Lögberg - 29.08.1917, Síða 2

2
LÖGBERG, MIÐVIKUDAGINN 29. ÁGÚST 1917
Um drengskap.
Erindi flutt j Winniegp 1. júní 1916.
(Niðurl.;
hefi þá drepið á fyrra atriði
drengskaparins, vaskleikann, og reyní
í fáum dráttum að sýna, hvers virð:
hann er, að hann er frumskilyrði
allra sannra framfara. En eg á eft-
ir annað atriðið í skilgreiningu
Snorra: “Drengir heita vaskir menn
ok batnandi,” segir hann. Vaskleik-
urinn einn er ekki nógur. Illmenni
geta líka verið vaskir menn, þeir geta
haft nóg hugrekki og þol til að berj-
ast hraustlega fvrir málstað, sem þeir
vita að er illur. Þó mundi enginn
kalla þá drengi, því að þótt þeir séu
váskir, þá eru þeir ekki batnandi. Er.
á hverju batna menn? Á því að sýna
v'askleik í þeim verkum, sem göfga
þann sem þau vinnur. Menn verða
eins og þeir brevta, góðir af góðum
verkum, vondir af vondum verkum.
Svo sagði Aristoteles fyrir löngu.
En enginn er algjör, þess vegna segir
Snorri ekki: Drengir heita vaskir
menn og góðir, heldur: vaskir menr.
og batnandi. Hann veit, að lífið er
þróun, en eðlið kemur fram í stefnu
viljans og festu. Þannig greina orð
hans drengskapinn sundur í atriði sin,
eins og kristallsfleygurinn klýfur
geislastafinn í Ijómandi litgeisla. —
Ef vér nú lítum á fornsögur vorar,
þá yrði seint að telja alla þá staði,
þar sem drengskapurinn ljómar :
orðum og athöfnum. Hvergi lýsir
hann sér betur en í þvi, hve titt forn-
mönnum var að leggja líf sitt við líí
þeirra manna, sem alt áttu i hættu,
manna sem sekir höfðu orðið eða
ofsóttir voru einhverra hluta vegna.
Og þótt ættin, frændgarðurinn, yrði
á þeim timum að taka við skellunum
af þvi sem hver meðiimur ættarinnar
hafðist að, virðist hverjum manni
hafa verið það ámælislaust, að vinna
drengskaparverk, sem stofnaði ætt-
mönnum í hættu. Það þótti lítil-
mannlegt, að veita ekki hjálp þeim
sem leituðu hennar. Þegar Ágrímur
Elliðagrímsson og félagar hans koma
til Guðmundar ríka og biðja hans
liðs, segir hann: “Næstum fór mér
til yðvar litilmannlega, er ek var yðr
erfiðr. Skal ek nú því skemur draga
fyrir yðr, er þá var ek torsóttari. Ok
skal ek nú ganga til dóma með yðr
með alla þingmenn mína ok veita yðr
alt á þessu þingi og berjast með yðr,
þó at þess þurfi við, ok legg mitt líí
við yðvart líf”.
Menn hafa jafnan fundið það, að
sá er mestur maðurinn, sem þyngstar
byrðir getur borið fyrir aðra og er
fús á að taka þær á sitt bak, þegar
þörfin kallar að. Annars mun vor-
kunnsemin með þeim sem bágt áttu
þá sem nú hafa verið ein aðalhvötin
til hjálpar. “skióls þykist þessi
þurfa,” segir Helgi Ásbjarnarson,
þegar Gunnar Þiðrandabani klappar
á dyrnar hjá honum. Það er hlý
mannúð í þessum einföldu orðum.
Þátturinn um Gunnar Þiðrandabana
er annars eití hið bezta dæmi þess.
hvernig drengskaparmenn, jafnt kon
ur sem karlar, reyndust sekum mönn-
um og veittu þeim lið, jafnvel gegr.
bændum sinum, svo sem Gúðrún
Ósvifrsdóttir Gunnari gegn Þorkeli
Eyjólfssyni, Bergljót Halldóri Snorra-
syni gegn Einari Þambaskelfi, Ragn-
hildur, dóttir Erlings Skjálgssonar,
Steini Skaftasvni gegn Þorbergi
Árnasyni, manni sínum. Þá sópar
heldur að Þorbjörgu digru, er hún
tekur Gretti úr höndum þrjátíu
bænda, sem æíla að hengja hann, og
svo mætti ^lengi telja. Fáar sögur
iim þessi efni finst mér þó jafnast
við Gísla þátt Illugasonar. Faðir
hans hafði verið drepinn á íslandi af
Gjafvaldi hirðmanni Magnúsar kon
ungs berbeins, þá er Gísli var sex
ára, og horfði barnið á þetta. Seyt-
ján vetra gamall fer Gísli til Noregs
með þeim ásetningi, að hefna föður
síns. Honum tekst það. Hann veg-
ur Gjafvald einn dag á stræti í Niðar
ósi, snýr svo á flótta og lýsir um leið
víginu á hendur sér. Hann er tek-
inn og settur i fjötra og varðhald.
