Lögberg - 27.10.1927, Blaðsíða 1

Lögberg - 27.10.1927, Blaðsíða 1
iH h tt i. 40. ARGANGUR WINNIPEG, MAN., FIMTUDAGINN 27. OKTÓBER 1927 NOMER 43 Canada. Hingað tU hafa karlmenn ein- ir átt sæti í efri málstofu sam- bandsþ'ingsins, og er svo enn, en stjórnin segir, að oft hafi verið fram á það farið við sig, að hún skipaði einhverjar konur í þessi embætti. Hefir það enn ekki ver- ið gert vegna þess, að vafasamt þykir, hvort það sé lögum sam- kvæmt að konur eigi þar sæti. Segir svo í British North America Act, að þar eigi að vera “fit and proper persons”. Hafa lögfræð- ingar stjórnarinriar litið svo á, að sá sé andi laganna, að konum sé ekki ætlað að eiga sæti í efri mál- stofunni. Hefir nú stjórnin lagt þetta mál fyrir hæstarétt Canada og skipað lögmenn til að sækja og verja málið, og á hann nú að skera úr því, hvort löglegt sé, að konur séu skipaðar í efri málstofuna, eða ekki. Eða með öðrum orðum: hvort þær séu “fit and proper persons” tif að vera Senators í Canada. * * » Skýrsla hefir verið gefin út, yf- ir fylkiskosningornar í Manitoba hinn 28. júni í sumar, sem sýnir, hve margt atkvæðisbært fólk var í hverju kjördæmi og hve margt af því greiddi atkvæði við þessar kosningar. í öllu fylkinu, að und- anteknum Iberville og Virden kjördæmunum, þar sem þingmenn voru kosnir í einu hljóði, voru alls 239,653 nöfn á kjörskránum, og af þeim greiddu atkvæði 163,320, eða sem næst 70 af hundraði. Flestir greiddu atkvæði í Portage la Prairie kjördæminu, eða 88.02 per cent., en fæstir í Gladstone, að eins 48.96 prct. í Winnipeg voru á kjörskrá 67,121; þar af greiddu atkvæði 50,706, sem er 75.54 prct. — Tveir íslendingar náðu kosningu í þetta sinn, sem kunnugt er, annar í Gimli kjör- dæmi, hinn í St. George kjördæmi. í því fyrra voru 5,505 kjósendur; þar af greiddu atkvæði 2,871, eða 52.14 prct. í hinu síðarnefnda eru kjósendur 3,522; l',804 greiddu atkvæði, e'ða 51.22 prct. * * * Hon G. Howard Ferguson, for- sætisráðherra í Ontario, ferðað- ist um Saskatchewan og Alberta fylkin eftir að Iokið var flokks- þingi íhaldsmanna, sem haldið var í Winnipeg 10.—12. þ.m. Kom hann við í Winnipeg, þegar hann kom að vestan í vikunni sem leið, og átti þá tal við blaðamenn um ýmislegt, og þar á meðal um fund þann, sem hefst í Ottawa hinn 3. nóvember, þar sem allir stjórnar- formenn í öllum fylkjunum eiga fund með Sambandsstjórninni. Eitt af þeim málum, sem gert er ráð fyrir, að þar verði á dagskrá, er um breytingu á grundvallarlög- um landsins. Ále'it Mr. Ferguson það vera fjarstæðu, að hreyfa því máli og taldi sennilegt, að eftir að fundurinn hefði gert sínar at- hugasemdir við það, þá mundi því ekki verða hreyft fyrst um sinn, og áleit Mr. Ferguson það óþarfa verk, að vera nokkuð að fást Við The British North America Act, sem hann fyrir sitt leyti væri fullvel ánægður með, og sem hefði reynst ágætlega. Hitt fanst hon- um miklu nær, að fundurinn gæfi sig að þéim málum, sem lúta að bættum atvinnuvegum og fjármál- um. Mr. Ferguson hugsar líklega eins og þar stendur, og maður kannast svo vel við frá öðrum sönnum íhaldsmanni: “Fénu eg aldrei fleygi út í bláinn, og full- góð, sérðu’ er gamla stjórnar- skráin.” — Mr. Ferguson lætur hið bezta yfir ferð sinrii um Vest- ur-Canada. ISagðist hann hafa gert sér far um að eiga tal við sem