Lögberg - 12.06.1924, Síða 2

Bls. 2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 12. JÚNÍ 1924.
úaun C. dag desembermánaSar 1923
andabist b.ér í Reykjavík eftir langa
Iegu fyrv. skólastjóri og alþingismað-
ur Hermann Jónasson frá 'Þingeyr-
um.
Þar er fallinn í valinn góSur mað-
ur og miklum hæfileikum búinn, og
mun því vel til falliS, að hans sé
minst að nokkuru í “BúnaSarritinu”.
sem hann stofnaSi í fyrstu og stýrSi
i mörg ár.
Hér verSur einungis stuttlega drep-
ið á nokkur æviatriði hans, með því
aS til er áður um hann all-ítarlegt
æviágrip, prentað í 8. tölubl. 6. árg.
af “ÓSni” 1910. >
Hermann er fæddur á ViSarkeri
í BárSardal 22. dag októbermánaðar
1858, og var því frekra 65 ára, er
hann lézt. MóSir hans, Sigriður hús-
freyja Jónsdóttir, frá Lundarbrekku
í BárSarda), varS háöldruð kona, en
faSir hans, Jónas trésmiSur Hall-
grímsson, kembdi ekki hærurnar.
Hann var sendur af “Brazilíufélag-
inu” sæla, til aS velja staS handa
Brazilíuförum ísienzkum vestur þar,
ári áður en þeir legðu af staS héSan
að heiman, og varS hann gulu sýk-
inni, þessari banasvipu heitu landanna.
aS bráS 13. dag aprílmán. 1870. Her-
mann varð þannig föðurlaus á unga
aldri, og uppeldis í föSurhúsum naut
hann ekki nema 3% ár. Fluttist þá
aS Mýri i BárSardal, hins ágæta fjár-
ræktarheimilis, til Jóns bónda Ingj-
aldssonar og konu hans, ASalbjargar,
móðursvstur sinnar. Þar var hann
fram yfir 15 ára aldur, og varð dvöl
hans þar að happi fyrir ísland og
sjálfan hann, því að þaö mun ekki of-
burtfararprófiS, eftir það um eitt
skeið staðið fyrir stórbúi í sýslunni
og leyst þaS prýðilega af hendi.
ÁSur var hann við nám á landbún-
aðarháskólanum í Kaupmannahöfn.
Þegar til hans kom, fékk málaleitun
nefndarinnar greiðar undirtektir, svo
aS skipun skólastjóraembættisins var
í það sinn með öðrum hætti en tíðk-
ast um opinberar sýslanir. í staSinn
fyrir umsóknir kom köllun af hálfu
veitingarvalds.
VoriS 1888 tók Hermann viS skóla
og búi. Var búið lítiö og bústofninn
ekki vel á sig kominn, sem með fram
gat stafaS af því, aS hann hafði feng-
ið að kenna á undanfarandi óáran.
SumariS 1886 var einhver hin mesta
óþurkatíð, svo aS heyafli nýttist afar-
illa og var bæði óhollur og lélegur til
fóðurs. En vorið eftir komu aftaka
haröindi, er ollu miklum fjárskaöa
og afurSatjóni. Það var því eitt af
fyrstu áformum hins nýja skólastjóra
aö vinna kappsamlega að endurbót-
um búpeningins, enda stóS hann sér-
staklega vel að vígi, aö þvi er snerti
sauðfénaSinn. Hann hafSi alist upp
á fyrirtaks fjárræktarheimili í Þing-
eyjarsýslu, og þegar á unga aldri
getiS sér ágætis orSstír, sem fjár-
hirSir. Var honum vel Ijóst, aS
einskis varanlegs árangurs er að
vænta af kynbótum, nema saman fari
góS fóSrun og nákvæm hirðing. Því
var þaS frá upphafi eitt af áhuga-
málum hans, aS afla sem mestra og
b*ztra heyja, og lét hann ekkert færi
ónotaö til að tryggja sér fóÖurgæSin.
Hann hafSi veitt þvi eftirtekt, að í
langvarandi rosatíS er einatt spakara
veSur aS næturlagi. Þetta færSi hann
sér $ nyt, þegar svo bar undir, með
j því að nota nætur til heimflutnings á
I heyjum, er annars lágu undir skemd-
um. Fyrst í stað lét fólk sér fátt um
ViS spjölluöum þá margt saman, | finnast, er þaS var óvant slikum bún
3.
meöal annars sagði hann mér þá
ýmsa drauma sína, er hann löngu
siðar lét prenta fl9129, en þó hneigð-
ist tal okkar sérstaklega aS búskap
og framtíö landsins, og urðu sam-
vistir okkar þá mér hinn besti for-
skóli undir búskap minn á Víðimýri
fám árum síSar.
Um opinber afskifti Hermanns af
búnaSarmálum landsins, svo sem rit-
stjórastörf hans viS “BúnaSarritiS”,
sem hann byrjaði og var einka-út-
gefandi aS i 11 ár, og 2 ár 71894 og
1895) með cand. theol. Sæmundi Eyj-
ólfssyni, skal eg vera fáöröur, með
því aS eg býst viS, aS ritgerðir hans
i þessu riti séu lesendum þess enn í
rninni. Fyrsti árgangur ritsins 71887)
er því nær allur ritaður af honum,
og eru þar ýmsar ágætar greinir og
ritgerSir, svo sem: “Um fóðrun bú-
aöarháttum, en eftir á mátti sín meira
sigurgleöin yfir því, aö hafa afkast-
aö nauösynjaverki á þeim eina hent-
uga tíma.
