Lögberg - 14.03.1929, Qupperneq 4

BlJ. 4.
LÖGBERG FIMTUDAGINN 14. MARZ 1929.
^p0<=>0<=0C
0
^ögtjerg
Gefið út hvern fimtudag af The Col-
umbia Press, Ltd., Oor. Sargent Ave.
og Toronto St., Winnipeg, Man.
Talsímar: 86 327 og 86 328
Einar P. Jónsson, Editor
Utanáskrift blaðsins:.
The Columbia Press, Ltd., Box 3172
Winnipeg, Man.
Utanáskrift ritstjórans:
Editor Lögberg, Box 3172, Winnipeg, Man.
Verð $3.00 um árið. Borgist fyrirfram.
The “Lögberg” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, in the Columbia
Building, 695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba.
DOdHDOC
Stjórnarskiftiní Bandaríkjunum
Mánudaginn þann 4 yfirstandandi mán-
aðra, fóru fram, eins og til stóð, stjómarskifti í
Bandaríkjunum. Lét þá af völdum Calvin
Coolidge, eftir átta ára búsetu í Washington, en
við tók eftirmaður hans, fvrverandi verzlunar-
ráðgjafi Herbert Hoover.
Innsetningarathöfn hins nýja forseta, fór
fram með venjulegum hátíðabrigðum, að því
einu viðbættu, að viðstaddur var meiri mann-
fjöldi, en sennilega nokkru sinni fyr í sögu
þjóðarinnar, við slík tækifæri.
Mr. Hoover tekur við embætti “eins og sá,
sem vald hefir,” í fylztu merkingu þess orðs.
Atkvæðamagn hans við síðustu kosningar, var
stórum meira, en dæmi eru til í sögu hinnar
amerísku þjóðar um nokkurt annað forsetaefni,
og er það því sýnt, að kjör hans til forsetatignar
stendur í ómótmælanlegu samræmi við þjóðar-
viljann. Að þjóðin hafi valið viturlega, mun
engin minsta ástæða til að efast um.
Hinn nýi forseti, er annað og meira en rétt-
ur og sléttur Bandaríkjaborgari. Nafn hans
er nú fyrir alllöngu kunnugt út um allan hinn
mentaða heim, og blessað af miljónum manna,
barna og kvenna. Með starfsemi sinni á sviði
líknar- og mannúðarmálanna, meðan á heims-
styrjöldinni stóð, varð Mr. Hoover reglulegur
heimsborgari, er ávann sér hvarvetna virðing
og traust. Mun belgíska þjóðin, eins og hún
var orðin þjökuð og þjóð, lengi halda minningu
hans á lofti, og biðja blessunar yfir sérhverja
starfsemi hans, og slíkt hið sama munu fleiri
þjóðir gera líka.
Að því er innanlandsmálin áhrærir, má vafa-
laust vænta hins bezta frá Mr. Hoover. Hefir
hann sem verzlunarmálaráðgjafi, getið sér
slíkan orðstír fyrir ráðdeild og hagsýni, að
hins sama má fyllilega vænta, hvað viðvíkur
hinu víðtækara eftirliti þjó^arbúskaparins.
Komið hafa fram raddir um það, jafnvel
meðal vor Yestur-lslendinga, að Mr. Hoover
væri í rauninni iítið annað en hálfblindaður
auðvaldssinni. Slíkar staðhæfingar munu þó,
sem betur fer, vera á næsta veikum rökum
bygðar.
Það er kunnugra en frá þurfi að segja, hve
hljótt var í herbúðum miljónamæringanna í
Wall Street, um þær mundir, er líklegt þótti, að
Mr. Hoover myndi ná útnefningu sem forseta-
efni af hálfu Republicana. Það var heldur ekk-
ert leyndarmál, hve þungt ýmsum fulltrúum
hins gamla skóla, veittist með að styðja Mr.
Hoover, er á útnefningarþingið kom, þótt þeir
ættu eigi annars úrkosta, er víst varð um fylgi
hans hjá almenningi. Það var amerísk alþýða,
er kaus Mr. Hoover,—Wall Street studdi Mr.