Framkoma hans öll er hin drengileg-
asta. Þá voru um .100 íslendingar
staddir í bænum, þar á meðal Teitur,
sonur Gizurar biskups, og Jón prestur
ögmundsson, er síðar var biskup á
Hólum. Magnús konungur var ákafa
reiður og vill ei annað en Gísli sé tek-
inn af lífi. íslendingar halda nú
fund með sér. Þá mælti Teitur “Hér
horfist eigi skörulega á um vort mál,
ef samlandi várr og fóstbróðir mikils-
verðr er drernnn; enn allir megum
vér þat sjá, hversu mikit vandkvæði
er at bindast við mál þetta, at sá
veðsetr sig og fé sitt. Nú legg eg
þat til ráðs, at vér gefim á konungs
dóm; en ef þess skal eigi kostr, at
maðrinn hafi líf, þá sém vér allir
drepnir eðr hafim várt mál ella; vilj-
um vér þeim at fylgja, er formaðt
gerist.” Þeir kváðust allir hann vilja
fyrir sér hafa. ok hans ráðum at
fylgja. Hann segir: “Svá megu þér
ætla at allir skulu mér eiða sverja,
at hvárki sparið þér yðr né fé yðv’art
til þess er eg vill fram fara um þetta
mál”. Þetta gerðu þeir. Þeir fara
nú til stofunnar þar sem Gísli var
gevmdur, leysa hann úr fjötrum og
hafa hann með sér á þingið, þar sem
konungur ætlar að dæma um málið.
Þar fær loks Tón ögmundsson leyfi
konungs tll að tala. Hann heldur
þrumandi ræðu, sem er jafn fyndin
og hún er einarðleg, og skorar á kon-
ung að sýna miskunn og réttlæti.
Málið endar þannig að konungur
gefur Gíslg. líf, tekur við bótum fyrir
vígið eg gerir hann hirðmann sinn
í stað Gjafvalds. Þá mælti konung-
ur til Jóns prests: “Vel virðist mér
þitt formæli; hefir þú af Guðs hálfu
talat; vilda eg gjarna vera undir þin-
um bærröm, því at þær munu mikit
mega við Guð, því at ek trúl at sam-
an fari Guðs vilji ok þinn.” Þáttur-
inn endar á ]>essum orðum: “Gerð-
ist Teitur ágætr maðr, ok varð
skammærr. Enn Jón varð biskup at
Hólum, ok er nú sannheilagr.”
í þessum þætti rennur saman kvöld-
roði heiðins Og morgunroði kristins
drengskapar. Þetta var árið 1090
eða 1097. Þá er nálega öld Iiðin frá
því að kristnin er lögtekin á íslandi.
Gisli fylgir hinni heiðnu drengskap
arhugsjón, er hann hefnir föður síns.
Biskupssonurinn gengst fyrir því, að
allir tslendingar sem þarna eru stadd-
ir leggi líf sitt í sölurnar fyrir hann.
Og svo kemur presturinn og flytni
erindi kristindómsins um miskunn og
réttlæti í stað hefnda. Einurðin í
ræðu hans er hin sama og sú, er kom
fram i tiltektum landa hans, sem
bjóða konunginum birginn með
v’opnum. Allar raddir drengskapar-
ins verða þa.rna samróma, beygja
vilja eins hins harðvítugasta konungs
og skapa frið og sátt.
Af öllurn drengskaparmönnum, er
fornsögur vorar segja frá, finst mér
þó Sighvatur skáld Þórðarson glæsi-
legastur. í einni af visum sínum
leggur hann áherzlu á það.'að augun
hans svörtu séu íslenck, og þau augu
hafa eflaust verið spegill mannvits og
mildi og drcngskapar. •* Sighvatur
sýnir það allra manna bezt, hvernig
hann Iaðar aðra að sér og sveigir
vilja þeirra a réttar brautir. Sig-
hvatur verður einkavinur og ráðgjafi
Ólafs konung Haraldssonar. Þó þor-
ir hann að heimsækja óvin hans.
Knút Englandskonung, og þiggja af
honum gjöf. Hann er jafn upplits-
djarfur, þegar hann kemur í höl!
Ólafs næst og spyr hvar hann ætl!
sér sæti. Hann er frjáls maður og
fer sinna ferða Og konungur finnur
það ósjálfrátt, að hans er sæmdin að
hafa slíkan rnann við hönd sér.
Óviðjafnanleg er sagan um það, er
Sighvatur. tekur að sér að. gefa ný-
fæddum syni Ólafs konungs nafn.
Ólafur, sá hinn ríklundi konungur,
verður eins og barn í höndum Sig-
hvats. Sighvatur ræðúr einkamálum
hans til lykta upp á sitt eindæmi og'
gerir það svo vel, að konungur dáist
að, þegar hann hefir áttað sig. Sig-
hvatur er hans betri maður. Og þeg-
ar Magnús Óiafsson er orðinn kon-
ungur og beitir svo hörðu við bænd-
ur, að liggur við uppreisn i Noregí,
1» er svo til stilt. að Sighvatur
verður að segja konungi til syndanna
og yrkja sínar ódauðlegu Bersöglis-
vísur: “Eftir þessa áminntng skip-
aðist konungur vel,” segir Snorri.
Sighvatur er samvizka samtíðar
sinnar.
Bersöglin, sem þarna tekur i ríkis-
stjórnartaumana, er enn einn þáttur
drengskaparins, og það sá sem ef ti!
vill var almennastur með forfeðruní
vorum. “Þér eruð hugkv’æmir ok
höfðingjadjarftr margir íslending-
ar, sagði Magtlús konungur góði
við Hreiðar heimska. Og um Þór
arinn Nefjólfson er sagt, að “hann
var allra manna vitrastur og orð-
djarfastur við tigna menn.” Öteljandi
eru tilsvörin sem vér dáumst að :
fornsögum voruni. Oss furðar á
inannvitinu sem í þeim ljómar, vér
undrumst hve vel þessir menn koma
fyrir sig orði við hvern sem þeir eiga.
En það er um orðfimina eins og um
vopnfimina. Hvorttveggja verður
að engu ef djörfungina, vaskleikanr.
vantar. Sá sem engan óttast, hanr.
er allstaðar eins og heima hjá sér.