Svo sem aS líkindum ræSur, byrj-
aöi Hermann kynbætur sauðfjárins
meS því aö kaupa úrvals hrút í Þing-
eyjarsýslu. En til þess aö hraða j lega
framför fénaðarins, greiði hann jafn- 1 þeim
framt fleiri tilraunir, Svo sem meS
þvi aS láta ær bera 1—2 vikum fvr
en sveitavenja sagði til og færa frá
1—2 vikum síðar en um venjulegar
fráfærur. MeB þeirri tilhögun vann
hann tvent í senn. fram yfir þaS aS
láta ær ganga með dilk alt sumariS,
fyrst þaS, að fjallalömbin stóSu ekki
aS baki vænum dilkum til frálags og
voru ólíku betri til ásetnings, og ann-
aS það, aö þó aS styttist mjaltatími
ánna, gáfu þær af sér nægar birgöir
af beztu búsafuröum til heimilis-
penings” 7107 bls.J, “Um uppeldi | þarfa. A8 vísu höfðu þessar tilraun-
ir í för meö sér nokkurn aukinn
kostnaS við fóSureySslu, og sér í lagi
lagi mikla fyrirhöfn Við hýsingu
kálfa,” “Mjaltir á kúm,” “Um áburS
o. fl. í öðrum árgangi er mjög skýr
og eftirtektarverS grein, er hann
nefnir “Athugasemdir um heimilis- j lamhfjár, þegar tíðarfar hamlaSi úti-
stjórn, vinnumensku, og lausamensku”.
Enn fremur “Yfirlit yfir búnaöará
legu snemma aS vorinu. En engin
! slík ómök taldi Hermann eftir sér
um voriS alfarinn frá Hólum vestur
þangaS. Var þaö mjög eðlilegt aS
hann fýsti þangaö, þvi aS bæði er sú
jörS fögur og mikil og ágætlega vel
í sveit sett, og svo er hún einnig hin
mesta veiðijörS 7selveiSi og lax-
veiði), en veiöar voru hans mesta
yndi frá æskuárunum, þegar hann var
norður í Mývatnssveit. Mörgum þótti
H. reisa sér huröarás um öxl, er hann
félítill og fátækur aS búpeningi, færö-
ist svo mikiö í fang aS taka höfuöból
sýslunnar til eignar og ábúöar, og
ýmsar heyrðust spár um það, aö hann
myndi fljótlega kikna undir hvoru-
tveggja, kaupverSinu og jöröinni.
En spár þær rættust ekki. Hann bjó
þar í 9 ár, og útsjón hans og snild í
skepnuhiröing og kynvali fleytti hon-
um yfir margar þær torfærur og erf-
iðleika, sem margir aörir heföu ekki
yfirstigiS, og aö lokum seldi hann
jörSina sér í hag og hætti búskap, þá
farinn að þreytast á öllu búskapar-
umstanginu á Hólum og Þingeyrum.
Auk þes« voru öll þau ár, sem hann
bjó þar, vond veiðiár, aS einu undan-
teknu.
Hjá sýsubúum sínum í Húnavatns-
sýslu átti hann sömu vinsældum að
fagna sem áður í SkagafirSi, og
sýndu þeir ótvírætt," hve mikiö þeir
virtu hann, meö því að kjósa hann
sem fyrri þingmann sinn frá 1901 til
ársins 1907, er hann aö afloknu þingi
og kjörtímabili sagSi af sér þing-
mensku, enda máttu þeir þaö vel
gera, því aS hann reyndist í þingsessi
sem annarsstaöar, nýtur og dugandi
maSur. KjörtímabiliS 1903, 1905 og
1907 var eg samþingismaöur hans fyr-
ir Húnavatnssýslu og fann þá í þing-
mensku hans sama hyggjuvitiö og
sömu frábæru lægnina sem á Víði-
miýri, 20 árum fyr, á búskaparsviö-
inu. Hann var “heimastjórnarmað-
ur” eindreginn, og einhver allra
sterkasti kraftur flokksins, því aö
hann átti þá gáfu, sem við kosningar
og í stjörnmálum yfirleitt er hin
þarfasta, sannfœrslugáfuna, aö geta
sannfært aðra og komiS þeim á sitt
mál. Er hann átti tal við andstæð-
inga í skoöun, var aöferS hans iöu-
hálf-Sókratisk. Hann leyfði
aS ryöja úr sér allri þeirra
“vizku”, virtist hlýða á meö áthygli,
tók þaS sem nýtilegt var úr öllu raus-
inu, lauk lofsorði á þaö, en bætti svo
viö ýmsum “en"-um. “En j>aS var
eitt þarna, sem eg skildi ekki fullkom-
lega, eöa var ekki alveg viss um, að
væri hárrétt.’ “Já, viö skulum athuga
þaS,” sagöi andstæöingurinn. Þá
var aftur byrjað aö rannsaka ritn-
ingarnar og endirinn á öllum “en”-
unum varð oftast sá sami: Hermann
sigraði i öllum aðalatriðunum við alla
vanalega menn, ef unt var aö sigra.
Það var mannvitið, lægnin og hlý-
lcikinn, sem bar sigur úr býtum, en
ekki rostinn eða sjálfsálitiö: gamla
sagan enn og aftur um göngumann-
inn og kápuna, vindinn og sólina.—
Hins vegar átti Hermann fylstu eii> en
urö, og fengu andstæöingar hans
næst á undan. En hafi einhver
ekki int þegnskylduvinnuna af
hendi, þegar hann er 22 ára, þá
verSi hann, frá þeim tíma og til
25 ára aldurs, aS mæta til vinn-
unnar, nær sem hann er til jtess
kvaddur, en megi þó setja gildan
mann í sinn staö, ef knýjandi á-
stæöur banna honum aS vinna sjálf-
ur af sér þegnskylduvinnuna.
