Lögberg - 11.09.1919, Blaðsíða 2

Lögberg - 11.09.1919, Blaðsíða 2
Kls. 2 LÖGBERG, FinlTUDAGINN 11. SEPTEMBER 1919. Islenzkir hermenn. Flutt að Gintli 2. ágúst 1919 af séra Rúnólfi Marteinssyni. “Kennir í höggum at hjörvaleiki dyggra drengja drottintrygðar.” Fyrir skömmu síðan var eg staddur á samkomu hins fræga hljóðfæraflokks, sem undirforingi Sousa hefir um langt skeið stýrt. par hlustaði eg meðal annars á hljómleik, sem túlkaði raddir styrj- aldarinnar miklu, og komu þar í ljós hinar mestu andstæður. f sumum röddunum fanst manni jötnar æða fram með tryllandi skelfingu, “eldvargar renna fram hvæsandi sogandi”. pað var eins og fjöllin væru að hrynja, eða stormgnýrinn að mölbrjóta heilar borgir. f hamsleysi sínu birtist þar “skeggöld, skálmöld, vindöld, vargöld”, eins og veröldin væri að því komin að steypast. pað var eins og ragnarök væru komin, askur Yggdrasils nötraði, fenris- úlfurinn væri laus orðinn, jörm- ungandur æddi á land upp, “Surt- ur færi sunnan með svigalævi”, alt hyski heljar sækti að, sem or- sakaði það að “Grjótbjörg gnata en gífr rata troða halir helveg en himinn klofn- ar ” Aít var tortíming, skelfing, ham- remi. En það var með hljómleik þenn- an eins og hljómleikinn mikla á Hórebstindi, sem spámaðurinn Elías hlustaði á. par var ekki einungis stormur, eldur, jarð- skjálfti, heldur einnig hinn hægi, þýði vindblær. Útúr ofveðrinu sjálfu og þegar því hafði slotað, heyrðist ekki einungis vein hinna særðu, sem gengu til hjartans, hfildur einnig margvíslegar aðrar hljómþýðar raddir, sem ómuðu í samræmi við hið yndislegasta, fegursta, viðkvæmasta í mannlegri sál, íaddir viðkvgémar eíns og barnsgrátur, blíðar eins og fugla- kvak, sorgþrungnar eins og bæna- stef móður við dánarbeð barnsins síns, mjúkir, nærri hljóðir tónar eins og þráin sem stígur upp úr mannssálinni til hins eilífa Guðs. pað var eins og fórnfýsin, hug- rekkið, kærleikurinn og þolinmæð- in hefðu fengið raddir og töluðu þar sínu himneska máli. pað var eins og vér, áheyrendurnir, vær- um þarna frammi fyrir honum, “sem heyrir stormsins hörpuslátt, sem heyrir barnsins andardrátt, sem heyrir sínum himni frá hvert hjartaslag vort jörðu á.” Hugfangnir dvöldum vér í yndis- legum töfraheimi tónanna og sögðum í huganum: “almátka fegurð, hrein og há, eg hneigi þér, ann þér með brenn- andi þrá.” petta er sönn lýsing á heims- styrjöldinni miklu, sem nú er um garð gengin. Styrjöldin sjálf er hryllileg ófreskja, hið voðalegasta óarga- dýr, sem nokkurntíma hefir ætt um á þessari jörð, það minnir á Glám í kvæði Gríms Thomsens: Brotna dyr og brakar í viðum, bröltir innar ferleg mynd, hröklast fram, svo hriktir í liðum, hrikavaxin beinagrind, glóir úr auðum augnaholum, eins og þegar deyr í kolum. En stórum verri en kvikukaunin og kramið hold svo að skiftir lit- um, er hinn rotni dauðadauninn draugsins fram úr köldum vitum; moldugum nasir möðkum hnerra, másar ginið því sem er verra. pó þetta sé ein hin viðbjóðsleg- asta mynd, sem til er í íslenzkum bókmentum, eru þó drættirnir veik- ir í samanburði við mynd styrj- aldar skrýmslisins, því það mun vera sönnu næst, sem Sherman hershöfðingi sagði: “War is hell”. En þeim mun hryllilegri sem styrjöldin var, þeim mun meira hefir þurft á sig að leggja til þess að leggja út í hana og standa í henni og því skelfilegri sem eld- raunir þær voru, er