Lögberg - 26.09.1918, Side 2

s
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 26. SEPTEMBER 1918
Sambandslagafrum-
varpið íslenzka.
Eftir Jón Jónsson frá SleCbrjót.
Frumvarpifi nýja um samband Is-
lands og Damnerkur, hefir orfiifi aö
all-miklu umræfiuefni í vestur-íslenzk-
um bkjfium. Eg er einn af þeim, sem
tel vel vifi eiga afi Vestur-lslendingar
ræöi þafi mál, og eg vil taka undir
með ritstjóra Lögbergs og óska þess
afi þeir sem láta sig þetta mál nokkru
varfia, láti í ljósi skofiun sína, hvort
sem hún er mefi efia móti frumvarpinu
Þegar umræfiurnar urfiu hér vestra
um “Uppkastiö" 1908 var þaS af ýms-
um heima tekiS mjög illa upp, og
ýmsir köllufiu það slettirekuskap af
þeim er “flúifi hefðu land”, aö vera
að hlutast til um málefni íslendinga
heima. Mér fanst þessi skofiun ís-
iendinga heima ekki sanngjörn, því
þessar umræður sýndu að Vestur Is-
lendingar báru hag íslands íyrir
brjósti, eins og þeir hafa sýnt imötgu
fleiru, og umræfiur um þetta nýja
sambandsfrumvarp sýna að jafnvel
voSavifiburSir heimsstyrjaldarinnar,
hafa ekki hrakiö úr hugum V.-íslend-
iuga umhugsun um hag íslands.
Mig langar til að “leggja orS í belg”
um frtmwarpifi nýja, þó eg verSi að
játa þaS, aS 15 ára fjaryera frá ís-
landi gjöri mér örðugt aS ræSa þetta
mál af þeirri þekkingu, sem eg ósk-
aSi. t>ó eg hafi eftir megni reynt aö
gjöra mér ljós aðal-atriSin í fram-
sóknarbaráttu íslendinga, þá skortir
niig bœfii bækur og blöfi til þess afi
vera nógu kunnugur Islandsmálum í
einstökum atrifium. Á þaS einkum
viS þaS er gjörst hefir siSustu árin.
Eg vil því fyrirfram bifija lesendur
afsökunar á því ef eg fer ekki rétt
meS einstök atriSi, og mun fúslega
taka vel öllunt rökstuddum leifirétt-
ingum.
Eg heyrði einu sinni á skotspónum
eftir 1908, aS einn af merkustu mönn-
um heima hefði sagt þafi væri hlægi-
legt aS sveitakarlar skyldu leggja út
í að dæma um “miUirikja-samninga”.
Þaö er góSur drengur og v'itur sem
mæiti þessi orfi, en í þaS skipti réfii
orfium hans of mikiis flokkshiti. Slík
ummæli fæla mig ekki frá því aö
segja mína skoðun um þetta nýja
frumvarp. Vifi, sem höfum tekiS til
máls um þaS -hér vestra, gjörum ef-
laust ekki kröfu til aS vera ríkisrétt-
arfræSingar. En afial-atrifiin í ríkja-
samningujm, eins og öSrum almennurti
málum, eru ekki undanþegin dómi
heilbrigfirar skynsemi, gjörum vifi
kröfu til aS hafa meira og minna og
nokkra þekkingu á aðdraganda þeim
og atvikum, er þvi hafa valdiÖ afi
sambandlagafrumvarp þetta er til
orfiifi.
Ejg var einn í þeirra tölu er andvíg-
ur var “Uppkastinu” 1908. Og eg
hefi ekki breytt skofiun minni um þaS.
Eg mundi vera því enn andvígari nú
En eg tel þetta nýja frv. hafa svo
mikla kosti fram yfir UppkastiS 1908
að hefSi eg nú veriS búsettur á Is-
landi, þegar alþýfiu atkvæfii verfiur
greitt um þafi, mundi eg hafa geffi
atkv'æSi mitt meö því, þó eg neiti því
ekki afi ýmsákvæfii eru í því sem eg
hefSi kosiö afi verifi heffiu á annan
veg.
Fyrir þessari skofiun minni vil eg
reyna aS færa nokkrar ástæfiur.
ASalkostur þessara nýju sambands-
!aga er afi minni skofiun sá, afi Danir
hafa meS þeim skýlaust viðurkent,
að Island sé frjálst og fullvalda ríki,
og viðurkent rétt Islands til að sýna
fullveldi sitt með því að hafa sér-
' stakan fána. Og Danir hafa skuld-
bundið sig til að auglýsa það öllum
þjóðum að Island vœri fulvalda ríki,
og vildi varðveita oevarandi hlutleysi
sitt á ófriðartímum, jafnt hvort Danir
œttu í ófriði cða ekki.
Islendingar hafa því skýlaust feng-
ið aðalkröfur sínar uppfyltar. I>ær,
er þeir báru fram á Alþingi 1909, er
þeir neitufiu uppkastinu frá 1908—og
kröfur þær er þeir báru fram á alls-
herjarfundi á Þingvöllum 1907.
ÖII ákvæfii frumv’arpsins, nema um
konungssambandiö, eru uppsegjan-
leg eftir 25 ár, og i þeim flokki eru
öll þau kvæfii, er mótmælum hafa §ætt
hér vestra.
I nýja frumvarpinu er margt ákvefi-
iö skýrar en í frumvarpi Alþingis
1909, og sumt af þvi a. m. k. get eg
ekki betur séfi en sé íslandi í hag.