2. Þegnskylduvinnan sé í því falin,
að 'hver einstakur maSur vinni alls
7 vikur á einu eða tveimur sumr-
Næsti ár- j legra starf eöa betur launaö en hirð- ttr hófust og mönnum fór að þitna>
■ ’og þá talaði hann ætíð best, röddin
standið í Baröastrandarsýslu”, sem eöa mönnum sínum, enda var það viS- j stundum óþægilega á henni að kenna
hann skrifaði eftir ferö sina um þá i kvæði hans, að ekki fengist skemti- á opinberum fundum, þegar kappræö-
sýslu árið áSur 71887).
gangur hefir ekki annaö frá hans
hendi en “Fáein orö um reiknings-
hald”. I 5. árgangi er grein eftir
hann “Um hundahald”. Einnig bún-
aðarskýrslur, f járhagsreikningar o.
fl. í 7. árgangi er hugvekja frá
honum, sem hann nefnir: “Berið
ing lantbfjár um sauðburð með alúð
og umhyggjusemi.
Þó aö Hermanni væri ef til vill
einna bezt sýnt um sauöfjárrækt,
hafði hann engu minni áhuga á kyn-
bótum annara skepnutegunda. Ser-
staklega varö honunt vel ágengt með
! varð skýrri og hikiS, setn oft var t
mælt, aS H hafi veriö.einn nieð beztu M
fjárræktarmönnum sinna samtíöar- i enda var Sæmundur þa meðutgefandi
manna íslenzkra, enda bar búpening- fitinu og létti undir meö honum.
urinn á Hólum þess glögg merki, ] 10- árgangi ritar hann aftur á móti
velvild til skepnanna” o. fl. í 8. og j aukningu á mjólkurframleiöslu kúnna
9. árgangi er engin grein eftir hann, bæSi með því aS kaupa gagnsgripi úr
meðan hann var þar skólastjóri.
Eftir aö Hermann fór frá Mýri,
um “Helztu ráð til aö koma í veg
j fyrir lambadauSa”, “Unt hverfi-
haföi hann ofan af fyrir sér á ýms- j ste'na, Sláturskýrslur o. fl. í 3
um stööum fyrir norðan og austur á síðnstu árgöngunum er mér vitanlega
SeySisfirSi, ýmist í vinnumensku eða e°gin grein eftir hann eða meS hans upp stóðhrossum til sölu, og taldi það
lausamensku, og lagði stund á hvort-
tvePgja til skiftis, landvinnu og fiski-
veiSar. Voru þau árin honum góS-
ur undirbúningur undir lífiö, þvt aö
augað var glögt og athyglin mikil.
VoriS 1882 fór hann svo með Hall-
grími eldri bróður sínum. er þá var
útskrifaöur af MöSruvallaskólanum,
og fyrir áeggjan hans, á búnaSar-
skólann á Hólum í Hjaltadal.
um voriö gengu mislingar um alt
land og varð H. fyrir þeirri sorg, að
nafni. Hann hafði við svo morgu
bðru aS snúast og í syo mörg horn aS
líta á Þingeyrum, nýkominn þangaS,
aS honum entist ekki tími til að gefa
máli hans, hvarf þá algerlega. VarS
þá stundum steinþögn á fundum, því
aS menn vissu, aö H. var gætinn
maður og vildi að eins satt eitt mæla.
Tveir voru þeir eiginleikar, sem
Hermann haföi áreiSanl. í ríkari mæli
en flestir, ef ekki allir, samtíSarmenn
nálægum sveitum, og ekki síöur með hans, þeir er eg hefi þekt. Annar
því að vanda sem allrabezt uppeldi var það, sem á erlendu máli nefnist
nautgripanna heima fyrir. Hestakyn , “organisationstalent”, þessi óvana-
bætti hann einkum með góðri með- legi hæfileiki manna, að koma lagi,
ferö, og lét sér ant um aö eignast j réttu skipulagi, á alt jjaS, sem þeim
væna og úthaldsgóða brúkunarhesta. er falið að framkvæma eöa þeir hafa
Aftur á móti forðaðist hann að hleypa meö ihöndum. .Hann stafar frá
skörpu innra auga fyrir því, hvað sé
|kjarninn í hverju einu og frá ná-
kvæmu skipulagi, reglu, í hugsun.
óviðeigandi á fyrirmyndarbúi.
Af jarðabótum lét hann sér einkum
umhugað um þær framkvæmdir, er
lutu aS au'kinni grasrækt, svo sem
sig viS ritstörfum, enda hafSi hann j þúfnasléttun og útauka við tún, vatns-
lengi og vel fyrir ritið unnið, haft i veitingar á engi og girðingar um
mikla fyrirhöfn og lítið endurgjald. 1 slægjulönd. öll þau verk voru mynd-
Og hefði BúnaSarfélag íslands ekki j arlega af hendi leyst, en um eitt skeið
hlaupiö undir bagga með honum og j var það til tafar,
p>á j keypt af honum 400 eintök handa
meSlimum sinum, þá hefSi hann fjár-
JH _________ __ hagslega haft skaöann tóman upp úr
in'issa Haíígrím bróöur sinn úr”taúga- allri fyrirhöfninni og heiðurinn eirn 1 Íeggja hart á sig og aðra
veiki. Var Hallgrunur honum mjög an að Iaunum fynr gott og nauösyn- ’
hjartfólginn og lét hann síðar son ]e?t starf, en hann vill oftlega verða
sinn, sem lifir hann og nú er í Ame- I e'nu launin, er brautryöjendum hlotn-
ast og iSulega ekki fyr en niðri
Hinn eiginleikinn var eitthvert hugboð
sem vanalega sagöi honum, hvað
væri fært og hvaS myndi til sigurs
leiöa, einhver “intuition”, innsýni,
sem sá svo vel fram á veginn fyrir
aSra — stundum betur fyrir aðra en
að hann haföi á I fyrir hann sjálfan. — Eg rakst ný-
hendi aöstoð viö bvggingu skólahúss lega á langt og rækilega bréf frá
og þar á meöal alla aðdrætti. Við honum til mín, skrifaö í marzmánuði
þau störf varö hann stundum að 1903, undir kosningahríðina miklu til lnun
en gætti alþingis sama ár. BréfiS er dálítill
þess jafnan, aS binda ekki öSrtim | leiðarvísir, tykill, að þvi, hvernig
j þyngri byröar en sjálfum sér, og þó hann hugsaði: alt rannsakað nákvæm-
aS hann við einstök tækifæri beitti
riku, heita eftir honum.