fyrir her- mönnunum lágu, þeim mun meira tækifæri var þar til að sýna sann- an manndóm, og að því skapi sem neyð hermannanna var mikil var þá líka tækifærið til að líkna frá- bært. A| þessu leiðir að saman við grimdarorg stríðsófreskjunnar hafa getað blandast hinir hrein- ustu tónar guðdómlegs kærleika. Kallið. pjóðin kallar á þig. þú ungi, hrausti maður, Canadiska þjóðin sem einn hluti- hins brezka ríkis. Blásið var í lúðurinn í ágúst 1914. Hafði þjóðin rétt til að kalla? Af þeirri ástæðu einni ber eg fram þessa spurningu að ýmsir eru þeir meðal vor Vestur-lslend- inga, sem, leynt eða ljóst, mót- mæltu því, að þjóðin hefði rétt til að kalla. Hinar ýmsu mótbárur finst mér rétt að athuga. 1. pað er synd að drepa mann. Enginn efast um að það sé sann- leikur, svo framarlega að hjá því verði komist, en ef staðhæfingunni er beitt, án undantekninga, yrðum vér að neita rétti allrar sjálfsvarnar, yrðum að kannast við að blóðþyrst- um morðingja mætti með engu móti viðnám veita ef ómögulegt væri að ná honum, eins og marg- oft hefir komið fyrir, án þess að stofna lífi hans í hættu; yrðum að kannast við að samvizkulaus harðstjóri, hvort heldur það væri einstaklingur eða þjóð, mætti hneppa allan heiminn í miskunn- arlausa fjötra, af því að enginn vegur væri til að aftra honum þess nema með blóðugri styrjöld. Er ekki fimta boðorðið, sem er neikvætt að formi til, í insta eðli sínu jákvætt, nefnilega þetta: verndaðu lífið. Nú eru í jurtaríkinu og dýra- ríkinu margir og margvíslegir óvinir sem eru lifandi: illgresi^ “bacteríur”, engisprettur, rán- fuglar, rándýr, illhveli o. s. frv. Sí og æ eru mennirnir að ráðast á þessa óvini og eftir mætti tortíma þeim, og það gjöra menn. ekki af illum hvötum heldur góðum, ekki af fjandskap við lífið, heldur vin- áttu til þess. En sjáið hve hart þetta lögmál er: menn verða að taka líf til að vernda líf. óvinum hins nytsama lífs á jörðunni verð- ur að tortíma, til þess að það geti haldið áfram að blómgast. Eng- inn lifandi maður lætur sér detta í hug að neita þessu. En því mið- ur er ástandið í mannfélaginu sjálfu stundum svipað þessu, sem lýst hefir verið. Ekkert getur verið meir auðmýkjandi en það að maðurinn, sem Guð skapaði í sinni eigin mynd, sem hann gjörði engl- uni*m litlu óæðri, sem hann gaf öll skilyrði til að ráða með rétt- læti yfir hans handaverkum, skuli gjöra sig að argasta rán- dýri, En þegar það skeður, hvað á að gjöra víð rándýríð? Lofa því að æða og eyða? Nei, segir hver eínasti ærlegur drengur; veita því viðnám. Já, en, vinur, í sum- um tilfellum er þess enginn kost- ur nema með stríði, og þá kemur til þess að drepa menn, hversu hryllileg sem sú hugsun er. Hvernig sem vér skoðum þetta mál, hljótum vér að komast að þessari niðurstöðu: pað er rétt að verja sjálfan sig, ástvini sína, heimili sitt, náunga sína, landið sitt, og engu síður rétt að verja heilagar hugsjónir og mannkynið í heild, hvað sem það kostar. 2. Sumir kannast við réttmæti sjálfsvarnar en neita því samt að Ganada hafi haft rétt til þess að kalla á menn í stríðið; því ekki hafi verið ráðist á Canada. Eftir þeirri hugsun hefði England átt að bíða þangað til ráðist var á það, Canada þangað til þýzki herinn var búinn að ná hér landfestu, Manitoba þangað til hann var kominn inn fyrir takmörk fylkisins og hver einasti einstaklingur þangað til óvinurinn var kominn að hans eigin garði. Hvað hefði þá orðið úr vörninni? pröngsýn, heimsku- leg eigingirni ræður þessari mót- báru og ekkert annað. 