Lögberg - 25.04.1918, Blaðsíða 2

Lögberg - 25.04.1918, Blaðsíða 2
s LÖGBERG, FIMTUDAGINN 25. APRfL 1918 Astæðurnar fyrir óför- um Rússlands. Eftir Joseph Reinach. Látum oss athuga grandgæfi- lega part Rússa í stríðinu, í þessi fjögur ár, sem það hefir staðið yfir. Eg hefi leitast við að at- huga mjög ítarlega framkomu hersins frá byrjun, og látum oss hugsa um rússneska herinn, af sömu einlægni, og tala um hann með sömu sannleiksást, eins og vér gerðum árin 1914, 1915 og 1916. 1914 gerðu pjóðverjar tvær atlögur í senn, aðra á Lorraine hina á Belgíu. Hugsum oss or- ustuna við Marne, og spyrjum svo sjálfa oss hvers að vér hefð- um mátt vænta þar, ef að fylk- ingamar, sem að Hindenburg og Ludendorff tóku af vestur víg- stöðvunum til að berjast á móti Rússum í austur Prusslandi — ef að þær í staðin fyrir að varaa þess að Rússar kæmust yfir Vistula, hefðu verið við Ourcq eða Marne. Vér tölum nú um sameiginleg- ar atlögur og sameiginlega her- stjórn á öllum her bandamanna, og það að maklegleikum, og því fyr sem það kemst á, því þhótt- meiri og samhentari ættum vér að verða. Og vér skildum það daginn, sem óvinirair gjörðu á- hlaupið við Marae, við Ourcq og frá París til Verdun, og þegar vér unnum þann glæsilegasta sigur á fjandmönnum vorum, sem í byrjuri orustunnar urðu að senda tuttugu hersveitir af sínum hraustustu hermönnum til þess að frelsa austur Prússland. Áttum við nokkuð hjá Rússum þann dag? Borguðu þeir ekki skuld þá er þeir stóðu í við okk- ur, og iþað án möglunar, og var það ekki líka, að miklu leiti þeim að þakka að vér unnum einn hinn mesta sigur, sem sagan j þekkir? petta var árið 1914. Nú skulum vér athuga 1915 og 1916. Hersveitir stórhertoga Nikulásar, sem háðu hverja stór- orustuna á fætur annari. Hugs- um um innreið þeirra í Galiftíu, fall Lemberg, Przemysl og fram- sókn þeirra til Warsaw, um fylk- ingamar, sem brutust yfir hin illfæru og snæviþöktu Karpatíu- fjöll í hinum grimmu vetrar- hörkum, og niður á sléttur Ung- j verjalands og alt þetta lögðu j Rússar á sig fyrir hinn sameig- inlega málstað vorn. Hin fyrstu Iandráð. i Korailoff var réttur og sléttur hermaður, en fyrir sína hæfi- leika hækkaði smátt og smátt í valdatigninni, þar til hann náði herforingjastöðu. Hann barðist í Galiciu, umkringdu af fjand- mönnum á allar hliðar, þar til menn hans höfðu skotið sínu síð- asta skoti, og eftir að hann hafði verið tekinn til fanga af Austur- ríkismönnum og settur í varð- hald strauk hann með hjálp Rúnmeníumanna, til þess aftur að berjast eins og hetja með Brusiloff í orustum þeim er hann háði 1916. pegar stjómarbyltingin á Rússlandi hófst og lenti út í al- gjört stjómleysi, þá var það sem Komiloff reyndi til þess að stemma stigu fyrir þjóðar-ógæf- unni, en sem eins og þér vitið mistókst, af ástæðum, sem að sumu leyti eru oss óljósar. Eftirfarandi er ávarp Korai- loff, til hermanna sinna, og á það skilið að það sé lesið og athugað af hverjum einasta manni, það er þó ótrúlegt sé, lítið þekt á Rússlandi enn þá, sökum þess að stjórain þar hefir bannað að prenta það eða auglýsa: “Kósakkar, bræður, kæru fé- lagar, var það ekki fyrir grafir forfeðra ykkar, sem að rúss- neska veldið iþroskaðist, og landa- merki þess færðust út ? Var það ekki fyrir hinn óbilandi kjark yð- ar, fyrir hin dýrðlegu verk yðar, | fórnfýsi og hreysti að Rússland j varð stórt og rússneska þjóðin ! voldug og sterk ? pér hinir frjálsborau, sjálf- stæðu menn úr Dunárdalnum, úr hinu fagra Kubanár-héraði, frá hinu