Lögberg - 05.01.1928, Blaðsíða 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 5. JANÚAR 1928. .
Bls. 3.
Hjálpaði mér ávalt að
halda við góðri heilsu.
Kona í British Columbia Brúkar
alt af Dodd’s Kidney Pills.
Mrs. S. Margang Þjáðist af Bólgu
í öklanum,
Vancouver, B. C. 3. Janúar —
(einkaskeyti).
'Stutt, en skýrt og ákveðið er
bréf til vor frá Mrs. Nargang,
536 Drake St., Vancouver. Hún
segir: “Eg hefi notað Dodd’s Kid-
ney Pills árum saman og þær hafa
alt af reynst mér vel. öklarnir á
mér voru bólgnir. Það getur hafa
verið vatnssýki, en Dodd’s Kidney
Pills hjálpuðu mér strax og við-
halda heilsu minni.”
Það eru vottorð þessu lík, sem
því valda, að Dodd’s Kidney Pills
eru nú orðnar húsmeðal urp alla
Canada. í meir en þriðjung ald-
ar hefir fólkið sagt hvað öðru
hversu vel Dodd’s Kidney Pills
hafi reynst sér. Þær eru 'blátt á-
fram nýrnameðal. Ef eitthvað er
að nýrunum, þá reyndu Dodd’s
Kidney Pills. Þær eru meðalið,
sem við á. i
Dodd’s Kidney Pills hafa komið
búsundum manna ogl kvenna til
heilsu. Reyn’ið þær sem fyrst.
Sjálfstæðismál Færey-
inga.
Þann 30. sept. síðastl. birtist
neðanmáls í “Politiken” grein
eítir færeyska rithöfundinn, Jör-
gen Frantz Jacobsen. Grein þessi
gefur gott yfirlit yfir afstöðu
Færeyinga til Dana, sjcýrir hverj-
ar grundvallarstefnur skifta þar
flokkum. Mörgum íslendingum
er ósýnt um að gefa málefnum
Færeyjum gaum. Er það sinnu-
leysi m. a. til af því, að við kunn-
um lítt af óvana, að setja okkur í
spor þeirrar þjóðar, sem minni er
en við sjálfir. En slíkur stirð-
busaháttur er til engrar sæmdar.
—Þannig farast Lesb. Morguunbl.
orð um grein þá eftir Jacobsen,
sem hér fer á eftir, og sem vér
hyggjum að Margir Vestur-íslend-
ingar hafi löngun til að lesa. —
Er hún prentuð eftir Lesb. Mbl.
Margir Danir eru svo kátlegir,
að þeir skoða alla sjálfstæðisvið-
leitni innan danska ríkisins vera
barnaskap einan, ekki annað en
heimskulegan stórbokkaskap. Fyr-
ir hugskotssjónum slíkra manna
standa íslendingar og Færeyingar
eins og sérvitringar, hérvilling-
ar, sem vilja ekki vera þátttakend-
ur í hinu danska samlagsbúi. Sum-
ir gera sér gaman úr þessu, tala
um ‘keisaradæmið Færeyjar’; aðr-
ir spyrja hvort sundrung Norð-
urlanda sé nú eigi komin að há-
marki, og hvort eigi sé nú tími
til kominn að hugsa um samein-
ingu.
Knútur Berlín prófessor skrif-
aði nýlega gamansama grein um
“lýðveldisörverpið” San Marino.
Grein þessi var sem vænta mátti
með nokkrum olnbogaskotum til
íslendnnga og Færeyinga, en þar
sem hún getur máske ýtt undir
þá skoðun, að Færeyingar geri
það af tómri sérvizku að vilja
heldur vera “lýðveldisörverpi”
heldur en hluti af Danmörku, þá
er rétt að benda á, að líta má á
málið frá annari hlið en prófe-,s-
orinn gerir.,
San Marino varð af tliviljun
sérstakt ríki í hinu sameinaða ít-
alska ríki, en hefir ekki nein sér-
einkenni. Það er hérað, sem orð-
ið hefir að ríki vegna dutlunga
forsjónarinnar. En forsjónin hef-
ir skapað Færeyjar sem sérstakt
land, rækilega aðskilið frá öðrum
lóndum. Og afleiðingin er sú —
þvert á móti því sem er í San
Marino — að ibúarnir eru sérstök
þjóð, sem greinist glögglega frá
hinum norrænu þjóðunum. Vegna
þessa hafa sjálfstæðiskröfur Fær-
eyinga við meira að styðjast,
heldur en sjálfstæðiskröfur San
Marnio. '
Færeyingar eru sérstæð þjóð.
Enginn maður með viti mun
lengur nenta því, að Færeyingar
sé sérstök þjóð. Að minsta kosti
eru allir Færeyingar sammála um
það. Og þótt meiri hluti þeirra
vilji, að Færeyingar verði áfram
amt í Danmörku, þá er það ekki
af þjóðernisástæðum eða því, að
þeir þykist svo skyldir Dönum.