3. Stríðið var aðeins peninga- stríð og Englendingar eru jafn- sekir pjóðverjum. óhugsanlegt er að sagan staðfesti þennan dóm. Hvað sem Englendingum verður fundið til forátíu, og þeir hafa engu minna af eigingimi en marg- ir aðrir, er það þó víst að þeir vildu ekki stríð, að þeir voru, þegar kallið kom, ekki búnir út í stríð, að fyrir stríðið voru þeir svo grunlausir gagnvart pjóðverj- um, að hver maður, sem benti á hættu, sem gæti stafað af þeim, var dæmdur “óalandi, óferjandi, óráðandi öllum bjargráðu'm”. Á hinn bóginn, hvað gott sem sagt verður um hina þýzku þjóð, og fyrir þeirri þjóð hefi eg mikla að- dáun, þangað til henni var skift af hinu þýzka hervaldi um síðast- liðinn mannsaldur, er það nú orð- ið viðurkent víðast hvar, jafnvel á pýzkalandi sjálfu, að þýzka stjórnin ber ábyrgðina af því að hafa skelt heimsstríðinu á. Átti hið ægilegasta hervald sem heim- urinn hefir nokkurn tírna séð að halda löndum heimsins í járn- glófum sínum? Brezka ríkið sagði, nei. Canada leit svo á að heilög skylda byði sér að fórna öllu, sem hún gæti til að vernda ríkið, sem hún var einn hluti af, og að eiga nokkurn þátt í því að brjóta á bak aftur það vald, sem, hvenær sem bezt horfði við, væri líklegt til að steypa löndum heimsins í blóðbað. pessvegna kallar þjóðin. Karlmenskan kallaði. Fyrir handan hafið var að gjörast einn stærsti viðburður mannkynssög- unnar. Á móti var mannvit og hreysti. Alt það sem auður og þekking, kænska og hagleikur, frábær stjórnsemi, óþreytandi elja, óhindrað samvizkuleysi gátu ork- að, var á móti. Verkefnið var eins og það sem lá fyrir pór, þegar hann fór í austurveg til að berja á tröllum. par var við ofurefli að HAFIÐ ÞÉR PANTAÐ HAUST-KLÆÐNAÐI YÐAR? Á blaðsíðu eftir blaðsíðu geta menn séð allra fegurstu og nýjustu fatasnið. Auk þess getur einnig að líta nýjustu gerðir af kvenhöttum, peysum, pilzum og treyjum; með öðrum orðum þar getur að líta allar þær tegundir fatnaðar, sem hver einasti meðlimur fjölskyldunnar þarfnast. Einnig má sjá þarna allar tegundir af húsbúnaði, frá eldhúsi til svefnherbergis. Auk þess nýjustu og fullkomn- ustu landbúnaðaráhöld, skilvindur, strokka, aflvélar, gasolíu-vélar, sleða, aktýgi, járnsmíðaáhöld o. s. frv. Ef þú hefir ekki fengið þessa nýju verðskrá, og getur ekki fengið hana á pósthúsinu eða Express Skrifstofunni, þá skaltu SENDA EFTIR HENNI 1 DAG. ^ATON C° í'ÓSTSPJALD NÆGIR. WINNIPEG - CANADA EXPRESS OFFICE EATONS FALLandWINTER CATALOGUE IF YOU HAVES NOT RECEIVEЮ YOUR COPY ASK1 FOR ONE AT.YOl POST OFFICE or etja, sem krafðíst allrar þeirrar karlmensku sem til var í unga manninum. Að vísu varð fjöldi manna af göfugum hvötum, að neita sér um að fara þangað sem karlmenskuhugurinn helzt benti þeim. pað voru önnur nauð- synjaverk, sem heima þurfti að vinna og sem stundum urðu að sitja í fyrirrúmi; en karlmenskan óefað seiddi hugann að hildar- leiknum grimma. Skylduræknin kallaði. Með eiði höfðu ungu mennirnir eða feður þeirra tekist á hendur borgara- legar skyldur í landinu, svarið því hollustu. Að vísu hafði enginn á þeim tímum búist við styrjöld, en hvað um það, þeir ætluðu sér, hvað sem á dagana drifi, að reynast hinu nýja föðurlandi fólks vors hér trúir; þeir