flesta, sérstaklega bændur og annað alþýðufólk, og alstaðar hefði hann orðið var við mikið bjartsýni og gnægð af góðum von- um, sem væru'jafnvel meira virði heldur en uppskeran. , * * * Manitoba stjórriin gerir ráð fyrir, að einhvern tíma um jóla- leytið geti hún látið almenning vita, nokkurn veginn greinilega, hvernig bjórsölunrii verði hátt- að, þegar byrjað verði á því, að selja hann í glasatali í bjórstof- unum fyrirhuguðu. Fyr en það sé ekki hægt að skýra frá þessu, því það sé ekki víst, að þingið fall- ist á allar tillögur stjórnarinnar 1 þessu máli, og vel geti verið, að stjórnarfrumvarpið taki breyt- ingum á þinginu. Rangar hug- myndir um það, hvernig bjórsöl- unni verði háttað, segir stjórnin að vel geti valdið þeim, er hygg- ist að selja bjór, mikils óþarfa kostnaðar og fyrirhafnar. Þess vegna sé ráðlegast að þegja, þang- að til þetta sé fullráðið. • # * Pappírs verksmiðjan að Pine Falls hefir nú byrjað að senda pappír vatnaleið til Winnipeg. Kom bátur þaðan i vikunni, sem leið með 120 tons af pappír til blaðsins Free Press, sem blaðið segir að sé svo sem vikuforði. Báturinn fer frá Pine Falls riiður Winnipeg River, svo eftir Winni- pegvatni og Rauðánni til Winni- peg. Báturinn tók aftur kol og annan flutning til Pine Falls. * * * Meiðyrðamál hefir Hon. Jacques Bureau, fyrrum tollmálaráðherra, höfðað gegn Milton Qampbell, M. P. og J. W. Smith, fyrir ummæli um sig viðhöfð á stjórnmálafundi í Quill Lake, Sask., í kosningabar- áttunni 1926. Stendur málið nú yfir í Humbolt, Sask. Dómarinn er George E. Taylor frá Regina. * # * Hveitisamlag Canada hefir nú borgað meðlimum sínum að fullu fyrir uppskeruna 1926. Var síð- asta borgunin gerð íxvikunni sem leið og nam 19 miljónum dala, samkvæmt því er A. J. McPhail, forseti hveitisambandsins, skýrir frá. Þar af fær Sasktchewan samlagið $12,929,207, Alberta sam- lagið $4,198,587, og Manitoba sam- lagið $2,085,575. Þessi fullnaðar- borgun er gerð eftir að dreginn er frá allur kostnaður við starf- rækslu samlagsins. Einnig er dregið frá fyrir varasjóði og færist það meðlimum til inntekta. Enn fremur fá meðlimir rentur af þeim peningum, sem þeir hafa lánað samlaginu til kornhlöðu- kaupa. Verð það, sem bændur hafa fengið fyrir hveiti s'itt árið 1926, að frádregnum öílum kostn- aðið er sem hér segir: No. 1 Nor- thern, $1.37%, No. 1 Durum, $1.45, No. 2 Northern, $1.37%; No. 3 Northern, $1.31; No. 4, ^l^l^; No. 5, $1.09; No. 6, 97y2c. Mr. McPhail skýrir svo frá, að kostnaðurinn við sölu hveitisins, hafi ekki num'ið fyllilega einum fimta úr centi á mælirinn af upp- skerunnni 1926. Enn fremur skýrir hann frá því, að sú upp- hæð, sem Samlagið hafi greitt bændum síðan að Alberta samlag- ið var stofnað 1923, sé yfir sex hundruð og sjötíu og fjórar milj- ónir dala. ir og hefðu nú komið sér svo fyr- ir, að ef ófriður kæmi fyrir, þá gætu þeir vel stöðvað öll Viðskifti Bandaríkjanna við önnur lönd. Endalausum fortölum væri stöð- ugt haldið uppi í þá átt að gera Bandaríkin brezk og að tilgangur Cecil Rhodes með því að styrkja unga námsmenn frá Bandaríkjun- um til háskólanáms í Oxford, hefði upphaflega verið sá, að koma Bandaríkjunum aftur undir Bret- land. Hefði það berlega verið tekið fram í erfðaskránni, eins og hún var upphaflega, en orða- laginu hefði síðar verið