T. d. er í nýja frumvarpinu íslend-
ingum veittur réttur til, ef þeir vilja
nota hann, afi hafa mann úr sinum
flokki í utanrikisráfiuneytinu danska
til aS halda þar fram málstafi íslend-
inga. Sömuleifiis er Islendngum veitt-
ur réttur til afi fá tilnefndan sendi-
herra efia ræSismanrt úr sínum flokki
þar sem Danir hafa engan haft, ef Is-
lendingum sýnist þafi þörf. Og einn-
ig mega Islendingar krefjast þess, afi
hafa mann úr sínum flokki vifi sendi-
sveitir og ræfiismannaembætti, ef
þeim þykir þess þörf. — Alla þessa
menn á !aö launa af íslensku fé, svo
þeir a?ttu ekki afi vera Dönum háöir
launanna vegna. Auk 'þess er í frum-
varpinu vifiurkendur réttur íslend-
inga til afi “senda úr landi sendimenn”
eins og þeir hafa gjört á strífistímun-
um. ÖIl þessi ákvæöi, ef þau verfia
notufi, get eg ekki betur scö en trvggi
mikiS betur en v'eriö hefir rctt og á-
hrif íslendinga í öllu því er ísiand
varfiar í utanríkismálum. c. d. í verzl-
unarsamningum, sem munu verfia
þýöingarmestu utanríkistnáleíni Is-
lendinga í framtífiinni. Hið eina,
sem eg hefi tekifi eftir afi þetta nýja
frumvarp fer skemra en frumvarp
Alþingis frá 1909, er um veifiiréttinn
í landhelgi. 1 frumvarpi Alþingis
1909 er svo ákvefiifi afi Danir hafi
þann rétt afieins meöan þeir fram-
kvæma landhelgisvamirnar. Um
Þegnréttinn er í frumvarpi Alþingis
1909 svohljóöandi ákvæfii: “Danir
heimilisfastir á íslandi njóta fulls
jafnréttis viS íslendinga, og íslend-
ingar í Danmörku, heimilisfastir,
jafnréttis viS Dani.” Eg veit ekki
hvort eg skil rétt greinina um ríkis-
borgararéttinn í nýja frumvarpinu.
En eg skil hann þannig, afi til þess afi
öölast ríkisborgararétt á íslandi þurfa
Danir aS setjast aS og VerSa búsettir
á íslandi. En ef þeir setjast þar afi,
fá þeir þegar sömu réttindi og íslend-
ingar, í staö þess afi þurfa afi hafa
verið ]>ar búsettir í 5 ár, eins og nú
munu vera lög á Islandi um útlend-
inga. Styfi eg þessa skoðun mína viS
þaS, aS þar sem á eftir er rætt um
landhelgisveiöina, er þaö tekifi fram
aö allir þegflar Danakonungs hafi
þann rétt, hvar scm þeir eru búsettir.
Þafi eru þessi tvö ákvæöi, sem mest-
um mótmælum hafa sætt hér vestra,
og eg neita því ekki að eg hefði kosiö
að þau hefðu verÖ á annan veg. Þó
eg ekki leggi svo mikla áherzlu á þau,
aS eg hefði viljaö greifia atkvæöi á
móti frumvarpinu þess vegna, heffii
eg nú verið íslenzkur borgari. HvaSa
ástæfiu eg hefi fyrir því, mun eg sífi-
ar víkja a'ð. Þessi ákv'æöi um þegn-
réttinn og landhelgisveiöina hygg eg
sé enginn nýr réttur, og þafi er því að
minni hyggju ónákvæmt aS orfii kom-
ist, aö Islendingar hafi nú veitt Dön-
um þenna rétt til afi fá fullveldisviö-
urkenninguna. Danir hafa altaf haft
jafnrétti við íslendinga til afi reka at-
vinnu á íslandi. Þafi ,sýna dönsku
verzlanirnar. Og því til sönnunar
skal eg geta þess, aö fyrst þegar hinn
alkunni L. Zöllner, sem er enskur
borgari i Newcastle, byrjaöi aö hafa
fasta verzlun á íslandi, þá fékk hann
afi nafni til danskan kaupmann í fé-
lag með sér og verzlunin gekk undir
hans nafni. Ef minn almúgamanns-
skilningur um ríkisborgararéttinn er
réttur, þá verfiur nú réttur Dana til
ifinafiar- og verzlunarfyrirtækja þar
bundinn þvi afi þeir búsetji sig. A8
Danir komist inn á Alþingi fyrir þetta
ákv’æSi, sýnist ekki hætta miki'I, ef
eftir reynslunni skal dæma. I stjórn-
arskrá Islands 5. jan. 1874 (1S. gr.)
er eitt af skilyrfiunum fyrir afi vera
kjörgengur til Alþingis þafi, “afi hafa
verifi búsettur i löndum þeim í Norfi-
urálfunni, er liggja undir Danaveldi”
Danir hafa þvf gífian 1874 veriö rétt
bærir til þess afi bjófia sig fram til
Alþingissetu, og þó hefir enginn
danskur mafiur gjört þafi enn í dag.
(íslendingar búsettir í Danmörku hafa
gjört það, eins og kunnugt er. Aft-
ur er kosningaréttur bundinn við bú-
setu, mefi kosningalögúnum islenzku.
