til
bænda og annara eins dýrt og vöru
þá, sem flutt er inn í landiö og af
er borgaönr hár tollur. Einnig mint-
ist Dixon á öll þatt óhöpp er hlotist
heföu af þeim óhæfu mönnum, sem
settir heföu verið til þess aö stjórna
kaupum og tilbúningi á herbúnaði
öllurn til stríðsins, hvaða böl það hef-
ir haft í för með sér og hvaða ógnar
fjárupphæð þaS er, sem höfð hefir
veriö af almannafé og fariö hefir í
vasa eintsaks ntanns eða manna; og
hann lagði til, að öllum Jjeim auSi
væri náö aftur og hann notaöur í
þarfir lands og stríðs, að allur tollur
væri af numinn milli Canada og
Bandaríkjanna, og einnig aS allur
tollur væri af numinn milli Englands
og Canada, og yfir höfuð að tala, að
bændur fái meira verzlunarfrelsi og
rýmri markaö en þeir hafa nú.. Þá
talaði hann og um réttindi kvenna í
framtíðinni og var þeim mjög með-
mæltur. Eftir aö Dixon hafði endað
sína snjöllu ræðu, hneigSi hann sig
fyrir áheyrendum og settist niður.
En þá kallaði einhver frammi í saln-
um: “Vill ekki Henders forseti Iáta
Mr. Dixon syngja ‘God Save the
King.’ Mr. Dixon stóS á fætur, og
spurði: “En hvað um fólkið ?”
Á eftir Dixon talaði Mr. Brown,
fjármálaráögjafi Manitoba. Var þaS
snjöll og góð ræSa. Hann talaði um
peningastyrk þann, sent bændur ættu
nú von á frá stjóminni, til 30 ára
lántöku, meS lægri rentum en þeir svona:
þyrftu nú aS gjalda, sem væru
8—10 prct. og stundum 12 prct. af
dollamum. Þeir sem notað gætu
þetta nýja lán, fengju það með (I
prct. vöxtum allan tímann, og næöi
lánið yfir 30 ára tímabil, en hver
mætti borga IániS á styttri tírna eSa
á hvaöa tíma sem hann vildi. Fund-
urinn veitti Brown hina beztu áheyrn
entla talaði hann hægt, en snjalt og
skilmerkilega; gerir hahn sér alt far
um að málið sé áheyrendum sem
skiljanlegast. Svo þakkaði hann fvr
ir áheymina og kvaddi.
Eg vil minnast þess, að á öðrum
fundi þingsins talaöi aldraður maSur
^bóndi, eg held þaö hafi verið Mr
Knowles frá EmersonJ, um svívirð-
jngu þá, sem Dixon heföi sýnt í
Winnipeg á fundi þar viSvtkjandi
skrásetningunni, og kallaði hann svik-
ara og landráðamann, og varð maS-
urinn þá sv'o ofsafullur, aS haun
hrópaði: “þá höfttni viS þá, þá eig-
um við (þá, þá sendum viS þá yfir til
Flanöers, þar mega þeir berjast; þið
komiS til Canada og takið þaS læzta
út úr okkar góða landi, en viljiö ckk-
ert leggja í sölurnar þegar mest á
ríður.” MaSurinn svitnaSi af ákaf-
anunt, sem í honuni var. Mér virtist
hvert hár reisa sig á hiifði hans og
höku. Maðurinn komst í ákaflega
mikinn hita og við þaö virtist m'-r
konta heldur ókyrð á áheyrendurna;
en það hjaSnaði svö brá'ðttm.
Skömmu eftir |ætta kemur sendi-
sveinn meS miða i hendi til Henders
forseta, og þá samstundis biðttr hann
sér hljóðs og strýkur hendi þvert yfir
andlitiö og segir þaS sé eitthvað
í loftinu, sem hann og kornræktar-
ntenn hafi ekki fiaft neina hugtnynd
um: það séu komnir hermenn og óski
eítir að fá að koma upp á ræðttpall-
inn og mótmæla komu Dixons hingaS
í dag til að balda ræSu.
Henders sagði, að þing þetta, sem
væri fyrir Itændur einttngis og konttr
og dætur þeirra, væri einnig opiö
fyrir alla sem þyrftu aS framfylgja
máli sínu, upp á einn eða annan
máta, og væru þvl hinir nýkomnu
hermenn velkomnir á ræðupallinn, en
þó með þvi móti að þeir sýncht fund-
inunt kurteisi og sýndtt engan óskunda
af sér. Von bráðar var herntönnun-
utn fylgt upp á ræðupallinn og gjörði
einn þéirra fundinuni kunnugt nafn
jteirra hvers unt sig; þeir voru sex
að mig minnir. Einn þeirra var und-
irforingi í'Sergeantj, hann hafði orð
fyrir jteim og ávarpaði fundinn Jtann-
ig: “ViS ný-heintkomnir hermenn
óskttnt eftir að Dixon fái ekki leyfi
til aS tala hér í kvekl". Þetta var alt,
tnennimir v'ortt mjög kurteisir,
hneigðu sig fyrir fundinunt og fórtt.