breytt, svo tilgangurinn yrði ekki éins ber. Sagði Bansman dómari, að þetta hefði komið sér til að gefa þessu máli nánar gætur, því Bretar héldi virkilega, að þeir gæti sam- einað Bandaríkin við Canada, svona með tímanum. Það lítur út fyrir, að eitthvað af fólki i Bandaríkjunum, eða i Chicago að minsta kosti, leggi einhvern trún- að á þetta, þó undarlegt megi v'rðast, * * * Gjaldkeri og bókhaldarii Essex Foundry félagsins í Newark, kom frá bankanum með $14,000, sem áttu að ganga til þess að borga verkalaun 500 manna, sem vinna hjá félaginu. Þegar Iþeir voru kotanir alla nærri verksmiðjun- um, réðust á þá sex ræningjar, sem heimtuðu peningana er þeir væru með. Gjaldkerinn hélt á leðurtösku og töldu ræriingjamir alveg sjálfsagt, að í henni væru peningarnir, og gripu þeir hana og fóru svo burt í bíl sínum, sem þar stóð tilbúinn, og fóru eins hart og hann gat komist. Þeir, sem rændir voru, fó^u svo inn í verksmiðjuna og borguðu mönn- unum kaup sitt, því þeir höfðu peningana eftir sem áður. í tösk- unni, sem ræningjarnir tóku, voru bara nokkrir múrsteinar og er ekki ólíklegt, að þeim hafi brugð- ið í brún þegar þeir fóru að skoða ránsfenginn. labor-demokrats og kommúriistar standa í stað og virðast hafa lít- ið fylgi. Verkamenn og bændur ráða því mestu á hinu nýkosna ríkisþingi í Noregi. * * •» Um 60,000 kolanámumenn á Þýzkalandi heimtuðu hærra kaup og gerðu verkfall þegar því var neitað. Gerðardómur hefir nú kveðið upp sinn úrskurð í málinu og er hann sá, að kaup verka- mannanna skuli hækkað um HV2 per cent, og er það nokkuð minna heldur en þeir fóru fram á. Þess- um úrskurði verða allir hlutað- eigendur að hlíta tafarlaust. Námueigendur segja, að af þess- ari kauphækkun leiði það óhjá- kvæmilega, að kol hækki í verði. * * * Madame Alexandra Kollantay, sem gegnt hefir sendiherra em- bætt: i Mexico fyrir Rússa, og sem er fyrsta kona sem gegnt hef- ir þess konar embsetti, er nú far- in frá Mexico og þjónar ekki leng- ur þessu embætti, leita ánægjunnar einhvers staðar og éinhversstaðar út um buskann. Margt af ættfólki hennar hefir náð háum aldri. Guðrún systir hennar er 97 ára. Faðir hennar varð 95 ára. Og föðuramma henn- ar Una varð Vörður. en hyggja fremur, að það muni vera bæði vit og vilji í heimsrás- inni, og öll löggjöf eigi sér ein- hvern löggjafa. Guðir manna eru — segir hann — “okkar stundar útsýn”. Þetta er efalaust rétt, ef einnig 95 ára.” — j átt er við mannkýnsins breyt'ilegu Bandaríkin. Flugmaðurinn frægi, Charles A. Lindbergh, lagði af stað frá Mit- chell Field, N. Y., hinn 29. júlí í sumar og kom þangað aftur 23. október, einni mínútu fyr en hann hafði gert ráð fyrir, þegar hann lagði af stað. Hefir hann verið “á ferð og flugi” síðan. Komið við í öllum, 48, ríkjum Bandaríkj- anna, heimsótt 82 borgir, með samtals 30,000,000 miljónum íbúa, haldið 147 ræður og flogið sam- tals 22,300 mílur. Sjálfsagt hafa ræðurnar sumar verið stuttar og viðstaðan í sumum borgunum ekki löng, og margir hafa orðið að fara þess á mis að sjá hann og heyrta, en samt er hann nú vafa- laust fileiri Bandaríkjamönrium kunnur heldur en nokkur annar j maður. * * * Borgarstjórinn í Chicago er^al- kunnur að því, að gera mikið úr brezkum áhrifum í Bandaríkjun- í um, og úr sjálfum sér fyrir það, hve tígulega hann standi þar á