Árið 1884 útskrifaSist Hermann
úr skólanum á Hólum og sigldi því
næst samsumars til Kaupmannahafn-
ar og gekk þar á landbúnaöarháskól-
ann, en gat ekki ,einmana og óstudd-
ur, notiS fræðslu j:>ar lengur en í sex
mánuöi, fór því til Jótlands og stund-
aði þar, undir tilsjón landbúnaSarfé-
lagsins danska, verklegt nám í þrjá
mánuöi og hélt síðan heim til ís-
lands. Þann vetur sá eg harm í fyrsta
sinn í íslendingafélagi í Kaupmanna-
höf.n, og varS, 'sem fleirum, starsýnt
á þenna mannvænlega gjörvulega
unga mann.
Árin 1885 og 1886 var hann í
Reykjavik á vetrrnn viS ýms störf,
meðal annars bjó hann sig þá undir
stofnun “BúnaSarritsins”, er hann
gaf út í 13 ár, en gekk aS jarðabóta-
vinnu og heyskap vor og sumur, og
þá kyntist eg honum fyrst rækilega,
því aS hann var bæöi sumurin verk-
stjóri hjá föður minum norSur á
Víðimýri um heyskapartímann. Sum-
arið 1886 var eitt hiö versta, ef ekki
allra versta sumar, sem yfir NorSur-
land hefir liöið í míntt minni og af-
leiöingar ]>ess sorglegar 7fe]]'r'nn
voriö 1887). TöSur og úthey grotn-
uðu niSur í jörðina, þvi aö aldrei kom
þurkdagur, en veörátta fremur hlý.
Mér er minnisstæð þolinmæði og elja
Hermanns þá, sívakinn var hann við
flutning á drílurn og föngum úr staö,
til þess aö þau skemdu ekki völlinn,
og hver stund var notuö, þegar af
létti, til aö hagræSa og undirbúa und-
ir þurkinn, sem því miðu rkom ekki
fyr en i ágústlok. Engan mann hefi
eg þekt verkhygnari en Hermann og
engan lægnari verkstjóra, og svo
en
gröfinni.
Víst var þaö heilladrjúgt starf,
sem Hermann vann landi og lýö með
“Búnaöarriti” sínu, en sízt er þó
minna variö í starf hans þau 8 ár
71888—1896J, sem hann var skóla-
stjóri á Hólum. Mér voru verk hans
þar og vera aS nokkru leyti kunn,
strangleik fyrir nauðsynja sakir,
þegar mikið íá viS, þá var það um-
lega unt afstööu flokka og manna,
enaar öfgar, tómar líkur, má ekki á
miui sjá, kappið gífurlegt á báðar
með því að eg var í SkagafirSi öll verkaskipamr
þau ár, nema hið síðasta, en ekki svo
kunn sem skyldi, og þá tók eg þann
kost, aö snúa mér til þess manns, sem
dáörökkum drengjum, er þeir sáu, aS
alstaSar þar sem harðsóttast var og
mest reyndi á. stóð húsbóndinn sjálf-
ur í fararbroddi og lag’ði fram alla
sína krafta meö ósérhlífni. Yfirleitt
fylgdi hann þeirri meginreglu viö
í
samstarfi, aö segja
við þjónustumenn sina: “Komdu,”
en ekki “FarSu.”
Um afskifti hans af kenslumálum
var þeim kunnugri en allir aðrir, ; skólans voru að visu misjafnir dóm-
formanns skólanefndarinnar við ar, en svo mikiö er víst, aö hann
Hólaskóla, gamals samþingismanns lagöi ekki aðal-áherzluna á aö veita
míns í SkagafirSi og samherja okkar j lærisveinum sínum sem rnestan bók-
Hermanns í kaupfélagsmálum o. fI., j legan fróðleik í einstiAum náms-
Ólafs Briem, fyrv. alþingismanns og 'greinum, og sizt af öllu að gera bá
forseta, og baS hann að gefa mér á- j leikna í því, aö endurtaka annara
lit sitt um. skóla- og bústjórn Her- kenningar og skoðanir í hugsunar-
manns á hólum, því aS eg vissi, aS
svo samvizkusaman og skýran mann
sem Ólaf myndi enginn vefengja.
Hefir hann bæði fljótt og vel orðiö
við bón minni og sent mér það, er
hér fer á eftir:
“Frá því er búnaðarskólinn á Hól-
um var settur á stofn vorið 1882 alt
til jafnlengdar 1887, var skólastjórn j velgengni
og bústjórn sameinuö hjá
manni, eins og gert var ráS fyrir í
reglugerS skólans. Eftír að svo
hafSi staðiö um 5 ár, var bústjóra- I raunastöð og fyrirmyndarbú, og enn
sýslaninni sagt lausri, og annar mað-
ur ráðinn til þess starfa. En stjórn-
arnefnd skólans leit svo á, að þeirri
tilhögun fylgdu margir og miklir
annmarkar, og því eindreginn ásetn-
ingur hennar að Iáta hið nýja fyrir-
komulag að eins-'gilda til bráða-
birgöa, og sæta fyrsta tækifæri til ... ___ ___ ... __________,____
stundvís var hann, aö alt gekk eftir þess að fá sama manni í hendur for- íþess sem vera hans þar gaf honum
klukku, stundvíslega var gengið tU | stööu skólans og búsins. En vita- tækifæri til að gagnkynnast þá hin-
vinnu og frá, til matar og frá mat, J skuld var vandfenginn maður í þá um vitra og margfróða frænda sín-
úrið hans réS þar öllu. Enginn var stöðu, er útheimti jafnmikla og marg- 1 um, Einari Ástnundssyni í Nesi,
hann þjösni eSa bölsóti við vinnu, og
þekt hefi eg meiri áhlaupamenn en
hann, en hann
“Bún-
forna
breytta hæfileika. Þegar nefndin
fór aö litast um eftir slíkum manni,
en nann var sterkur, áhuga- ; Varð það sameiginlegt álit hennar, aS ____ —Jr~ --- _______ ______
samur og drjúgvirkur meö afbrigö- : enginn væri betur þar til kjörinn en klaustursetur og höfuSból, Þingeyrar
um. Alt fór honum svo myndarlega . Hermann Jónasson. Hann hafði ver- í Húnavatnssýslu, af Jóni bónda Ás-
úr hendi, því aS alt var af viti gert. jö námssveinn á Hólum og IokiS þar geirssyni á Þingeyrum, 0g flutti þá
borið meS jafnaðargeði • af öllum j hliðar, hann, eins og allir vissu, sjálf-
sagður þingmaður sýslunnar, en rimm-
an og tvisýniö um okkur aðskotadýr-
in aö norðan og sunnan, alt hangir í
hári, meö öllu ómögulegt að segja,
hvor sigri. En svo kemur hugboffið':
af þessum tveim góökunningjum
hans frá fornu fari, kvaðst hann
heldur myndi letja hinn fararinnar á
kjörfund en mig — og hafði þá eng-
inn nokkura vissu um, hvernig fara
myndi, en miklu fleiri töldu ósigurinn
mér vísan, enda voru úrslitin enginn
sigur, því að örlitlu munaSi.
