Lögberg - 11.09.1919, Blaðsíða 6

BÁs. 6
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 11. SEPTEMBER 1919.
Sagan af Monte Cristo.
3. KAPÍTULI.
1 klefa ábótans.
“Þú verður fyrst að koma með mér og láta
mig sýna 'þér klefann minn,” sagði gamli maður-
inn, sem iiafði verið ábóti. “Það er að segja ef
þú heldur að þú getir komist í gegn um opið, sem
Cg Ijefi gjört á vegginn.
“0g eg held að eg muni geta lagt meira en
það á mig, til þess að komast burt úr þessu her-
bergi, sem eg hefi mátt hýrast í svo lengi,” svar-
aði Edmond.
Svo skreið ábótinn í gegnum opið á veggnum
og Edmond á eftir honum og komu inn í annað
herbergi, sem var alveg eins í lögun og af sömu
staerð, og að öllu leyti eins upp búið og herbergi
Edmonds. En það sem sérstaklega vakti eftir-
tekt Edmonds voru nokkrir drættir, sem dregnir
höfðu verið á vegginn, þar sem dagsbirtan féll
bezt á hann.
“Ó, þetta,” mælti ábótinn, sem tók eftir
undrun Edmonds, ‘ ‘ er sólskífan mín. Á henni get
■eg séð hvað tímanum líður ibetur en þó eg hefði
úr, því úrið getur hætt að ganga, en sól rís og sezt
reglulega á hverjum einasta degi. En svo er nú
þetta það minsta sem eg hefi fundið upp mér til
afþreyingar í einverunni.”
Svo gekk hann að veggnum er frá þeim vissi
er sólskífan var á og tók þar út stein, sem féll svo
vel í vegginn sem heill væri. En á bak við stein-
inn var geymsluhólf, nokkurs konar skápur, og út
úr honum tók ábótinn tvo stranga, sem litu út fyrir
að vera bréfastrangar, rétti þá að Edmond og
mælti:
“Þetta eru bækurnar mínar, viltu sjá þær?”
“Bækurnar þínar,” endurtók Edmond, yfir
sig kominn af undrun. “Eg vissi ekki að föngun-
um liðist að hafa ba;kur og ritföng í fangelsinu.”
“Þeir mega það heldur ekki, ungi vinur
minn,” sagði ábótinn. “En það þarf ekki nema
dálítinn skarpleika til þess að yfirstíga erfiðleika,
sem manni virðast í fyrstu óyfirstíganlegir.
“Það er ekki pappír í ströngnnum, sem eg
rétti þér, eins og þú hélst í fyrstu, — það er bara
léreft í þeim. Eg tók tvær skyrtur sem eg átti og
reif þær í sundur, og svo tók eg nærri því alla vasa-
klútana mína og skrifaði svo á þetta með penna,
sem eg bjó mér til úr brjóski, sem eg tók úr einum
af þessum stóru ísuhausum, sem við fáum til mat-
ar á föstudögum. Þegár búið er að tegla þá til,
þá eru þeir nærri því eins góðir og fjaðrapennar.”
“En hvernig fórstu að tegla pennana til?”
spurði Edmond.
“Með hníf,” svaraði ábótinn, “sem eg skal
sýna þér, því % er meira upp með mér af honum
heldur en nokkru öðru, sem eg hefi fundið upp á.
Eg bjó hann til úr gömlum kertastjaka úr járni.
Líttu bara á.”
Edmond rétti fram hendina, til þess að taka
á móti hnífnum, sem ábótinn rétti að honum. Hann
var haglega gjörður og eins beittur og rakhnífur,
því hann hafði verið brýndur á steingólfinu.
“En hvernig fórstu að búa til blekið?” spurði
Edmond.
Það er reykháfur hér í herberginu mínu, eins
og þú sérð, “svaraði ábótinn. “Hann hefir ekki
verið notaður svo árum skiftir, en þrátt fyrir það
þá er þykk sótskán innan í honum. Þegar eg þarf
á bleki að halda, þá tek eg handfylli mína af sóti
og hræri því saman við vínið, sem við fáum að
drekka á sunnudögum, og á þann hátt get eg búið
til allra bezta blek.”
Alt þetta hafði þau áhrif á Edmond að hann
var næstum yfirkominn af undrun, og ábótinn,
sem veitti honum nákvæma eftirtekt, gekk aftur
að veggnum, þar sem hann hafði tekið steininn úr
Gg tók út stiga, sem gjörður var úr kaðli út úr
honum og sýndi Edmond.