Eg held að JtaS hafi verið á þriðja
degi Jtingsins, er forseti hafði sett
fundinn og gjört áheyrendunt kunn-
ugt, hvað lægi fyrir fundinum, að
hantt sneri sér að fréttariturum blað-
anna og áminti Jjá um að rangfæra
ekki eins fréttimar, sem ]>eir sendu
blöðunum næst, eins og ]>eir hefðu
gjört í gær ('þann 11.J og tilnefndi
hami “Brandon Smt'1 og “Winnipeg
Tribune” og sagöi hann aS bæSi Jjau
blöð hefSu svo rangar og illkynjaSar
fréttir af þinginu, að hann baS fund-
inn að mótmæla fréttunum algjörlega,
scm út höfSu komiS. HIupu þá alíir
til og keyptu blööin, og blaðadrengir,
sem höfött stóra bupka aS selja, seldu
alt upp á svipstundu og dugSi ekki
til, þvt allir vilclu fá aS sjá fréttirnar,
og kom Jjá illur kur í hópinn, því þá
sáu allir hve stórkostlega hafði verið
vikið frá ]>vi sanna, því J>ar var
hverri missögninni hnoðaS ofan á
aðra, og mátti því segja að mjög
mikiS af fréttunum væri uppspuni
og fært á verra veg.
Þess er vert aS geta, að á sama
tíma sem bændur héldu J>ing sitt,
héldu konttr einnig sitt }>ing í sömu
byggingunni í öSrum sal. Parti af
einum deginum var variS til þess aS
veita konum áheyrn á ræðupalli í
þingsal bæncla. Þei,m var öllum v’eitt
nákvæni áheyrn. TöluSu þær fyrir
rétti sínám og framtíSinni og var
þar margt gott sagt. Flestar þeirra
lásu ræSur sínar, sem skrifaöar voru
á blöð, en tvær ]>eirra töluðu blaða-
laust, og sagðist J>eim einna bezt.
önnur þeirra talaöi um hreinlæti á
heimilinu, útlit á öllu innan húss og
kring um ]>aö, og sagði aS ]>aS tæki
ekki eins mikla vinnu og margur héldi
fram og margur áliti, aS hafa um-
gang allan g'óðan oe útlit betra en
alment gjörðist, því það væri meira
vani og góð regla, sem gjörði útlit
gott og sjálegt. — Hin konan talaSi
fyrst um, hve óheppilega að fréttaritj
aramir hefSu fært fréttimar í gær
til blaöanna, af fundi bænda, og hlyti
það að hafa öfug áhrif á sambandið
milli bænda og blaöanna viS þaS sem
vera ætti, og lagöi áherzlu á, að þeir
fréttaritaramirj, færu ekki eins rangt
með málefni kvenfólksins í dag, og
endaði hún ávarpiS með þessum orS-
um til þeirra: “TakiS ykkur vara á
að reka ekki hægri fótinn í vinstri-
fótar skóinn”. Kona þessi talaði um
hátt verð á lífsnauðsynjum og dýr-
tiðina, minti fólk á aS nú væri þetta
voðalega stríð yfir okkur og öllum
heiminum og yrðu því allir að gjöra
sitt ítrasta til þess að hjálpa til að
enda stríð þetta. Allir gætu hjálpaö
til og gjört eitthvaö, þó ekki gætu
þeir veriö á vígv'ellinum. Minti á hve
nauSsynlegt væri að spara alla hluti
og fara vel með eigur stnar. Allir
gætu lifaö góSu og viSunanlegu ltfi,
þótt ekki væri borið eins mikiö í mat
og borShald, eins og of oft ætti sér
staS í góðu árunum út uim landið, og
kasta engu sem gagn gæti orðið að,
heldur brúka þaS til fylstu nota. En
því miSur heföi fólk ekki rétta eða
nákvæma skoSun á þessu. Hún sagS
ist 't sambandi viS þetta ætla aö segja
okkur sögu af nábúa sínum, sem hefði
skeð fyrir 23 árum síöan, sagan var
Nábúi okkar, sem var ein-
búi og Englendingur, Var vel efnaður.
Skrifaði hann mlóSur sinni heint til
Englands og bað hana að senda sér
forskrift til þess aS búa tii jólabýting,
þv't hann ætlaði sjálfur að^búa hann
til í þetta skifti. Nokkru fyrir jólin
fékk maSurinn bréf frá móður sinni,
ásamt forskriftinni fyrir jólabýting
inn. Fyrir jólin fór maöurinn til
bæjar og keypti alt til býtingsins, og
þegar heim kom fór hanrt að útbúa
hann, blandaði hann öllit saman og
hrærði það út nákvæmlega eftir for
skriftinni og sauö hann svo nákvæm-
lega eins og fyrir var mælt, og eftir
vissa tímalengd tók hann býtinginn úr
pottinum og lét hatin kólna. Eg
)>arf ekki aS taka ]>að fram að efniö
í býtingnum var því nær eingöngu
ávextir. ÞaS var nú komið kveld;
þegar hann kom heim jólakveldið og
Var vel móttækilegur fyrir kveldverS
sinn, og hafði hann steik til kveld
verðar, ásamt brauSi og smjöri og
einnig býtinginn. ÁSur en hann fór
til svefns, fór ltann út í fjós til aS
líta eftir hestunum sínum, en honum
faftst hann vera svo þungur og latur,
og eftir að fjósaverkin voru afstaðin.