verði og verndi þjóðerni sinnar j eigin þjóðar gegn ásælni og yfir- ; gangi Bretans. En það er ekki Mr. Thompson einn, sem þessu j eða þvílíku heldur fram. Um- j sjónarmaður skólanna í Chicago, j William, McAndrew, hefir verið j kærður fyrir að láta taka burtu j myndir af George Washington úr j skólunum og í því máli hefir bor- ið vitni Frederick Bausman, fyrr- j um dómari í Washington ríkinu. Talaði hann þar á þá leið, að Bret- ! ar væru mjög áhugasamir um það að leggja undir sig Bandaríkin, og , þeir væru töluvert vel á veg komn- Hvaðanœfa. Halldór Halldórsson Síðastliðið laugardagskveld lagði herra Halldór Hálldórsson • fast- eignakaupmaður í Los Angeles, Cal. heimleiðis eftir sjö vikna dvöl hér í borginni. Var hann kvaddur á C. P. R. vagnstöðinni um kveldið, af all-fjölmennum vinahóp. Halldór Halldórsson, er éinn af hinum allra fremstu viðskiftafröm- uðum meðal fólks vors hér í álfu. .Hefir hann rekið byggingar í stór- um stíl, eins og reynday fleiri at- orkumenn vorir, en auk þess rekur hann nú viðskifti með tveimur þjóðum, bæði í Canada og Banda- rikjunum. Reisti hann tvö stórhýsi í Ix>s Angeles i vor er leið, og hygg ur á drjúga viðbót í húsabyggingum beggja megin línunnarV í náinni framtið. Er Halldór vinsæll maður mjög. drengur góður og sannur ís- lendingur. Fylgja honum héðan hugheilar# árnaðaróskir frænda og vina. Dr. Friðþjófur Nansen hefir verið hart leikinn af Soviet stjórn- inni á Rússlandi, sem hann hefir þó verið vinveittur. Hefir hann gert manna mest til þess að bæta hag bændanna á Rússlandi og varði hann til þess Nobel verð- launum, 120,000 krónum, er hann fékk fyrir nokkrum árum, og $100,000, sem hann safnaði ann- ars staðar. Til þess að kenna bændunum búskap, fékk hann hjá stjórninni allmikið af Iandi og stofnaði þar rokkurs konar fyrirmyndarbú, svo rússnesku bændurnir gætu þar lært nýjustu aðferðir í jarðrækt og öðru, sem að búnaði lýtur. Þetta gekk vel og það leið ekki á löngu þangað til búskapurinn hjá Dr. N^nsen fór að gefa góðan arð. En bændurnir sáu ekki það gagn, sem hann var að vinna þeim °g Btu á aðgerðir hans með grun- ^ urnrin- semd og héldu að hann væri að taka frá sér eitthvað sem þeir ættu sjálfir. Nú byrjar Dr. Nansen á því að láta taka upp sand á landi sínu HI bygginga eða einhvers af því tagi, en hafði ekki fyrir fram fengið leyfi til þess hjá hlutað- eigandi stjórnarvöldum, og var hann sektaður fyrir þetta svo há- um sektum, að hann varð að hætta við að reka búskapiim um tíma og reyna að fá einhverja réttlæt- ingu á þessu máli. Gripu þá um- boðsmenn stjórnarinnar tækifær- ið 0g tóku af honum alt sem hann átti þarna, svo Dr. Nansen hefir hefir nú tapað öllum þeim pen- ingum, sem hann hefir lagt í þennan búskap á Rússlandi og alln vinnunni, sem til þess hefir gengið. , Dáinn er Patrick O’Donnell kar- dináli og yfirmaður kirkjunnar á frlandi. Hann var ekki að eins miikill kirkjuhöfðingi, Iheldur lét hann stjórnmál líka til sín taka hvað írland snerti og var sterkur heimastjórnarmaður. * * » Almennar þingkosningar hafa nýlega farið fram í Noregi. Hef- lr verkamönnum veitt þar öðrum betur 0g hafa þeir nú 59 þing- sæti 0g unnu 27 af þelm í þess- um kosnmgum. Gömlu flokkarn- >r, conservatívar og liberalar hafa nu að eins 32 þingsæti og hafa tapað 22. Bændaflokkurinn