Hann nýtur sín alt af. Hugkvæmnin
er ávöxtur djórfungarinnar, því að
auga hins diarfa hvarflar ekki. í
Ijósi djörfungarinnar heldur hver
hlutur sínum svip og eðli. Þess vegna
voru forfeður vorir jafnhitnir hvort
sem þeir vógust með orðum eða sverð-
um. Þeir sáu alt af Ijóst hvar högg-
staður var fyrir. Og eins og þrjú
sýndust sverðin á lofti i höndum vig-
fimra manna, þannig eru oft mörg
hugsunarleifti in í einu svari. Þegar
Börkur digri segir við Ingjald í Her-
gilsey, að hann væri j>ess maklegur
að hann dræpi hann fyrir hjálpina við
Gísla Súrson, svarar Ingjaldur: “Eg
liefi v'ánd klæði, ok hryggir Vnik ekki
þó at ek slíti þeim ekki gerr; ok fyrr
mun ek láta lífi, enn eg gera ekki
Gísla þat gott, sem ek má, ok firra
hann vandræðum.” Slík ódauðleg orð
mætfi lengi telja.
í orðspeki forfeðra vorra og dirfsku
er hreinviðrisandi, sem hressir og
göfgar. Þarna voru menn sem ekki
sögðu já og amen við hverri vitleysu
sem borin var fyrir þá. Þa/rna voru
menn sem ekki töldu sér skylt að
“binda” ávalt “bagga sína sömu
hnútum og samferðamenn." Þarna
voru menn sem þorðu að setja
sitt mark á orð sín og gjörðir og taka
sjálfir afleiðingarnar. Þarna voru
menn s>m þorðu að segja sannleik-
ann, þó þeir ættu á hættu að verða
höfði skemri íyrir bragðið. Hver
maður var fyrst og fremst sjálfgerv-
ingur, ekki vélasmíði, stevptur í neinn:
ríkissmiðju. Þess vegna lifa orð
þeirra og hugsanir enn. Þess vegna
verða þeir aldrei steyptir upp.
Og ef vér nú litum á fornbókment-
ir vorar, ekki frá efnisins hlið, held-
ur meðferðinnar, þá sjáum vér sama
drengskaparmótið, sömu virðinguna
fyrir sannleikanum. Ari fróði, faðir
íslenzkrar sagnritunar, segir í formál-
anum fyrir íslendingabók sinni: “En
hvatki es missagt es í fræðum þess-
um, þá es skylt at hafa þat heldur, es
sannara reynisk.” Það er etns og
þessi gullnu orð hafi verið skrifuð í
hjörtu íslenzku sagnritaranna. í
þessum anda rituðu þeir. Þess vegna
njóta persónurnar, sem sögurnar segja
frá, sín svo v.:l í þeim. Þær njóta
sannmælis. Er ]»ð ekki merkilegt,
að þessir kristnu söguritarar skvldu
aldrei halla á heiðna menn, aldrei
sýna merki neinnar hlutdrægni í lýs-
ingum af þeim? Er það ekki aðdá-
anleg sjálfsafneitun, að láta aldrei
skoðana sjálfra sín að neinu getið,
láta persónurnar lýsa sér í orðum og
athöfnum, vera sjálfur spegill, er
skilar réttri mynd af þeim, en koma
ekki með á myndina. Þessi sannleiks
ást helzt líka á þeirri öld þegar minst
var af drengskap og mest af níðings-
verkum unnið — á sjálfri Sturlunga
öld. Óvilhallara sögurit en Sturl
ungasaga hefir víst sjaldan eða aldrei
verið skrifað: “Hann vissum vér
alvitrastan og hófsamastan,” var sagí
um Sturlu Þórðarson.
Þessi óvilhalla athygli á því sern
frumlegt v'ar í fari hvers manns, hinn
skarpi skilningur á manngildinu, er
eitt hið fegursla í fari forfeðfa vorra
Eg hefi heyrt að í Vesturheimi sé
stundum sagt á enska tungu um menn
að þeir séu svo og svo margra doll-
ara virði, og þá átt við, að þeir eigi
svp og svo marga dollara. Forfeður
vorir mundu aidrei hafa látið sér slík
orð um munn fara. Þeir kunnu ve!
að greina milli þess hvað maðurinn
var og hvað hann átti. Þeir vissu .
“einn, er aldrei deyr — dómur um
dauðan hvern.” Þeirra metnaður
var að láta eftir sig orð og verk sem
ætíð yrðu í rninnum höfð og verða
þannig sístarfandi afl í lífi kynslóð-
anna. Og þeir vissu v'el, að upp
spretta slíkra orða og verka er dreng-
skapurinn. Sú hugsjón ætti um allar
aldir að lifa með þjóð vorri, hvar
sem hún fer, og hún mun lifa þar
meðán andans lindir forfeðra vorra
fá að streymá hreinar frá einni kyn-
slóð til annarar. Á engu er heimin
um meiri þörf en á drenglyndum. sál-
unv mönnum sem þora að gera það
sem þeir sjálfir telja rétt og rísa gegn
því sem þeir sjálfir telja rangt. Og
þörfin hefir aldrei verið meiri en nú.
Siðustu árin hafa fært mannkynini:
blóðugar sannanir fyrir því, hvað aí
þvi leiðir, þegar einstaklingarnir
verða að eins hjól í ríkisvélinni, hjó!
sem verða að snúast eftir því sen.
stýrt er, hvort sem vitringur.eða vit-
firrmgur setur við stýrið. í menn
ingu nútíðarinnar miðar margt að þv;
að steypa sem flesta í sama móti, gera
einn öðrum líkan og drepa þar með
frumleik og ábyrgðartilfinningu ein-
staklingsins. En það er á móti lögum
lífsins sjálfs. “Skoðið akursins lilju-
grös, hversu þau vaxa.” Þar er ekk:
eitt blað nákvæmlega eins og annað.