Um þingmensku Hermanns vísa eg
til ÞingtíSindanna. Þau eru, eða
geta verið, í margra höndum. Vil
einungis taka bér fram tvö mál, sem
honum voru innileg hjartans mál-
efni: þegnskylduvinnuna og gadda-
vírsfrumvarp GuSjóns alþm. GuS-
laugssonar, sem hann studdi af alefli
í neðri deild, er þaö var þangað kom-
ið, samþykt, úr efri deild. Þ.egn-
skylduvinnu-hugsunin er, að mínu
viti, ein sú fegursta, bezta og væntan-
lega notadrýgsta hugsun, sem í mörg
herrans ár hefir konrið fram á alþingi
íslendinga, þótt kæfð væri í neðri
deild 1903 og svívirt eða gerS hlægi-
leg* í blöðum1. Meö því aS tillaga
þessi er skínandi dæmi þess, hve ljóst
og vel Hermann hugsaSi, skal hún
hér sett, eins og hún stendur í Alþt.
1903 C., þgskj. 656, með lítilli breyt-
ingu frá þáverandi þingm. Borgfirð-
inga 7Þórh. Bjarnas.), eftir eina um-
ræðu í neðri deild:
“Alþingi 7áður: Neðri deild al-
þingis) ályktar að skora á lands-
stjrnina að semja og Ieggja fyrir
næsta aJþing frumvarp til laga um
þegnskylduvinnu á íslandi, er bindi í
sér eftirfylgjandi ákvæði:
1. AS allir verkfærir menn, sem eru
á íslandi og liafa rétt innfæddra
manna, skuli, á tímabilinu frá því
þeir eru 18—22 ára, inna þegn-
skylduvinnu af hendi á því sumri,
er þeir æskja eftir og hafa gefið
tilkynningu um fyrir 1. febrúar
leysi. Hins vegar lét hann sér eink
ar ant um að iðka þá í því að færa sér
alla fræðslu sem bezt í nyt, og venja
þá við að hugsa hvert málefni til
þrautar sem sjálfstæðir menn, og þar
með skerpa dómgreind sína og
hyggjuvit.
Hann hélt beiðri skólans hátt á loft
i um sína daga, og bar fyrir brjósti
hans í öllum greinum.
einum j Hugsjón hans var sú, aö þar ætti aö
vera sameinað, ekki að eins kenslu-
stofnun i búfræði, heklur einnig til-
fremur uppeldÍ9stofnun fyrir lífið.”
Mér hefir gleymst að geta þess, að
Hermann var veturinn 1887—’88 1.
kennari við alþýðuskólann í Hlé-
skógutn í Suður-Þingeyjarsýslu, og
fékk þannig nokkura æfingu í kenslu,
áður en hann tók við Hólaskóla, auk
síðar sendi honum ritgerðir í
; aðarritið.”
Vorið 1896 kevpti H. hið
um, eftir því sem ,hann óskar, og
aS vinnan sé endurgjaldslaus að
ööru en því, aS hver fái kr. 0.75
sér til fæðis yfir hvern dag, sem
hann er bundinn við nefnda vinnu.
Að þegnskylduvinnan sé frani-
kvæmd meö jarðyrkju, skógrækt og
vegavinnu í þeirri sýslu, sem hver
og einn hefir heimilisfang, þegar
hann er skráður til þegnskyldu-
vinnunnar.
4. Að þeir, sem vinnunni stjórna,
geti kent hana vel, og stjórni eftir
föstum, ákveðnum reglum, líkt og
á sér staS viö heræfingar í Dan-
mörku.”
Hér er ekki til mikils mælst: einar
sjö vikur—tæplega einn sjöundi hluti
úr einu ári—einu sinni á ævinni tekn-
ar frá svonefndum eiginhagsmunum
og varið í þarfir föðurlands og feðra
þjóðar í þakklætisskyni og smávægi-
legrar viðurkenningar fyrir alt það,
sem landsins börn eiga því að þakka
fyrir líf þeirra á brjóstum þess frá
vöggunni til grafarinnar. Og svo
bætist hér við, aö hér er einnig um
eiginhagsmuni að tefla. HlýSni og
skilorðslausari boðhátt þurfa allir aS
læra og fæstum mun lærast aö stjórna,
hafi þeir aldrei lært að hlýða, og ein-
hverja líkamlega vinnu þurfum við
allir aö læra, því að ihún herðir og
styrkir líkamann og eriginn veit fyrir
fram, nema til hennar þurfi að taka,
þegar minst varir og annaö brestur.