hlaut 36 sæti og eru það fjórum fleiri nn hann hafði síðst. Róttækir vmstnmenn unnu töluvert á, en Frá íslandi. Hundrað ára varð 12. þ. m. Rannveig Þorkelsdóttir á Svaða- stöðum í Skagafirði. Er hún nú elzta manneskja á íslandi. Mbl. lýsir henni svo: “Hún er fædd á Svaðastöðum, og þar hefir hún lifað öll sín 100 æfiár. Svo sjaldgæft er það, að fólk nái svo hárri elli, að umtalsvert er þegar það kemur fyrir, og enn merkilegra, þegar menn halda svo góðri heilsu sem Rannveig. Hún spinnur og prjónar vetlinga, saum- ar í þá rósir, spjaldvefur sokka- bönd enn í dag. Hún les gler- augnalaust og fer allra sinna ferða. Það kemur fyrir enn í dag, að hún grípi hrífu við heyþurk á Svo heilsugóð hefir hún verið alla sína æfi, að hún hefir aldrei leitað læknis. Tennur hefir hún mist verkjalaust að kalla. Bróðir hennar Jón bjó allan sinn búskap á Svaðastöðum. — Um Stefán frá Mjóadal Trúarbrögðin og Stephan G. Hann hefir verið nefndur van- trúmaður, en orðið meinar eig- inlega alt og ekki neitt;Vsvo lausa- lopaleg er. hugsun vor og ógæti- lega með orðin farið. Menn brúka það víst oftast sem hnjóðsyrði um þá, sem aðrar skoðanir hafa í trú- arefnum. Til dæmis.munu kaþ- ólskir klerkar kalla jafnvel játn- ingartrúaða Lúterssinna þvílíku nafrii, o. s. frv. Hvað er trú? Það hefir ennþá engimi skilgreint það hugtak bet- ur en Páll postuli (tHebr. 11. 1): “Trúin er örugg eftirvænting þelrra blrita, sem maður vOnar, 0g sannfæríng um þafc, senl hann ekki sér.” Það er í nákvæmu sam- ræmi við þessa skoðun, að postul- inn mikl'i, kallar hina heiðnu Grikki, sem skreytt höfðu goða- hof sín fegurstu listaverkum allra alda, “trúmenn mikla”. Það er guðdómlegt víðsýni í þessari drengilegu hugsun": að sjá eðli- lega ljósþrá guðsættaðrar manns- sálar í hverskonar viðleitni við að brúa yfir: “grænán úti næsta sumar blómann.” Allir menn hafa einhverja trú. Enginn hugsandi maður getur án hennar lifað.. Þetta verður, að eg held, öllum skiljanlegt, sem at- hugar afstöðu mannsins gagnvart alheiminum. Þekkingarsvið vort er harla tak- markað. Jörð vor er sem duftkorn í alheimsgeimnum. Það er næst- um óhugsand'i, að vér mennirnir reynum ekki að gera okkur ein- hverja hugmynd um útheiminn. Vitaskuld verða vísindin okkur til ofurlítillar aðstoðar, en reynslu- þekking, jafnvel hirina sannfróð- ustu, er að eins sem veikir vafur- logar yfir algeimisdjúpi óviss- unnar. Þar að auki er stjörnu- fræðin, sem aðrar vísindagreinar, bð allmiklu leyti bygð á líkleg- ustu getgátum, sem smám saman verða að nokkurs konar vísinda- trú, — en auðvitað hefir hún þá miklu kosti, að vera, að mestu, bygð á framsýni glöggskygnra rökfræðinga, sem beita nákvæmri athugun, eins langt og þá leiðina verður komist. Hinn draumskygni andi heimspekinnar og trúar- bragðanna — sem Renan nefnir poesie de ame — tekur svo við og yrkir upp í eyðurnar. Þannig mynda menn sér heimsskoðanir, sem eru all-margvíslegar eftir upplagi og hugarstefnu einstak- linganna. Maðurinn er ekki ein- ig tíma takmarkaður. Hann þekk- jr — 0g þó ekki nema að nokkru leyti — að eins sína eigin samtíð. Um fortíðina getur hann að vísu aflað sér ófullkominnar upplýs- ingar af annara sögnum; en einn- 'ig þar verðqr hann að trúa því, er honum þiykir trúlegast. Um fram- tíð’ina getur hann að eins getið guðshugmyndir, en