Það hefir verið útbásúnað, að
sambandsflokkurinn sé danskur
flokkur. En þetta er ekki rét^.—
Flestum Færeyingum er vel við
Dani, ekki fremur sambandsmönn-
um en sjálfstæðismönnum, en all-
ir eru þeir sammála um að þeir
sé Færeyingar en ekki Danir. Á
Færeyjum er enginn danskur
flokkur. Aftur á móti er þar
flokkur (sabandsmenn), sem
byggir stefnuskrá sína á því, að
missa ekki ríkisstyrkinn frá Dan-
mörk. Það kom ljóst fram í blaða-
deilum í sumar, að sambandsmenn
líta svo á, að Færeyingar hafi ekki
efni á því að vera sjálfstæðir, og
megi ekki án vera þess fjárstyrks,
sem þeir fá frá Dönum.
Þegar hér er komið, verður
málið einfaldara. Færeyjar eru
ekki danskar. Sambandið við
Danmörk byggist ekki á þjóðern-
islegum grundvelli. Þegar talað
er um sjálfstæðismál Færeyinga-
eða heimastjórn, sem flestir sjálf-
stæðismenn óska eftir — verður
því að líta á þau frá fjárhagslegu
sjónarmiði.
Fjárframlög Dana til Færeyja.
Lítum þá fyrst á afstöðu Fær-
eyja, sem amts í Danmörku. Þeim
er stjórnað frá Kaupannahöfn.
Ráðherrarnir hafa hönd í bagga
með öllu, stjórna eyjunum með
reglugerðum, en ríkisþingið setur
þeim lög.
Að vísu eiga Færeyingar sína
þjóðarsamkundu, lögþingið, en það
hefir ekkert vald. Það hefir ekki
löggjafarvald — er að eins ráðgef-
andi. Ráðherrarnir þurfa ekki
að skeyta neitt um vilja þess —
og hafa heldur ekki gert það, þeg-
ar mest á reið.
Það, sem mest háir lögþinginu,
er þó fjárskortur. Mestur hluti
fjárins kemur úr ríkissjóði og rík-
ið ræður hvað við það er gert.
Fjárframlög ríkissjóðs til Fær-
eyja eru nú rúmlega miljón krón-
ur á ári. Þar af gengur nokkuð
til embættismanna, nokkuð til al-
menra þarfa — sérstaklega skóla
.— 0g nokkuð til vega og hafna-
gerðar. En það sem ríkið fær í
staðinn frá Færeyingum er sára-
lítið. Færeyingar greiða ekki
tekjuskatt í ríkissjóð og tollgjöld-
in, sem enn eru lítil, renna aðal-
lega til lögþingsins.
Frumreglunni, að Færeyjar skuli
vera amt í Danmörku, hefir því
ekki verið fylgt í þýðingarmiklu
atriði og engum dettur heldur í
hug að framfylgja henni.
Hér er hin mikla veila og sam-
ræmisskortur. Tekjur ríkisins af
Færeyjum eru nú árlega tæpar
100 þús. kr., útgjöldin 10—12
sinnum meiri.
Ríkisfjárframlög koma ekki að
tilætluðum notum.
Ef nú er spurt um, hvernig á
því standi, að færeyska amtið
njóti slíkra vildarkjara, mun
svarið verða, að það sé vegna
þcss, að Færeyjar eru lítið og fá-
tækt land.
Aðalástæða sambandsmanna er
því sú, að Færeyjar verði, vegna
fátæktar, að vera í sambandi við
Danmörku. Þetta eru rök, sem
menn skilja. Og það er ekki und-
arlegt, að sá flokkur, sem hefir
afstýrt því að Færeyingar væri
gerðir skattskyldir og hefir stjórn-
að eyjunum fyrir annara fé, hafi
fengið meiri hluta skattgreiðenda
í lið með sér, því að Færeyjar eru
fátækt land.,
Spurningin er þá sú, hvort Fær-
eyingar komist nokkuru sinni úr
kútnum og hvort það sé holt fyr-
ir þá, er til lengdar lætur að lifa
á annara fé. Það þarf sterkt bak
til að þola góða daga. Það er ekki
að vænta neins dugnaðar af þeim
manni, sem séð er fyrir, og þá ekki
heldur af þjóð. Og þegar litið
er á það gagn, sem féð úr ríkis-
sjóði gerir, þá er ekki sýnilegt,
að það hafi orðið til þess að auka
framtakssemi Færeyinga að neinu
ráði. Við skulum taka nokkur
dæmi.
Til'raunirnar um að rétta við
útgerðina með ríkisstyrk hafa
ekki borið fullnaðarárangur. Fiski
ílotinn er nú í hörmulegra á-
standi en nokkuru sinni áður, og
það þarf að yngja hann upp.