“Þetta átti að verða til þess að hjálpa mér
til að komast ofan bergið, því eg hélt að eg væri
að grafa gang út, en ekki inn í klefa þinn. Og hef-
ir mér því mishepnast áform mitt. En aftur hefi
eg eignast vin, sem eg get talað við, og sem eg get
trúað fyrir leyndarmálum mínum áður en eg dey.
Eg er nú orðinn gamall, og dauða míns getur ekki
verið langt að bíða. En máske að þi^ langi til
þess aÓ heyra æfisögu mína?”
Já, fyrir alla muni,” mælti Edmond.
“Nafn mitt er Faria. Eg er fæddur og upp
alinn á Italíu. Faðir minn setti mig til menta og
eg lærði til prests. En sökum þess að eg þótti
fremur vel gefinn að gáfum og einnig sökum lær-
dóms míns, þá komst eg í kynni við ættgöfugan
mann þar á Italíu, sem var auðugur að löndum og
lausu fé og voldugur í landsmálum, og til hans
réðist eg sem skrifari hans. Ætt þessa manns
hafði bæði verið voldug og rík á dögum Borgias,
en það hafði stöðugt gengið af henni, svo áður en
auðlegð ættarinnar gengi til þurðar um of, ásettu
Borgiasarnir að ná í fé hennar undir sig, og með
það fyrir augum höfðu þeir tekið einn af höfð
ingjum ættarinnar af lífi.
En svo gripu þeir í tómt, því þéir fundu enga
fjármuni eftir hann, engin skjöl, sem segðu til
hvar féð væri niður komið, né heldur erfðaskrá,
sem ráðstafaði því. Alt var horfið, og enginn
hafði minstu hugmynd um hvar það væri niður
komið, eða hvort þessi umtalaði auður væri einu
sinni til. Það var leitað hátt og lágt í húsinu, í
öllum skjölum, bókum og skúffum, en alt kom fyr-
ir ekki. Enginn leiðarvísir fanst nokkurs staðar,
sem gæti vísað í áttina til auðæfanna. Svo liðu
mörg ár, og ættingjum þessarar ættar fór sífelt
aftur efnalega — urðu æ fátækari og fátækari, og
var húsbóndi minn síðasti liður ættarinnar.
En fjandmenn mínir voru hræddir um að eg
vissi helzt til mikið um aðferðir þeirra í þessu og
öðru sambandi, gerðu því samsæri á móti mér og
létu taka mig höndum og færa mig í þetta fangelsi.
Þegar eg var rétt í þann veginn að gjöra uppgötv-
un, sem heiminum hefði mátt verða að miklu gagni.
Og hér hefi eg verið síðan.”
Þjóðkunnar merkiskonur.
Sum af ykkur eigið sjálfsagt eftir að ferðast
um Bandaríkin og koma í höfuðborg þeirra Wash-
ington. Og á meðal annars sem þið skoðið þar er
“Hvíta húsið”, þar sem forsetar Bandaríkjanna
búa.
Það hef'ir verið sagt, að hvert það heimili,
sem sé svo gæfusamt að eiga góða húsmóður, þá
beri það þess vott löngu eftir að hún er horfin og
dáin.
Og “Hvíta húsið” er sannarlega ekki undan-
tekning í þeim efnum, því hvert einasta herbergi
þar sem konur forsetanna hafa með hlýleik, rausn
og gestrisni veitt gestum iþjóðarinnar og þjóðinni
sjálfri móttöku, er tengt endurminningunni um
þær.
Það er í sannleika ómögulegt að hugsa svo um
“Ilvíta húsið” að ekki komi fram í huga vorum
endurminningar um húsmæðurnar, sem þar hafa
búið, og sem hafa tekið svo mikinn þátt í kjörum
þjóðarinnar og eiga svo mikið ítak í sögu hennar.
Vér minnumst Abígael Adams, konunnar hug-
rökku, sem stríddi eins og-hetja með manni sín-
um á hættu og raunatímum þjóðarinnar. Dally
Madson, sem varð að flýja undan Bretum með
silfurborðbúnaðinn úr “Hvíta húsinn” í vösum
sinum og hinnar ungu og göfugu brúður “Hvíta
hússins” Mrs. Cleveland.