Smith.
í Bandaríkjunum hefir vínbannslöggjöf ver-
ið í gildi um nokkurt ára skeið. Og þó að þeim
lögum sé vafalaust að mörgu leyti ábótavant
þá hafa þau samt sem áður orðið amerískum
almenningi til ómetanlegrar blessunar. Eigi
aðeins hét Mr. Hoover, meðan á kosningahríð-
inni stóð, vínbannslögunum fylgi, heldur ítrek-
aði hann skýrt og ákveðið kosningaloforð sín í
innsetningarræðu sinni og hefir þegar hafist
handa um margfalt strangara eftirlit með
framkvæmd téðra laga, en áður var. Mun hann
hljóta þjóðarþökk að launum. 1 sambandi við
viðreisn lndbúnaðarins, hefir Mr. Hoover lýst
yfir því, að gerðar verði af þingi og stjórn við
allra fyrstu hentugleika, víðtækar ráðstafanir
landbúnaðinum til eflingar.
Að því er meðferð utanríkismálanna áhrær-
ir, mun einnig mega vænta hins bezta af Mr.
Hoover. Er hin víðtæka reynsla hans á sviði
heimsmálanna slík, að líklegast hafa fáir for-
setar Bandaríkjanna tekið við embætti, sem
staðið hafa jafn vel að vígi í þessu tilliti og
hann.
Mál málanna, sjálft heimsfriðarmálið, á ör-
uggan talsmann þar sem Mr. Hoover er. Hefir
hann ekki farið dult með skoðanir sínar í þeim
efnum.
1 ræðu þeirri hinni fyrstu, er Mr. Hoover
flutti, eftir að hann hlaut forseta útnefningu,
komst hann meðal annars svo að orði:
“Stefna vor í utanríkismálum, hefir eitt
meginmark, og það mark er friður við allar
þjóðir. Hvorki hatur né tortryggni skal þar
nokkru sinni komast að. Vér höfum enga á-
stæðu til þess, að gerast sekir um ágengni. Vér
höfum nægilegt landrými, og viljum engum ógna
með herdynkjum og vopnabraki. ógnir síðustu
styrjaldar standa oss enn í fersku minni, er svo
mátti að orði kveða, að heimsmenningin horfð-
ist í augu við tortíming. Sú er eindregin sann-
færing vor, að hvergi sé að finna, jafnvel á hala
veraldar, þá þjóð, er eigi brenni í hjartanu af
þrá eftir varanlegum friði.”
1 innsetningaræðu sinni, lagði Mr. Hoover
alveg sérstaka áherzlu á friðarmálin, sem og
afstöðu Bandaríkjanna til annara þjóða. Verð
ur þetta því mikilvægara, sem líkindin til þess
sýnast nú meiri en nokkru sinni fyr, að afskifti
hinnar amerísku þjóðar af heimsmálunum, muni
fara mjög í vöxt í náinni framtíð.
Mr. Hoover er hátollamaður, o£ finna vafa-
laust ýmsir honum það til foráttu. Eftir inn-
setningarræðu hans að dæma, má þess þó með
nokkrum rétti vænta, að afstaða hans á því
sviði, sem öðrum, verði sanngjörn, og sniðin
eftir þörfum Bandaríkjaþjóðarinnar.
Mr. Hoover er mótfallinn þjóðnýting, og
telur hana lítt samræmanlega við athafnafrelsi
einstaklingsins. Vafalaust verða þeir nokkuð
margir, er eigi líta auga til auga við hann í
þessu tilliti. En hitt hljóta allir að viðurkenna,
að hann þræðir engar leynigötur, heldur legg-
ur málin fram fyrir þjóð sína hispurslaust,
hvort sem einum eða öðrum fellur betur eða
ver, með fulla vitund um eigin ábyrgð á gangi
þeirra og úrslitum.