fanst honum hann vera oröinn veikur,
en vissi þó ekki hvað það var eða af
hv’erju það stafaði. Hann kemur inn
í húsiS og fær sér einn eða tvo munn-
bita af býtingnum, en hafði þó ekki
lyst á meiru og legst til svefns og
scfur til morguns. Þegar hann
faknar um morguntnn hefir hann höf-
ttðverk og eitthvaS meira, sent hann
ekki vissi hvaS var, en fer á fætur,
kveikir upp í stónni, fær sér einn eða
tvo munnbita af býtingnum og fer
svo út í fjös. En Itonum líður illa,
og þegar hann kemur inn fær hann
sér venjtilegan morgunverö, en ]>egar
hann ætlar aS skera sér sneiö af být-
ingnum er hann orðinn svo liarður
og seigur, að hnífur bítur ekki á hann.
Hann segir: “ÞaS gerir ekkert til,
eg er ekki vel frískur”. En svo líður
að miödagsverðar tíma, og ætlar
hann ]>á að fá sér góða sneið af být-
ingnum og tekur stóra hnífinn sinn,
en hann bítur ekki, því nú er býting-
ttrinn harðari en nokkru sinni áður
og lætur hann býtinginn því til síSu.
Manninum leið illa allan daginn, en
]>egar ltann var búinn aö gjöra úti-
verk sin um kveldiS fær hann sér
kveldmat að venju, tekur nú stærsta
hnífinn sinn og ætlar að skera sér
gott stykki af bvtingnum, en nú ræð-
ur hann bókstaflega ekkert við hann,
þvt nú er hann orðinn svo óviðráð-
anlegur af hörku og seygju. Leggur
hann því býtinginn á gólfiS og tekur
viðaröxina, sem stendnr í miöri við-
arhrúgunni öSm megin við boröið,
heggur býtinginn í sundur og segir
við hundinn sinn: “ÞaS ertt jól yfir
þér eins og mér, hafðu þetta eins og
]>að er, þú kannske fáir ekki býting
á næstu jólum.” Hundurinn át alt,
en um morgttninn þegar maöurinn
vaknar var hundurinn steindauður.”
Konan gat þess um IeiS að oft ætti
sér staS ógætileg eyðsla í matartil-
búningi sökum vanþekkingar, þó fá
dæmi væru eins slæm og þetta, og
væri þörf á aS kenna ungdómnum
matartilbúning ekki síður en annaS.
Konan fékk mikið hrós og lófaklapp,
og margir lofuSu að ]>eir skyldu ekki
segir Kringla að formaður ný-heim-
komnu hermannanna, Grant, sem
hafi veriS í fjölda mörgum bardögum,
hafi verið í hópi þeirra sem komu
fram á ræðupallinn og óskuðu eftir aS
Dixon fengi ekki að tala. Eg sá ekki
þenna gamla hermann. Mér virtust
mennirnir allir vera mjög ungir. Eg
sat í insta sætinu og heyröi og sá
mennina vel. Þessir menn voru allir
mjög siðprúSir, eins og áður er sagt.
Einnig segir Heimskringla aS Wood
hafi veriö hfópaður niður og aS þeir
hafi verið að tala urn uppreistar anda
í Austurríkjum og nú væri Wood aS
kveikja hann upp hér. Þetta er ekki
satt, hvorugt þetta átti sér staS, og
Wood var gefin bezta áheyrn.
Kringla er meS dylgjur um þaö (og
sér sé þaS óskiljanlegtj að bændur og
konur skuli þurfa aS vera svo sórg-
legir aumingjar, aS þurfa aS fá upp-
lýsingar eða fræðslu á þessum tim-
um af öðrutn eins manni og Dixon er.