ætluðu sér ekki að láta neitt sitt eftir liggja, sem 'þeir gátu unnið, landinp sínu til varðveizlu og heilla. Nú var kall- ið komið. Skyldan bauð þeim, sem gátu, að fara og herja í austurveg. Kærleikurinn kallaði. Ríkið sem vér tilheyrum lá í sárum. Dagarnir voru dimmir eins og nætur. Tvísýnt var margsinnis um framtíðarlíf ríkisins. petta var landið og ríkið, sem hafði tekið á móti oss íslendingum opn- um örmum, veitt oss margvíslega viðurkenningu, látið oss njóta mikillar sæmdar með sér, og gefið oss kost á því að njóta hér far- sældar. Nú var þetta land statt f hinni sárustu neyð. Áttu hinir ungu og hraustu á meðal vor, sem gátu lagt hönd á verk til hjálpar, að standa hjá með auðar hendur. Ef elskaður vinur lægi í blóði sínu úti á veginum fyrir framan hús vort, létum vér það ekki af- skiftalaust. Vér myndum tafar- laust leggja fram alla þá hjálp sem unt væri til fullrar heilsu ef þess væri kostur. Eins var ástatt með landið vort i stríðinu. pað var eins og elskaður vinur í hættu dauðans. Kærleikurinn kallaði hína ungu til bjargráða. í “Sameiningunni” frá apríl, 1917, er hermanninum, við burt- förina í stríðið, lögð orð í munn sem kveðja til móður sinnar. Nokkurn hluta af þeirri kveðju set eg hér, og er þarmeð dregið seman í fá orð sumt af því, sem hér að framan er sagt. “Herlúðurinn gellur! pú mátt ekki letja rtiig, móðir mín, því fari eg ekki, er manngöfgi mitt í veði. Lúðurinn gellur í sálu sjálfs mín. peir viðburðir gerast daglega, sem mynda tímamót í sögu heimsins. Hvernig má eg standa hjá og kall- ast maður? Hvernig fengi eg til þess hugsað síðar á æfi minni, þá lesið verður letur það, er skráð er á söguspjöldin nú, að hafa verið ungur þegar þessir viðburðir gerð- ust, en hafa engan þátt átt í þeim? Hvernig fæ eg horft framan í jafnaldra mína, sem fara burt til að rita sögu mannkynsins, ef eg kúri heima kyr? Hvemig fæ eg horft í augu míns stórhuga föður, verði eg eftirbátur annara? Hvernig má eg heita sonur ætt- lands míns, ef eg býð því nú ekki í neyð þess þjónustu mína og líf ? Eg hlýt að grafa gtafina mína á dyrustafi hins n(ýja tíma. Eg hlýt að fá að svala manngildis- kröfum sálar minnar með því að eiga þátt í viðburðunum. Eg hlýt að fara þangað, sem æskan og vor- ið heyja stríð við forneskju og vetur. Eg hlýt að fara yfir lönd og höf og vera þar sem bræður mínir berjast fyrir málstað sum- arsins—frelsinu.” Er það ekki nokkuð merkilegt, hve margir íslendingar, að tiltölu við fólksfjölda tóku þátt í stríð- inu? Var það gamalt víkings-eðli komið frá forfeðrunum, sem vakn- aði við lúðurþytinn? Ekki vil eg slá stryki yfir þann möguleika, því einkenni þjóða eða kynkvísla haldast miklu lengur en menn al- ment gjöra sér í hugarlund. Samt hygg eg að það sé ekki nema nokk- urt brot af sannleikanum í þessu máli. Hið sanna mun vera það, að drengjunum íslenzku fanst það vera skylda sín að fara í stríðið og á hinn bóginn var í sálum þeirra þetta töfraafl, sem ekki er svo auðvelt, að lýsa, aflið sem knýr unga manninn áfram til stórræða, aflið sem oft býr fremur í undir- vitund sálarinnar en í dagsljósi skýrra röksemda, aflið sem seiðir að nógu erfiðu viðfangsefni eins og sólargeislinn seiðir að sér frjó- agnirnar í jurtaríkinu, aflið, sem likist árstraumnum sem streymir að ósi, aflið sem helzt verður táknað með því að segja: pað er mannskapurinn, sem