Lögberg - 03.08.1933, Side 4

Bls. 4
LÖGRERG, FIMTUDAGINN 3. AGÚST, 1933
ILögtierg
GefiS út hvern fimtudag af
TBE COLUMBIA PRE88 LIMITED
695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba.
Utanáskrift ritstjðrans.
EDITOR LÖGBERG, 69 5 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
Verð $3.00 um áriö—Borgist fyrirlram
rhe "Lögberg" is printed and published by The Columbia
Pre88, Limited, 695 Sargent Ave., Winnipeg. Manitoba
PHONES S6 327—86 328
London ráðátefnan
Henni er lokið, að minsta kosti í bráðina,
og fulltrúar hátt upp í sjötíu þjóða, sem þátt
tóku í henni, eru farnir hver til síns lands, eða
þá eitthvað út í veröldina.
Áður en hér er lengra farið, væri kannske
rétt að fara fáeinum orðum um það, til hvers
þessi alþjóða viðskiftaráðstefna var kölluð.
Viðskiftamála sérfræðingar Þjóðabandalags-
ins héldu því fram, að hún ætti að gera við-
skifta friðarsamninga fyrir allar þjóðir. Því
var haldið fram, að næðust ekki þeir friðar-
samningar, mundi eymdin fara enn vaxandi,
atvinnuleysið aukast, viðskiftin minka og
verkalaunin lækka. Menningarþjóðirngr
mundu falla niður í vesaldóm og ómenningu.
Hins vegar var því haldið fram, að tækist
að semja frið milli þjóðanna á viðskiftasvæð-
inu og glæða traust þjóða milli, þá væyi bjart-
ari og' betri dagar fyrir höndum. Sérfræð-
ingarnir, sem undirbjuggu þessa ráðstefnu,
virtust vera þess fullvissir, að hægt væri að
finna leið út úr vandanum, og ef það hepnað-
ist, þá mundi árangiurinn veúða mikill og
góður.
Grundvöllurinn fyrir þeim góða árangri
var talinn sá, að fakast mætti að útrýma
þeirri skoðun, að hver þjóð yrði að fara alger-
lega sínar eigin leiðir í viðskiftamálunum,
hugsa um það eitt að skara eldi að sinni
köku. Hér væri um sameiginlegt vandamál
að ræða, og samvinna því algerlega nauðsyn-
leg. Hér væri ekki um það að ræða, að nokkr
ar þjóðir væru á heljar þröminni og þyrftu
hjálpar við, heldur hefðu allar þjóðir hér við
sömu erfiðleikana að stríða. Hér væri því
um sameiginlegt böl að ræða, og það væri ekki
hægt að bæta úr því nema með samvinnu allra
þjóða. 'Skilyrðin til þess væru fyrir hendi,
ef leiðtogarnir aðeins gætu séð þau og vildu
nota þau.
Yér höfum verið að reyna að segja það í
fáum orðum, sem sérfræðingarnir, sérstak-
lega sérfræðingar Þjóðabandalagsins, héldu
fram. Skal nú vikið að því, hvað það var,
sem álitið var að sérstaklega þyrfti að laga,
og sem enn þarf að laga, því enn er það ógert,
því er nú miður.
Viðskiftaráðstefnan átti fyrst og fremst
að semja viðskifta-friðarsáttmála milli þjóð-
anna og koma gjaldeyrismálunum á traustan
grundvöll, koma í veg fyrir frekari viðskifta
styrjaldir og glæða traust þjóða milli. Hér
skilst sérfræðingunum að sé aðal orsök þeirr-
ar eymdar, sem nú þjáir mannfélkið svo frek-
lega.
Skal hér nú talið nokkuð af því, sem að er
og nauðsyn ber til að laga.
Atvinnuleysingjarnir í heiminum eru nú
30,000,000, en 75,000,000 ef talið er með
skyldulið þeirra.
Verð á hráefnum hefir lækkað um 50-70%.
Beildsöluverð á afurðum hefir lækkað um
33%.