Einnig bríxlar Kringla bændum um,
aS þeir standi sem varnarskjöldur
fyrir framan Dixon, eða meS öSrum
orðum hafi hann undir vemdarvæng
s'tnum. Mikil er vizka Kringlunnar,
hún geymist í annálum um ókominn
tíma. I sama blaði talar Kringla
mjög óvirðulega um íslendinga hér í
Canada. Hún segir aS þeir geri sér
háar vonir urn mikla titla og háa
stöðu og stóra flakandi lafafrakka,
þegar þeir séu l>únir aS svíkja þetta
land undir Þýzkalands keisara og
hershöfðingja hans, þá muni þeir
verða jarlar og barónar og krunka þá
sem hræfuglar, og sem eSHIegt er,
tína upp rneS hrafnsnefi þá þrjátiu
peninga, sem þeim beri, fyrir aS
svíkja Iand þaS, er þeir lifa 't, og fæði
|>á og klæði. Einnig að íslendingar
rifist um druslur og skitugar skóbæt-
ur og láti á meðan höggva bróSur-
sinn á vígvellinutn og sv’ívirða systur
og konur sínar á meSan, og aö land
arnir gangi í hópatali, sem leynilega
og opinberlega níði Breta og Breta
veldi og alt málefni þeirra, og aS
hrópyröin glymji á vörum þeirra,
vesalmenskan og landráðin skíni út
úr svip þeirra, en aS þeir láti í ljósi
dýrð og lof um Þjóðverja og aS van
þakklætið sindri úr augum þeirra til
landsins sem þeir Hfa í. ÞaS sé
landiö, sem þeir forsmái og vilji hafa
sem ambátt. Segist ritstj. umgangast
|>essa landa, vitandi hvernig þeir séu
illa innrættir og hjartanlega geti hann
fylst fyrirlitningar og hatri að sjá
(>á og heyra, og að þeirra brot geti
ekki fyrirgefist, hvorki í þessu lífi né
komandi lífi.
Þetta er v’i'ðbjóSsIeg lýsing a ts-
lenzkum karakter. Kæru landar, yf
irvegiö þennan vitnisburS, ]>ettað
hrak, þettað níð, þessa 'óútmálanlegu
svíviröingu, sem okkur öllum er
gjörð. ÞaS er engum efa undirorpið
aS viS ntegutn ekki kenna Heints-
krtnglu um ]>etta, þetta eru verk rit-
stjóra Heimskringlu. »Hann fvrst
og fremst hefir tekið upp í Heims-
kringlu þær röngu fréttir, sem hann
hcfir náö í úl” trnskum blöSum af
bændaþinginu, án þess að komast
eftir sannleikanum, og þar á ofan
hefir hann sjálfur bætt ósannindum í
skörð ósannindanna frá sínu eigin
brjósti
Eg er i engum vafa uu það, aS
ritstjóri Heimskringlu veit eins vel
og flestir, að íslendingar hafa lagt
mikiS til stríSsins. Menn—menn, af
bezta tagi, örugga og hugprúöa, —
mikla peninga, föt, sokka og vetlinga,
mat af mörgu tagi og afar mikið af
vinnu án endurgjalds. íslendingar
fóru strax og stríSið byrjaði að
hlynna aö öllu. setn Bretum og
Canada og hermönnunum gat orSið til
góðs, í þessu voða stríði, þeir hafa
haldiS þvi áfram til ]>essa tínia og
|>eir halda því áímm eftirleiSis, ]>að
er ekki aö efa.
Börn, konur og menn! Róm var
ekki bygð á einum degi. Bret^tr
gátu ekki unnið striðið á einuni degi,
ekki á einu ári og ekki á stuttu tíma-
bili, þeir voru óviðbúnir. Þeir hafa
veriö að safna kröftum og það virð-
ist að þeir kraftar séu nú komnir.—
íslendingar gátu ekki allir fariö á
einttm degi, eða á skömmutn tíma, í
herinn, það er margt á móti því, fyrst
kringumstæSur, heilsa og aldurs-
skeið. En þeir hafa verið að ganga í
herinn til þessa tíma og halda áfrani
aí ganga í hann eítirleiöis, og cftir
því sem Iengra dregur verða hvatirn-
ar meíri og sterkari og þörfin öllum
mönnum betur skiljanleg. Og önnur
aðferð en ritstjóri Kringlu hefir beitt
tmtn verða farsælli, til þess aS fá
menn til þess aS fara í stríöið, sem
auðsjáanlega er nauSsynleyb. AS
ausa menn skömmum og brigzla
tnönnum um heigulsskap, landráð og
sv’ik, er þrælntenna og níöinga tiifinn-
ing, og eg vona fastlega aS Heims-
kringlu eígendur sjái sér fært aS fá
annan ritstjóra fyrir gömlu Kringlu,
því eins og v'iS þurfum Lögbergs
meS þurfum viS einnig Kringlu meö,
því með þessari aSferð skilst mér að
Jeg&ja svona ríflega til ávexti til jóla- dauSadómur hennar sé í nánd. Eg
vildi óska að fleiri en einn af lönd-
um mínum vildi láta skoðun sína í
ljósi þessu öllu viSvíkjandi, eftirkom-
andi í Lögbergi.
Enda eg svo línur þessar til Lög-
bergs, og bt'S góða landa mína að
virða á betra veg.
Hinrik Johnson.
býtings næstu jól, því það væri of
dýrt.
Eg sem skrifa þetta, vi.I taka þaS
fram viö lesendur Lögbergs, aS eg
skrifa þetta ekki í þeim tilgangi aS
gjöra neinum órétt eSa æsa neinn til
reíöi, en jafnframt vildi eg minna ís-
lenzku blöðin á aS hafa fréttaritara
á bændaþinginu að vetri, sem á-
kvaröaS Var á þinginu aS yröi haldið
í bæjarráðsstofunni t Brandon 1918.