frumstaðan sjálf í öllum trúarbrögðum: vit- undin um alheimsveruna, guð, virðist allri þjóð ásköpuð. Lífið, að hans skoðun, er að eins: “hreyfing endalausra afla” — og: “sálin sVipull logi saman- kveiktra afla”. Vitaskuld er þetta trú, en engin vísindi; það kemur meira að segja í bága við alt, sem við vitum frekast í þeim sökum. Við getum t. d. sundrað efninu og leyst þann kraft, sem blundar í hverri frumeind, og framleitt: rafmagn, ljós og afl til ýmsrar iðju, en engum hefir nokkru sinni tekist að framleiða sjálfsvitund á sama hátt. Við getum breytt einni tegund afls í aðra, svo sem fall- þunga fossanna í rafmagn o.s.frv. En menn þekkja ekkert náttúruafl sem breyta má í sálræna krafta. Það virðist því býsna djörf , til- gáta. að “sálin sé Sviþiill löfi samankveiktrá &fía, úr því ekkert afl né efni þekkist, Séiri framleitt geti hugsun eða vitund. Hér er heldur ekki um mikinn bænar andvörp einstaklinganna ná ekki til hans nema fyrir með- algöngu presta og dýrðlinga, eða Kalviriistar, og reyndar fleiri mót- mælendur, gera hann að harð- hjörtuðum harðstjóra. Þess vegna deilir hann svo ákaft á kirkjuna og virðist jafnvel halda, að fyrsta sporið til framfara megi til að liggja yfir leiði hennar. — En er nú ekki þetta nokkuð einhliða á- lit á kirkjunni? Er mannkynið virkilega svo heimskt, að það við- haldi þessari alheims stofnun, einungis til þess að þjá sig og pína? Mér virðast bæði meðhalds- og mótstöðumenn kirkjunnar rata nákvæmlega í sama öngþveitið, þegar annar vill alt afsaka, en hinn alt af ásaka. Mér virðist sem hinir gullnu þræðir sann- leikans muni liggja einhvers stað- ar milli öfganna. Harðstjórn og þrællyndi, yfir- gangur og ofstopi, þröngsýni og afturhald, ágirnd og örbyrgð, er miklu eldri en kirkjan. Þeim manngöllum hefir verið beitt, '-ruvel enu ** "rimmllegar, í beiðnuni ]öndum. Eg segi þetta ekki til þess að draga fjöður yfir misgjörðir kirkjunnar. Henni ber, sem öðr- um stofnunum að kannast undan- frumleik að ræða. Nákvæmlega dráttarlust við sínar yfirsjónir; sömu heimsskoðun er haldið fram í bók Moleschatt’s: Kreislauf des Lebens — hringrás lífsins; en sú bók er nokkurs konar alþjóða- biblía efnishyggjumanna. Þetta er þó e^ki sagt Stephani til hnjóðs. Skynheimur vor er býsna þröng- ur, og þar eru flest lönd numin fyrir löngu. Skáldið er miklu frumlegra í hinu magn-iþrungna kvæði: Sig- urður Trölli, en það er eitt af þeim örfáu íslenzku trúarádeilu- kvæðum, sem nokkurt verulegt vit er í. Hann giftist aldrei. Þær syst-jsér til; myndað sér einhvers kon- urnar, Rannveig og Una, voru ar von og trú. Án þessarar trúar ráðskenur á búinu. j mundi stórkostlega þyrma yfir Kunnugir lýsa Rannveigu svo, öllu athafnalífi þjóðanna, því ó- að hún sé og hafi alla sína æfi j ráðin framtíð á að þroska ávöxt- verið glaðlýnd og bjartsjin með | inn af allri vorri veiku viðleitni. afbrigðum. Hún hafi alla tíð vel Maðurinn veit sig enn fremur getað skilið gáska og gleði unga fólksins, og jafnan tekið þátt í þeirri glaðværð, sem verið hafi í nærveru hennar. Blöð les hún þau, sem á heimil- ið koma, og fylgir öllum viðburðum með athygli. helztu staddan í kraftstöð óskiljanlegra alheimsafla, þar sem dásamleg fyrirbrigði daglega gerast; en ó- skiljanlegast er þó lífið sjálft. Það er naumast hugsanlegt, að hann