Vér höfum oft heyrt talað um “Hvíta húsið”,
en þér vitið ef til vill ekiki hvernig nafn það er til
orðið. En svo stendur á því, að eftir að Washing-
ton hafði verið tvisvar forseti, og var kominn heim
til sín að Mt. Vernon, þá fór stjórnin að tala um
að byggja íbúðarhús handa forsetum sínum, og
kona Washington, Martha Custis, kom upp með
það að heimili því skyldi gefið sérstakt nafn og
fór fram á að það væri nefnt “The White House”.
En svo hét heimili það, sem Martha átti heima í
þegar hún trúlofaðist og giftist Washington.
“Hvíta húsið” í Washington var því nefnt
eftir heimili því, er hin ágæta kona M^tha Custis
átti, áður en hún giftist Washington — og nfefnt
af henni sjálfri, og það nafn ber það enn í dag.
Martha Washington.
Þegar Washington varð forseti Bandaríkj-
anna var stjórnarsetrið í New York, og þar í
þokkalegu en skrautlausu íveruhúsi tók Martha
Washington á móti gestum sínum. Og sökum
stöðu sinnar varð hún að hafa tíð og mannmörg
heimboð, sem heldra fólkið í New York einkum
sótti.
Heimboð þessi hefði fólki nú á dögum þótt
einkennileg, því þá var festan við þátíðar siði og
reglur svo mikil, að út af mátti ekkí bregða í neinu
— ekki einu sinni í fataburði. Ef einhver kom,
sem ekki var búinn að þeim sið sem krafist var,
fékk hann ekki inngönguleyfi, og krafist var prúð-
mens'ku og tigulegrar framkomu.
En þótt Mrs. Washington væri svona kröfu-
hörð og regluföst, má enginn ætla að hún hafi ver-
ið köld og þóttafull í framkomu sinni. Menn þurftu
ekki annað en líta hana augum til þess að sjá að
hún var bæði blíðlynd og góðlynd, því andlits-
drættirnir báru vott um það — ekki hörkudráttur
tll í andlitinu og augun full hluttekningar og kven-
Iegrar hógværðar, báru þess ljósan vott. Enda
ávann hún sér elsku og virðingu allra þeirra, sem
henni kyntust. 1 klæðaburði barst hún mjög lítið
á, og var mest unnið til hennar fata á heimilinu
og þau þar ofin. Það er og sagt að föt þau, sem
m^ður hennar Washington var í þegar hann var
settur í forsetaembættið, hafi verið heimaunnin
og heimaofin.
Á heimili sínu var hún hóglát í framgöngu,
þýð í viðmóti, fremur orðfá, en kunni vel að skipa
orðum sínum þegar hún talaði.
En um fram alt var Martha góð eiginkona.
Hún var hógvær í framgöngu og blíðlynd, eins og
sa^t hefir verið. Það var ekki einasta að hún væri
samtaka manni sínum og styrkti hann í hans
vandasömu og erfiðu stöðu, heldur var hans vilji
og velgengi alt í öllu, og lét hún sínar eigin skoð
anir aldrei koma í bág við hans né stríða á móti
þeim. Og svo vel tókst henni að vefja sig inn í
hugsanir manns síns, að það var tíðum að hún
gat ekki greint sínar eigin hugsanir frá 'hans.
Og eftir því sem árin liðu fór fólk að tala
um að hið þýða yfirbragð hennar hefði tekið á sig
blæ hans sjálfs — blæ sem hugsanirnar höfðu skap-
að.
Washington unni henni hugástum og sýndi
henni nærgætni og alla umönnun og vernd þess
sterka, yfir heitt elskuðum vini, sem hlífa þurfti
fyrir næðingum lífsins.
Á öðru stjórnarári Washingtons var stjórnar-
setrið flutt frá New York til Philadelphia, og
flutti forsetinn og kona hans sig þangað. En
flutningurinn átti illa við Mörtlw, en hún lét eng-
an af því vita, heldur vann með stakri alúð og
umhyggjusemi að því að gjöra þetta nýja heimili
þeirra hjóna sem allra vistlegast, og þegar þau
höfðu búið um sig í þessu nýja húsi, þá voru dyr
þess opnaðar fyrir gestum, sem sífelt fóru fjölg-
andi.
Og að síðustu, þegar að síðara kjörtímabil
forsetans var á enda, þá var það með eftirvænt-
ingu um ósegjanlega ánægju út af því að mega
njóta lífsins með honum, sem liún unni meir en
sínu eigin lífi, í ró og næði á stöðvum þeim, sem
geymdu æskuminningar hennar.