auðuga Terek-héraði, þér hraustu og arafráu menn úr Uralfjöllunum og sléftunum um hverfis þau, frá Orenburg, frá Astrakhan, frá Semiretchensk og frá Síberíu, frá Amur og Ussur, ykkar er heiðurinn af því að hafa veradað rússneska flagg- ið og haldið því hreinu, bg hátt á lofti, og fylt hjörtu rússnesku þjóðarinnar aðdáun, með hreysti verkum yðar og feðra yðar. f dag kallar skyldan yður til þess að vemda rétt og frelsi landsins. Eg ber það upp á bráðabyrgð- ar stjómina, að hún sé hikandi og óákveðin, að hana skorti þekkingu og hæfileika, að hún hafi tekið pjóðverja sjálfa í stjórnarráð sitt hér inni í voru eigin landi, því til sönnunar vil eg benda á sprenginguna í Kasau þar sem 1,000,000 byssukúlur og 12,000 fallbyssur voru eyði- lagðar. pað er sorglegt, en satt, að nú byrjaði mótlætis og raunatíð Rússa, , og út af því áhyggjur samherja. pessir hugprúðu her- menn vöknuðu upp við þann voða draum, að þeir væru þrotn- ir að skotfærum og byssum. Og vér vitum nú, út af því, sem framkom við málsrannsókn Sankhomlinoff, því að þessi þróttmikli her, þegar mest á reið, og máské úrslita orustan var fyrir dyrum, hafði hvorki byssur né skotfæri, af hvaða ástséðum það var, að að eins þriðji hver maður í rússneska heraum Jiafði byssu, en að hinir urðu að berj- ast með tvær hendur tómar, eða bareflum, þar til að félagar þeirra féllu, svo þeir gætu náð byssum þeirra, og voru þannig vamarlausir fyrir árásum fjand- mannanna. Vér sagnaritarar getum ekki, né heldur megum við gleyma píslaryættisher pjóðverja í Gal- icíu og á Póllandi/ — Vér megum ekki gleyma miljónunum, sem féllu og særðust. Vitið þið um mannskaðann, sem Rússar höfðu biðið í lok ársins 1916? Tvær miljónir Rússa höfðu látið lífið og fimm miljónir höfðu sætt ör- kumlum, er þeir verða að bera eins lengi og þeir lifa. Eg minn- ist á þessar miljónir hinna föllnu Rússa, vegna þess, að ef þeir í gröfum sínum vissu um það, sem nú er að gjörast á Rúss- landi — þá mundu þeir einróma segja: allir til einskis dauðir. En þeir eru ekki til einskis dauðir, á það minna oss grafira- ar, tvær miljónir að tölu, og líka á það, að vera sannorðið um það, sem liðið er, réttlátir í dómum vorum á yfirstandandi tíð og vonglaðir á hinni komandi. En nú grúfir myrkur eymda, óreglu og stjóraleysis yfir víg- stöðvunum. Heraginn, máttar- taug hvers hers, er sundur slitin Og hvað er svo eftir af hinum rússneska her? pér vitið það, áframhaldandi röð af ósam- heldni, landráðum og allskonar svikum. Söguraar sem koma frá Rússlandi, blaðagreinarnar í rússnesku blöðunum, eru átak- anlegri en orð vor fá lýst. Eg vil lesa yður vitnisburð, sem hefir ekki verið birtur áður. pað er ávarp hershöfðingja Korniloff, þar getum við séð á því sem sagt er, og eins lesið á milli línanna, hvað rússnesku hermennimir geta þolað — og hvað þeir hafa orðið að þola. Enn fremur ber eg það upp á sérstaka menn í stjórninni, að þeir séu beint landráðamenn og hér er sönnunin. pegar eg var á fundi með bráðabyrgðar stjóra- inni í vetrarhöllinni 3. ágúst, sögðu Kerenski og Savinkoff við mig: “Vér megum ekki tala op- inskátt um alla hluti, því á með- al vor eru menn, sem ekki er hægt að trúa”. pað er deginum ljósara, að slík stjórn er að eyðileggja þessa þjóð og að undir henni á Rússland sér enga uppreisnar- von. pess vegna, þegar bráða- byrgðar sfjórain, til þess að þóknast pjóðverjum, í gær, 9. sept. 1917, krafðist þess að eg ■segði af mér, sem aðal-hershöfð- ingi yfir hinum rússneska her, þá sökum skyldu