Veiðiaðferðin er orðin svo úrelt,
að dugnaður fiskimannanna megn
ar ekki að bæta þar úr. Fátækt-
in magnast og um leið þörf fyrir
hærri ríkisstyrk.
Maður ýar líka vantrúaður á
hinar miklu vega- og hafnarbæt-
ur. Það er stór gjöf og gefin af
góðum hug, sem Færeyingar hafa
þar þegið. Það er ekki að eins
lofsvert, heldur nauðsynlegt, að
fá hafnarbætur. En þó er það
efamál, hvort ekki hefir verið
ráðist í alt of stóra, og hvart það
borgar sig, að hafa lagt annað
eins stórfé í kostnað. í Þórshöfn
hefir verið lagður liafnargarður,
sem kostar nokkuð á aðra miljón.
Það er alkunnugt, að hann kem-
ur að sáralitlum iotum, nema þvi
að eins að hann sé lengdur. Það
er óhætt að fullyrða, að aldrei
ihefði verið ráðist í þetta mann-
virki, ef ríkið hefði ekki átt að
greiða fjóra fimtu hluta kostn-
aðai*. Um aðrar hafnarbætur er
og sama að segja, að gagnið af
þeim er hverfandi lítið í saman-
burði við kostnaðinn.
Manni verður á að spyrja, hvort
ekki hefði verið heilbrigðara að
vegir og hafnir hefði komið smám
saman, eftir því sem framfarir
urðu hjá þjóðinni, í stað þess, að
nú er þetta fengið sem alt of dýr
gjöf, og helzta gagnið ag henni
hefir verið há verkalaun meðan á
því stóð. Það hlýtur að verða til
niðurdreps, að menn venji sig á
að byggja tilveru sína meira á
annara hjálp heldur en eigin hvöt
og' dugnaði. En það er örðugt að
berja slíkt inn í menn, sérstak-
lega á þessum tímum, vegna þess
að atvinnuvegirnir eru í kalda-
koli svo að segja., Flestir munu
líta svo á, að úr því að svona illa
gengur með ríkisstyrk, mundi fara
enn ver án hans, og fólkið sökkva
dýpra og dýpra í fenið. Eftir
því sem ver blæs, því ákveðnari
eru sambandsmenn og þess vegna
rcega Danir vera róiegir út af því,
að fyrst um sinn halda þeir Fær-
eyjum. En því miður er það ekki
vegna þess, að ástandið í "amt-
inu” sé gott, heldur vegna hins,
að það er slæmt.
Sjálfsforræði lyftistöng
f ramkvæmdanna.
Merkur fslendingur sagði við
mig fyrir skemstu: “Á Færeyjum
eru 25 þús. íbúar, sem búa ein-
angraðir, umkringdir úthafi. —
Mundi það ekki auka stórum á-
byrgðartilfinning þeirra og verða
þeim hvöt til dáða, ef þeir vissu,
að þeir yrðu að sjá um sig sjálf-
ir ?”
Þarna er skoðun sjálfstæðis-
manna rétt lýst. Gallinn er sá,
að hið núverandi fyrirkomulag
veldur kæruleysi og spillir hugs-
unarhætti manna. íslendingurinn
talaði af reynslu. Þjóðin hans
er fagurt, já hrífandi dæmi um
það, hvað lítil þjóð getur, þegar
hún v i 1 1 bjarga sér sjálf.
Ef við snúum okkur nú að
hinni hlið málsins, þá sjáum við
fljótt, að það er stórt stökk fyrir
“amt” að gerast sjálfstætt ríki,
enda munu fáir Færeyingar hugsa
sér það. Þeir munu ekki horfa
svo hátt. Flestir sjálfstæðismenn
æskja ekki eftir fullveldi, heldur
home rule”, heimastjórn, eða
sjálfstjórn, eins og það er kallað.
Færeyska lögþingið á að ráða
yfir öllum innanlandsmálum Fær-
eyinga.
Ef dæmt er eftir fjárlögum
seinustu ára, mundi sjálfstjórnin
kosta Færeyinga rúma miljón á
ári. Nú eru þar 25 þúsund íbú-
ar, og mundi það því verða 40—
50 kr. nefskattur á ári. Fyrir fá-
tækt land, sem h ingað til hefir
verið skattfrjálst, er þetta ákaf-
lega mikið, ef til vill meira en í-
búarnir geta risið undir nú sem
stendur. En miðað við nefskatt
í öðrum löndum, þá er þetta ekki
mikið. í Danmörku eru beinir og
óbeinir skattar langt fram yfir
100 krónur á nef hvert, eða
meira en helmingi hærri.
Enginn mun vilja skella slíkri
hrossalækningu á Færeyinga í
einu. Sjálfstjórnin verður að koma
smám saman með gætni og eins
skattaukningin. En þá leið verð-
ur að fara. Lögþingið hefir þeg-
ar — eftir tillögum sjálfstæðis-
manna — byrjað gætilega á því
að koma á tollum, og tollana má
auka talsvert án þess að menn
finni verulega til þeirra. Sein-
asta fjárhagsár nam lágur tollur
á víni og tóbaki 110 þús. kr., og
komist atvinnuvegir Færeyinga í
sæmilegan blóma, þá er það ekki
þung byrði fyrir 25 þús. manna
að bera eina til eina og hálfa
milj. kr. beina og óbeina skatta.