Svo þau fluttu til Mount Yernon í Fairfax
héraðinu í Virginia. En þar varð henni aðeins
auðið að njóta ánægju þeirrar og sælu, í sambúð-
inni við hann sem hún unni, um stutta stund, þyí
að Washington dó innan fárra ára eftir að þau
fluttu til Mt. Vernon. — Sá missir var henni
óbærilega þungur — sú sorg, þótt öll Bandaríkin
tækju þátt í henni varð henni svo þung að hjarta
hennar sprakk af harmi. Ilún náði sér aldrei eft-
ir dauða manns síns. Og eftir þrjú ár, sem líf
hennar hjaraði sem á skari, var liún lögð til hinnar
hinstu hvíldar í skugga trjánna, við hlið ástvinar-
ins göfuga.
Og sálin, sem hér gat ekki unað ein, flaug á
vængjum morgunroðans til samfundar við sál
mannsins, sem hún var partur af hér í lífinu.
Mikilmenni.
Gústaf II. Adólfur konungur Svía.
Gústaf Adólfur fæddist 1594 og lgzt 1632.
Faðir hans var Karl IX. konungur Svía, son-
ur Gústafs Vasa, er fyrstur var konungur Svía
með því nafni.
Gústaf Adólfur fókk- ágætt uppeldi og alla þá
mentun, er föng voru á að veita á þeim tímum og
stórhöðingjum þótti sæma.
Faðir hans vandi hann snemma við stjórnar-
störf og létu þau honum þegar vel, eins og síðar
varð glöggvari raun á.
Karl faðir hans átti löngum í ófriði og erjum
við nágranna þjóðirnar.
Sökum þess vandist Gústaf þegar á unga aldri
herferðum og bardögum, pg sýndi brátt af sér
hugprýði, hreysti og ráðsnilli, eins og dugandi
hershöfðingja sæmdi.
Hann tók að eins 17 ára við ríkjum að föður
sínum látnum.
Eigi mundi þá hafa verið allra meðfæri að
stjórna Svíum og málefnum þeirra svo vel færi,
og bar margt til þess.
Þegar Karl konungur lézt, voru aðalmenn-
irnir og ríkustu höfðingjarnir ósátýir við hann.
Hann hafði beitt þá ofríki og hörku, en eigi
unnið annað við það, ep hatur og fjandskap.
Hann átti einnig Fófriði við flestar nágranna
þjóðirnar: Dani, Rússa og Pólverja, en lézt áður
en yfir lyki með honum og þeim.
Ríkið var komið í stór skuldir og fátækt og
óánægja megn meðal alþýðu.
Þetta alt tók nú Gástaf Adólfur í arf ásamt
ríkinu og konungstigninni.
En í Gústaf Adólf var mikilmennið, er brátt
kom í ljós, mótað og fullgjört, er hann settist að
ríkjum.
Ilann fékk aðalsmennina á sitt band með hæfi-
legri tilhliðrun í ýmsum greinum, viturlegum for-
tölum, drengilegri framkomu og festu.
Aðallinn var vellauðugur og gat því lagt
drjúgum fé fram til ýmsra þarflegra umbóta og
framfara í landinu og staðið straum af kostnaði
þeim, er ófriðurinn hafði í för með sér.
Gústaf gjörði aðlinum það skiljanlegt, að nú
væri á hans valdi að ráða og bjarga landinu frá
vansa, tjóni og glötun.
Að skylda hans væri að leggja fé fram til
landvarnar, þegar heill, réttur og frelsi ættjarð-
arinnar væri í veði.
Að einkaréttindi þau, er hann hefði með hönd-
um umfram aðrar stéttir landsins byndi honum
byrðar á herðar.
En þessar byrðar væri skylda hans að bera af
frjálsum og fúsum huga, vel og drengilega, er
ríkið væri í voða og hættu statt.
Að frelsi og björgun landsins væri undir því
einu komin, hversu fús og óhlífinn, hver einstak-
lingur, ríkur og fátækur væri að fórna lífi og
eignum í 'þess þarfir.
Aðallinn brást vel við áskorun og eggjan kon-
ungsins og lét með því í ljósi, að hann mat orð
Gústafs, þótt ungur væri, og skildi sannleik þann
og alvöru, er þau höfðu að geyma.
Aðalsmennirnir lögðu bæði fé fram eftir
föngum og gengu sjálfir í ófriðinn og dugðu vel
og drengilega í hvívetna.