Guð gjörði að knýjandi afli í hraustri ungri sál, hinn “voldugi frumkraftur”, sem Hannes Hafstein talar um, og er í hverjum hraustum dreng, eða eins og hann annarsstaðar kemst að orði: “Ef kaldur stormur um karlmann fer og kinnar bítur og reynir fót, þá finpur hann hit^nn í sjálfum sér og sjálfs síns kraft til að standa mót.” pjóðin, karlmenskan, skyldu- ræknin, kærleikurinn kölluðu á ungu mennina, og í stórum hópum meðal fólks vors gáfu þeir köllun- inni jákvæði sitt og lögðu út í hvaða skelfingu, sem fyrir hendi var, til að gjöra skyldu sína. Eldraunin. íslendingar í Ameríku hafa ekki allir ávalt baðað í rósum, þótt lífið hér hafi reynst heildinni farsælt. Flestir hafa þeir byrjað hér með tvær hendur tómar, margir mokað í skurðum, unnið á járnbrautum, rutt skóga, þolað drepsóttir, liðið sára fátækt, reynt þá erfiðleika, sem fylgja frumbyggjalífi í nýju landi, barist við misskilning, fyr- irlitningu og eigin vankunnáttu, þar sem alt var þeim nýtt. Já, þeir hafa borið fisk á bakinu margar mílur í gegn um forarflóa, til þess að hafa lífsbjörg handa sér og sínum, unnið .baki brotnu fyrir litlu kaupi, neitað sér um öll lífsins þægindi til þess að geta brotist áfram að einhverju tak- marki, og farið yfir fjöll og firn- indi í hinum mestu erfiðleikum til að finna nýjar auðnuleiðir; en þegar allur réttur samanburður er gjörður og allur sannleikur sagður vevrður niðurstaðan sú, að engir aðrir Vestur-íslendingar hafa þol- að eins miklar skelfingar á jafn- löngum tíma eins og drengirnir, sem fóru í stríðið. pað er skelfi- legasta eldraunin, sem Vestur-ís- lendingar hafa gengið í gegnum. Hvaða augum sem menn kunna að líta á stríðið, tilgang þess og réttmæti Canada til að taka þátt í því, verða menn að kannast við (þennan sannleika; en því hefi eg veitt eftirtekt, að þeir sem ekki vildu neitt á sig leggja fyrir stríð- ið, hafa fundið það skyldu sína eða hag sinn að gjöra lítið úr öllu því, sem hermennirnir gjörðu, og ber slíkt ekki vott um göfugt hug- arþel. Að dvelja langvistum “vinar augum fjær”, burtu frá foreldrum, systkinum, konu, börnum, heitmey, eða öðrum nákomnum ástvinum var hið minsta af erfiðleikum þeirra. peir fóru um láð og lög og loft með sverð og byssu búnir til sóknar og varnar gegn hinum bezt útbúna fjandmannaher, sem heimurinn hefir séð. peir óðu bæði vatn og leðju í skotgröfunum, þeir leituðu hvíldar þar sem þeir voru umkringdir af rottum og í allskonar óværð, þeir voru þar sem sprengikúlunum rigndi niður eins og skæðadrífu, þeir voru í áhlaupum með byssustyngjum, þeir brutust inn í skotgrafir pjóð- verjanna og tóku þá fanga. peir voru í margvíslegum sendiferðum og hættulegum, þeir lágu sólar- hring eftir sólarhring matarlausir í sérstökum leiðangrum, þeir skriðu út I “no man’sMand” (svæð- ið milli skotgrafanna) - til að njósna um óvinina, þeir stóðu þar sem félagar þeirra féllu til hægri og vinstri; í flakandi sárum lágu þeir á vígvellinum, sumir þeirra heyrðu hljóð hinna særðu, gleymdu þeirri hættu, sem þeir sjálfir voru í, og gengu út í dauðann til að rétta félögum sínum líknarhönd. peir flugu í loft upp og gegndu skyldustörfunum ótrauðir, hversu mikil sem hættan var. Á herskip- unum unnu þeir með engu minni trúmensku en annarsstaðar. Já drengirnir sem fóru hlæj- andi, drengirnir sem sumir segja hafi ekkert vitað út í hvað þeir voru