Með þessu móti næði maður því
eðlilega og sjálfsagða takmarki,
að Færeyingar fáist sjálfir á eig-
in ábyrgð við þau málefni, sem
þeir hafa h’ingað til orðið að eiga
undir forsjón ríkisins og velvilja
dönsku þjóðarinnar, til stórtjóns
fyrir framþróun þeirra.
— '1--
Þótt sjálfstjórnarhugmyndin eigi
ekki mikið fylgi, þá er langt frá
því, að hægt sé að kalla hana
sérvizku eða einþykni. — Það er
langt frá því, að vera sannað að
litil þjóð hafi gott af því að sam-
einast algerlega stærri þjóð. Eins
og hægt er að tala um dugnað
einstaklinga, svo má og tala um
dugnað þjóða. Afstaða Færeyja
til Danmerkur hefir nú á sér ein-
kenni uppgjafar, og það getur
aldrei orðið til framfara. Færey-
ingar verða fyr eða síðar að fá
álit og traust á sjálfum sér.
Það er hvorki Færeyjum né
Danmörk, eða Norðurlöndum yf-
irleitt, til neins tjóns, þótt Fær-
eyingum verði hjálpað til að
hjálpa sér sjálfir, í stað þess að
láta Dani borga tekjuhallann og
setja sjálfstæði sitt að veði fyrir
vikið.
Jón Sveinsson sjötugur.
Einhvern tíma dvaldi Jón Sveins-
e°n suður á Italíu og hélt til í
klaustri nokkru. Það barst út um
nágrennið, að hann væri þar. Einn
dag kemur þar drengur og spyr
eftir Nonna; boð er gert eftir
séra Jóni og hann fer út að finna
drenginn. Drengurinn sinnir því
ekki, þó að þessi gamli maður komi
þarna, gefur sig ekkert að honum
og bíður áfram. Séra Jón spyr
hann þá, hvort hann vilji nokkuð
tala við sig, hann hafi gert boð
eftir sér. “Nei, mig langar til að
hitta hann Nonna, eg hefi heyrt,
að hann væri hérna”, segir dreng-
urinn.
Það er hætt við, að okkur mundi
fleirum fara eins og ítalska
drengnum. Við getum vart hugs-
að okkur Nonna litla sem grá-
hærðan öldung. Það má eins vel
snúa þessu við: Við getum vart
hugsað okkur, að það sé gráhærð-
ur öldungur á sjötugasta árinu,
sem skrifar bók eins og “Æfin-
týri úr eyjum”, um drengi, sprikl-
andi af f jöri og þrótti æskunnar,
með sín barnabrek, barnaraunir
og barnakæti. Hann getur verið
gamall að áratali, en æsku sinni
hefir hann ekki glatað; fyrir okk-
ur verður hann hinn sí-ungi
Nonni.
Við hér heima þekkjum lítið
til séra Jóns Sveinssonar, nema
frá því skeiði æfi hans, er hann
lýsir í bókum sínum. Einstaka
sinnum hefir smávegis verið get-
ið um hann í blöðum hér nú á
seinni árum, og áður nokkrum
sinnum í “Hringsjá” Eimreiðar-
innar 1 tíð dr. Valtýs Guðmunds-
sonar, þegar eitthvað hafði birzt
eftir hann.
Þann, er þetta ritar, fýsti að
vita eitthvað frá æsku hans frá
öðruín en honum sjálfum, og fór
því á fund námsfélaga hans,
Gunnars Einarssonar.
“Eg get eiginlega ekkert sagt
yður um Jón Sveinsson,” segir
Gunnar. “Við vorum að vísu sam-
an einn vetur í Kaupmannahöfn,
eins og hann getur um í bókum
sium, en eg var kominn þangað á
undan honum og hvarf heim strax
um vorið, svo að við vorum til-
tölulega lítið saman.”
Eg læt mér þá ókurteisi um
munn fára, að hann muni líklega
hafa orðið undir í viðskiftunum
við Nonna og vilji þess vegna ekki
minnast þess. En unglingurinn
kemur þá upp á Gunnari og virð-
ist mér svo sem eg fái þar stað-
festu á því, sem maddama Valen-
tína segir á blaðsiðu 15, í nýju
bókinni, um ærslin á herbergi
þeirra.
“Eg var nokkru eldri,” segir
Gunnar, eins og til þess að afsaka
Nonna, “Og eg man það. að mér
fanst hann svo veiklulegur fyrst
þegar hann kom, að eg var hrædd-
ur um að hann væri heilsutæpur.