Afi Danir nái undr sig yfirráfium
fossanna á Islandi, fyrir þetta ríkis-
borgaraákvœði, sýnist mér ekki svo
hættulegt, því þó eg hafi ekki vifi
hendina núgildandi fossalög Islands,
þá ætla eg mér sé óhætt afi fullyrfia
afi í þeim séu ákvæfii um afi Danir
hafi engan meiri rétt en afirir útlend-
ingar til afi eignast fossana. Og nú
er þafi í vændum afi samin verfii ný
lög um fossana, eftir ítarlegan undir-
búning, og er Islendingum í lófa lag-
ifi afi setja í þau þafi ákvæfii afi eng-
inn, hvorki íslenzkur né danskur,
geti haft eignarumrráfi yfir fossum
á Islandi nema hann sé búsettur í
landinu, og saima ákvæfii ætti afi vera
hægt afi gjöra um allar iðnafiar- og
verzlunarstofnanir á Islandi. Og er-
lendir auömenn, sem vildu setjast afi
Islandi^ ættu sízt í augum Canada-
mana, afi vera neitt hræfiilegir gestir.
Eg hefi bent á þessi atrifii til þess afi
sýna afi þau eru ekki eins ægileg eins
og sumum kunna afi sýnast þau í fljótu
bragöi, þó afi bæfii eg og fleiri heffiu
kosifi afi þau heffiu verifi á annan veg.
Sama er afi segja um landhelgis-
veifiina. Danir hafa flestum þjófium
minna notafi sér fiskiveiSar umhverf-
il Island. Og eftir reyslunni afi
dæma, mun varla í bráfi vera afi óttast
yfirgang þeirra i þeim efnum.
Eitt atrifii, sem taliö hefir verifi
“glappaskot” af íslenzku nefndar-
mönnunum, er afi láta hæstarétt hafa
dómsvald í íslenzkum málum. Mér
finst nærri glappaskot afi koma fram
mefi þessa aöfimslu. Fyrst er þafi,
afi þetta ákvæfii er alveg samhljófia
kröfum Alþingis 1909, og svo fylgir
þessu ákvæfii þaS, afi þetta er afi eins
þangafi til Islendingar setja sjálfir
hæstarétt á Islandi. t>að geta þeir,
ef þeir vilja, þegar á necsta Alþingi.
Eg er óviss um, ef þetta atrifii heffii
veriö boriö sérstakt undir alþýfiuat-
kvæöi á íslandi, hvort leggja ætti
niður hæsta rétt, sem íslenzkan dóms-
stól, fyr en hæsti réttur kæmi á Is-
landi, afi þafi heföi verifi samþykt.
Meiri hlutinn mundi hafa óskaS afi
dómstólarnir væru þrir, til trygging
ar réttlátari dómi.
En þó eg hafi reynt afi sýna fram á,
afi þéssi ákvæfii væfu ekki eins hættu-
leg og í fljótu bragfii virtist, þá er eg
samdóma ritstjóra Lögbergs í því, afi
Islandi stafar hætta af útlendu aufi-
valdi, einkum nú á þessum timum,
þegar nýjar framtiöarhoríur cru afi
myi’dast á íslandi, og ný iðnafiarfyr-
inæki afi risa upp. Sú tilfinning er
Tka, sem betur fer, vakandi á ís-
iandi. Og vil eg því til sonnunar
benda á mjög vel ritaða grein í
“Tímanum” 20. júli s. 1., þar sem hinn
ungi og efnilegi ritstjóri þessa nýja
alþýfiublaös bendir alvarlega á þaS í
hverri hættu smáþjóðir séu staddar,
afi stærri og ríkari þjófiir innlimi þær
jjárhagslega. Og bendir hann rétti-
iepa á það, afi fj írhagsleg innlimun
si miklu hættulegii heldur-eninnlim-
ur.arákvæöi, sem skýrt séu skráfi i
þjóSasamnngum. Fyrir þessari hættu
þurfa íslendingar aS vera á verði,
tkki sízt nú, þegar stórmál, eins og
um notkun rafmignsins i fossunum,
járnbrautamál o. f 1., eru afi komast á
dagskrá þjófiarinnar — mál, sem auS-
sjáanlega komasi ekki i framkvæmd
í bráfi, nema út’e-it aufimagn sé á ein-
hvern hátt notafi, en sem eru svo mik-
iís verS fyrir fi'iniför þjó'Sarinnar, afi
Vau þola ekki lang* bifi.
Enn, er þaS eitt í frumvarpinu, er
mótmælum hefir sætt hér vestan hafs.
Þafi eru ákvæfiin um afi reikningsmál
landanna séu útkljáS, mefi þvi afi Dan-
ir borgi sina miljónina til hv'ors há-
skólans, á íslandi og í Danmörku.
Hefir svo verifi að orði kveöifi um
þafi, aS íslendingar hafi gefiö danska
háskólanum miljón. ViS þetta er nú
þaö aö athuga, aS krafa Islendinga í
frumvarpi Alþingis 1909 var aðeins
um l/i rniljón. Danir hafa því slak-
aS .hér til og bætt viö hálfri miljón.