Einkenni lifsins er frumleiki, fjöl-
breytni, og íakmark alls skipulags
ætti að vera það, að samrýma alla
þcssa fjölbreytni, þannig að hver
fengi að þroskast og lifa samkvæmt
insta eðli sinu og þó öðrum að meina-
lausu. Það gengur ekki ryskingalaust,
en því meiri sem drengskapurinn er,
því meira verður viðsýnið. því dýpri
skilningurinn og því betri hin frjálsa
samvinna.
Guðm. Finnbogason.
Ræða Sir Wilfrid
Lauriers.
él'ramh.J
Menn til heimavarnar.
Eftír alt þetta heyrðist þó orða-
sveimur um þaö að stjórnin hefði
herskyldu í huga. Svo kom fram önn-
Uf skoðun; ekki þess efnis að til her-
skyldu iætti að grípa, heldur að eins
að safna 50,000 til heimavarnar; og
16. marz i vor, var samþykt uppá-
stunga á stjórnarfundi, sem ákvað •
“Að safna 50,000 manna til heima-
varnar, auk þess hers er þá þcgar
hefði verið safnað samkvæmt stiórn-
arsamþykt 6. ágúst 1914. Átti þessi
her að vera nokkur hluti þeirra
500,000 manna, sem bent er á í stjórn-
arsamþykt 12. janúar 1916. Það er
þannig skilið að þeir sem innritast í
þennan ofannefnda her séu að eins
skyldir að berjast í Canada, landinii
sjálfu til varnar.”
Þannig eru ákvæðin í stjórnar
samþyktinni.
Til heima varnar! Á móti hverj-
um voru þessir menn kallaðir að
verja Canajáa? Hverjir voru að
ráðast á Canada í marz mánuði 1917
svo að landið þyrfti 50,000 manns?
Herra þingforseti; það var ekki
heimavörn Canada, sem um var að
ræða; það var ekkert nema vfirskyn.
Það sem stjórnin virkilega hafði í
huga með þessum liðsafnaði sést í
hinum ýmsu greinum, sem birtast tim
það levti í blöðum stjórnarinnar; þar
var frá þvi skýrt að þessa menn ætti
að æfa og eftir að þeir hefðu verið
heræfðir mundu þeir að líkindum
verða fáanlegir til ‘ þess að innritast
í hinn reglulega her og fara austur ;
stríðið.
Herra þingforseti; þessi stjórnar,
ákvörðun var sannarlega gerð með
hinni mestu léttúð. Hver gat búist
við að stjórnin fengi menn til þess
að innritast til heimavarnar, það er
að segja til þess að berja hælum ofan
í göturnar í stórborgunum án jíess
að hafa nokkuð gð gera og án þess
að vita um nokkra óvini til þess að
berjast á móti? Hver gat búist við
að nokkur lifandi maður kæmi fram
og lýsti því yfir að hann v'æri hug-
leysingi, að hann vildi ekki eða þyrði
ekki að koma og berjast, en að hann
skyldi innritast til heimavarnar ein
ungis þar sem engin hætta væri á
ferðum? ,
Þessi stjórnar ákvörðun var úr gildi
numin svo að segja jafnskjótt og hún
hafði verið samþykt. — Reyndar veit
eg ekki hvort hún var bókstaflega
numinn úr gildi, en ef það hefir ekki
verið, þá er það þó víst að aldrei var
farið eftir henni og hún sefur enn í
rykinu í skjalarusli hermálastjórnar-
innar.
En eftir alt þetta brask; skyndilega
og undirbúningslaust, án þess að láta
heyrast eitt einasta aðvörunarorð,
kemur stjórnin með frumvarp eins og
skollinn úr sauðarleggnum 18. apríl
1917 og segist ætla að lögleiða her-
skyldu.
Framlenging kjörtímans.
Og ekki nóg með það; hér er fleira
á ferð. í hásætisræöunni 1916 var
frá því skýrt að sótt yrði um fram
lenging kjörtímans. Kjörtíminn var
úti í október það ár, og ríkisstjóran-
um v'oru lögð þau orð í munn að farið
yrði fram á að kjörtíminn yrði lengd-
ur enn þá um eitt ár. Á sínum tíma
kom fram tillaga fyrir þingið um
þetta efni. Þegar því var fyrst
hreyft skömmu eftir að hásætisræðati
var flutt, heyrðum vér enn þá hljóm-
inn af loforðum forsætisráðherrans
að alls engin herskylda yrði lögleidd
og að þessir ákveðnu 50Q.OOO manns
yrðu fengnir sem sjálfboðar. Með
þetta loforð svo ný gefið að við heyrð
um óminn af því veittum vér fram-
lenging kjörtímans mótstöðulaust
þangað til í október í haust.
Er nokkur sá er trúir því að kjör-
tímabilið hefði verið framlengt ef
stjórnin hefði sagt oss að hún hefði
i hyggju að nota þennan auka tíma
til þess að gera þær gagngerðu og
þýðingarmiklu breytingar á lögum
landsins að samþykkja og staðfesta
herskyldu. Ef sú yfirlýsing hefði ver-
ið gerð, ef þingið hefði verið látið
vita að herskyldu ætti að lögleiða
mundi þingið þá ekki hafa sagt.
“Látum stjórnarskrána gilda; og lát-
um fólkið tafarlaust skera úr þessu
máli.” Slík hefði þá verið ffamkoma
þingsins.
N
Dauðadœmt þing hefir ekkert fram-
kvcc mdarvald.
Herra þingforseti: Þegar athuguð
eru öll þessi loforð, sem stórnin hefir
gefið þinginu og fólkinu í gegnum
þingið, þá held eg því fram að þingið
hafi engan rétt til þess að samþykkja
þau lög, sem það er nú beðið að sam-
þykkja. Eg veit að það hefir afl ti!