Og hvað er svo þetta lítilræöi í sam-
anburöi við herskylduvinnu annara
þjóða svo árum skiftir, eins og H.
tók réttilega fram í ræðu sinni um
máliö á alþingi. Þessi hugmynd er
svo góð og réttmæt, aö spá mín er sú,
að hún muni aldrei deyja, heldur
kvikna til nýs lifs og verða fram-
kvæmd innan skamms, “Mærin er
ekki dauð, heldur sefur hún.”
Þegar Hermann hafði selt Þing-
eyrar og btústofn sinn, fluttist hann
hingað suöur og varð ráösmaður við
holdsveikraspitalann í Laugarnesi
vdrið 1905. Það var mikil breyting
fyrir hann, og sízt til batnaðar, eftir
17 ára bústjórn á stórum og fögrum
vildarjörðum í sveit, að koma hingað
suður í kreppuna og lenda á spitalan-
um í Laugarnesi. Aö jarðabótastörf-
um var ekki hægt að vinna, svo að
nokkru munaÖi, og ráSsmannsstarfið
var tilbreytingalaust og tæplega við
hans skap, enda var hann ekki lengur
en þrjú ár við þann starfa. Hugur
hans IineigSist jafnan aS umbótum
og tilraunum. Það var ýmsum í
BúnaSarfélagi Islands vel kunnugt,
og því var það, aö Búnaðarfélagiö
sendi hann, tv'eim árum áöur en hann
fhitti hingað suður, til útlanda til að
kynna sér meSferS og markað á salt-
kjöti, 0g dvaldi hann þá erlendis vet-
urinn 1903—1904. Varð för sú hin
mesta heillaför, því að “svo má að
orði kveða, að þá þegar gerbreytist
slátrunaraðferS og meðferð á salt-
kjöti, og kjöt hækkaði mjög í veröi
erlendis” 7sbr. áður nefnt æfiágrip
hans í “ÓSni"J. — AnnaS trúnaðar-
starf fól alþingi honum, er þaö kaus
hann meö Þórhalli Bjarnasyni og
Pétri Jónssyni á Gautlöndum í milli-
þinganefnd i landbúnaöarmálum.
Þegar Hermann seldi Þingeyrar,
fékk hann meðal annars upp í kaup-
veröið óloknar skuldir tilheyrandi
Iwendaverzluninni í Ólafsvík, er höfðu
gengið kaupum og -sölum, frá því er
hún flosnaði upp. Þessar skuldir
varð hann að hagnýta sér og þess
vegna fluttist han.n þangaS vestur, er
hann var farinn frá holdsveikraspít-
alanum. Tókst honum meö vanalegri
lægni og hagsýni að ná inn talsvert
meiru af þessum gömlu skuldum, en
líkindi voru til, en það tók tima, og
mun hann hafa dvaliö þar tvö ár
samfleytt og oftar styttri dvölum.
Eftir það mun hann aðallega hafa
dvaliö hér í Reykjavík, þangað til
að hann árið 1917 fór vestur um haf
til Canada. Var kona hans, GuSrún
Jónsdóttir Sigurðssonar bónda á
Hfafnkelsstöðuim í Fljótsdal, farin
þangað vestur tveim árum fyr með
börnum þeirra, Sigríði, ir síðar gift-
ist Jóni B. Bergmann fasteignasala
í Winnipeg og andaðist 1922, og Hall-
grimi, þeim sem áður er nefndur. _____
I Ameríku blaut hann aftur þá á-
nægjii, sem var honum ein hin mesta
í lífinu, aö stunda laxveiði, nú ekki
lengur norður á Þingeyrum, heldur
í stærri og hrikalegri stíl vestur í
Ameríku, vestur yið Kyrrahaf. Eg
bað hann, aftur heim kominn, að segja
mér frá veiðiaðfreSinni þar vestra.
Færðist þá hið forna lif i ,hann aftur
°g var yndi á að ihlýöa. Hann fékk
þannig í byrjun og undir lokíífs síns
að g'fa sig við því starfi, sem hon-
um var ánægjulegast, næst þvi, sem
hann sagði einhverju sinni, þegar alt
]ék í lyndi, “að skreppa á hestsbak
hýr í lund, að afloknu dagsstarfi, með
góðum vini í fögru héraði og spjalla
um landsins gagn og nauðsynjar.”