1 símskeyti til útnefningarþingsins í Kansas
City, fórust Mr. Hoover þannig orð, eftir að
víst var orðið um útnefning hans:
“ Viðfangsefni þau, er krefjast krafta vorra
næstkomandi fjögur árin, eru síður en svo öll
fjárhagslegs eðlis. 1 dýpri skilningi, eru þau
einkum siðferðislegs og andlegs eðlis.
Megum vér vænta varanlegs friðar um heim
allan? Fáum vér hrundið því í framkvæmd, að
innan vébanda þjóðar vorrar, komist á meiri
jöfnuður á skifting auðsins, en venja hefir ver-
ið áður til? Fáum vér trygt þjóðinni strangara
eftirlit með lögum landsins, en við hefir geng-
ist í liðinni tíð? Með lögum skal land byggja.
Stefna sérhverrar stjórnar hlýtur að grund-
vallast á ráðvendni og réttlæti. Sérhver sú
stjórn, sem eigi er á slíkum grundvelli bygð,
hrynur líkt og spilaborg, þá er minst varir.
Sérhver stjórn á að vera lifandi táknmynd þess
fegursta og bezta, er í þjóðareðlinu býr. A
slíkum grundvelli einum, fær lýðræðis fvrir-
komulagið þroskast upp á við, og notið sín til
fullnustu. ’ ’
Með þannig hugsandi mann í forsetastól,
væri ástæðulaust að bera kvíðboga fyrir fram-
tíð Bandaríkjaþjóðarinnar, næstu fjögur árin.
Mr. Hoover er, að vorri hyggju, réttur mað-
ur á réttum stað. Hann er eigi aðeins viður-
kendur stjómsamur ráðdeildarmaður á fjár-
málasviðinu, heldur það, sem meira er um vert,
hjartahlýr mannúðarmaður líka.
Alt af batnar það
Styrknefnd Þjóðræknisfélagsins hélt fund,
skemtifund eða þá eitthvað annað, hér í borg-
inni síðastliðinn föstudag, og bætti í sjálfa sig
tveimur nýliðum, þeim Ragnari E. Kvaran og
Sigfúsi Halldórs frá Höfnum. Ekki ráðfærði
nefndin sig við nýafstaðið Þjóðræknisþing, í
þessu tilliti. Hefir enda vafalaust litið svo á,
að sauðsvörtum almúganum kæmi nú ekki ráð-
stöfun sem þessi, sérlega mikið við.
A þingi Þjóðræknisfélagsins, veturinn 1927,
bar Dr. Sig. Júl. Jóhannesson fram þá tillögu,
að Sigfúsi Halldórs frá Höfnum skyldi bætt í
styrknefndina, það er að segja heimfararnefnd
þess félags. Svo fast lögðust þeir J. J. Bíldfell,
Rögnvaldur Pétursson og séra Jónas A. Sig-
urðsson á móti því að slíkt yrði gert, að tillag-
an var feld. Samkvæmt þeirri niðurstöðu, var
það auðsætt, að þingið vildi ekki að Sigfús Hall-
dórs frá Höfnum, ætti sæti í heimfararnefnd-
inni.
A þingi Þjóðræknisfélagsins, því, er nú má
heita nýafstaðið, var stungið upp á Sigfúsi
Halldórs frá Höfnum sem forseta félags-
ins. Þá uppástungu feldi þingið, og kaus
séra Jónas. Finst nú ekki almenningi að heim-
fararnefndin hafi gert sig seka um hreint og
beint gerræði, með því að bæta sjálf Sigfúsi
Halldórs frá Höfnum í sjálfa sig, eftir að þing
þjóðræknisfélagsins hafði afneitað honum
tvisvar? Og þetta levfir nefndin sér að gera,
þrátt fyrir það þó fráfarandi forseti, vafa-
laust í góðri meiningu, léti þmgheim syngja í
byrjun síðasta þings: “Leið oss frá villu.”
Hátíðleg upptaka Ragnars E. Kvarans í
styrknefndina, hvað sem annars má um hana
segja að öðru leyti, leiðir það afdráttarlaust í
ljós, að hann hefir, að minsta kosti fram til síð-
asta föstudags, starfað með nefndinni ókosinn
af öllum, nema sjálfum sér.