reyni ekki að gera sér ein- hverja ^hugmynd um sjálfsveru Vel unir hún öllum breytingum j sína — myndi sér ekki einhverja á högum manna og háttum, og j trú um uppruna, eðli og varan- þykir mikið til þess koma, sem að leik lífsins. fríhiförum lýtur. Fús var húil áj Hver er nú heimsskoðun St. G.? árunum til að leggja fram fé til j Hvað er um trú hans? Eimskipafélags íslands. Og að framförum innanhéraðs hefir hún viljað stuðla. Efrii hefir hún nokkur haft og hefir enn, á m. a. tvær jarðir. Enn sér hún um all- ar fjárreiður sínar. Svo er mælt, að hún hafi aldrei mælt ljótt orð á æfi sinni, og aidrei talað illa um neinn. Þegar það er fært í tal við hana, að merkilegt sé það, hve heilsuhraust hún sé og hvað henni hafi liðið vel um dagana, þá þakk- ár hún það því, að hún hafi snemma fundið ánægju af lífinu og æskuheimili sínu, og hafi haft Hann geriir hispurslausa grein fyrir því í kvæðinu “Tíundir” (IV, bls. 165), og að nokkru leyti einn- ig í kvæðinu “Aftanskin”, “Iða- vellir” 0. s. frv. Við skulum taka Tíundir til at- hugunar. Skáldið leitar fyrst frétta hjá spámönnum allra alda, en spekimál þeirra spakvitringa gáfu honum að eins gátur fyrir götuljós. Að lokum fær hann þetta svar, “Hljóðu Haddmímis holti út’í: “Tilveran er eilíf skipu- lagsbundin huld, sí-frjó og sí-virk. Sjálf er hún lög og lögsögn, lög- halds alls sem skeður — og vit á að vera þar kyr, í stað þess j “stærri viti og vilja.” — Já, það að taka sig þaðan upp og fara að mun nú mörgum Virðast ólíklegt, Heimspekilegum rökum svarar Stephan með orðum vissra fræði- manna í Tíundir. Sem alþýðu- maður tekur hann efn’ið úr al- mennri mannlegri lífsreynslu í Sigurð Trölla. Skoðunarsvið al- þýðumannsins er oftast nærhæft og trú hans fyrst og fremst bygð á vissunni um daglega ná’vist guð- legs . verndarafls. Trölli getur þess, við sóknarprestinn, að einn- ig sér hefði verið innrætt þessi trú, en bætir svo við: “öll óhöpp hlutu hans (guðs) vilji að vera, sem vonarlausum mönnum farga.” Hafir þú aldrei mætt þvílíkum svörum hjá einhverju sorgarbarni, þá er það eflaust af því, að þú hefir sjaldan gerst postuli Krists til þess að færa nauðstöddum hjálpræði trúarinnar. Svarið er að nokkk'ru leyti gefið í öðru kvæði skáldsins “móðirin” (II., 162): “Því ein hefir sorgin oss sviðað og sannindi kent oss og friðað”. Hitt er eirinig víet, að slysfarir, óhöpp og dauði, hefir einatt þvingað menn til að afla sér meiri þekkingar á heimslögun- um, svo þeir gætu því betur var- ist hættunni. Bezta svarið mun þó finnast í bókum Bergsons, hins franska: “að sorgin sé nauðsyn- leg, svo við getum notið gleðinn- ar, því harmur og hrygð eru gagn- sveiflur í hugarheimi mannanna.” Líklegast er lífið okkur miklu dýr- mætara, af því dauðinn situr um okkur undir hverju leyti. Aldrei kemur máttur guðstraustsins greinilegar í ljós en hjá þeim ein- staklingum, sem sjá engil lífsins í öllum ástvinagjöfum. Að vissu leyti var St. G. mikill trúmaður; því trú hans á sívax- andi framför mannsandans er ó- brigðul. Eg hefi dáðst að þeirri trú, en undrast hana jafnframt. Ef altilveran er án ,allrar vitund- ar, en sálin aðeins orkuframleiðsla skynlausra efna, virðist fremur erfitt að gera sér vissa von um framtíðina. Ekkert eðlislögmál, er vér þekkjum, lætur afrenslið stíga hærra en upptökin. Auðvitað