Áriö 1922 varð H. fyrir þeirri
miklu sorg að missa dóttur sín, Sig-
riði, sýnilega ytri niynd hans, tals-
vert líka einnig inni fyrir, og árieið-
anlega hans augastein. Hann festi
þá ekki lengur yndi þar vestra og
hvarf heim til ættjarðarinnar. Mér
hnykti viö, er eg sá hann þá: geisl-
inn í auganu var næstum horfinn,
höfuðiö hálf-niðurlútt og kjarkurinn
hálf-kyrktur. Ellin sýndist vera
gengin i garð og dauSinn á næstu
grösum. — Svo fór hann aftur vestur
síðastl. sumar, á Breiðafjörð og það-
an til Ólafsvíkur og aS Sandi, var
orðinn mjög veikur, hlaut að fara
hingaö suður til lækninga, og síöasta
kraftaverk sterks líkama og sálar
var það, að fara út í skip, dauöveikur
maður, draga isig upp á kaSalstiga í
ólgusjó, falla yfir skjólborðiö í mann-
þyrpingunni og bíða dauða síns, cn—
ekki fá að deyja. Geðugusttt strit-
menn lífsins eiga svo oftlega bágt
meö að deyja, nenta þeir eigi í ætt-
argjöf snögt heilablðfall eSa hjarta-
“slag”. Hér Ihefði dauðinn oröið
kærkomtnn1 gestur, þótt fyr hefði ver-
iS, því aS sjón hans var á förum, og
hann kveið fyrir því, ef á daga hans
ætti aö drífa, að lifa “sem blindur
eimstæðingur”, eins og hann komst aS
orði í banalegunni. Á honum rætt-
ist hér, sem oftar, orötækið, að “það
er tungunni tamast, isem hjartanu er
kærast”. Eg heimsótti hann oft í
banalegunni og hneig þá vanalega
tal hans að horfum og ástæönm lands
og þjóðar, og síöustu dagaana, sem
hann liföi, þegar kvalirnar uxu, mor-
fíniö var orðið eina Hknarlindin og
óráösköstin urðu tíöari, þá var hugs-
unin enn og æ hin sama, þegar af
honum bráði, hugsunin um land og
þjóð og bjargráö handa henni. —
Eg hefi áöur minst ritgerSa Her-
manns í “Búnaðaritinu”, en auk
þeirra greina 'skrifaði hann einnig í
"Tímarit Bókmentafélagsins” “And-
vara” og váSar, og loks tvær bækur:
“Drauma” 7útg. í Reykjavík 1912)
og “Dulrún” 7útg. s- st- 1914). Hann
var þegar í æsku trúaöur' á drauma
og dreymdi þá marga merkilega, en
tal okkar snerist þó sjaldmar aö þeím
en viS ihefði mátt búast, því aS mér
þótti sem “of væru myrkmmanna son-
um, þeim, er hátt hyggja, hin helgu
rök.” En hvort sem menn trúa á
draurna og dulspeki eða ekki, þá má
þó eitt meö sanni segja, aö í þessum
tveim ritum koma ljóslega fram hin-
ir ágætu rithöfundarihæfileikar Her-
manns. Frásögnin er meö afbrigð-
um skýr, skemtileg og lifandi, og mál-
ið yfirleitt tárhreint og fagurt al-
þýðumál. Manni dettur oft ósjálf-
rátt í hug viö lestur þeirra gömlu
Þjóðsögurnar íslenzku.
Hermann var ihár maður vexti,
herSibreiður og þrekvaxinn, og sterk-
ur vel, stðskeggjaSur, en þunnhærð-
ur og hárlítill á efri árum. Hann
var toginleitur, augun skýr og
greindarleg og svipurinn mjög
hreinn og góSmannlegur, viðmótiS
þýtt og skemtilegt. Vinsæll og vin-
fastur, hjálpfús og gestrisinn, fylgdi
faslt fram því, sem hann áleit rétt og
satt, átti því stundum allsterka and-
sæðinga, en óvini, að eg hygg, fáa eöa
enga.
Er eg nú lýk máli mínu, dettur mér
alt í einu í hug ein rómversk áletran,
sem sjá má á legsteinum frá forn-
öld. Hún er þessi:
> “Have, anima candida”
eða
Vertu sœl, mjallhrcina sál!
Með þeim lánsorðum leyfi eg mér
að kveðja þenna garnla, trygðreynda
vin minn.
Jón Jacobson.
Trúarbrögðin hjálpa
þar sem valdlaganna reynistónógt.
Greensiboro í Norður-Carolina
í Bandaríkjunu'm var fyrir fáum
árum aljþekt siðspillingaribæli, og
svo bar mikið á þlesisu, að Grenn.s-
boro var valið nafnið Buld pen
(nautakví). Þangað söfnuðust
allir blökku'.nenn frá Virginíu og
Norður-<Carolina, er lögibrOt höfðu
framið, eða voru illa liðnir í þeim
héruðum, sökum óeyrða og ill-
verka. í nautakví, eða Greens-
boro voru glæpir á isínu hæsta
stigi og ólifnaður, og þó vínbann
hefði verið Ieitt í lög í Norður-
Caroilína í fleiri ár, þá var innan
handar fyrir þetta fólk að ná sér i
alt það vín, sem það vildi og coca-
irie, sagði lögreglan að þetta fólk
næði í eftir vild.
pað var árið 1914, að lögreglu-
þjónn, sem Robert Skenes (heitir,
var settur aðal umsjónarmaður i
Greensboro. Veittiist honu’m ekki
létt að halda þar nokkurri reglu
og það virtist að eftir því, sem
hann ibeitti meiri hörku við þetta
fólk, því ákafara yrði það i að
ibrjóta lögin.
Tók hann þá það ráð að reyna
að 'breyta hugarfari þessa fólks í
stað þess að refsa því með vendi
laganna. Hann leigði sér gamalt
og illa um gengið hús í bænum,
þar isem ástandið var sem allra
verst og réði sér til aðstoðar
negrakonu, sem var prestlærð, eða
að minsta kosti hafði fengist við
að boða krietindóm og borgaði
húsaleiguna af kaupi sínu.
En konan lét sér nægja þau
lit'lu samskot, sem inn komu við
guðsþjónusturnar. Kona þessi
heitir Alesa Lewis. pannig hélt
þessi mission — Skene’s mission,
því svo var 'hýn kölluð frá byrjun,
áfram, og þó næsta ótrúlegt sé, þá
komu nægilegir peningar inn við
guðisþjónuisturnar til j{es® að
halda lífinu í konunni, sem pré-
dikaði og að halda húsinu við að
undantekinni leigunni.
Þessar guðsþjónustur gengu nú
ekki sögulaust fvr.st framan af.
Það var ekki sjaldan að steinu'm
var kastað í gegnum kirkju, eða
ihúsgluggana á meðan að á guðs-
þjónustunni stóð. Hópar blökku
manna komu á vettvang þegar
kirkjutími var kominn og gerðu
gabb að þeim, sem tíðir sóttu. Oft
og einatt varð Skene’s, sem sjálf-
ur var ávalt við guðsþjónusturn-
ar og embættisbræður Ihans, se'm
þar voru, að fara á meðan á
m'essunni stóð, til þess að skakka
leikinn á milli einhverra ofstopa-
fulllra angurgapa, sem áskunda
lyoru að gera einhver staðar í bæn-
um, en ko'mu aftur, þegar þeir
voru búnir að ismella þeim inn í
tukthúsið og þá var guðsþjón-
ustunni haldið áfram. En s'mátt
0g smátt fór þetta að breytast. ö-
Hún þjáðist í þrjú ár.