Allir sannir íslendingar munu fagna
því, aö “tillagiö” frá Dönum sé falliö
úr sögunni. ÞaS hefir svo oft verifi
notafi hjá öfirum þjófium, sem lítt
þekkja til íslandsmála, til þess afi
koma þvi orfii á afi íslendingar væru
ölmusumenn Dana. Háskóli íslands
er enn af vanefnum gjör afi ýmsu, þar
á mefial aS þar er engin verkfræöis-
kensla. Og má á þafi benda, afi i vor
eS var fóru aöeins átta stúdentar frá
íslandi til Kaupmannahafnarháskóla
©g allir til aö læra verkfrœði. Mefi
dálitilli gófigimi má því telja þenna
styrk, sem einnig á aS vera til afi
styrkja vísindarannsóknir, sem v'ott
þess afi Danir vilji nú breyta brófiur-
lega viö íslendinga, til aS bæta dálít-
iö upp fyrir alla harfistjórn og fjár-
drátt. Og jafnframt til afi halda uppi
andlegu sambandi milli þjófianna,
enda hafa merkustu mienn Dana oft
vifiurkent þafi, afi Danir eigi íslend
ingum mikifi aö þakka andlega (fom-
bókmentirnar). Hér sem oftar reynir
á þafi afi íslendingar hafi nógan
sjálfstœðismetnað. Reynslan sýnist
benda á þafi, aS danski háskólinn
dragi mefi ári hverju færri nemendur
frá háskóla íslands. Sífian áhrif ís-
lenzka háskólans á mentastefnuna
landinu fór afi aukast.
Þegar dæma skal réttilega og sann-
gjarnt um þjóSasamning eins og
þenna, verfiur aö gæta þess, hver er
afistafia hlutaðeigandi þjófia til þess
afi skilja rétt hverjar hafa veriS hvat-
ir þær, er ráfiið hafa samkomulaginu.
íslendingar hafa hingaS til ekki farifi
lengra í kröfum sínum en afi heimta
afi þeir \æru vifiurkendir sem full-
valda þjófi, jafnrétthá og DanÍT, og
mega sýna fullveldi sitt öllum heimi
mefi því aS hafa sérstakan ríkisfána—
sem tákn um fullveldi Islands. Dan-
ir hafa altaf neitafi þessu, talifi þafi
sundurlimun rikisins. En nú hefir
rás vifiburfianna snúist þannig viS, afi
Danir senda fjóra meðal sinna beztu
manna heim til Islands, til afi semja
vifi íslendinga, og veita þeim vifiur-
kenningu á öllum afialkröfum þeirra.
Hér var því ekki nema um tvent aS
gjöra fyrir íslendinga, annafihvort afi
falla frá sínum fyrri kröfum og
heimta skilnafi, efia þá afi semja brófi-
urlega, taka i höndina, sem rétt var
fram óvanalega undirhyggjulítifi og
brófiurlega. Enginn, sem lítur sann-
gjamlega á þetta mái, mun geta neit-
aS því, afi Danir hafa slakafi mikifi
meira til en íslendingar í þessum
samningi; og Islendingar hafa haft
vafiifi fyrir nefian sig, afi öll þau at-
rifii, er þeir hafa slakafi til um, eru
uppsegjanleg eftir 25 ár. Þafi er
stuttur tími í Hfi þjóðanna, og eg er
fyrir mitt leyti sannfærfiur um þafi,
aS ef þetta samband getur ekki bless-
ast á þessum 25 árum, þá verfia ís-
lendingar, eftir þann tíma, miklu bet-
,irr þroskafiir en nú til afi verfia lýfi-
veldi. Þeir hafa nú öfilast miklu
meiri reynslu í vifiskiftum vifi afirar
þjóöir, sem fullvalda ríki, og hafa
eignast miklu meira fjármagpi til afi
standa straum af fullkomnu lýfiveldi.
En hverjar hafa nú verifi orsakir
þess afi Danir voru sVo samningsfús-
ir og eftirgefanlegir hjá því sem áfiur
var? Og hversvegna tóku Islend-
ingar ekki skrefið fult og heimtuöu
skilnafi? Um þafi geta verifi skiftar
skofianir. Eg fyrir mitt leyti er ekki
í neinum vafa um þafi, afi áhrif hinna
Norfiurlanda þjófianna, Norfimanna
og Svía, hafi ráfiifi hér miklu um.
Þeir hafa ætífi verifi því hlyntir, afi
íslendingar >t8u fullvalda þjófi.
Strifishörmungarnar hafa orfiifi til
þess afi Norfiurlandabúar, Svíar,
Norfimenn og Danir, hafa lagt alt
kapp á afi treysta samhaldsböndin sín
á milli, og Svíar og Norfimenn hafa
alls ekki ihaft þafi í lágmælum afi ís-
lendingar ættu afi verfia fjórfia þjófiin
í því sambandi. Og mikifi umtal hef-
ir um þafi verifi afi treysta þessi sam-
haldsbönd betur afi strifiin,u loknu.
Þafi er þetta, sem eg ætla afi hafi haft
áhrif á Dani; þeir hafi séfi sinn kost
beztan afi vifiurkenna Island sem full-
valda ríki. A íslendinga mun þetta
líka hafa haft áhrif. Þeir hafa séfi,
afi þafi hefir kostafi ýmsar smáþjófi-
ir bæfii fé og fjör sona sinna, afi berj-
ast fyrir því afi fá rétt sinn vifiur-
kendan, og þótt þvl viðurhlutamikifi
aS neita því að ísland væri viSurkent
fullvalda ríki, þegar þeir áttu þess
kost á friSsamlegan hátt. Enginn
mun neita því, sem til þekkir, aS Is-
Iendingar eru meira bundnir andleg-
um böndum vifi Norömenn, Svía og
Dani, heldur en afirar þjófiir. Auk
þess sem þær eru allar bundnar hver
annari gömlum og rótgrónum vifi-
skiftaböndum. Stórveldin Bretar og
Bandaríkjamenn, sem nú berjast til
afi yfirbuga hervaldsrétt Þjófiverja,
hafa lýst yfir því hvafi eftir annafi,
afi þær væru afi berjast mefial annars
til aS vernda rétt smáþjóöanna, og afi
hinn eini eðlilegi grundvöllur ríkja-
skipunar vœri sá, er skyldlciki og and-
leg bönd sköpuðu. Þetta ætla eg lika
aö hafa haft áhrif á mál þaö, er hér
er um afi ræða.