Iðnsýning í Winnipeg
A föstudaginn kemur, þann 15. þ. m., verð-
ur gengið til atkvæða um það, hvort bæjar-
stjóminni skuli veitt $850,000.00 lánsheimild
til nauðsynlegra bygginga fyrit iðnaðar og
landbúnaðarsýningu hér í borginni, eða eigi.
Þeir einir, er skatt greiða til bæjarins, ráða úr-
slitum þessa máls, með atkvæðum sínum. Er
farið fram á, að sýningarstaðurinn verði í
West Kildonan, og(virðast menn nokkurnveg-
inn sammála um, að sá staður sé yfirleitt hent-
ugur og vel til slíks fallinn.
Margir bæir, víðsvegar um Vesturfylkin,
margfalt minni en Winnipeg, hafa komið á hjá
sér sýningum, er orðið hafa þeim til hins mesta
gagns, og umhverfi þeirra öllu til sæmdar.
Hví ætti Winnipegborg að vera eftirbátur
annara borga og bæja í þessu tilliti ?
Frá hvaða sjónarmiði, sem skoðað 'er, virð-
ist oss að gott eitt hljóti af voldugri iðnsýning
að .stafa fyrir þessa borg, og að áhættan sé í
raun og veru engin.
Látið eigi lánsheimild þá, sem hér um ræðir,
sæta sömu útreiðinni, og lánsheimildina til sam-
komuhallarinnar hérna um árið, heldur greiðið
henni atkvæði, allir sem einn.
Laxness og Bandaríkin
í “Heimskringlu” var nýlega, svo sem kunnugt
er, endurprentuð úr “Alþýðublaðinu” grein, er
nefndist “Upton Sinclair fimtugur’, eftir H. K. Lax-
ness. Tveir kunningjar mínir hafa þegar svarað
ýmsu því, sem stendur í ritsmíð þessari, og eru þeir
fyllilega færir um að halda uppi málstað sínum. En
vegna þess, að á mig hefir verið skorað, að gera op-
inberlega grein fyrir afstöðu minni til máls þess,
er hér um ræðir, en þó einkum vegna þess, að í of-
annefndri grein er svo mjög gengið á svig við sann-
leikann, þá fæ eg ekki setið hjá þegjandi. Grein
Laxness er að mörgu leyti varhugarverð; þar er,
eins og sýnt skal síðar, svo bersýnilega hallað réttu
máli — vonandi af vanþekking, fremur en vilja —,
að blöskra hlýtur hverjum þeim, sem nokkuð er
kunnugur menningarástandi í Ameríku (Banda-
ríkjum), en um það ræðir greinarhöfundur.
Fátt er mér hvimleiðara en vanþakklæti; hefi
eg því ekkert við það að athuga, þó Laxness vilji
sýna Sinclair þakklæti og vinsemd með því að vekja
athygli Isíendinga á fimtugsafmæli hans og ritstörf-
um. Eg álít Sinclair meira að segja, að sumu leyti,
eftirtektarverðan rithöfund, eg virði hreinskilni
hans, bersögli og mannúðaranda. En hins vegar
dylst mér ekki, að hann er harla einhliða í lýsingum
sínum á amerísku þjóðlífi, já, jafnvel þröngsýnn, í
skoðunum sínum. En meira þar um annars staðar.
Satt að segja skiftir mig það litlu, hvort Laxness
hefur Sinclair upp til skýjanna eða ekki, en hitt
varðar miklu, hvort ásakanir hins fyrnefnda í garð
Ameríkumanna eru sannar eða ósannar — svo eru
þær alvarlegar. Skulu þær nú athugaðar litlu
nánar.
Um Sinclair farast greinarhöf. svo orð: “Hann
er, eins og allir vita, einstæður meðal rithöfunda í
Bandaríkjunum, vegna þess, að hann hefir gengið
fram fyrir skjöldu og barist fyrir mannlegum hug-
*
sjónum í mörg ár, en það gerir hér um bil enginn
rithöfundur í þessu landi.” (Allar leturbrejrtingar
gerðar af mér.—R.B.).