Þá gætu þau fengið miklar fréttir,
sannar og áreiðanlegar, alt öðru vísi
fréttir en stóðu í Heimskringlu aS
afstöðnu þinginu i vetur; því 18. jan.
stendur í Kringlu aö á bændafundin-
um hafi veriö hrópað af áheyrendum
að ef Dixon fengi aS tala, yröi alt
brotiS t salnum. Þetta er ekki satt.
Eg heyrSi ekkert því líkt og varS
ekki var við neinn þvílíkan óróa. Eg
sat á hverjum einasta furtdi og get því um bókina mýkri höndum en v'ér
v'el sagt um hvaS fram fór. Einnig gjörSum, nema meS því móti að feta
“Út um vötn og
velli.’’
Gísli Jónsson, annar útgefandi
þessarar bókar hefir gert nokkrar
athttgasemdir við ritdóm vorn.
Eru þær fremttr hnútukast til
vor en svar viS því sem aS var fund-
ið, enda var ritdómurinn svo sann-
gjarn aS tæplega var hægt aS fjalla
i fótspor þeirra,. sem aldrei vilja
tyggja neinn meS sanngjörnum dómi.
Gísli fer þeim orSum um ritdóm
vrorn aS þar séu bæði sagðar villur
9em ængar séu eða smágallar og yfir-
sjónir ofýktar svo að “mýflugan verði
að úlfalda” í augum lesendanna, op
aS þetta sé gert undir því yfirskyni
að aðfinslurnar séu óhlutdrægar.
Segir útgefandinn a'ð ekki þurfi
lengi að leita til þess aö sjá að eitt-
hvað sé bogiö, þar sem Lögberg
bresti rúm til þess að benda á tíunda
partinn af öllum mótsögnunum. En
það er sarpt satt, þótt hann trúi því
ekki, að mótsagnir sem hægt er aS
sýna ef nokkurri samkvæmni er fylgt
í réttritun, eru fleiri en sv’o aS vér
viljunt eyða fyrir þær rúmi í Lög-
bergi, ]>ótt bókinni sé gert sæmilega
hátt undir höfSi að því er rúm
snertir.
Annars skal þess getiö aS ætlun
vor var ekki sú aS spilla fvrir bók-
inni á nokkum hátt, né sýna ósann-
girni t dómi vorum ttni hana; enda
viSurkennum vér ekki að ]>ar finnist
nokkur ósanngirni. Hitt er satt aS
vér sögSum kost og löst, eins og
hverjum réttlátum og ófeinmunt rit-
clómara ber að gera.
Samt verSúm vér að kannast viS
ÞaS að sumstaSar var revnt aS gera
“mýflugu úr úlfalclanum” — alveg öf-
ugt við það sem Gísli Jónsson segir.
ÞaS var tekiö frant aS prófarka-
lesturinn væri góðttr á l>ókinni, og
skal þaS endurtekiö hér; hitt veröur
jafnvel Gísli Jónsson að játa aS þar
finnast prentvillur og ]>ær meinlegar;
finst oss þv'i aS hann hafi ekki þurft
aS hlaupa upp á nef sér þótt um þaö
væri getiö eins hoglega og vér gerS-
um.
Útgefandinn ber á móti því t. d. aS
í bókinni finnist annað prentvillu
dæmiö sent vér bentum á; nefnilega
hver fyrir hvor. KveSst hann hafa
unniö þaS til aS lesa alla bókina til
frekari fullvissu og hvergi getaS
fttndiS ]>etta. En v'ér vilduni biðja
hann í bróSerni að lesa vel 31. blað-
sðu, þar sem er kvæSiS “Kurteisi”;
i |>ví tala saman tveir guSs menn
Þar ertt þessar setningar: “ÆtlaSi
hvcr annan þó úrkastsmann og
sauðaþjóf”. Hér sjá það allir, sem
málfræSi kunna, að liver er prentaS
þar sem hvor ætti að vera, ]>ví þar
er talað ttm tvo.
ÞaS er sannarlega misskilningur að
v'ér höfunt ekki fundjð fleiri prent-
villur, eins og útgefandinn gefur
skyn. Oss fanst óþarft að telja þær
ttpp, en erttm þó fúsir til þess aS gera
það, ef útgefandi æskir.
Þá segir útgef. aS vér bendunt ekki
á neina ósamkvæmni í greinarmerkj-
um og höfum þvi Iiklega ekki fundiö
hana. En þar skjátlast honum.
Slikar mótsagnir eru fjöldamargar.
Má þar á meðal nefna þaS aS ýmist
er “komma” á undan tilvísunarfor-
nafninu sem eða henni er slept, t.d.
á bls. 191 er þetta: “AS einhver
veigur var í því, sent vitið brenrli
sv'örin í”. Uér er komma höfð og er
það rétt. Aftur á móti á bls. 5 er
þetta: “Þar sem mosi styður stein”.