Og þó einhver ákvæSi samnings
kynnu aö orka tv’ímælis, þegar til
framkvæmda kemur, verfiur aö gjöra
ráfi fyrir því aS .íslendingar verfii
vakandi á verði um rétt sinn, ekki sifi-
ur eftir aS þeir eru fullvalda þjófi
oröin. Ef þeir verða þafi ekki, þá
.sýnir þafi að þeir eru ekki fullveldinu
vaxnir enn.
InnanlandsástæSur munu lí'ka hafa
ýtt aS því afi íslendingar gengu afi
samningnum. öllum, sem nokkurn
gaum hafa gefifi málum íslands, er
þaS ljóst, afi sambandsmáldeilan vifi
Dani hefr skapaS óþolandi sundrung
mefi þjóðinni. Stjórnmálaflokkar
hafa myndast í landinu aöeins bygfiir
á sundurleitum skofiunum á stjórnar-
deilunni viS Dani. Menn meö ólikar
skoSanir í innanlandsmálum hafa
myndafi saman flokka. Vifi þafi hefir
flokkaskipunin i landinu verifi óhrein,
ruglingsleg og ihvikul, og stjórnar-
framkvæmdir í innanlandsmálum hafa
lamast viö það, efia orSS afi engu í
ýmsum málum.
Islendingum var því varla láandi
þegar þeir fengu aðalkröfum sínum
framgcngt, þó þeir gengju afi þessum
samningi og slökuöu til í ýmsum þeim
atrifium, er þeim þótti minnu skifta,
og sem eins og áfiur er sagt eru upp-
segjanleg eftir 25 ár, ef þau þykja þá
standa i v'egi fyrir hagsmunum Is-
lands. íslendingar sáu nú hverju
það gat áorkafi, er þeir stóSu sem emn
mafiur gegn erlendu valdi. Þetta
ætti aS vera þeim gófi kenning um
meira samiheldi í stórmálwn sinum
innanlands. Vonandi halda þeir nú
áfram afi byggja up hreina flokka um
innanlandsmálin, þegar þetta deilu-
mál er úr sögunni — sem eigi þafi all-
ir sammerkt afi standa sem einn mafi-
ur gegn öllu erlendu valdi, er skerfia
vildi fullveldi þjóöarinnar.
Siglunes P. O., 14. sept. 1918.
Endurmmningar frá
Miklagarði.
fyrv.
Eftir
Henry Morgenthau
sendiherra Bandaríkjanna
víst afi Bandarikin gengju aldrei inn
á aS láta slíkar stofnanir lenda undir
tyrkneskt eftirliit og yfirstjórn.
Þrátt fyrir eindregin mótmæli vor,
þá gaf tyrkneska stjórnin samt út
opinbera yfirlýsingu til allra hlutafi-
eigandi stjórnarvalda, aö hinn 1. októ-
ber yrðu allar tálmanir á tyrkneskri
verzlun úr gildi numdar og allir samn-
ingar Jjar afi lútandi mefi öllu ó-
giltir, ásamt öllum fyrri forréttind-
um.
Afstaða Englands var nákvæmlega
hin sama og vor Bandaríkjamanna.
Englendingar vildu gjarna láta þaö
eftir Tyrkjum, afi fjárhagslegar skorfi
ur væru látnar nifiur falla, en á hin-
um öfirum sviöum vildu þeir afi sjálf-
sögöu ekki slaka til hiS allra minsta.
Wangenheim sýndist Vera í mjög
æstu skapi um þessar mundir og eg
held aS stjórn hans muni afi einhverju
leyti hafa ásakafi hann fyrir afi málin
skyldu snúast svona til. Og hann
heimsótti mig um þeta leyti og heimt
aöi aS eg lýsiti yfir því opinberlega,
aö eg væri maöurinn, sem ábyrgðina
foæri á þessu tiltæki Tyrkja!
Eftir því sem nálgaðist meir fyrsta
október, þess órólegri fóru útlending-
,arnir í Tyrklandi að verfia. Mefi
lokup Hellusunds voru þeir útilok-
afiir frá samgöngum viö hin önnur
NorSurálfuriki og virtust afi flestu
leyti einungis upp á náS og miskunn
Tyrkja komnir, eigandi á hættunni afi
lenda í klóm hinna tyrknesku laga
og jafnvel í fangelsum. Þafi var
heldur engin furfia, þótt fólki þessu
litist ekki meira en svo á blikuna, þar
sem ástand hnna tyrknesku fangelsa
var þannig, afi saklausir máttu þola
hina sömu mefiferfi og þeir seku, og
sami ógefislegi klefinn geymdi jafnt
morfiingjann og þann, sem ekkert ilt
foaföi afihafst, heldur haffii máske
verifi hneptur í varðhald af pólitisk-
um ástæöum, efia þá beinlínis fyrir
ekki neitt.— Mentastofnanirnar sýnd-
ust einnig vera í hættu, og þeir sem
stóðu þeim næst, voru mefi öndina í
hálsinunx. Eg reyndi afi hafa áhrif á
Enver aS því er mál þetta snerti, og
fuIlv'issaSi hann mig um afi Tyrkir
heffiu engan minsta óvildarhug til
Bandarikjanna. Eg sagfii honum
einnig ótvírætt, afi hann yrfii afi láta
þafi opinberlega í ljós á einhvern hátt,
aS Ameríkumönnum yrfii eigi unniS
nokkuS tjón. “Gott og vel,” svarafii
hann. “Hver er uppástunga yðar í
þessu tilliti ?” “Því ekki til dæmis afi
heimsækja opinfoerlega Robert Coll-
ege hinn 1. október,” sagfii eg.