Þetta er væn munnfylli, og mætti ætla, að höf.
gerði einhverja tilraun tiJ að rökstyðja þessa stað-
hæfing sína. En því fer algjörlega fjarri. Er það
vægast sagt harla kynlegur ritháttur og ekki sem
drengilegastur. En hið sama er að segja um aðrar
staðhæfingar hans í grein þessari.
Sannarlega væri aumt hið andlega ástand Banda-
ríkjaþjóðar, er byggir á aldagamalli menningu helztu
Evrópuþjóða, ef ofangreind ummæli væru sönn. En
sem betur fer eru þau “staðlausir stafir”. Með
“mannlegum hugsjónum” mun Laxness eiga við
“hugsjónir, sem mönnum sæma — göfugar hug-
sjónir.” Skulu hér nefndir nokkrir þeir rithöfund-
ar amerískir, sem öðrum fremur hafa “gengið fram
fyrir skjöldu og barist fyrir mannlegum hugsjónum
í mörg ár’, og gera svo enn: Elihu Root, stjórn-
málamaður og rithöfundur, er hlaut friðar-verðlaun
Nobels fyrir starf sitt að friðar- og alþjóðamálum;
Dr. David Starr Jordan, fyrverandi forseti Stan-
ford háskólans, leiðtogi í mentamálum og djarf-
mæltur friðarvinur; Dr. Harry Emerson Fosdick,
víðkunnur leiðtogi í kirkjumálum, einbeittur tals-
maður trúfrelsis og andlegs víðsýnis; og Oswald
Garrison Villard, ritstjóri, langsýnn umbótamaður
í þjóðfélags- og stjórnmálum, hiklaus málsvari allra
kúgaðra. Af þeim, sem eingöngu gefa sig við skáld-
sagnagerð, má nefna Sinclair Lewis, er bent hefir
skörulega á ýmsar misfellur í þjóðfélags- og and-
legu lífi landa sinna, og beint þeim veg til “hærri
hæða”. Menn þessir eru nefndir af handahófi og
væri það létt verk, að nefna fjölda annara, lærðra og
leikra.
Að segja það, eins og gerinarhöf. gerir, að “allir”
amerískir rithöfundar séu “útvaldir og leigðir af
verzlunarvaldinu” nær því engri átt.í Hvað um þá,
sem ganga í berhögg við verzlunarvaldið og auðvald-
ið? Menn eins og O. G. Villard, Norman Thomas,
forsetaefni jafnaðarmanna árið sem leið, Sherwood
Eddy, Kirby Page og Scott Nearing? Eru þeir “út-
valdir og leigðir af verzlunarvaldinu” til þess að
ráðast á verzlunarvaldið og auðvaldið? eða teljast
þeir ekki til rithöfunda?
Margt má að sönnu finna amerískri blaðaútgáfu
og blaðamensku til foráttu, og það ekki sízt, að ein-
stakir menn skuli eiga yfir mörgum tugum blaða að
ráða víðsvegar. En þó er hún ekki sannleikanum
samkvæm, staðhæfingin þessi, “að öll umtalsverð
blöð og tímarit eru í höndum stórauðsins, og prenta
ekkert, sem fer í bága við hugðarefni hans.” Eru
þá blöð jafnaðarmanna og verkamanna ekki um-
talsverð? Og um ýms af merkustu stórblöðunum
amerisku, t. d. “The Christian Science Monitor’, gef-
ið út í Boston, og “The World”, er út kemur í New
York, verður ekki annað sagt, en að þau séu sæmi-
lega sanngjörn í garð allra stétta, og er þar með
vægt að orði komist.