En Nonni litli náði sér fljótt og
var fljótur að átta sig á hlutun-
um. Og eg man líka að hann hafði
mikið að segja frá sjóferðinni að
heiman- Hann var víst viljugri
en eg að sendast fyrir ráðskon-
nua, t. d. eftir brauði, hafði það
til að vera óþarflega fljótur. —
Lögreglunni þótti grunsamlegt að
sjá dreng þjóta eins og örskot um
götuna með eitthvað undir hend-
inni og tók á rás eftir honum til
að rannsaka það. Þetta var þá
bara Nonni, með brauð handa
ráðskonunni 1’^.
“Þektust þið ekkert áður en þið
fóruð að heiman?”
“Nei. Við vorum að vísu báðir
úr Eyjafirði, en áttum heima sinn
hvoru megin fjarðarins og hafði
eg aldrei séð hann áður. Þegar
tilboðið kom frá franska greifan-
um de Foresta, var í ráði að eg
og Þórhallur sonur séra Björns í
Laufási (síðar biskup, faðir
Tryggva forsætisráðherra) yrðum
sendir. Þetta breyttist með Þór-
hall, og því var það að Nonni fór
seinna en eg.”
“Hafið þér ekkil haft nein
kynni af séra Jóni síðan þið skild-
u ð 1871?”
“Það get eg ekki sagt. Þó hef-
ir vinátta okkar haldist alla tíð
og hefir hann iðulega sýnt mér
vott hennar. Seinast nú í sum-
ar,” segir Gunnar og tekur fram
franskt blað með all-langri grein
um Gunnar í tilefni af heiðurs-
merki því, er hann hlaut af páfa
í fýrra.
Það er, sem sagt, lítið sem mað-
ur getur fræðst um séra Jón
Sveinsson hér. Við vitum, hann
er fæddur 16. nóv. 1857 að Möðru-
völlum í Hörgárdal, sem þá var
amtmannssetur, og var faðir hans
skrifari hjá amtmanninum. Tólf
ara gamall siglir hann til Kaupm.-
hafnar. Þá vitum við aftur lít-
ið um hann, alt til þess er hann, í
nýju bókinni, “Æfintýri úr eyj-
um”, er lagður af stað til Fraýí-
lands. Alla æfina síðan hefir
hann starfað fjarlægur ættjörð-
inni.
Það hefi eg fyrir satt, — eftir
einum nemanda hans frá þeim
tíma, er hann kendi við skóla einn
í Danmörku — að hann hafi not-
ið óvenju mikillar ástsældar af
nemendum sínum. Hann hafði
það til, að segja drengjunum sög-
ur — “og þó það væri hin trölls-
legasta lygasaga, datt hvorki at
þeim né draup; allir hlustuðu
hugfangnir og fanst að þetta hlyti
að vera satt.” Það hefi eg einnig
úr öðrum stað, að hann hafi al-
veg sérstakt lag á að heilla á-
heyrendur sína, hvort sem það er
prédikun eða fyrirlestur sem hann
flytur. Fyrir það er hann svo
eftirsóttur fyrirlesari. f bréfi til
prefektsins í Landakoti, hr. Meul-
enbergs, sem eg hefi átt kost á að
sjá, frá síðastl. vetri, segist hann
vera að leggja af stað í fyrirlestra
leiðangur, um hin þýzkumælandi
lond álfunnar, Suður- og Norður-
Þýzkaland, Austurríki, Pólland,
Tjekkóslóvakíu, Sviss, Holland,
Belgíu, Norður-ítalíu. “Þetta er
er nærri þvi broslegt, en eg get
ekki komist undan því. Meðan á
því stendur, má heita, að eg sé
lokaður úti frá umheiminum.,Bréf
komast miklu seinna til mín en ella
og eg mun varla hafa tíma til að
svara nokkru þeirra. Og þessi
“gauragangur” (hann notar j?etta
íslenzka orð, þó bréfið sé annars
á þýzku) stendur yfir nokkra
mánuði.”
Jón Sveinsson hefir alla jafna
haft annríki mikið. Þeir sem til
þekkja undrast það mjög, að hann
skuli hafa getað afkastað slíkum
ritstörfum, sem hann hefir gert,
þrátt fyrir allar annirnar.
Og sjötugur varð hann á mið-
vikudaginn 16. nóv. 1927. Þann
dag kom hér út einhver hin skemti-
legasta bók hans, “Æfintýri úr
eyjum”. Hann færði okkur gjöf
á afmælisdegi sínum, við ekki hon-
um. En bækur hans kunnum við
að meta, ekki síðuft en aðrir. Það
er mikið, þegar þær seljast-í tug-
um þúsunda eintaka með erlend-
um þjóðum, hitt er þó meira, að
af fyrstu bók hans, “Nonna”,
hafa þegar selst um tvö þúsund
eintök hér.