minnar, við land feðra minna, við mína eigin samvizku og sem Kósakki, neit- aði, vildi heldur falla, sem maður á vígvellinum, heldur en svíkja mitt eigið föðurland. Kósakkar, hermenn Rússlands, þér hafið heitið mér því, að fylga mér að málum iog rísa upp á móti þessum ósóma, og reyna að frelsa land feðra vorra frá eyði- legging og smán, hvenær, sem mér sýndist þörf. — Og nú er stundin komin, land feðranna er í dauðans hættu, og eg neita að beygja mig undir vald bráða- byrgðar stjómarinnar, og til þess að frelsa Rússland legg eg til orustu við mína eigin þjóð, og þá ráðgjafa hennar, sem eru að svíkja hana og selja í hendur fiandmannanna”. Herrar mínir, áður en maður eins og Korniloff er, var knúður til þess að segja. við hermenn sína, um samborgara sína, og valdsmenn, að þeir séu að svíkja og selja land feðrá sinna, getum vér getið nærri hve sárt hann hefir hlotið að finna til, og hve hyldýpi ógæfu land hans hefir hlotið að lenda í, áður en hann neyddist til þess að gjöra slíka yfirlýsingu fyrir öllum heimi. Eiturneistar. Eg hefi nú sýnt fram á hvað rússneski herinn var 1914, 1915 og 1916. Hveraig hann var orð- inn 1917 má lesa út úr ávarpi Korailoffs. Hveraig var gullinu breytt í óekta málm? Eg vil reyna að gjöra grein fyrir því, að minsta kosti, reyna að rekja sögu þeirra fyrirbrygða. pað eru tvær höfuð ástæður, sem bggja til grundvallar fyrir þeim óförum, er hér áttu sér stað. pjóðverjar eru engir sérfræð- ingar í þjóðemislegri sálarfræði, þeim skjátlaðast hrapalega í sambandi við Belgíu, Frakkland, England og Ameríku. En þeir þektu Rússa, þeir þektu að vísu ekki mikilleik og fegurð hinnar slavnesku sálar. pað sem þeir þektu og hagnýttu sér, voru hin- ar tvær veiku hliðar þeirrar þjóðar, — þær urðu henni að fótakefli — hin langvarandi sið- spilling og hin meðfædda stjórn- leysis tilhneiging. Siðspillingin í Rússlandi er afar gömul, því ef til vill í þeim elztu sögulegu bókmentum, sem varðveizt hafa, er biskup Laka Fiáiata að vara Rússa við sið- spillingunni, 1036 segir hann: “Látið ekki ginnast af silfur pen- ingum svikaranna, seljið ekki ykkur sjálf fyrir peninga”, og þegar að biskupinn leyfði sér að segja þetta opinberlega 1036 og og það geymdist þar til þessi á- sökun var á prenti gjörð óafmá- anleg, “seljið ekki ykkur sjálf fyrir peninga”, þá hlýtur sá löstur að hafa verið bæði víðtæk- ur, og afar gamall í Rússlandi. Bf að Herodotus hefði þekt. forfeður Rússa nógu vel, þá hefðr hann máské fundið, upptök að siðspilling hinnar rússnesku stjómar hjá hinum fornu Scythi- um. Uihbóta tilraunir. Rússar hafa sjálfir þráfald- lega reynt til þess að stemma stigu fyrir þessari siðspillingu í hinum meistaralegu skáldverk- um sínum hafa þeir varað þjóð- ina við hættunni. Vér munum eftir hinum ódauðlega Figaro síðari hluta 1789) “Yfirumsjón- arinn” í Gogal, þar sem hann í fjórum þáttum flettir miskunar- laust ofan af þessum ósóma. í riti þessu “Yfirumsjónarmaður- inn”, er í einum þættinum sýnd- ur umsjónarmaður, sem er líka yfirskoðunarmaður reikninga, þar sem hann finnur að liðsfor- ingi hefir haft óknytti í frammi í sambandi við vörukaup og gengst foringinn við því, að hann hafi gengið helzt til langt. pá segir umsjónarmaðurinn við liðsforingjann, gáðu að sjálfum þér þú hefir gengið lengra en staða þín leyfir. pað er iþessi siðspilling, sem smátt og smátt hefir læst sig inn í og eyðilagt stjórnarfarið á Rússlandi og lamað siðferðistil- finningu allrar þjóðarinnar petta vissu pjóðverjar, þeir vissu