Athugum nú tímaritin. Samkvæmt ummælum
Laxness, eru hin þjóðkunnu tímarit frjálslyndra
manna og stórauðsóvina, svo sem “The Nation”, “The
New Republic”, "The World Tomorrow” og “The
American Mercury”, annað hvort ekki umtalsverð,
eða “I höndum stórauðsins”. Það er undarleg á-
lyktun hjá manni, er telur sig framsækinn og frjáls-
lyndan. Og prenti amerískt tímarit ekkert, "sem
fer í bága við hugðarefni” stórauðsins, hvernig
stóð þá á .því, að síðasta skáldsaga Uptons Sinclair,
Boston, var fyrst prentuð í The Bookman? Fáir
munu kalla það ómerkilegt tímarit. Sannleikurinn
er sá, að merk amerísk tímarit prenta meðal annars
margar ritgerðir, sem, beinlínis eða óbeinlínis, er,u
andstæðar hagsmunum auðvaldsins. I febrúar-
hefti “Harper’s Magazine” nú í ár, er skorinorð
ritgerð um gallana á því fyrirkomulagi, að einstak-
ir menn eigi og ráði yfir hundruðum sambandssölu-
búða (chain stores) um alt land, og um áhrif þau,
er slíkt hafi á viðskiftalíf og andlegt líf. í marz-
hefti sama tímarits er ritgerð, er nefnist “Slaves
and Machines” (Vélaþrælar). Og í marz-hefti “The
New Republic” er prentuð hin fyrsta af fimm rit-
gerðum um “Men and Machines” (menn og vélar);
ekki verður sagt, að ritgerðir þessar séu stóriðnað-
inum eða stórauðnum í vil.
Nefnd dæmi nægja til þess að
sýna sannleiksgildi ofangreindra
ummæla greinarhöf. um amerísk
tímarit.
Þá fræðir Laxness landa sína
um það, að bókaútgáfufélög í Am-
eriku séu í auðsins höndum, og
hann bætir við: “Þannig hefir
enginn rithöfundur í Bandaríkj-
unum neitt tækifæri til að koma
ritum sinum á prent, nema þvi að-
eins að hann semji í þágu auðs-
ins.’ — Lítum nú á nokkrar bæk-
ur, nýlega gefnar út af amerísk-
um bókaútgáfufélögum. Harcourt,
Brace and Co. gáfu út bókina
America Comes of Age (Ameríka
nær þroskaaldri), eftir André
Siegfried, djarfmælta lýsing á
amerísku þjóðlífi; er þar ekki
fjöður dregin yfir galla vélaiðn-
aðarins eða aðrar misfellur. W.
W. Norton and Co. gáfu út
Philosophy, eftir Bertrand Russ-
ell. Ritar hann í þágu auðvalds-
ins? — Af þessum tveim dæmum
má sjá, hverjar bækur eftir er-
lenda höfunda (Evrópu-höfunda)
amerisk bókaútgáfufélög prenta
meðal annars. En hvað um bæk-
ur eftir ameríska höfunda? The
Viking Press gaf út bréf þeirra
Sacco og Vanzetti. Ekki voru þeir
málsvarar auðvalsdins. Og hvað
skeður: Albert og Charles Boni,
bókaútgefendur, gáfu út Boston,
eftir Upton Sinclair. Var bókin
sú þá samin “í þágu auðsins?”
Nefnum aðra skáldsagnahöfunda.
O. E. Rölvaag ritar um norskt
nýbyggjalíf í Vesturheimi, og
prenta Harper and Brothers bæk-
ur hans. Vinnur hann auðvald-
inu nokkurt sérstakt gagn með
nýbyggjalífs - lýsingum sínum?
Aðrir skáldasagnahöfundar amer-
, iskir rita um lífsbaráttu manna í
öðrum hlutum landsins og fá bæk-
ur sínar prentaðar. Eru þeir
leigutól auðvaldsins? — Greinar-
höf. missir marksins sem fyr.
Fleira er athugavert í grein-
inni Höf. segir: “Betri heimild-
ir um Ameríku en bækur Sinclairs
eru hvort sem er ófáanlegar, enda
hefir hin mentaða Evrópa löngu
séð það, þar sem þar er, svo til,
enginn amerískur höfundur les-
inn nema hann.”
Hér er æði djúpt tekið í árinni.