Þar er engirí konima á undan scmy en
á bls. 183 stendur: “Þá, sem áttu ei
eld í sinni”. Þarna er komtna höfS.
I báðum eða öllum tilfelhmum hefir
hún jafnan rétt á sér, en þar virðist
engri reght fylgt. Þetta eru aöeins
]>rjú dæmi af fjölda mörguni og ætl
uðum vér ekki aS tninnast á slíka smá
tnuni, en vorum sama sem skoraðir á
hólm til þess af útgefandanum.
Hvað /Sem um einhverja einu réttu
lestrarmerkjaskipun er aS segja
mun öllum koma saman um ]>aö, að
í tilfærðum atriðum eigi komman
annaShvort aS vera alstaðar eða
hvergi. Útgefandinn re>Ttir að skýla
sérvizku sinni nteS því að tala unt
Magnús Stephensen og djöflalausu
sálmabókina. ÞaS mirwiir mann á þaö
þegar mamma drengsins ávltaði hann
fyrir að hann hefði vætt rítmið sitt,
en strákur sló út i aSra sálma og sagði
að liann Jón í Rana hefði verið fljót-
astur að hlaupa í stórfiskaleiknum.
Slíkt getur verið gott bráSabirgöa-
ráð, til þess aS leiða athygli frá aS-
almálinu, en þaS er ekki til frambúð-
ar, fremur en aö fylla skóinn sinn
með volgri vætu og fara svo út í
frost.
Þessir útúrdúrar hans eru notaSir
sem afsökun fyrir því aS sleppa z-
unni. En hvers vegna sleppa henni
fremur en y-inu?
AS orðið V'erzlun sé ekki komiS af
verð staðhæfir útgefandinn og færir
það því til sönnunar aS orðið hafi
orSiS til á íslandi og bygst á staS-
háttum. Hér er rangt meS fariö;
vísum vér þar til H. Kr. Friöriks-
sonar yfirkennara og málfræðings,
Pálma Pálssonar prófessors í ís-
lenzkri málfræði við háskólann og
Björns Jónssonar ritstjóra ísafoldar.
Segir hinn síðast nefndi í formála
fyrir stafsetningar orðabók sinni
1906 á 14. bls., aS áður en blaðamanna
réttritunin varð til, hafi það verið
“mikill siðulr að íslenizkir ritlistar-
ntenn kæmi sér upp nýrri stafsetningtt,
eins og reiðmenn kæmi sér upp hesti!
hver í sínu horni og eftir sinni geð-
þekni”. Þetta finst oss eiga ein-
staklega vel heima á útgefanda tim-
ræddrar bókar.
Þessa mertn, sent vér hér bentum á,
teljum vér enn þá tneiri íslenzka mál-
fræðinga en vin vorn Gísla Jónsson,
tneð allri virSingu fyrir honum og
|>ekkingtt hans.
Uin orðið íslcnska skal vitnaS til
sömu fræöimanna. Piltur í fyrsta
bekk latínuskblans í Revkjavík, sem
ekki hefði vitaS aS z átti aö vera t
orðinu íslenska og getaö skýrt frá
því að það væri fyrir þá sök að cf-ið
og j-ið hefði dregist saman, hann
hefði þótt óefnilygur málfræðingur.
OrSiS íslenska er skrifað fyrir ís-
lendska, hvað sem höf. segir, og má
'tann skrifa Pálma Pálssyni prófessor
við háskólann, Dr. Valtý GuSmunds-
KAUPMANNAHAFNAR
Vér ábyrgj-
umst það að
vera algjörlega
hreint, og það
bezta tóbak í
heimi.
Ljúffengt og
endingar gott,
af því það er
búið til úr safa
miklu en mildu
tóbakslaufi.
MUNNTOBAK
syni, Halldóri Hermannssyni eSa
hverjum öðrum málfróöum manni
sem s notar og vita hv'aS svariS
veröur.
Þá reynir höf. að fóðra ósam-
kværnni sína á því aS skrifa á víxl
tvöfaldan samhljóSanda og einfald-
an, þótt um samskonar orS sé að
ræöa og eins standi á; segir hann aö
í því atriði greini menn á. En þetta
er blátt áfram ranghermi, og hlýtur
að vera vísvitandi. ÞaS er satt aS
sumir skrifa alstaöar einfaldan sam-
hljóðanda, þar sem þeim þykir þaS
fara betur eftir hljóSi, en aSrir al-
staöar tvöfaldan, þar sem stofn orðs-
ins segir til aö svö skuli vera. Eln
hver rithfundur fyrir sig hefir þá
sýna reglu, þannig aS hann skrifar
sarna orðiS í sama falli á sama hátt,
En því fer fjarri aS þeirri reglu sé
fylgt í þeirri bók sem hér er til um-
ræSu. T. d. hvasst á bls. 62, 6. l.a.o.
og aftur á bls. 207, 8. l.a.o.; Hresstur
á bls. 108, 4. l.a.n, en aftur á móti
hrestist á blaösíöu 121, 1. l.a.o. Hvers
annað orSið, eSa réttara sagt sama
orSið, á að gjalda í öðrum staönum
að fá aðeins eitt s, og hvers þaö á
að njóta í hinum staSnum að fá tvö
s, það er oss dulið í þessu tilfelli.