Enver hcimsœkir Roberts Collegc.
Copenhagen,
Vér ábyrgj-
umst það að
vera algjörlega
hreint, og það
bezta tóbak í
heimí.
Ljúffengt og
endingar gott,
af því það er
búið til úr safa
miklu en mildu
tóbakslaufi.
MUNNTOBAK
Hugmynd þessi var nú í sjálfu sér dá-
/litiö einkennileg. Því aldrei áfiur í
sögu þessarar stórmerku stofnunar
haföi nokkur einasti háttstandandi
tyrkneskur stjómmálamaöur stigifi
þar fæti sínum inn fyrir dyr. Mér
voru nægilega kunnar tyrkneskar
lyndiseirtkunnir til þess, afi eg vissi
vel afi þessi emfoættisheimsókn Envers
mundi vekja almenna undrun og eft-
irtekt, og fregnirnar um þafi mundu
mæta
hitti á skólanum
Framh.
Enver fór eigi dult mefi þafi, að
Tyrkland ætlafii aS hrista af sér alia
hlekki og láta lögin ganga jafnt yfir þ
alla, útlenda sem innlenda; og hann
^agfii afi sér væri ant um afi ræfia
þessi mál vifi mig og fá afi vita um
afstöðu Bandaríkjanna. Hann kvafist
vera þess fullviss, afi þjófi, sem bar
ist heffii eins harfc fyrir frelsi sinu
hlyti afi hafa samhttg mefi Tyrkjum
jar sem ]>eir væru nú í þann veginn
afi hrinda af sér öllum fjötrunum, er
staöiö heffiu langa lengi í vegi fyrir
eSIilegum efnahagsþroska þjóSarinn
ar. Hann sagfii afi vér heffium hjálp
afi Japönum til þess aS losna vifi
samskortar byrfiar. Og tyrkneska
þjófiin væri engu sífiur mentufi en
Japanar.
Fg sag'ði honum afi fyrir mitt lcyt
teldi eg mjög líklegt afi Bandarikin
mundu fallast á afi allar þær fjár
hagslegu skorfiur, se.ti .ag'ðar heffir
verið á vifiskifti Tyrkja vifi umheim-
inn, yrfiu úr gildi numdar. Og per-
sónuleg skofiun min v'ar sú, afi Tyrk-
land ætti sjálft afi ráfia þvá án nokk-
urrar íhlutunar frá hálfu erlendra
þjófia, á hvem hátt þeir vildu haga
irmflutningstollum sínum og leggja
skatt á útlendinga, búsetta í Iandl
þeirra. En á hina hliSina lýsti eg
yfir því afdráttarlaust, afi á mefian
núverandi fyrirkomulag á dómsklpan
og hegningarlögum Tyrklands héldist
óbreytt, þá gætum vér engan veginn
gefifi upp rétt vom til þess, afi hafa
eins og aS undanfömu dómsvald yfir
vorum eigin mönnum og fuíla og ó-
takmarkaSa umsjó yfir þeim menta-
stofnunum vorum, sem þegar væru i
landinu. Eg stakk upp á því við hann
vð Tyrkir ættu afi endurskofia dóms-
málaskipan 9ina og reyna afi koma
hermi í samræmi vifi slíka löggjöf
hinna annara Norfiurálfuþjófia, þar
sem hún væri lengst á veg komin, og
eftir þafi gætum vifi sv'o tekifi málifi
fyrir seinna til alvarlegrar ihugunar.
Enver sagfii mér afi Tyrkir væm fús-
ir til afi stofna undireins nokkurskon-
ar gjörðardóm og Iáta Bandaríkin til-
nefna suma af dómurunum. Eg
sýndi honum fram á, afi i framkvæmd-
inni mundi stofnun slíks dómstóls
reynast lítt kleyf, sökum þess afi dóm-
arar frá Bandaríkjunum mundu ejíp
alment skilja tyrkneska tungu, og þar
sem mér væri persónulega kunnugt
um hve kærir skólar og mentastofn-
anir Bandaríkjanna í Miklagaröi væru
heimaþjófiinni, þá væri það og full-
á mjög skömmum tíina berast út til
hinna yztu endimarka hins tyrkneska
veldis, og að Tyrkir mundu alment
skilja þafi þannig, afi nú heffiu þeirra
jmestu menn loksins tekifi stofnun þessa
algerlega undir tyrkne^kan verndar-
væng. Slíkheimsókn gat aufiveldlega
samkvæmt skofiun minni haft vífitæk-
ari vemdar áhrif gagnvart hinum Am
erísku mentastofnunum í Tyrklandi,
heldur en heilar hersveitir. Og þafi
fékk mér þessvegna glefii, er Enver
félst á uppástungu mána.