SVO FÓR MR. JENSEN AD NOTA
DODD’S KIDNEY PJLLS.
Saskatchcrwan bóndi þjáðist af bak-
verk og stirðleika í liðainótum, en
fékk heilsuna með því að nota
Dodd’s Kidney PiUs.
Eddyside, Sask., 9. júni (einka-
fregn). — “Um fjögra ára skeið hafði
eg þjáðst af bakverk og stirðleik i
liðamótum. Eg svaf órótt og hafði
litla matarlyst á morgnana. Eg brúk-
aði úr tveimur öskjum af Dodd’s
Kidney Pills, og bættu þær mér mjög
mikiö.”
Slíkur er vitnisburður M. J. Jen-
sen, sem vel þektur er hér á staðnum.
Sjúkdómur Mr. Jensen stafaSi frá
nýrunum. Þess vegna batnaöi hon-
utn af Dodd’s Kidney Pills, því þær
verka beint á nýrun.
Þegar nýrun eru ekki í lagi, megna
þau ekki aS fullnægja hreinstinar-
verki sínu. Séu nýrun í ólagi, verð-
ur blóðið þaö líka.
Spyrjið nágranna yðar, hvort aö
Dodd’s Kidney Pills séu ekki vold-
ugasta lyfiS gegn nýrnaveiki.
óróaseggirnir úr fjarlægum hér-
uðum og bæjum hættu að koma
til Nautakví. peir áttu þar ekki
griðland lengur, því blökku menn
þeir, sem áttu heima þar og auga
höfðu komið á þessa tilraun Mr.
Skenes til þess að bæta kjör 0g
ástand bræðra þeiirra og systra
voru farnir að sýna álhuga fyrir
fra’mgangi verks. iþess, sem verið
var að vinna.
Konan Alese Lewis gjörði meira
en að prédika. Hún var að lík-
indum sú fyrsta kona, er lét sig
hag og ástand þessa fólks nokkru
varða og vann að því að bæta það
og áihrif starfs hennar urðu
a, fólkið fór að kalla hana
systir Lewis og það er undir því
nafni, sem nálega allir negrar í
Greensboro þekkja hana nú. Hún
hefir verið óþreytandi með að
heimsækja fólk sitt í borginni og
tala við það um velferðarmál þess
og ráðleggja því, og ráðleggingar
hennair reyndust ávalt heilbrigð-
ar. Mesta áhersluna lagði Ihún á
við það að vinna trúlega og
ihegða sér só’masamilega og það var
ekki langt þangað til að ráðlegg-
ingar hennar fóru að bera ávöxt.
En ávinningurinn af istarfsemi
þessari kom ef til vill ljósast fram
að því er borgarbúa alment snert-
ir í fækkun á glæpum, isem framd-
ir voru í þeissu alræmda Nauta-
I kvíarplássi í Greensboro og 'þar
J af leiðandi fækkun blökku manna
þeirra, sem réttvísin varð að
hegna 0g var það hið fyrsta, st'm
vakti athygli borgarbúa alment
á starfi UögregluþjónSins og negra
konunnar — að þau með því starfi
isínu voru að vinna verk það, sem
allri lögreglu borgarinnar hafði
verið um megn að gera >— að
, temja, laða og leiða negrana ó-
stýrilátu í NautakVí. Það kom þá
líka í ljós að lögregluþjónn þessi
Robert Skenes, sem Ihafði minna
en Ihundrað dali 1 laun á mánuði
og að hann varð að taka af þeim
Iitlu launu'm, till þess að sjá þess-
ari mission farborða að miklu
leyti.
(pegar borgarbúar vissu um það
j sem verið var að gjöra hlupu
j þeir drengilega undir bagga bæði
með fé og vinnu, ibæði þeir af
negrunum, sem betur voru settir
efnalega og eins hvítir menn, en
aldrei voru þó nein ákveðin sam-
tök gjörð með fjársöfnum, held-
ur veitti lögregluþjónninn þakk-
látlega móttöku því, sem menn
góðfúslega létu af mörkum.
Árið 1916 var þesSi söfnuður f
Nautakví orðinn nógu stór til
þss að standast fjárhagslegan
straum af verkinu. pað næsta
sem söfnuður þessi tók sér fyrir
hendur að gera, var að kaupa hús-
ið, sem notað hafði verið til guðs-
þjónustu og það gerði hann og
borgaði fyrir það $806.00. Nú er
hús það orðið of lítið og söfnuð-
urinn hefir áformað að rífa það
og reisa nýja kirkju, sem er nógu
stór handa söfnuðinum, en nafn-
inu ætlar hann að halda — nýja
kirkjan á að heita “Skenes chapel”
Robert Skenes er fimtíu og
fimm ára ga'mall og er búinn að
ihafa lögregluþjónsembættið á
hendi í nítján ár. Mánaðarkaup
ihans er nú lítið yfir hundrað
dalir um mánuðin, af því fram-
fleytir ihann fjölskýldu sinni,
geldur til kirkjunnar og hefir
líka eignast dálítið af fasteign-
um. Sigurkóróna líf.s hans er
“Skenes chapel,” og þrekvirki það,
er hann ihefir unnið til menning-
ar á meðal negranna í Nautakví.
Hvl atS þjast af
synlegur. pvl Dr-
blæSandl og bölg-
ínm gjrillniæí?
Uppskur8ur ónauB-
Chaso a Ointment hjálpar þér strax-
80 cent hylkiS hjá lyfsölum eSa frá
Bdmanson, Bates & Co., lamited,
Toronto. Reynsluskerfur sendur 6-
kev«>ls, ef nafn þessa blatis er tiltek-
Ul am 2 cent frímerk' —*