þess að gera það; þetta dauðadæmda
þing hefir, ef til vill aflið, en það hef-
ir ekki réttinn, og afl og réttur eru
tvent ólíkt og óskylt, eins og vér vit-
um. Réttur gagnvart afli er einmitt
sá grundvöllur, sem vér berjumst fvr-
ir gegn óvinum vorum í þessu striði.
Eg spyr minn háttvirta vin, hvort hanr.
breyti rétt gagnvart fólkinu í Canada.
þegar hann biður þetta dauðadæmda
þing að samþykkja slík lög.
Og þetta er ekki einungis dauða-
dæmt þing; heldur er það blátt áfram
steindauður skrokkur nú sem stendur.
Tuttugu sæti eru auð, sem kosið var
í 1911 ; rúmlega tuttugu sæti eru auð
sem ættu að vera skipuð nýjum mönn-
um frá Vestur fylkjunum vegna fólks-
fjölgunar. Alls eru í þinginu 220
sæti og yfir fjörutiu af þeim eru þv:
auð, eða nálega 25% af öllum sætum
þingsins; 25% af þjóðinni hefir enga
fulltrúa. Og samt er þess krafist að
svona þing samþykki jafn alvarleg
lög og þessi! Að þvl er mig sjálfan
snertir lýsi eg því yfir, að þegar
stjórnin biður þetta dauðadæmda þing
að samþykkja slik lög, þá er hún að
inisbjóða þvt trausti, seni til þingsins
hefir verið borið af þjóðinni í Can-
ada. Og þegar eg lýsi þessu yfir
þá tek eg rólegur þeim dótni, er þjóð -
in og þingið felfir’yfir mér. Má vera
að einhver spyrji sem svo: “Geturn
vér ekki gert það sama og Banda-
ríkin.”
Hcrskylda i Bandaríkjunum.
“í Bandaríkjunum hafa nýlega
verið samþykt herskyldulög,” segja
menn. “Er ^stjórnarskrá vor ófull-
komnari en stjórnarskrá Bandaríkj-
anna?” Ofttllkomnari ? Nei, langt
frá. StjórnarskrÁ.vor í þessu tilliti
er fullkomnari en í Bandaríkjunum.
Stjórnarskrá vor er sveigjanleg,
stjórnarskrá Bandaríkjanna er ströng
og ósveigjanleg, henni verður ekki
hagrætt í þessu efni. En, herra þing-
forseti, samkvæmt vorri stjórnarskrá
er þáð grundvallaratriði, sem nú er
viðurkent, að þegar eitthvert nýtt og
mikilsvert málefni kemur fyrir, sem
tii muna breytir fyrirkomulaginu í
landinu á meðan kjörtími stendur yfir
þá sé heppilegra að leysa upp þing og
láta fólkið skera úr með atkvæðum.
Nú segir einhver ef til vill, sem svo
aií það sém þing vort sé beðið að
gera hafi þingið á Bretlandi einnig
verið beðið að gera; og að tæplega
sé eitt ár liðið síðan brezka þingið
hafi samþykt herskyldu á Englandi og
Skotlandi, en undanskilið írland.
Herra þingforseti; hér er enn mikill
munur á. Það er rétt að þingtíminn
á Bretlandi hefir verið framlengdur.
Það er satt að þessi lög hafa verið
samþykt þar. En það er lika sann
leikur, sem ekki má gleyma, að lögin
voru samþykt eftir langan undirbún-
ing. Þau voru ekki borin upp fyrir-
varalaust. Einnig ber þess að gæta,
að í brezka þinginu voru öll sæti
skipuð; öll þjóðin átti þar fulltrúa,
aukakosningar höfðu farið þar fram
í hvert skifti, sem sæti fosnaði, alt af
síðan stríðið hófs. Á þennan hátt
hefir brezka þingið stöðugt verið :
sambandi við þjóðina og fengið að
vita’ óhindraðan vilja hennar í Canada
aftur á móti höfum vér engar auka-
kosningar haft í tvö ár, nema þar
sem þannig stóð á, að ný skipaðir ráð-
herrar urðu að fara til kosninga sam-
kvæmt stjórnarskránni; aðrar auka-
kosningar hafa hér ekki verið. Þing-
ið hefir ekki verið í sambandi við
fólkið í tvö ár eða lengur. Og sam-
kvæmt minni skoðun er þetta atriði
út af fyrir sig nægilegt til þess að
vér ættum ekki að samþykkja ]>essi
lög.
Samsteypustjórn
En, herra þingforseti; ekki e/ alt
búið enn. Sleppum þessari hlið máls-
ins og athugum málið sjálft í aðalat-
riðum þess. Hingað til hefi eg talað
um vald þingsins og afl til þess að
samþykkja lögin.
Eg efast ekki um að þingið hafi af!
til þess; en eg lýsi því yfir enn þá
einu sinni að eg efast um rétt þess
í því efni að lögleiða herskyldu eins
HEIMSINS BEZTA
MUNNTÓBAK
Kaupmannahafnar
Hefir góðan
keim
Munntóbak sem
endist vel
Hjá öllum tóbakssölum
og fram á er farið.
Minn háttvirti vinur mintist á aö
hann hefði boðið mér að ganga 1 sam-
band við hann og stjórn hans til þess
að samþykkja herskyldulögin og bréfa
viðskifti okkar hafa verið lögð fyrir
þingið. Eg sagði honum þá, að eg
gæti ekki tekið þátt í samsteypustjórn.
Hann átti að ráðfæra sig við frjáls-
lynda flokkinn.
Eg skýrði honum frá því að ef þau
lítilfjörlegu ráð, sem eg mætti veita
væru, talinn nokkurs virði viðvikjandi
þessum lögum, þá hefði hann átt að
ráðfæra sig við mig áður, til þess aö
við gætum talað um atriði málsins.