að leggja, drengirnir sem sumir segja að hafi ekki farið af neinni föðurlandsást eða í neinum fórnfærsluanda, drengirnir sem voru margvíslega gallaðir, dreng- irnir sem sumir segja að 'hafi ver- ið narraðir út í þetta, voru samt drengir, þrátt fyrir lygar eða sannindi um galla þeirra, sem höfðu dáð og dug þegar út í bálið var komið. Engan hefi eg heyrt bera þeim annað. Drengir, sem aldrei höfðu gjört manni eða skepnu mein, sem lifað höfðu hinu kyrlátasta landlífi, voru á vet- fangi kvaddir til að vstanda í skelfilegustu stórræðum heimsins og stóðu þar eins og menn. Ekki hefi eg heyrt getið um einn ein- asta íslenzkan stríðsmann, þó mér auðvitað sé ekki kunnugt um vitn- isburð þeirra allra, sem varpað hafi óhreinindum á skjöld Canada. Hvað sem á gekk voru þeir, yfir höfuð, glaðir og hughraustir, skrifuðu fjörug og skemtileg bréf heim til ástvinanna, sem biðu með óþreyju eftir hverri fregn, og sögðu að sér liði eftir vonum, vel. Átakanlegt var að fá bréf frá sumum þeirra um að alt væri í góðu lagi, eftir að þeir voru falln- ir í valinn, því hraðskeytið um dauðsfallið hafði orðið á undan bréfinu, sem skrifað var skömmu áður en þeir féllu. Sannur hetjuskapur held eg hafi einkent marga þessa menn, hetju- skapur, sem ekkert auglýsti sig, ekkert lét yfir sér, ekkert fann til sín; enda mun alt yfirlæti og skrum, öll hégómatilraun til að sýnast, hafa orðið fyrir hinni mestu fyrirlitningu meðal her- mannanna á þessari ægilegu al- vörutíð. Ófullkomnir menn voru þeir, með margvíslegar og hræði- legar freistingar, en menn með rauðu bloði samt, verulegir menn í eldrauninni. Sumir voru líka í fangelsum á pýzkalandi og áttu margir ekki betra en þeir sem voru í skot- gröfunum, voru á endanum leyst- ir úr fangelsinu með mjög bilaða heilsu. Drottintrygð fslendinganna gagnvart landinu, sem vér höfum kosið oss, hefir gengið undir próf, jafnvel á blóðugum orustuvellin- um og hafa þar, engu síður en annarsstaðar fundist, margir dyggir dr.engir sem staðist hafa prófið með sæmd. Heimkoman. Fljótið streymir að ósi, dagur- inn* Mður að kveldi, tíminn hefir- enga bið, viðburðirnir taka enda. Sársauki nísti hvert einasta sann- kristið hjarta í öllum heiminum, þegar stríðið skall á, og þung byrði og sár hvíldi þar allan tím- ann sem það stóð. Dagar urðu að mánuðum og mánuðir urðu að ár- um og altaf stóð stríðið, þessi sví- virða fyrir kristið mannfélag heimsins. Fyrir utan þennan sársauka, sem stríðið orsakaði hverri einustu kristinni tilfinn- ingu, varð byrðin af stríðinu æ- þyngri. Stjórnir stríðslandanna voru orðnar þreyttar, á hermönn- unum lá stríðið eins og martröð og allir voru orðnir úrvinda af þreytu. pótt fólkið í brezka ríkinu væri ákveðið í því að neita ekki að bera fram neina fórn, sem gæti leitt til sigurs, og það vildi fúslega halda áfram, hvað langan tíma sem til þess þyrfti, að endalok stríðsins yrði sigur hins góða, var þráin eft- ir stríðslokum sár. Heitar bænir stigu upp til friðarhöfðingjans eilífa um góð stríðslok. Og svo tók stríðið enda, og það nærri því eins snögglega og það hófst. Sagt er að brezku hershöfðingjunum hafi ekki dottið annað í hug en að það héldi áfram einn vetur enn. Framh. á 7. bls. HEIMSINS BEZTA MUNNTÓBAK COPENHAGEN Hefir góðan keim Munntóbak sem endist vel Hjá öllum tóbakssölum %

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.