um alt, sem þar var að gjörast, í gegn um embættis- mennina á Rússlandi, sem í langa tíð hafa, að minsta kosti helm- ingur þeirra, verið þýzkir, þess vegna var opinn vegur fyrir pj óðverja, bæði í tíð keisarans, og ekki síður nú, til þess að efla þessa siðspillingu, enda hafa þeir uppihaldslaust notað sér þessa veiku hlið rússnesku þjóð- arinnar, henni til falls, en sér til intekta. Vér, sem höfum barist á móti pjóðverjum nálega í fjögur ár, getum ekki án þess að gjöra sjálfum oss rangt til, dregið úr hermensku pjóðverja, né heldur úr hæfileikum foringja þeirra; en trú mín er sú, að sagan verði mér samdóma þegar eg segji, að það hafi verið fláræði pjóðverja peningar pjóðverja, Rínar-gullið •gamla, sem kom Rússum á kné, en ekki hermensku yfirburðir pjóðverja. peir reyndu að ginna aðrar þjóðir með gulli sínu, en til allr- ar hamingju sáu þær að sér áður en þeim tókst að flækja þær í neti sínu. (Framh.) Radíum-loekningar. Geislalækningunum bættist mikill og góður liðsauki þegar radíum fanst og reyndist happa- drjúgt til ýmsra lækninga; það telst til hinna svonefndu geisl- andi (radioactiv) efna, sem geisla frá sér ósýnilegum geisl- um af sjálfsdáðum, án allra ytri áhrifa, svo sem Ijóss eða raf- magns. Til framleiðslu röntgen- geisla þarf hálfspentan raf- magnsstraum; til þess að geta haft um hönd Ijóslækningar, t. d. við berklaveiki, þarf líka raf- magn og ýmsar vélar; orkan sem myndar geislana býr í efninu sjálfu. Tuttugu ár eru liðin síðan radíum fanst. Tildrögin til þess að farið var að leita að því voru þau, að fundist höfðu efni (úr- aníum), sem stöfuðu frá sér ým- islegum geislum. . Eðlisfræðing- um kom þá til hugar að ýmisleg fleiri efni kynnu að hafa geisla- kraft (radioactivitet) þótt ekki væri það kunnugt; hófu þeir nú leit að ósýnilegum geislum og er frægust í hóp þessara vísinda- manna frú Curie, pólsk kona. Hún réðst í það mikla starf, á- samt manni sínum, sem líka var eðlisfræðingur að kanna geisla- kraft allra þektra frumefna og ýmsra jarðtegunda. Rannsókn- ir þeirra hjóna fóru fram í París. Ein jarðtegundin — Pechblende frá Bæheimi — reyndist sér- staklega geislarík. Austurríska stjórain var svo rausnarleg að senda frú Curie eina smálest af þessari dýrmætu mold; frúin komst að þeirri niðurstöðu að í Pechblende myndi vera áður ó- þekt, mjög geislaríkt efni og tókst að finna það. Hið nýja frumefni nefndi hún radíum. Úr heilli smálest af jarðtegund- inni vanst að eins ca. 1,4 úr grammi af radíum. Við radíum- ramleiðslu þarf mikið af kemisk- um efnum, stór húsakynni og talsverðan mannafla; þegar þar við bætist hve örlítið er af radí- um í jarðveginum er skiljanlegt að það hlýtur að vera mjög dýrt efni. Radíum er duft, sem gefur frá sér ósýnilega geisla; tilveru þeirra má sýna og sanna með á- hrifum þeirra á ljósmyndaplötur og ýmislegum rafmagnsáhrifum radíumgeislanna. Fundist hafa þrennskonar radíumgeislar og eru sumir þeirra að ýmsu leyti mjög áþekkir röntgens-geislum, vo er og um áhrif þeirra ápiann- legt hold. Menn komast flj'ótt að raun um að radíum getur verið líkamanum mjög skaðvænt, vald- ið sárum og drepi í holdi, hárlosi o. fl. Prófessor Curie fékk eitt sinn að kenna á þessu; hann bar á sér lítið eitt af radíqm og brendi það á hann sár, sém var lengi að gróa. pað kann að virðast harla ó- trúlegt, að svo skaðvænt efni megi nota til lækninga. pó hefir radíum reynst vel við lækning á krabbameinum og öðrum illkynj- uðum meinsemdum. Ástæðan til þess að radíumgeislarair græða