Tvöfaldur samhljóðandi er hafSur
í þessuin orSum í bókinni meSal ann-
ara: illsku á bls. 10, 2. l.a.o.; rökkri,
bls. 17, 1. I.a.n.; dökknar 24. bls., 3.
l.a.n.; þekkti bls. 30, 6. l.a.n.; gekkst
bls. 41., 6. l.a.n.; fenntan 62. bls., 3.
1. a.n.; þykknuð bls. 118, 9. l.a.o.;
fékkst bls. 219, 5. l.a.o. \illt bls. 239,
3. I.a.o. o.s.frv. En einfaldur sam-
hljóðandi er í sömu bók í þessum
orðum, meðal annara: Slóktir bls.
78, 5. l.a.o.; kant bls. 81, 10. l.a.n.;
drotning bls. 6, 2. l.a.n.; finst bls. 10.
7. l.a.n.; skamt bls. 19, 4. l.a.n.;
skemt bls. 65, 2. l.a.n.; skemst bls. 111,
5. l.a.o.; skygt bls. 113, 8. I.a.n.; glögt
bls. 114, 4. I.a.n.; skekt bls. 117, 2. l.a.
o.; þykt bls. 223,5. l.a.n.; fylt bls.
225, 2. l.a.n.; kcnsla bls. 126, 4. l.a.n;
kystir bls. 169, 6. l.a.n.; kepni bls. 183,
2. l.a.n.; fanst bls. 219, 11. l.a.o.;
hrygt bls. 222, 9. I.a.n; gckst bls. 274,
3. l.a.n. o.s.frv.
Samkvæmt stofni og uppruna ættu
|>essi orð flest að skrifast með tvö-
földum samhljóöanda, ef hin fyr-
töldu eru þannig skrifuS. ÞaS er t.
d. ekki sjáanleg ástæða til þess að
skrifa fékkst meS tvöföldum sam-
hljóSanda, eti glögt með einföldutn;
því síður að skrifa gekkst tneS tvö-
földum samhljóSanda á bls. 41, 6. l.a.
n., en skrifa sama orðiö gckst meS
einföldum samhljóöanda á bls. 274,
3. I. a. n.
MeS öSrum orðum: ÞaS er ekki
sýnilegt að nokkttrri regltt sé fylgt,
heldur skrifað af handa hlófi og í
graut. sumstaðar eftir skólaréttritun-
inni gömlu t. d. gekkst; sumstaðar
eftir blaðamanna réttrituninni t. d
gckst; sumstaðar eftir Olsens réttrit-
uniinni t. d. íslenska og sumstaðar eftir
engu, heldur út í bláinn.
Langlokan um eignarfallið als í
sambandi við ]>reföldtt merkinguna í
eignarfallintt vals, er lagleg tilraun
til þess að blekkja; en vill útgefand-
inn benda á einhvern hinna merkari
rithöfuncla vorra, setn haldi rithætti
eftir rót orða en skrifi samt eignar-
fa’lið af allur nteð einföldu l—?, eða
vill hann benda á einhv’erja viður-
kenda kenslubók í islenzkri tttngtt, þar
sem þaS sé gert?
AS halda því fram aS engin rétt-
ritun sé til, er sá bamaskap-
ttr sem flestir rnunu taka i alvönt.
Réttritun er viSurkend fræðigrein t
háskólanum á fslandi og hámentaður
rrtaSur til þess kostaður af þjóðinni
að kenna hana; auk þess sem hún er
kend í öllum barna- og alþýðuskólttm
landsins.
Af því aS mönnum hefir ekki kom-
S alveg samati um ýms atriSi rétt-
ritunarinnar telur útgef. það sannaS
aö hún sé ekki til. ÞaS er sama sem
að segja að af þvi aS Plató og
Brandes kofn ekki aS öllu sarman um
heimispeki, þá sé engin heimskepi til,
eða af því að Magnúsi Jónssyni og
Baldvini Baldvinssyni kemur ekki aS
öllu saman um Vesturheim og Vestur-
íslendinga, þá sé enginn Vesturheim-
ur til og engir Vestur-íslendingar til.
AS Gislii Jónsson hafi lesiS próf-
arkir af “Lögfræðingi” og gert þaS
vel, er ekki fttllgild sönnun þess aS
engin villa sé í þessari bók. Ritstjóri
Lögbergs las prófarkir af helmingi
oröabókar Geirs Zoega þegar hann
var i öSrum bekk latínuskóans, eins
og formáli bókarinnar ber með sér
>g gettir útg. leitað ttpplýsinga uni
}>að, hvort verkið hafi ekki verið
sómasamlega af hendi leyst; en samt
segir Gísli aS prentvillur finnist t!