Það er fyrir okkur e’ins og ít-
alska drengnum: Við þekkjum
ekki Jón Sveinsson, en Nonna
þekkjum við, elskum hann og dá-
um. Vegna fjarlægðarinnar höf-
um við ekki getað sýnt honum
neinn vott þeirrar ástar. En ótal
hugir ungra og gamalla landa
hans be'ina innilegum árnaðarósk-
um til hins síunga Nonna, inni-
legri en aðrir geta gert, vegna
þess, að hann er af þeirra eigin
noldi og blóði. L.
—Lsb. Mbl.
Gengið á Herðubreið.
[Höfundur greinar þessarar fór
í sumar ásamt þýzkum vísinda-
manni upp á Herðubreið. Hefir
hún jafnan verið talin ógeng, en
fyrir nokkrum árum komst þó
Þjóðverji upp á hátind hennar.
Honum var ekki trúað, en för
þe'irra félaga í sumar sannar það
fyllilega, að hægt er að ganga á
Herðubreið og að Þjóðverjinn
hafði komist upp á fjallið.]
Við félagar lögðum upp frá
Öskju klukkan tíu árdegis 21.
júlí. Héldum við út öskjuop,
sunnanvert, en ferðin sóttist seint
því að vegir voru vondir. Þurft-
um við oftsinnis að krækja hátt
upp í brekkur fram hjá ófærum
hrauntöngum. Var þetta ferða-
lag næsta þreytandi, því að lengst
um urðum við að ganga og teyma
hestana.
Er út úr opinu kemur hallar
undan fæti. Hefir vikurinn frá
gosinu 1875 sléttað svo yfir
hraunið, að fært má kallast fyrir
hesta, enda þótt hvergi yrði far-
ið liðugt og alstaðar þurfi að við-
hafa hina mestu gætni, því að
víða geta hestar sloppið í þar.
Sennilega hefir illfært verið þarna
með hesta fyrir 1875.
Landið til Herðubreiðar er öld-
ótt og leiðin því lengri miklu en
við hugðum í fyrstu. Hver hraun-
aldan tekur við af annari og
leggja þær þrjúgum undir sig.
Við lögðum leið okkar sunnan
við Herðubreiðaitögl og alla leið
austur að Jökulsá, sem fellur þar
um víðlendar eyrar, gráar og
gróðurlausar. Er austur að ánni
kom, beygðum við meira til norð-
urs og stefndum á Herðubreiðar-
lindir. Náðum við í Lindarbotna
klukkan að ganga átta að kvöldi
eft’ir nær tíu tíma ferð frá öskju.
Þar í Lindarbotnum bjuggumst
við um, því að þar skyldi nátt-
staður vera. Er þar fagurt um að
litast og hestahagi góður, voru
það viðbrigði mikil eftir gróður-
leysi öræfanna.
\ ið tjölduðum í snatri og bjugg-
um til kvöldverðar okkar. Átu
Þjóðverjarnir makkarónukjötsúpu
er þeim þótti hnossgæti hið mesta,
en eg kaus mér harðfisk að ís-
lenzkum sið, en hafði te og súkku-
laði til smekkbætis. Að loknum
kvöldverði, athugaði dr. Sorge
hverja leið við skyldum fara til
Herðubreiðar að morgni. Er þar
yfir hraun að halda og hefir eng-
inn vikur fallið þar 1875. Hlóð
Sorge vörður nokkrar þar í
hrauninu okkur til hægðarauka
næsta morgun. Að því búnu var
gengið til náða.
Við dr. Sorge vöknuðum kl. 2
aðfaranótt hins 22. júlí, en þánn
dag höfðum við ákveðið að ganga
upp á Herðubreið, ef þess væri
nokkur kostur, eða a. m. k. að
ganga úr skugga um hvort það
væri yfirleitt fært. Eins og
kunnugt er, hefir Herðubreið
lengstum verið talin ógeng. Að
vísu gekk dr. Reck upp á hana
sumarið 1908. en nágrannar
Herðubreiðar, Mývetningar, drógu
orð hans mjog í efa, mest vegna
þess þeim þótti hann vera furðu
fljótur í ferðum. Síðan hefir
engin tilraun verið gerð til að
gaga á fjallið fyr en okkar, en
áður en för okkar verður lýst, vil
eg geta þeirra skoðana, er ríkt
hafa um myndun Herðubreiðar.
Herðubreið rís einstök upp af
öræfunum, sem í kring eru næsta
flatlend. Allar hlíðar hennnar
eru snarbrattar og líkist hún þvi
í fjarlægð séð þeim myndunum
er á dönsku kallast “Horst”, en
Pálmi Hannesson hefir nefnt
bergstál á íslenzku. öllu betra
virðist mér að kalla það berg-
stabba, eins og G. G. Bárðarson
hefir stungið upp á. Þar sem
Herðubreið er svo örðug upp-
göngu, hefir reynst örðugt að
ákveða um myndun hennar. —
Eokkrir hafa með tilliti til útlits
hennar í fjarlægð, álitið hana
bergstabba, sem staðið hafi eftir,
er landið á milli Bárðardals og
Jökulsár seig. Aðrir hugðu
Herðubreið vera eldfjall, sem
hlaðist hefði upp af gosum. 1
gömlum annálum finnast nka
sagnir um Herðubreiðargos. En
vart mun.vera að henda reiður
þar á, því að nokkurn veginn mun
vera víst, að Herðubreið hefir
aldrei gosið síðan á landnámsold.