og lækna er sú, að mein- semdir eru mjög næmar fyrir geislum; radium getur því vald- ið drepi í meinsemdinni, án þess að taka heilbrigða holdið, sem næst henni er. peir húðsjúkdómar sem radí- um hefir reynst vel við eru eczem og berklar í hörundi (lupus); ennfremur vörtur, fæð- ingarblettir, ofvöxtur í örum eft- ir skurði og ígerðir o. fl. Valbrá og blóðæxli eru oft til stórmikilla líkamslýta, sérstak- lega í andliti; valda þar að auki sjúklingunum ýmsra óþæginda. Radíumlækning tekur langsam- lega fram öllum lækningaaðferð- um við þenna sjúkdóm og er stundum sú eina lækning, sem framkvæmanleg er. Valbráraar hverfa oft eins og dögg fyrir sólu; örin slétt og falleg, stund- um vart sjáanleg. í byrjun bar það stundum við, að örin spiltust1 eftir á af ýmsum litarbreyting- um; en nú hefir radíumlæknun- um tekist að bæta litina sVo, að slíkt á ekki að þurfa að eiga sér stað, ef rétt er að farið. Mest er um vert að radíum hefir reynst læknunum vel við krabbamein og sarkóm, sem er álíka illkynjað mein og krabba- mein. Fæstir geta gert sér í hugarlund hve óendanlega mikl- um þjáningum þessi mein valda og hve marga þau leggja í gröf- ina, stundum á unga aldri. peir eru ekki allir rosknir menn, sem sýkjast af krabbameini'; það er ekki fátítt að menn og konur um þrítugt taki þenna sjúkdóm og sarkóm verður oft bömum að fjörtjóni. pví miður er ekki hægt að gera sér glögga grein fyrir hve mikið er um krabba- mein á íslandi; ársskýrslur um sjúkdóma og dauðamein hér á landi hafa sem sé ekki verið birtar síðustu sjö árin. Eg hygg þó að óhætt megi fullyrða, að krabbamein sé eins tíður sjúk dómur hér og á Norðurlöndum. Skurðlæknarnir hér í Reykjavík hafa árlega til meðferðar marga sjúklinga og á Röntgenstofunni leita líka ýmsir þeirra lækninga. Skurðlækningum við illkynj- uðum meinum er þannig Varið, að oft er ókleyft að komast fyrir meinið með uppskurði; þegar svo er ástatt eiga sjúklingar sér enga bata von hér á landi. Af þeim sem skomir eru batnar að eins nokkrum minni hluta. Röntgen- geislár geta oft bætt talsvert úr, en ýmsar ástæður eru til þess að miklu siður er hægt að koma þeim við en radíumgeislum, þeg- ar um innvortis njpin er að ræða. Radíumgeislunum hefir fleygt mikið iram síðustu 3-4 árin: læknamii vita nú hve mikill geislaskamtur á við sjúklingana og þeim hefir lærst að skilja þá geisla frá, sem sjúklingunum eru hættulegir og tefja fyrir Iækningunni. Ennfremur hafa Iæknarnir nú tök á að koma radíum fyrir á viðkvæmum stöð- um líkamans, en slíkt var í byrj- un radíumlækninganna miklum erfiðleikum bundið. Með ýms- um aðferðum má t. d. koma radíum fyrir í kokinu eða við tunguna, án þess að það valdi sjúklingunum verulegra óþæg- inda og getur það legið þar jafn- vel heilan sólarhring og sent frá sér sína græðandi geisla. í þessu efni verða nýjar framfar- ir með ári hverju. Radíum er notað við lækning á krabbameini ýmist undan eða eftir skurð, eða þá algjörlega út af fyrir sig; mikla áherzlu leggja þó flestir geislalæknar á að nota jöfnum höndum radíum- og röntgen- geisla. Útvortis krabbamein eru auð- vitað viðráðanlegust; sérstak- lega hefir andlitskrabbi reynst næmur fyrir geislunum; fyrir- tak er radíum ef krabbinn er í námunda við augnalokin eða á þeim; það er oft ókleift að skera nema augun bíði tjón við það. En hvorki radíum né röntgen- geislar gera augunum mein og örið eftir meinið verður slétt og mjúljt. Krabbamein í koki og á tungunni er vel fallið til radíum- ækninga; sömuleiðis krabbamein