Lögbergi ttndir vorri stjórn og vér
reiðumst þeint sannarlega ekki.
Svo er að sjá sem útgefanda finn-
ist það rangt af oss að draga fram
þaö einkenni Kristins sem skálds aS
hann beitir ljóögáfu sinni i siðbóta-
áttina; og honum finst það athuga-
Umboðsmenn Lögbergs.
Jón Pcturson, Gimli, Man.
Albert Oliver, Grund, Man.
Fr. Frederickson, Glenboro, Man.
S. Maxon, Selkirk, Man.
S. Einarson, Lundar, Man.
G. - Valdimarson, Wild Oak, Man.
7 h. Gíslason, Brown, Man.
Kr. Pjeturson, Hayland, Man.
Oliver Johnson, Wpgosis, Man.
A. J. Skagfeld, Hove, Man.
Joseph Davíðson, Baldur, Man.
Sv. Loptson, Churchbridge, Sask.
A. A. Johnson, Mozart, Sask.
Stefán Johnson, Wynyard, Sask.
G. F. Gíslason, Elfros, Sask.
Jón ölafson, Leslie, Sask.
Jónas Samson, Kristnes, Sask.
Guðm. Johnson, Foam Lake, Sask.
C. Paulson, Tantallon, Sask.
O. Sigurdson, Burnt Lake, Alta.
S. Mýrdal, Victoria, B.C.
Guðbr. Erlendson, Hallson, N.D.
Jónas S. Bergmann, Gardar, N.D.
Sigurður Johnson, Bantry, N.D.
Olafur Einarson, Milton, N.D.
G. Leifur, Pembina, N.D.
K. S. Askdál, Minniota, Minn.
H. Thorlakson, Seattle, Wash.
Th. Símonarson, Blaine, Wash.
S. J. Mýrdal, Pt. Roberts, Wash.
vert þess vegna að það sé ótítt hjá
íslenzkum skáldum. Satt aS segja
fanst oss þaS kostur en ekki löstur
þegar skáldiS er að vinna aS um-
bótav’erki um leið og hann kemut
frarn sem listamaSur, þá er hann eft-
irtektaverSur í tvennum skilningi.
Eins og fyr var sagt teljum vét
þessi kvæði svo góð og vel úr garði
gerð aS þau ættu aS seljast betur
flestum öSrum er vér höfum á boð-
sfólum, en til þess eru ritdómar að
aörir geti lært á þeim, og þaö er vísl
aö hinn hógværi höftmdur IjóSanna
heföi skoöað ritdóm vorn sanngjarn-
an, ef hann hefSi v’eriS á ífi. beir
ritdómar einir hafa tilverurétt, sem
bceði lofa og lasta að verðleikum.
Stríðið mikla.
Nú eru reynslu dagar dimmir,
drúpir hnípin sérhver þjóS.
Sveima um helminn gamrnar grimmir
geystir I tryldum jötunmöð.
Grúfir Helja hauðri yfir,
Hildi jafnan nástæS er,
æstar systur, alt sem lifir
ætla nú aS helga sér.
Jafnt í lofti, grund sem græSi
grimmir féndur vegast á.
pvlllkt voSa, ðgnar æði
enginn heyrði fyr né sá.
Rauðar dynja undaelfur
ægileg við mistar sköll,
hamrar drynja, hauðrið skelfur,
hræðast álfar, blikna tröll.
Húnar öllum vörgum verri
vaða fram I djöfulmóð,
ðdæðis I íþrðtt hverri
æfðari virðast menskri þjðð.
Allskyns fremja athöfn stirða
árar þeir með grimdarhug:
Ræna, brenna, meiða, myrða,
mannúð allri vísa á bug.
Herra þeirra hörmung veldur,
hatari guðs og náungans,
saklaus margur sárt hans geldur,
seldur valdi harðstjðrans.
Tést hinn blakki sonur synda
sönnu firtur eðli manns.
Menn um sárt þvl mega binda
margir fyrir gjörðir hans.
Nær mun hjaðna haturs logd,
heill sem allri bægir frá?
Nær mun friðar-bjartur-bogi
blika þjóðlífs himni á?
í>ú, sem ræður landi og Iýði,
ijðssins faðir, himnum á.
láttu öllu lokið strfði,
láttu kærieik sigri ná.
S. J. Jóhantiesson.
Kennara vantar
fyrir Lcigberg skóla No 206, fyrir
átta mánaSa tima, frá 15. marz
næstkomandi. Kennarinn verSur
aS hafa annars eSa þriðja flokks
kennarapróf, gildandi í Saskatchew-
an. Umsækjandi tilgreini kaup,
mentastig og æfingu við skóla-
kenslu, og sendi tilboð sín fyrir lok
febrúar mánaðar til undirritaSs.
Churchbridge, Saslk., 29. jan. 1917.
B. Thorbergson, Sec.-Treas.