Mér virðist eins og á stendur að það
hefði verið heppileg aðferð ef þjóðin
og Iandið eða velferð þeirra var efst
í huga stjórnarinnar; mér virðist sem
aöstoð andstæðinganna, ef hún var
nokkurs virði á annað borð, hefði átt
að koma til greina í byrjun, þegar um
þetta mikilsverða nýmæli var að ræða
og stefnubreytingu. Samkvæmt minni
skoðun hefði fyrst'átt að ráðfæra sig
við andstæðinga flokkinn viðvíkjandí
þessari stefnubreytingu; en í stað þess
var kallað á mig til þess að vera
leppur eða dindill, til þess að sam-
þykkja lög, sem þegar höfðu verið
samin og svo átti eg að sameinast
stjórn, þar sem helmingur ráðherr-
anna hefði orðið að víkja sæti ef eg
kæmi þangað.
Eg skýrði þessar mótbárur mínar
fyrir mínum háttvirta vini. Hann
sagði mér aftur á móti að hann hefð:
talið heppilegra að semja lögin áður
en mér v’æri gert aðvart. Þegar eg
skýrði afstöðu mína fyrir mínum
háttvirta vini kvaðst hann vera á ann
ari skoðun, og eg vissi að hann var
á annari skoðurt. Hann veit það nú
að eg var á annari skoðun en hann
lika, og verður þjóðin að dæma um
það hvor okkar breytti viturlegar í
þessu máli.
Eigum vcr að hafa hcrskyldn?
Nú komum ver að gildi uppástung-
unnar sjálfrar; eigum vér að hafa
herskyldu eða ekki ? Þetta leiðir mig
að hjartapuhkti aðal málsins. Her-
skylda er alveg ný á Bretlandi; Hún
tíðkaðist á Frakklandi 100 árum áður
en farið var að ræða hana á Englandi
en þegar hún var til umræðu á Eng-
landi, þá var hún rædd rækilega.
Stríðið byrjaði í ágúst 1914, og í
janúar 1915, var herskyldumálið inn-
leitt til umræðu í þinginu af Middle-
ton lávarði og athugað frá öllum hlið-
um. Það v'ar aftur tekið til umræðu
í neðri deild þingsins, og enn var það
rætt í október 1915. Derby aðferðin
við liðsafnað var tekinn upp, og var
ráð fyrir gert að sú stefna væri spor
í herskyldu áttina; svo var herskyld-
an samþykt. Og jafnvel þegar her-
skylda var samþvkt með lögum voru
ekki allir á sama máli. Sir John
Sim. einn hinna allra frægustu lög-
fræðinga og þáverandi dómsmála-
stjóri, sagði af sér embætti, og þegar
loksins voru greidd úrslita atkvæði
gengu um fjörutíu frjálslyndir þing-
menn í lið með honum og urðu á móti;
alt þetta sýnir að þjóðin var undir það
búrn að herskylda kæmist á þegar hún
loksins var samþykt. Henni var ekki
helt yfir þjóðina eins og þrumum úr
heiðskíru lofti.
Fólkið á að ráða.
Herskyldulögin á Englandi voru
ekki innleidd eins og í Canada, án
þess að búa fólkið undir þau og Játa
það skilja þau. Eg benti mínum hátt-
virta vini á það, að þjóðin hefði slna
eigin skoðun á öllum stórmálum eins
og ]>essu; sú skoðun hefði fullan
rétt á sér og væri fram hjá henni
gengið með fyrirlitningu, þá hlyti að
skapast einlæg mótstaða og alv'arleg.
Þessi atriði hefir minn háttvirti vinur
ekki tekið til greina; þar héfir hon-
um skjátlast. En þarna getur hann
séð að eg hafði rétt að mæla, þv:
hér er einmitt það framkomið að
mótstaða hefir vaknað eins og eg
benti honum á. Allir vita það og
hljóta að kannast við að skoðanaskifti
og þau alvarleg, eiga sér sta^ með
canadisku þjóðinni í þessu máli. Eg
spyr hinn háttvirta vin minn, hinu
megin í húsinu, hvort vér séum rétt-
bærir að greiða atkvæði nm þetta
mál. Með því fyrirkomulagi sem
hér er farið fram á, efast eg ekki
um að fá megi nokkra fleiri hermenn;
en þeir sem það fyrirkomulag vilja
hafa eru þegar búnir að koma á sundr-
ung í þjóðlífi voru, sem sv'o er langt
komin og djúprætt að of seint er að-
gerða.
Þegar eg tala um sundrung, þá á
eg ekki við sundrung milli fylkja,
heldur milli fólks af sama bergi og
sömu tungu um alla Canada, því allir
vita það, að þó sérstaklega sé heití
í einu fylkinu, sem eg skal tala um
síðar, þá er í öllum fylkjum Canada
nú sem stendur eindregin mótstaða
frá verkafólksins hálfu gegn þessuni
lögum, og þá mótstöðu er ekki hægt
að bæla niður, þv'i hún eylyst og styrk-
ist dag frá degi. Vér vitum ]>að
allir að samþykkja eftir að sam]>ykt
er gerð af verkamannafélögum, ekki
aðeins í einu fylki heldur l hverju
einasta fylki í allri Canada frá
British Columbia á Kyrrahafsströnd-
inni austur aðyströndum Atlantzhafs.
Hvers vegna eru verkamenn á móti
herskyldu?