Á foinuim ákvefina degi, er hin fyr-
nefndu tifiindi áttu afi gerast, kom
Enver til Ameríska sendiherrabúst.;
hann hafði tvær þifrefiar, afira fyrir
sjálfan sig og mig, en hina fyrir einka
ritara sinn, og voru þeir báfiir klæddir
í fullan einkennisbúning. Eggerfiimér
far um afi láta eins mikifi á heimsókn-
inni bera og framast gat hugsast. Á
leifiinni var eg afi skýra fyrir Enver
gildi þessara amerísku sitofana, og
hvað þær væru í raun og veru afi
vinna Tyrklandi mikifi gagn. “Vér
Ameríkumenn erum ekki að svipast
eftir nokkrum hlunnindum í Tyrk-
landi”, sagöi eg. “Vér aö eins krefj-
umst þess aS þér sýnifi stofnunum
þessum alla virfiingu, v'egna þéss hve
Bandaríkja þjófiinni í heild sinni
þykir Vænt um þær. Eg sagfii honum
afi Mr. Cleveland H. Dodge, forseti
Robert College og Mr. Charles R.
Graine, forseti fjármálanefndar
kvennaskólans, væru mjög nánir vin-
ír Wilsons Bandaríkja forseta. Og
jessir menn eru, bætti eg viö,' full-
trúar þess bezta er Ameríka á í eigu
sinni, vorrar eigin kæru þjófiernis-
legu menningar. Þafi er ekki tilgang-
ur manna þessara, afi reyna til þess
afi fá yöur til þess að ganga af trú
yfiar efia fefira yðar, svo langt í frá,
heldur er þeirra heitast ósk afi hjálpa
ýjóðflokki yöar til þess afi ala upp
betri menn, sannari borgara. Amer-
íka finnur til þess afi hún á Biblíu-
landinu afi þakka trúarbrögfi sín, og
hana langar til þess afi endurgreifia
>á skuld með því bezta er hún á —
sinni dýrustu menningu. Og því næst
skýröi eg honum frá hinum höföing-
legu gjöfum, sem Mr. Russell Sage
og Miss Helen Gould, höfðu gefifi til
kvennaskólans á Tyrklandi.
Allar þessar upplýsingar virtust fá
all-mjög á Enver, einkum þó þaS at-
riði afi stofruanir þessar heffiu aldrei
nokkuru sinni ætlafi sér afi snúa ein-
um einasta Mohammeds-trúar manni
kristni. Hann fór mefi mér um
alla bygginguna og dáfiist mjög að
því hvernig umhorfs var. Hann sagði
aS sig langafii undir eins til þess áfi
senda brófiur sinn þangafi til ment-
unar. ViS fengum te og annafi gófi-
gæti hjá Mrs. Gates, konu skólastjór-
ans, og Ertver reyndi afi fá sem allra
glegst yfirlit yfir þafi, hvernig fræSsl-
unni i hinum einstöku greinum væri
hagað, og hann spurfii okkur enn
fremur, hvort ekki væri unt afi fá
komiS upp í sambandi v'iS skólann,
kenslu í akuryrkju. Honum leist
vel á alla kennara, sem hann
þetta sinn.
“Eg haffi gert mér í hugarlund, afi
kennarar skólans og ráfismenn, væru
nákvæmlega eins útlits og myndirnar
af þeim í Berlinarblöfiurium, kinn-
fiskasognir og mefil sítt hár, og stöö-
ugt mefi krosslagöar hendurnar eins
og á bæn”,sagfii Enver. “En hér hitt-
ir maöur Dr. Gates, talandi ágæta
tyrkpesku, og i öllu eins útlitandi og
hámen'tafiur heimsborgari. Eg er yfi-
ur sannarlega þakklátur fyrir afi gefa
mér kost á afi koma hingafi og sjá
alla þessa dýrfi”, bætti hann vifi.
Enver var í ljómandi skapi alt þetta
kvöld. Og reynslan sýndi mér von
bráöar afi tilgangur meS þessari ein-
kennilegu lieimsókn til Robert College
ásamt Enver, haföi hepnast mæta vel.
— Allskonar byltinga og umbrotaöld-
ur hafa risifi og skolliS yfir Tyrk-(
land á sífiústu fjórum árum, en þær
liafa á engan hátt skaöafi mentastofn-i
anir vorar þar í landi; í því tilliti I
höfum vér ekki átt í nokkrum vanræfi-
um, hvorki frá hálfu hinnar tyrknesku
stjórnar, né heldur alþýfiunnar í heild
sinni.
Heimsókn okkar Envers til Robert
College, var eins og sólskinsblettur
innan um allar þær skruggur, sem
daglega létu til sín heyra í pólit'kinni
um þessar mundir. En þafi gat eigi
dulist mér, afi Enver, þótt afi hann
væri aS vísu vingjarnlegur vifi mig,
þá haffii hann samt ákveðifi afi hleypa
Tyrkjum í strífi, og þá afi sjálfsögðp
á hlifi Þjófiverja. ÞýzkaianJ gat nú
heldur eigi dulifi tllgang sinn. — Fvr
á tímum, þegar eg var að reyna afi
neyta áhrifa minna til þess aö halda
Tyrkjum hlutlausum, þá haffii Wang-
cnheim fylgt mér afi málum og hvatt
mig til afi halda þeirri stafsemi áfram
En nú var komifi annafi hljóS i strokk
inn. Þegar hann heyrði afi eg var
enn afi reyna afi koma fram málum
mínum vifi tyrknesk stjórnarvöld, þá
varfi hann stórreifiur. “Eg hélt afi
þér værufi hlutlaus og værufi hér fyr-
ir hlutlausa þjófi”, hrópafii hann i
bræfii.