í brjóstinu og víðar. Mesta eftirtekt hefir vakið sá árangur, sem fengist hefir við radíumlækning við meinum í móðurlífi og endaþarmi. Síð- astliðið sumar birti prófessor Gösta Forssell, helzti geislalækn- irinn á Norðurlöndum, skýrslu um árangurinn af þessum lækn- ingum á Radiumhemmet í Stokkhólmi. Konur með krabba- mein í móðurlífi eru einhverjir ógæfusömustu sjúklingamir sem læknanna leita. Sjúkdómnum eru oftast- samfara þjáningar, máttleysi og blóðlát og rensli úr meininu, á stundum svo daun- ilt að konuraar geta tæplega haft umgang við fólk þótt heils- an leyfi það að öðru leyti; þær missa vinnuþol og kjark og vita oft hvert stefnir. Morfínið er oft þeirra einasta líkn. Sjái skurð- læknamir sér ekki fært að skera, er ekki hér á landi um neitt að gera nema bíða dauðans. Sé nokkur leið að komast fyrir meinið með hnífnum, ei; gerður uppskurður og telst svo til að skurðlæknunum takist að lækna að fullu hér um bil fjórða hvera sjúkling, sem skorinn er upp. Hinar konurnar deyja vegna þess að meinið tekur sig upp aft- ur eða af afleiðingum skurðsins. Ástandið er þá í stuttu máli svo vaxið, að þrátt fyrir stór- kostlegar framfarir, sem orðið hafa í skurðlækningum er ekki lagt upp að skera nema meinið sé í byrjun og þótt skorið sé er batavonin ætíð mjög óviss. Mikla eftirtekt hefir það því vak- ið meðal lækna, er jafn ágætur læknir, sem pró. Forssell birtir þann fagnaðarboðskap, að með radíum megi lækna að fullu kon- ur með krabbamein í móðurlífi þótt komið sé á svo hátt stig, að ekki sé unt að skera. Enn fremur að bæta megi stórkostlega þján- ingar þeirra sjúklinga, sem ekki fá fullan bata. Prófessor Forssell er mjög á- byggilegur og gætinn læknir og vísindamaður. Hann hefir ekki árætt að taka til radíumlækninga aðra sjúklinga en þá, sem skurð- læknar hafa vísað frá sér eða þær konur, sem færst hafa und- an uppskurði; með öðrum orð- um, erfiðustu og vandamestu sjúklingana. Radíum hefir samt sem áður getað bætt þjáningar þeirra allra og þriðjungur þeirra ! verður algerlega laus við þján- ingar; blæðingar og daunilt rensli úr fæðingarveginum batn- ar flestum sjúklingunum að ein- hverju leyti og sumum algerlega. pótt ekki væri frá meiri á- rangri að segja, mætti telja mikla bót að radíum lækning- unni. En hér við bætist að rúm- lega þriðjungur þeirra sjúklinga, sem ólæknandi voru taldir með uppskurði — m. ö. orðum dauða- dæmdir — hafa fengið fulla heilsu og vinnuþol. Að vísu eru að eins liðin 2—3 ár síðan sjúkl- ingarair fengu aftur heilsu sína, svo að verið getur að hjá sumum þeirra verði batinn ekki varan- legur. Próf. Forssell er þó von- góður um varanlegan bata. Svipaður árangur fæst af radí- um lækning á krabbameini í endaþarmi og á ýmsum öðrum stöðum líkamans. Sumir helztu skurðlæknarnir ytra eru jafnvel hættir að skera, þó þess sé kost- ur, þeir bera meira traust til radíumlækninganna. tRadíum er, eins og fyr var getið afskaplega dýrt efni. Á Norðurlöndum hefir radíum stofnunum verið komið á fót — í sambandi við Röntgen-stofnan- ir — fyrir milligöngu og fram- takssemi efnamanpa, sem lagt hafa fram fé til þess, að kaupa radíum og til starfrækslu lækn- inganna. Ríflegan styrk hafa radíumstofnanimar fengið af opinberu fé, sérstaklega hefir sænski ríkissjóðurinn verið ör- látur við Radiumhemmet í Stokk- hólmi, sem fékk 200 þús. krónur árið sem leið, til þess að bæta við radiumforðann. f Kristjaníu er radíum til á ríkisspítalanum, og þar að auki lítið eitt, sem er eign sérstakra manna. f