Að þvl er spurt hvers vegna verka-
mannastéttin sé á móti herskyldu. Að
því hefir einnig verið spurt hvort
verkamenn séu óþjóðhollari en aðrlr
menn í landinu. Nei, þeir eru sann-
arlega ekki óþjóðhollari en aðrar
stéttir. Þeim er eins ant um mál-
efni vor og oss hinum, hverjum sem
er; en því má ekki gleyma að engin
stétt þjóðafinnar er til, s^m striðs-
byrðin fellur eins þungt á og verka-
mannasféttin. Þetta er ástæðan fyr-
ir því að eg ætla að biðja þingið að
stíga önnur spor, er eg skal bráð-
lega tilgreina, áður en herskyldan sé
I sett á. Eg endurtek það sem eg sagði
fyrir einu augnabliki, að fórnfærstur
og hörmungar stríðsins koma þyngst
niður á verkamannastéttinni. Hinn
auðugi upgi maður sem i herinn geng-
ur er hetja. Hann fer í stríðið og
fórnar eða leggur í hættu líf sitt et
til vill þá þegar lífið var honum mest
aðdráttarafl. Að þessu leyti er hann
í sömu sporum og hinn félausi bróðir
hans og nábúi, sem einnig leggur líf-
ið í sölurnar, manninum sem lifið er
alveg eins kært og hinum sem af til-
viljun er auðugur.
Ef hinn auðugi maður lætur limi
eða særist, þá kemur hann heim aft-
ur og hefir allsnægtir að að hverfa á
heimili sinu þar sem vinir og stuðn-
ingsmenn bera hann á höndum sér
og hann getur lifað alla æfi í dýrð og
dálæti. Félausi maðurinn aftur' á
móti sem særist kemur heim þar sem
hann mætir skorti og fátækt í öllum
myndum; vegna þess að hann er fatl-
aður á.hann erfitt með að berjast
fyrir lifi sínu og sinna. Það er svo
sem engin furða þótt til séu þeir í
þessari stétt sem hrjósi hugur við
herskyldulögunum; ekki af því að
þeir séu óþjóðræknir, heldur vegna
hins að ]>eir sjá það í hendi sér að
ef þeir eru teknir með hervaldi ásanit
öðrum, þá er framttiðarstaða fjöl-
skyldu þeirra ekki trygg og þeim finst
að ýmislegt annað ætti að gera fyrst
til þess að koma á meiri jöfnuði. Og
hvað er það svo sem þeir fara fram
á? Þeir fara þess á leit að ef þeir
séu teknir til þess að úthella blóði
sínu þá leggi auðmannastéttin einnig
fram fé sitt málefninu til aðstoðar.
Er þjóðaratkvœði ósanngjarnt?
Og verkamannastéttin hefir einnig
farið fram á annað. Þeir hafa farið
þess á leit að þetta þing samþvkti
ekki herskyldulögin fyr en þjóðinni
—fólkinu sjálfu—hefði gefist kost-
ur á að ræða þau óhindruð, og að
jólkinu gæfist síðan kostur á að
greiða um þau óhindruð atkvæði. Er
þetta óréttlát eða ósanngjörn krafa?
Nei, herra þingforseti; hún er hvorki
óréttlát né óáhnngjörn; en henni er
neitað. Eg spyr þess hér hvort það
sé orðið of seint að biðja stjórnina
að heyra þær bænarskrár, sem henni
hafa borist frá ölluni verkamanna-
stéttum, þar sem þess er 'æskt að
])jóðin sjálf fái að greiða atkvæði sitt
um þetta sitt eigið mál. Nei, það er
ekki of seint, og í nafni friðar, sam-
einingar og vináttu ber eg fram hin-
ar sanngjörnu bænir verkamanna-
stéttanna hér í réttarsal þessa þing-
húss þjó'ðarinnar og bið þess aö
þjóðinni sjálfri sé veitt áheyrn og til
hennar leitað.
En þeir eru til sem hafa mótbárur
á takteinum gegn þessari aðferð
hvað er það sem þeir béra fram sem
mótbárur? Þeir segja: “Þetta get-
um vér ekki v’eitt, því hersafnaður
verður að halda áfram tafarlaust og
fylla verður upp í skörðin á her-
unum”. Það er rétt; eg neita þessu
ekki; en að hinu spyr «g hver leiðin
sé líklegri til sigurs i stríðinu, sú að
gripa til herskyldu með allri þeirri
frekju, beizkju og hörku, með öllu
því umburðarleysi og öllum þeim ofsa
og því ranglæti sem því fylgir eða
að fara að með ráðfæringum og
sannfæringum og þar af leiðandi sam-
vinnu og ánægju allra.
Herskylda eflir ekki samvinnu.
Hér er ekki aðeins um Quebec
fylki að ræða. Þetta er málefni sem
snertir alt rikið, Vér höfum nteð
höndum mesta og flóknasta vandamál
sem nokkru sinni hefir verrið og
nokkru sinni mun verða til umræðu
og úrslita í þingi. canadisku þjóðar-
innar. Það er ekkert efamál að skoð-
anamunur er mikill i landinu og í
þinginu. Hér í þingsalnum eru í dag
menn sem eg hefi unnið með i 30 ár
í stjórnmálafélögum, sem fylgja her-
skyldu, en hinu megin i salrum eru
einnig aðrir sem berjast gegn henni.
Þegar þetta á sér stað þá liggur það
í augum uppi hversu skiftar erit skoð-
anir. Getur nokkur maður sagt að
það sé viturlegt, að það sé holl stefna,
að það sé vænlegt til samvinnu að
þvinga herskyldu upp á fólkið þegar
skoðanir eru þannig skiftar? Að
minum dómi hefði það verið vitur-
legra af stjórninni að reyna að halda
á sátt og samvinnu allra stétta og
þjóða i ríkinu, en að æsa hvern
flokkinn gegn öðrum með öðrum eins
lögum og hér eru til umræðu. Oss
riður á þvi ef nokkru á að verða
framgengt að samræmi og vinátta
eigi sér stað og haldist meðal allra
stétta, flokka og þjóðbrota er mynda
þessa vora miklu þjóð.