Það var fyrst dr. Reck, sem
tók af öll tvímæli í þessu efni, er
hann gekk upp á Herðubreið
1908, sem fyr er sagt. Hann fann
eldgíg uppi á fjallinu og öll ein-
kenni eldfjalla. Skal nú snuið að
ferð okkar dr. Sorges.
Eins og fyr er getið, lögðum við
af stað frá Lindunum kl. 2 árd.
Lindirnar liggja spölkorn fra
sjálfu fjallinu og vorum við við
rætur þess eftir nál. 40 mínútna
ferð, og lögðum þvínæst á bratt-
ann. . .
í fyrstu er brekkan ekki ykja-
fcrött, er það laus móhelluurð með
blágrýtisbjörgum á víð og dreif.
Hafa björg þau hrunið úr efri-
hluta hins fasta bergs. Við geng-
um upp djúpa kleif er skorist
hafði í móhelluna og vorum komn-
ir upp að sjálfu berginu eftir nál.
50 mínútur, Bergið er mjög núið
af vindi og vatni og sundur-
sprungið á ýmsa vegu, eins og mó-
helluberg vanalega er. Þessi veg-
ur var ekki ýkja langur, né sér-
lega brattur, en þreytandí. Alt
lausgrýtisurð, sem hrundi undan
fótunum í hvert sinn, sem þeim
var stigið niður. Varð því að hafa
hina mestu aðgæzlu, svo að eigi
yrði slys að; fylgdumst við fast
að, svo að e'igi hryndi frá þeim
efri á hinn neðri.
Næsti áfanginn var öllu óárenni-
legri, enda hið torsóttasta af
allri leiðinni. Voru það móbergs-
hamrar þverhnýptir og sundur-
sprungnir; svo voru þeir lausir í
sér, að hvergi var örugga fót-
eður handfestu að fá. Sóttist okk-
ur ferðin seint, því að ýmist urð-
um yið að víkja til hægri eða
vinstri, og klifra yfir berghryggi
eggmjóa, eða ofan í djúpar skorir
og kleifar. Eftir nálægt klukku-
tíma náðum við loks upp fyrir
móhelluna og að takmörkum bas-
altsins. Þar á mótum berglag-
anna var móhellan rauðleit og öll
brend af glóandi bastalhrauninu,
sem yfir hana hefir ollið.
Basaltlögin byrja í 600 m. hæð
fiá fjallsrótunum, eru þau lárétt
og einkar regluleg. Mjög eru þau
misþykk. Leikur þykt þeirra á 2-
3. til 2 metra, eða rúmlega það.
Hvergi gat eg séð ísrákir, þar sem
við fórum, og gætti eg þó sérstak-
staklega að þeim, en þess ber að
gæta, að þar sem fjallið er snar-
bratt og við urðum stöðugt að
hafa vakandi auga á að hvorki
fóta- né handfesta sviki, var ekki
unt að skoða bergið nákvæmlega,
og því ekki óhugsandi að okkur
hafi sézt yfir ísrákir. Þó má geta
þess, að dr. Reck, sem gekk á
fjallið frá hinni hlið þess, eða
frá norðvestri, — við gengum
suðaustan á fjallið, — fann held-
ur ekki ísrákir eða nokkrar jök-'
ulminjar.
í efstu brúninni hékk hjarn-
fönn, að því er eg komst næst alt
í kringum fjallið. Sporuðum við
okkur upp hana með ísbrjót, er
við höfðum tekið með okkur. Var
hjarnveggurinn næstum lóðréttur
og nál. 10—15 metra hár.
Er við höfðum komist upp fönn-
ina, vorum við komnir á brún
fjallsins og var klukkan þá fimm
að morgni, eða nál. 3 klt. frá því
er við lögðum frá tjaldstað. —
Hófum við nú að litast um þar
uppi. Varð mér fyrst fyrir að
líta eftir jökli þeim, er eg ætíð
hafði heyrt að þar væri, en hann
sást enginn, nema hjarnfönn sú,
er áður er getið. Hið fyrsta, er
fyrir augun bar, er gígur mikill.
Fann dr. Reck hann 1908. Er
fjallið slétt í kring um gíginn og
hallar jafnt niður frá honum á alla
vegu. Hæð gígbarmanna að ut-
an, þ. e. frá fjallsbrún, er hér úm
bil 25 m. Gígur þessi er spor-
öskjulagaður. — Er lengri ás
sporöskjunnar á að gizka 250—
300 m., en hinn styttri 150—200
Stöðvið þetta
KVEF
Stöðvið það áður en það kemst
fyrir brjóstið. Peps, meðalið sem
þú andar að þér, og er í hand-
hægum töflum, ver þig fyrir flú
og bronchitis og læknar fljótlega
kvef og hósta. Peps eyðir illum
gerlum.