Að því var áður vikið, að Sinclair
væri harla einsýnn í skoðunum
og einhliða í lýsingum sínum á
amerísku þjóðlífi. Engum hugs-
arfdi manni dylst það að vísu, að
margar eru misfellurnar í þjóð-
félagslífi og stjórnmálum hér í
Bandaríkjunum eigi síður en ann-
ars staðar. Hitt er jafn-satt, að
Sinclair lítur of mjög eingöngu á
það, sem miður fer í lífi landa
sinna; umbóta-ákefðin hleypur
með hann í gönur; lýsingum
hans hættir þess vegna við að
verða ýktar — ekki sannleikur-
inn heill og hreinn. Greinarhöf.
minnist á síðustu bók Sinclairs,
Boston; er þar víða kraftur í frá-
sögn og lýsingum og auðfundinn
tilfinninga-hiti höfundar; engum
dylst heldur samúð hans með
mönnum þeim, um ræðir, Sacco
og Vanzetti, og trú hans á sak-
leysi þeirra. En þó mun mikið
hæft í ummælum eins ritdómara
um bókina, þeim, að hún er frem-
ur dramatísk lýsing á Sacco-Van-
zetti-málinu, en allur sannleikur-
inn sagður þar um. Og lærdóms-
kona ein gagnkunnug sagði mér,
að Tífs og mannlýsingar Sinclairs
væru fjarri því að vera sannar.
Vil eg geta þess, til að fyrirbyggja
misskilning, að eg felli hérmeð
engan dóm á það, hvort Sacco og
Vanzetti voru sekir dæmdir eða
saklausir. Það kemur ekki þessu
máli við.
Þessi er mergurinn málsins, að
mér er ekki kunugt um neinn nú-
lifandi skáldsagnahöfund amer-
ískan, er lýsi til fullnustu hinu
margþætta lífi Bandaríkja — Up-
ton Sinclair ekki undanskilinn.
Og þess vegna eru hvorki bækur
hans né annara skáldsagnahöf-
unda fullnægjandi heimildir um
Ameríku. Rithöfundar þessir
velja sér að jafnaði aðeins til
meðferðar þann hluta þjóðarinn-
ar og þann þátt þjóðlífsins, sem
þeir vita mest um og þeim stend-
ur skapi næst. O. E. Rölvaag rit-
ar, svo sem bent var á, um norskt
nýbyggjalífi; Du Bose Heyward
um blökkumenn og þeirra líf, og
Ludwig Lewisohn um Gyðinga í
New York borg. Fleiri mætti og
nefna. Vilji menn því afla sér
ábyggilegrar fræðslu um þjóðlíf
í Ameríku og andlegt líf, ættu
þeir að lesa sem flestar skáldsög-
ur slíkra höfunda, bækur ljóð-
leikritaskálda, og önnur þau rit,
eftir lærða og leika, er fjalla um
Bandaríkin, en slík rit skifta auð-
vitað mörgum tugum, jafnvel
hudruðum.
Ekki amast eg við því, þó Lax-
ness mæli með ritum Sinclars við
íslenzka ensku-lesendur. En vegna
þess að rit hins síðarenfnda eru
svo fjarri því að vera “beztu heim-
ildir” um Amríku, vil eg mælast
til þess við landa mína, að þeir
lesi hann ekki einan amerískra
höfunda (þó hollur kunni að vera
'esturinn), heldur kynni sér
einnig rit annara Bandaríkjahöf-
unda. Hér vestra hafa á síðarí
írum verið skráð mörg merkisrit
í bundnu máli og óbundnu.
Þá hafa margir Evrópumenn
ritað bækur um Ameríku. Og
megi eg benda íslenzkum lesend-
um, sem frönsku kunna eða
ensku, á einhverja merkustu bók,
sem skráð hefir verið um Banda-
ríkin á síðari árum, vil eg nefna
America Comes of Age, er að
framan var getið. Er hún rituð-
af frakkneskum , lærdómsmanni,
gagnkunnugum amerísku þjóð-
lífi; skrifar hann fjörlega, en þó
sem vísindamanni sæmir. Hann
gengur hreint að verki, þó deila
megi hinsvegar um ýmsar niður-
stöður hans.