Gústaf sættist fyrst við Dani. Þótti honum
ráðlegast, að eiga þá eigi að baki sér, rétt við
landamærin, er hann þurfti að snúast að fjand-
mönnum sínum, Rússum og Pólverjum sunnan
meðan Eystrasalts.
Að því búnu fór hann með her á hendur
Rússum, kúgaði þá til friðar og fékk í skaðabætur
allmikla landspildu með fram Eystrasalti og mein-
aði þeim leið að því. 1
Hann samdi vopnahlé við Pólverja um all-
langan tíma.
Friðarárum þessum varði hann til þess að
koma á fjölbreyttum pg margháttuðum umbótum
og framförum í ríki sínu, vígbúa herinn, efla og
auka.
Ávextirnir komu því fljótt í ljps, eins og vant
er að vera, þegar vitur, frjálslynd og óeigingjörn
stjórn sezt á laggirnar og tekur til starfa á land-
inu.
Iðnaður og verzlun jukust og blómguðust.
Landið rétti við og fjárhagur þess batnaði og
efldist.
Borgir og baúr voru reistir að upphafi.
Meðal annara Gautaborg, sem sjálfur Gústaf
markaði stað við mjmni Gautelfunnar. Þar er
ágæt höfn og fljótið skipgengt langt upp eftir.
Vart getur betra og hagkvæmlegra borgar-
stæði til verzlunar og viðskifta á sjó og landi.
Bpr það auk annars vitni vitsmunum og hag-
sýni Gústafs Adólfs.
Þegar tími sá, er vopnahléð skyldi standa var
útrunninn, hófst ófriðurinn við Pólverja á ný.
Ófriðurinn stóð nú nokkra hríð, en loksins
komst á vopnalilé aftur um sex ára skeið.
Um þessar mundir geysaði trúaPbragða-
ófriðurinn á Þýzkalandi milli kaþólskra manna óg
lúterstrúarmanna.
Ófriður ^á er nefndur þrjátíu-ára-stríðið.
Siðbótarmenn liöfðu oft skorað á Gústaf til
liðveizlu, en hann eigi mátt sinna því sökum þess,
, að hann hafði sjálfur nóg að starfa og átti fult í
fangi að duga sjálfum sér.
En er hann hafði gert vopnahlé við Sigmund
frænda sinn, Pólverja konung, lét hann eigi á lið-
veizlunni standa.
Þegar hann hafði fengið leyfi og samþykki
þjóðþingsins, hélt hann liði sínu suður um Eystra-
salt og lenti við Pommerns strendur.
Hann hafði fátt liðs, að eins fimtán þúsundir,
en það var valið að hreysti og vopnum.
Þrátt fyrir það varð Gústaf vel ágengt og
vann hvern sigurinn af öðrum.
Þó fékk hann í fyrstu ekki styrk af furstun-
um á Þýzkalandi, er tortrygðu hann og vildu því
eigi fylgja honum með mönnum sínum.
En er þeir sáu hversu sigursæll hann var og
kaþólskir menn hrukku 'hvervetna, gengu þeir í
lið með honum.
Það yrði oflangt mál og á ekki hér við að
lýsa öllum herferðum hans og skýra frá sigur-
vinningum hans á Þýzkalandi.
En þess nægir að geta, að liann vann hver-
vetna sigur og lagði undir sig land og borgir,
suður eftir öllu Þýzkalandi og stökti liði keisar-
ans úr löndum siðbótarmanna.
Seinustu og aðalorustuna liáði hann við
Lutzen, smáþorp í Saxlands-fylki. Féll hann þar
(38 ára að aldri), en menn hans fengu þó sigri
hrósað. Var það Svíum óbætanlegt tjón, að missa
svona skyndilega síns ágæta og göfuga konungs
og foringja. Heiðra þeir og allur lýður minningu
hans þann dag í dag og landar hans telja hann
einna fremstan frömuð frægðar sinnar og þjóðlegs
ágætis.
Gústaf Adólfur var fríður sýnum og gervi-
legur á velli, en gjörðist þó feitlaginn snemma og
var því eigi létt um hreyfingu. Hann var einlæg-
ur trúmaður og baðst fyrir með liðsmönnum sín-
um jafnan, áður en til orustu var lagt. Hafði hann
líka strangan aga og góða stjórn á liði sínu öllu.
—Unga Island.