átavanger er sömuleiðis radíumstofnun. Danir hafa myndað stórt radíum félag, sem hefir radíumstöðvar á 3—4 stöðum í Danmörku. Vér fslendingar eigum ekkert radíum; til þess að koma á fót fullkomnum lækningum í Rvík mundi þurfa að kaupa radíum fyrir 120 þúsund krónur. Eg geri ráð fyrir að eftirleiðis muni ýmsir sjúklingar hér á landi leita sér radíumlækninga ytra. Hjálp sú, sem veita má með radíum sjúklingum með ill- kynjuð mein o. fl. sjúkdóma, er svo mikil, að læknamir hljóta að ráðleggja sjúklingum, sem kring- umstæður hafa til, að fara utan. Sem geta má nærri hljáta þó flestir að fara varhluta af radí- umlækningum meðan radíum er ekki til hér á landi. pað er sárt að sjúklingarnir skuli þurfa að fara svo góðrar hjálpar á mis, af því að þeir eiga heima á íslandi. Gunnlaugur Claessen. —ísafold. Stephan G. Stephanson Sauðárkrók 12. ág. 1917). I. Sumarið í heiða högum hefir á strengjum margt af lög- um, og kyrðin yrkir óð sinn hljóð. Vetur kveður vísu á hjarai, vögguljóðin sínu bami. — Náttúran er landsins ljóð. — ómblær ljóðs í öilum löndum er frá þeirrar móður hönduní, og uppkveykjan að allri glóð. Mannsins vit og mannsins hjarta mótar hennar svarta og bjarta, —við erum hennar hold og blóð.— Væringinn í Vesturheimi, von er að þig langsýnt dreymi, þú átt víða vað og slóð. Hver er svipurvkvæða þinna? Canada og fsland finna öfl sín þar hjá einni þjóð. Kæra skáld, í leiknum ljóðum lífið kvaðstu; á báðum slóðum inst og næst til yzta hrings kærleiksband í kvæðasnilli klofnrar þjóðar barstu á milli (Austur og Vestur-íslendings). ísland þakkar yndisljóðin, andvökunnar sterku-hljóðin, óbrotin log þúsund þætt. Finst þar á sé fossabragur, fjallalækur tær og fagur segir þau af sinni ætt. Eins af léztu orðin banda ádeilumar margra landa. Tókst þér efnið yzt og f jær. ísland vill þar ekkert missa, uppáhald er “Díkónissa” * og “Bandinginn” er barmi nær. II. Skagafjörður, fjöllin háu, fossinn, grundin, blómin smau heimta þig að hjarta stað. Drangey þrýstir þökk á steininn, þakkar fyrir högna sveininn — ljúft er henni ljóðið það. Lynghríslan í dæludrögum, drotningin í fjallahögum óskar að vera ein með þér; hún vill bjóða hríslu arminn, hún vill hvísla inn í barminn ljóði, sem að líkist sér. Burt úr hófi, burt úr glaumi búa vill hún þig 1 draumi upp í heiðasalinn sinn, burt frá skrafi og skála-ræðum— skiftu á því og lækjarkvæðum — bera þau í barminn inn. Komdu sæll í fjallafriðinn, fang á sól og morgun-kliðinn. Legðu eyra að landsins söng. pað eru ómar æsku þinnar, og íslenzkustu tilverunnar. pú hefir munað þennan söng. Manstu Iíka mánann glaða móðu kvöldsins bláa vaða — yfir hvítri, kaldri slóð. — práði ljós í langrökkrinu, lék sér úti í.tunglskininu, ungur sveinn og orkti ljóð. Hér eru vorljóð vöggu þinnar og vetrarþytur íslenzkunnar. Hér er gamla grundin þín. Svipuð eru skýjaskautin. — Skeð getur að einhver lautin geymi enn þá gullin þín. Sveitin þín í sumarljóma syngur kvæði milli blóma, stiltu þau við strenginn þinn. Hún vill gefa blóm í barminn, brosið leiða yfir hvarminn, og sjá þar djúpa dráttinn sinn. Veit ’ún þegar haustið heiðir heldur þú á vesturleiðir. Gestur ert þó ekki hér. Heima bæði úti og inni ertu hjá ’henni móður þinni. Og ’ún horfir eftir þér. Friðrik Hansen. —Tíminn. Viðauki Við a'flsÖKii séra Jóns Gnðmundssonar; mcira um lirakningsferð lians yfir Holtavörðulieiði, veturinn 1810 og vís- ur úr ljóðabréfi, sem liann orti tii unnustu sinnar þegar hann var á Grenjaðarstað. Úr bréfi frá Haraldi