Laxness gerir mikið úr því, hve
víðlesin rit Sinclairs séu í Norð-
hrálfu. iSvo er að vísu, en eink-
anlega meðal vissra stétta. En
ekki er þar með sagt, að það sé
vegna þess, að hann standi öðr-
um amerískum skáldsagnahöf-
undum framar'' að ritsnilli eða
listgáfu, eða að skoðanir hans
séu þýðingarmejri. Hitt er ekki
ólíklegt, eins og ritdómarar hafa
bent á, að ástæðan fyrir lýðhylli
Sinclairs í Norðurálfu — sérstak-
lega meðal jafnaðarmanna — sé
sú, að hann lýsir Ameríku og
amerísku þjóðlífi eins og mörg-
um Evrópumönnum lætur bezt í
eyrum. Það er mannlegur breysk-
leiki, að hylla helzt það, er sam-
þýðist skoðunum hvers eins, og
trúa því helzt, sem menn vilja
trúa.
Að segja það, að “svo til enginn”
ameriskur rithöfundur nema Sin-
clair sé lesinn af mentuðu fólki í
Evrópu, er harla ónákvæmt, að
eigi sé sterkar að orði kveðið.
Ekki hefi eg við hendina skýrslur
um útbreðslu ameirskra rita í
Norðurálfu, en til nokkurrar leið-
réttingar á fyrgreindum ummæl-
um, vil eg geta þess, að í ritgerð
eftir enska mentakonu, í tímarit-
inu “Bookman” síðastliðinn nóv-
ember, er frá því skýrt, að ein af
þeim tyeim bókum, sem þá vöktu
mesta athygli á Englandi, var
skáldsagan The Bridge of San
Luis Rey, eftir ameriska höfund-
inn Thornton Wilder.
En greinarhöf. fer enn lengra í
ásökunum sínum, er hann segir*
“Það er einkum til marks um
mentunarleysið í Ameríku, hve
grandgæfilega fólki er varnað að
afla sér nokkurra upplýsinga um
þjóðfélagsmál. f þeim efnum er
hver 100 pro cent Ameríkumaður
hreinn bjálfi.”
Þetta er þung ásökun í garð
menningarþjóðar, og henni fleygt
fram rakalaust. Er hún næsta
hláleg, þar sem maður sá, er hún
kemur frá, “þykist þekkja sæmi-
lega vel” bókmenti(r Ameríku.
(Sbr. svar hans til O. T. Johnson
í Lögbergi). Ekki verður sagt,
að hann lesi t. d. amerísk tímarit
gaumgæfilega, og mætti þó ætla
það, því að svo talar hann kunn-
uglega um þau í grein sinni. En
fjöldamörg hin merkustu þeirra
ræða þjóðfélagsmál meir en nokk-
ur önnur mál. Hér eru nokkur
dæmi: f síðasta hefti “The
North American Review” eru átta
greinar um þjóðfélagsmál. f febr-
úarhefti “The Atlantic Monthly”
er fyrsta ritgerðin um bannmálið,
eftir A. L. Lowell, forseta Har-
vard,háskólans. í marzhefti “The
Forum” eru nær allar ritgerðirn-
ar um þjóðfélagsmál, ein þeirra
um mentun kvenna. Nær alt síð-
asta hefti ‘Uurrent History” er
um þjóðfélagsmál, stjórnmál inn-
lend og útlend. í nýjasta ”Harper’s
Magazine” er m. a. ritgerð um
skapgerð konunnar og hlutdeild
hennar í opinberum málum. 1
síðasta hefti “Review of Reviews”
eru auk annara ritgerðir um
æskulýðinn og glæpi, og um olíu-
iðnaðjinn. Þörf gérist eigi að
telja lengur. En tímarit þessi og
önnur slík eru útbreidd mjög, í
hverju mentaskóla og háskóla-
bókasafni, og í opinberum bóka-
söfnum um alt land. Auk þess
hafa þau fjölda marga kaupend-
ur víðsvegar. Þá ræða öll stærri
dagblöð og vikublöð þjóðfélags-
mál. Auk þess koma út á ári
hverju fjölmargar bækur um