Það hefir enga þýðingu að hylja
sannleikann; sannleikurinn ef eins
og eg hefi lýst honum. Látum oss
mæta því sem að höndum ber með
hugrekki og sanngirni; látum oss
mæta þvi þannig að samvinna geti
haldist meðal sjálfra vor til þess að
vér getum veitt herliði voru sem mest-
an og sameinaðastan styrk og látum
oss i einingu leggja þannig fram
krafta vora að þeir megi að sem
mestu liði verða í þessu stríði. Vér
búum undir brezkri stjórnarskrá; vér
erum þjóðstjórnar fólk. Vér höfum
ýmsar gátur að ráða og vandamál
að greiða og svo mun það áv'alt verða.
Ráðningin á 'þeirri gátu sem nú ligg-
ur fyrir oss er sú að láta fólkfð,
þjóðina ráða; skora á þjóðina að
legg'ja til hliðar allan ofsa og ósann-
girni og leggja fram fórnir á sameig-
inlegu altari þjóðarinnar.
Það sem eg fer því fram á er að
fólkið greiði atkvæði um málið. Eg
hefi valið þá leið, ekki fyrir þá sök
að eg hafi áður verið þeirri stefnu
sérlega hlyntur, heldur sökum þess
að sú stefna hefir útbreiðst og unnið
sér hylli í seinni tíð og hún hefir ver-
ið tekin á stefnuskrá stjórnmálafé-
laganna í Vestur Canada. Ef vér
eigum að varðveita innbyrðis frið;
ef vér eigum að vernda einingu, þá
verðum vér að verða við óskum verka-
manna stéttirnar, sem hefir einmitt
óskað eftir þessari aðferð.
Þegar búið er að fá úrskurð þjóð-
.arinnar, þegar hún hefir felt dóm
sinn, þá lofa eg því og legg við dreng-
skap minn, heiður ðg virðingu að
dómnum, hver sem hann kann að
v'erða, skal verða hlýtt af hverjum
einasta manni; og eg held því fram
að eg mæli hér í nafni þjóðarinnar
að minsta kosti að því er það fvlki
snertir sem eg heyri til, þegar eg íofa
þessu.
Er þetta ósanngjörn stefna? er það
óréttlát beiðni ? Getur nokkur lif-
andi maður haldið því fram að þetta
sé ekki í ströngu samræmi við grund-
vallarreglur sannrar þjóðstjórnar ?
Um það þori eg óhræddur að láta þá
dæma er á mál mitt hlýða.
En um leið og eg ber fram tillögu
mína, ætla eg mér ekki að binda neinn
þeirra manna sem að baki mér eða
umhverfis mig eru. Þetta atriði vil
eg taka fram skýrt og greinilega. Eg
ætlá mér ekki- að binda samvizku
neinna þeirra.sem fylgia frjálslyndri
stefnu eins og eg geri hér á þinginu.
Ef það hefir nokkurn tíma verið eða
ef það verður nokkru sinni nauðsyn-
legt að menn hugsuðu sjálfir, álykt-
uðu sjálfir og framkvæmdu sjálfir
óleiddir af öðrum, þá er það einmitt
nú. Þessi stund er of háleit, þetta
málefni of mikils virði; það sem í
lagafrumvarpinu felst er of þýðing-
armikið og hefir víðtækari áhrif en
svo að nokkur ætti að skera úr því
annar en hver einstakur út af fyrir
sig og samkvæmt sinni eigin sam-
v'izku—óhindraðri eigin samvizku.
Eg hefi þá eindregnu, óbifanlegu
skoðun og sannfæringu—já, gersam-
lega óbifanlegu að þegar hver einstak-
ur maður og kona hefir látið til síi:
heyra með atkvæði sínu að þá hafi
heyrst hin heilbrigða og sanna rödd
fólksins, og þá veröi gátan ráðin á
réttan hátt og sanngjarnan. Eg veit
það að minsta kosti að afleiðingar
atkvæðagreiðslunnar yrðu þær að það
yröi síðasti dómur og deilurnar væru
á enda kljáðar. Það yrði til þess að
koma á sátt og samlyndi, sem oss
skortir svo mjög nú sem stendur og
það væri spor í átt þess friðar og
þeirrar þjóðstjórnar hugmyndar er
vér allir væntum að koma muni sem
heilagur réttlætisandi yfir þjóðir
allra landa í náinni framtíð.
þÞýtt úr þingtíðindum Ottawa-
stjórnarinnar.)
Fallegur vitnisburður.
Verkamannablaðið “Voice” í
Wininpeg leggur ]>að ekki í vana
sinn að hrósa pólitísku flokkunum né
heldur neinum einstökum leiðtogum
þeirra, en 24 ]). m. farast þvi blaði
orð um Sir Wilfrid Laurier sem hér
segir:
“Þrátt fyrir heljar mótstöðu og
fordæmingar í auðvaldsblöðunum ber
Sir Wilfrid Laurier höfuð og herðar
yfir alla aðra stjórnmálamenn í
Ottawa, sem þjóðstjórnar sinni er
trú hefir*á því að canadiska þjóðin
fjalli sjálf um sin eigin mál og ráði
þeim til lykta, sjálri henni til hins
bezta. Ííletta sést á svari hans til
hins svokallaða Sigurstefnu félags í
Toronto.” •
Útflutningsbann á hveiti.
Hanna umsjónarmaður yfir vistum
i Canada hefir komið því til leiðar
að stjórnin hefir bannað að flytja
hveiti og mjöl til Bandaríkjanna fyrst
um sinn frá Canada.