Péturssyni, Milton. Kæri pqrleifur minn! Nú skal eg segja þér dálítið nákvæmar frá þessari hraknings- ferð, eins og eg get bezt, því hvorugur okkar efast um sann- sögli séra Jóns, og minni mínu frá þeim tíma verð eg að treysta nokkuð. Eg er fastur á því að það væri á þriðjudag, að séra Jón og tveir menn með honum lögðu á heið- ina, eins og segir í vísunni: “höldar þrír í flokki”, tveir Jón- ar, Jón Guðmundsson nærri 26 ára gamall, hinn rétt um tvítugt. þriðji maðurinn hét Hallur, full- orðinn að árum, en fremur dauf- gerður og þunglyndislegur. Veð- ur var gott og gangfæri líka. Munu þeir nafnar hafa gengið röskann, en sá þriðji vildi halda sig einann og verða á eftir, svo hinir urðu að bíða hans öðru hverju. Yfir sjálfa heiðina kom ust þeir klakklaust og áttu að eins skamt til bæjar, þegar á þá gerði hríð og nótt. Sáu þeir félagar þá að ekki var til neins lengra að halda, hvort þeir gátu gert sér snjóskýli nokkuð, man eg ekki, en bæði höfðu þeir með sér matarbita, sem þeir neyttu fyrstu málin og vörðust svefni með glímum og aflraunum, líkt og þá tíðkaðist með skólapiltum. priðji félaginn vildi engann þátt í því taka, heldur lagðist hann fyrir eða gekk um gólf í hægð- um sínum; hann dó á þriðja degi, frá því þeir hættu göngunni. Alt af sagðist séra Jón muna hvað nafni hans hefði verið harð- neskjulegur, næstum því illúð- legur, þegar hann horfði móti hríðinni og taliði máské ekki sem bezt til hennar á stundum. Pó hríðin væri dimm og áköf, sem þeir félagar höfðu við að stríða, hafði frostharka ekki verið svo mikil, fyrr en seinni part föstudagsnætur, að fór að rlofa til í lofti. pegar fór að birta af degi, hafði Jón yngri (eg hefi gleymt föðurnafni hans og heimilisfangi) gengið á hæð nokkra skamt í burtu og sá þá bæ örskamt fram undan, þar sem þeir höfðu borist fyrir. Séra Jón hafði sofnað, en áleyt sig lítt eða ekki kalinn; hörkuðu þeir sig nú upp og komust til bæjarins, þó ■sjálfsagt hafi gangan erfið verið Afleiðinganna af útivist þeirra nafna hefir áður verið getið. Eftir að séra Jón var gróinn sára sinna, sagðist hann einu sinni hafa séð þennan þrauta- bróður sinn. Mikið sagði hann, •að hann hefði þá viljað taka sér vel. Allur harðneskj usvipurinn var horfinn af honum, en að eins blíða og ástúð komin til baka. Litlu seinna ihafði sá Jón farið eitthvað út í lönd og ekki komið til fslands framar, svo séra Jón vissi til. úr öðru bréfi. Sandridge, Man. 14. feb. 1914. Herra porleifur Jackson, Winnipeg. Kæri herra! Eg hefi ánægju af því, sem þú í Lögbergi, segir frá séra Jóni Guðmundssyni, þó eg sé ekki neitt skáld sjálf. pað rifjaðist upp fyrir mér vísan “þó Grenjaðarstaður” o. s. frv., og fleiri vísur úr því sama ljóðabréfi, til stúlkunnar hans séra Jóns, sem sú vísa er úr, sem eg leyfi mér hér með að senda þér mér til gamans. Haliar- ljóma -foldin fín. frið og gleði hljóttu, allan sóma, en enga pin, yndisfróma stúlkan mín. j pó eg vífum þóknanlig þylji sjaldan kvæði, elskan drífur áfram mig af öllu lífi að kveðja þig. Ef að brestur óðarskrá, alt sem prýða kynni, vona eg þess og vænta má veginn bezta færir á. pó Grenjaðarstaður o. s frv. á Nýársdag í vetur. (Skáldið á við nýársdag á Grenjaðarstað. Sálarfræði brátt til bjó býtti tilheyrendum, engum gæðum af eg dró, orgaði bæði og þvætti nóg. Sára mæði fljótt eg fann, frekum hósta meður, sjúkdómsæði eykur bann allan þræðir líkamann. Vinsamlegast og með virðingu Guðrún Sveinungadóttir.

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.