átti St. G. enga sam- leið með kirkjunni — engri kirkju sem eg þekki. óbeinlínis kannast hann við vald hennar, en hann á- leit, að þetta vald mundi verða mannkyninu til vanheilla. Hann hugðist sjá kirkjuna i þjónustu höfðingjavaldsins til kúgunar lýðnum; í höndum auðkýfinga, til þjökunar þjóðunum. Hann vissi hana örugt vígl alls afturhalds, sem á ýmsum öldum hafði, ekki einungis heft framfara viðleitni, heldur einnig beinlínis aflagað og lítillækkað guðs hugmyndina, eins og til dæmls þegar páfar fjarlægja hann svo heiminum, að með þeim einum móti getur hún lært af reynslunni. Saga hennar er ekki einþætt, heldur margþætt. Hún hefir brent galdramenn og bygt skóla. Hún hefir bannfært fræðimenn og eflt vísindi, af því það var aldrei öll- um gefið að gleyma orðum Páls: “Prófið alt, rannsakið alt og hald- ið þvi sem gott er.” Frá ölturum hennar hefir hljómað friðarboð- skapur Krists og reiðirómur primsigndra víkinga. Hún hefir oftlega lagt blessun sína yfir böð- uls exi harðstjórans, en hjá henni hafa einnig fóstrast frelsis og mannréttinda hugsjón’ir. Hún hefir átt sín framfara og aftur- farar tímabil. Hún hefi^breyzt og hún hefir þroskast, og fram- förum hennar eru engin tak- mörk sett, ef hún sjálf skilur og þekkir sinn vitjunarthna. Það geta engir eyðilagt kirkjuna, nema hennar eigin menn. Reynist þeir sannir Krists vinir, eru þeir eðli- lega mannvinir. Beri þeir boð- skap friðarins inn í h'inn orustu- þjáða heim, munu þeir*að síðustu sigra alla óbilgirni. AÍ efast um þann sigur, er sama sem að af- neit allri trú á guðlega forsjón. Það fara stormviðri hárra hug- sjóna yfir helminn í dag. Vanda- málunum hefir fjölgað og þau hafa stækkað. Kirkjan þarf að stækka að sama skpi; hún má aldrei framar gleyma öðru aðal- atriðinu í hinum sígildu kenning- um Krists. Hann boðaði trúna á guð-föður, en hann kendi lika að mennirnir ættu að l'ifa saman sem guðs börn á þessari jörðu. Það er iðulega talað um hræsni i helgisiðum kristinna manna. Eg er ekki viss um að sú ásökun sé æfinlega á rökum bygð. Mér er nær að halda, að fólk haldi að það hafi fullnægt flestum kristi- legum skyldum með þeim athöfn- um einum saman, og það er auð- vitað mikið auðveldara en að rækta sitt eigið hugarfar. Það kostar auðvitað mikið minni áreynslu að lesa faðir-vor, en að æfa sig í þvi að fyrirgefa. Friðþægingar kenning Páls post- ula, varð megin málið í boðskap kirkjunnar, af því það virtist auð- veldasta leiðin til guðsríkis. Hin- ströngu siðferðiskenningar ar Krist: “að elska óvini sína” — “að elska náungann sem sjálfan 9ig» — 0g beita einungis krafti kærleikans til sigurs sínu mál- efni, féll að mestu leyti fyrir borð, af því það kostaði ógurlega sjálfsögun og siðferðisþroska að rækja þau boðorð. Að þetta sé þó mönnunum ekki algerlega um megn, sýna örfá dýrðleg dæmi úr sögu kristninnar. Af hverju átti St. G. enga sam- leið með kirkjunni? Af því hún boðaði heiminum trú Krists, sem hann ekki átti, og af því hann lagði áherzluna á siðfræði Jesú, sem kirkjan hefði, að allmiklu lejd;i, gleymt. Að hann hafi hylt Jesú sem sið- ferðis kennara sinn, í flestum greinum, sést meðal annars í hinu fagra kvæði: “Eloi lamma sabakthani” (II, 156). Blaine, Wash., 18. okt. 1927 H. E. Johnson,

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.