Nyst&rlegt imeSal 1 .tötlum vöföum
1 sUfurpapplr. örug'garii og betri en
imeöalablanida.
Nú 25C öskjur með 35 töflum.
metrar. Dýpt gígsins álitum við
70—100 metra miðað við meðal-
hæð barsins, en hæstur var gíg-
barmurinn aðs norðan og vestan.
Á gígbarminum fundum við bas-
altsúlur, iall-einkennilegar útlits.
Voru þær allar holar að endi-
löngu. Hin stærsta þeirra var
nál. 2-3. m. löng, og göngin i
gegn, sem ætíð voru eins og bor-
uð og ofurlítið víðari í annan
endann en hinn, voru 10—15 cm.
í víðari edann, en 6—10 cm. 1
hinn mjórri.
Sumar súlurnar höfðu sprung-
ið af áhrifum vatns og frosts.
Allar lágu þær óreglulega í börm-
um gígsins, en engar gat eg fund-
ið í föstu bergi. Sennilega hafa
súlur þessar myndast á þann hátt,
að vatnsgufa hefir þrýstst upp 1
gegn um hálfstorkið basalt og
eru súlurnar myndaðar af guf-
unni. —
Er við höfðum athugað þetta
um hríð, héldum við niður aftur
sömu leið og við komum, og gekk
allvel. Þótti okkur betur farið en
heima setið.
Og lýkur þar að segja frá
Herðubreiðarför .
Jóhannes Ásláksson.
—Lsb. Mbl.
VITA-GLAND TÖFLURNAR
tryggja það að hænurnar verpa
innan þriggja daga
Hænurnar hafa lífkirtla eins og
manneskjan og þurfa holdgjafar-
efni. Vita-Gland töflur eru slíkt
efni og séu þær leystar upp í vatni
sem fyrir hænsnin er sett, þá fara
lélegar varphænur strax að verpa.
Vísindin hafa nú fundið þau efni
sem nota má til að ráða því alveg
hvernig að hænurnar verpa. —
Skýfslur sýna, að með því að nota
hæfilega mikið af Vita Gland
töflum handa hænunum, getur
hæna verpt 300 eggjum, þar sem
meðai hæna verpir að eins 60
eggjum.
Egg, egg og meiri egg, og þrif-
leg hænsni án mikillar fyrirhafn-
ar eða meðala eða mikils fóðurs.
Bara að láta V’ita^Gland töflu í
drykkjarvatnið. Auðvelt að tvö-
falda ágóðann með sumar-fram-
leiðslu á vetrarverði. Þeir, sem
búa til Vita-Gland töflurnar, eru
svo vissir um ágæti þeirra, að
þeir bjóðast til að senda yður box
fyrir ekkert, þannig: sendið enga
peninga, bara nafnið. Yður verða
send með pósti tvö «tór box, sem
hvort kostar $1.25. Þegar þau
koma, þá borgið póstinum bara
$1.25 og fáein cents í póstgjald.
Nábúar yðar sjá svo hvað eggjun-
um fjölgar hjá yður, kostnaðar-
laust. Vér ábyrgjumst, að þér
verðið ánægður, eða skilum aftur
peningunum. Skrifið oss strax í
dag og fáið mikið fleirl egg á auð-
veldara og ódýrara hátt.
VITA-GLAND LABORATORIES
1009 Bohah Bldg., Toronto, Ont-
Ertu að léttast?
Mr. Gottfried Schilling, Pres-
cott, 111., segir “Eg vigtaði 130
pund; nú vigta eg 155 pund, og er
nú eins og eg átti að mér. Eg var
að verða að engu og maginn var
í mesta ólagi og mér fanst eg vera
þreyttari á morgnana en á kveld-
in. Eg er mjög þakklátur fyrir
gagn, sem eg höfi haft af Nuga-
Tone.”
Nuga-Tone hefir unnið afskap-
lega mikið gagn í 35 ár. Meir en
miljón manna og kvenna hafa
orðið heilsubetri, sterkari og á-
nægðari fyrir að hafa notað það.
Ekkert getur jafnast við Nuga-
Tone í því að auka matarlystina
og bæta meltinguna. Það kemur
í veg fyrir svima og annan slíkan
lasleika, styrkir nýrun og varnar
blöðrusjúkdómum. Nuga-Tone er
ágætt fyrir þá, sem taugaveiklað-
ir eru og eru að tapa kröftum.
Það fæst hjá lyfsölum og það
verður að reynast vel, eða pen-
ingunum er skilað aftur. Lesið
ábyrgðarskjalið, sem er á hverjum
1 paKka.