“Eg ’hélt afi þér værufi — í Tyrk-
landi”, svarafii eg.
Sífiustu dagana í októbermánufii,
lét Wangenheim ekkert ósparafi til
þess afi hrinda Tyrkjum út í strífi —
hann beiS afi eins óþolinmófiur eftir
hinum hentuga tíma.
Framhald.
Þýzkur í anda og þýzkur í sjón,
Þýzkarinn sendi þig, Barleycorn Jón.
.Sunnan frá Milwaukee seinast komst
þ«,
særður til ólífis hvílr hér nú.
Lífiö í sölurnar lagðirfiu þitt,
lífiS svo frelsafiir annara og mitt.
Kúlugat sé eg á kviðnum á þér,
og kúlugat annafi, þafi leynir ei sér.
Froðan í skegginu enn er þér á
og ennþá má dreggjar í lögginni sjá.
Arinbjörn setur á kistuna krans,
ef komifi þér get eg i hendur þess
manns.
Og Voraldarritstjórann mtnna á þaö
má,
afi minnast \ bitunum látifi þitt á.
Þú komst til aS glefija okkur sífiasta
sinn,
og svo til afi kv’efija okkur, gófiurinit
minn.
Og sannarlega ber oss afi blessa þig,
Kút,
því blætt hefir þér fyrir náungann út,
Eftirmála ætla eg svo afi þylja,
til athugunar þeim, sem lífifi skilja:
Seinast þegar Surtla bar
sálmur þessi kveðinn var
undir nafni ekkjunnar,
mefi aðstofi gamla Baccusar.
Einn af vinum hins látna.
Aths. Blöfiin á Islandi era vin-
samlega befiin afi taka upp þessa sorg-
arfregn, sérstaklega Templarinn, ef
hann er ekki farinn sömu leifiina.
Vinsamlegast.
K. N.
Eftirfarandi tafla sefir stríðma
lokið í ár.
Hifi þýfiingarmikla spursmál um
hvenær striðinu skuli lokifi, hefir ver-
ifi ráfiið á einkennilegan og frumlegan
hátt af manni, sem ekki lætur nafns
síns getifi, en sendi ráðningu þessa í
bréfi til J. D. Doyle, afistofiar-borg-
unarmeistara vifi sjóflota-kenslustöfi,
sem er austur vifi stórvötnin í Can-
ada. Höfundurinn þykist vera viss
um afi strífiinu muni verfia lokifi fyr-
ir lok ársins 1918, og þessa stafihæf-
ing sína byggir hann á eftirfarandi
töflu, sem sýnir fæfiingardag hinna
helztu þjófihöffiingja samherja, sein í
strífiinu eru, hvenær þeir komu til
valda, og hve mörg ár aö hver þeirrra
hefir setiS afi v'öldum; sífian era þess-
ar tölur lagfia saman, og kemur þafi
undarlega fyrir afi sama talan kemur
ávalt út. Og ef þeirri tölu, sem er
3836, er deilt mefi 2, þá kemur út ár-
talifi 1918.
Wilson forseti bandaríkjanna
Fæddur
Kom til valda
Hefir setifi afi völdum
Aldur
til
Ruslfitkar á fslenditgadaginu.
Á íslendingadaginn vifi átum svarta-
braufi,
þaö átti afi minna á svartadaufia
heima.
og íslenzkuna vestan hafs, sem er nú
loksins daufi,
og allir þurfa afi keppast vifi afi
gleyma.
Gleymd er okkar gamla sögueyja,
grafin, staursett, lá mér vifi afi segja.
Enskan hefir altaf nóg afi segja.
íslenzkan mú halda kjafti og þegja.
K. N.
Stúlkaa mín.
Stúlkan min er stázlegust meyja,
stoltari heldur en frá þarf afi segja.
Mittisgrönn í marglyttu-skrúöa,
málufi eins og ParísarbrúSa.
Á hálsi blikar glansandi glingur,
gulli er skreyttur annar hver fingur.
Hún er grein af gljávifiar hrislu
Úr Gullbringu- eða Hnappadalssýslu.
K. N.
Eftirmæli eftir John Barleycorn
Fæddur í Milwaukee ’Jægar djöfullinn
var í vöggu. Dáinn á Mountain?
N. D. 1. júlí 1917.
Trygfiir eg ungur vifi Barleycorn batt,
min byrfii var þung, svo aS stundum
eg datt.
Þyrsta og hungrafia hefir hann satt.
Þá heyrfiist oft sungifi: “Hvafi er svo
glatt”
Forseti Frakklands
Fæddur
Kom til valda
Hefir setifi afi völdum
Aldur
Italíukonungur:
Fæddur
Kom til valda
Hefir setifi afi völdttm
Aldur
Serbíukonungur:
Fæddur
Kom ti Ivalda
Hefir rikt
Aldur
Englandskonungur:
Fæddur
Kom til valda
Hefr rikt
Aldur
Belgíukonungur:
Fæddur
Kom til valda
Hefir rikt
Aldur
Rússakeisari:
Fæddur
Kom til valda
Ríkti
Aldur
Keisari Japan :
Fæddur
Kom til valda
Hefir rikt
Aldur
1856
1912
6 ár.
62 ára
3836
1860
1913
5 ár
58 ára
3836
1867
1900
18 ár
51 árs
3836
1844
1903
15 ár
74 ára
3836
1865
1910
8 ár
53 ára
3836
1875
1900
18 ár
43 ára
3836
1868
1894
24 ár
50 ára
3836
1879
1912
6 ár
39 ára
3836