Iðnaðarframleiðslan hefir minkað ákaf-
lega, jafnvel sumstaðar farið ofan í 10% af
vanalegri framleiðslu.
Heimp.viðskifti þjóðanna hafa minkað um
70%, miðað við árið 1929.
Ríkistekjur hafa minkað alt að 40%.
Nærri því helmingur allra ríkja hefir horf-
ið frá gullinnlausn.
Safnast hefir saman óhemju mikið af land-
búnaðar afurðum, sem nú eru óseljanlegar.
Þegar forráðamenn þjóðanna sáu, að alt
var að komast í óefni, gripu þeir til ýmsra
ráða, sem von var til, en mörg þau ráð hafa
reynst mjög illa. Þjóðirnar hafa, hver í kapp
við aðra, hækkað tollmúrana. Þar hefir vor
eigin þjóð, Canada-þjóðin, áreiðanlega ekki
verið neinn eftirbátur. Þær hafa líka gert
margskonár viðskiftaráðstafanjir og gjald-
eyrisráðstafanir, sem vafalaust áttu að vera
til bóta, en hafa oft orðið til þess, að hefta
viðskiftin og auka vandræðin um allan helm-
ing.
Af þessu afarstutta yfirliti, má glögglega
sjá, að viðskiftaráðstefnuna í London skorti
sízt verkefni.
En það sem gera átti er alt ógert. Við-
skiftaráðstefnunni hefir verið slitið, án þess
hún hafi nokkru verulegu til leiðar komið.
Að minsta kósti verður ekki betur séð, en að
það sé skoðun langflestra. Eiinstaka menn,
og þar á meðal forsætisráðherra Breta, reyna
að hugga sig við, að ráðstefnan hafi orðið til
góðs, jafnvel þótt hún hafi engu ákveðnu til
leiðar komið og að henni verði haldið áfram,
áður en langt um líður og þá verði liún betur
undirbúin heldur en áður og þá sé líklegt að
hún geri svo, svo mikið.
Það er ekki ómögulegt, að eitthvað kunni
kannske að vera til í þessu, en dómurinn mun
engu að síður verða sá, að viðskiftaráðstefn-
an liafi algerlega mish’eppnast.
Hvernig stóð á því, að þessi alþjóðaráð-
stefna fékk engu til leiðar komið? Þannig
spyrja vitanlega allir, og svörin verða ótal
mörg og margvísleg’. Ýmsir virðast hafa til-
hneigingu til að kenna Bandaríkjunum um
þetta, öðrum þjóðum fremur, aðrir Frökkum
og svo ýmsum öðrum þjóðum. Sjálfsagt er
ekki rétt að kenna nokkurri einni þjóð um.
Ein aðal orsökin til þess að svona fór, er
sú, að ekki hepnaðist að koma gjaldeyrismál-
um þjóðanna á traustan grúndvöll. Vér fáum
ekki séð, að án þess geti heimsverzlunin liald-
ið áfram. Það er margt, sem bendir í þá átt
að hér liggi aðalmeinið. Viðskiftin verða að
vera bygð á einhverjum grundvelli og sá
gruiulvöllur liefir verið peningar með ákvæð-
isverði. Sé ekki sá grundvöllur til staðar,
getur ómögiulega öðruvísi farið, en við-
skiftin fari út um þúfur, eins og raunin
hefir á orðið. En viðskiftaráðstefn-
unni hefir algerlega mistekist að
koma gjaldeyrismálunum á traustan grund-
völl. Það sem þar virðist bera á milli er gull-
innlausn eða ekki gullinnlausn. Stjórnarhöfð-
ingjunum sýnist þar algerlega sitt hverjum.
Það verður, því miður, ekki annað sagt, en
að viðskiftaráðstefnan í London, gefi engar
vonir um betri og bjartari framtíð.
Minni Islands
Flutt á Islendingadegi að Hnausum, Marí.,
2. ágúst, 1933
Eftir prófessor Richard Beck
‘ ‘ Það gefur manni vængi að hafa verið með
og lifað slíkan dag.”
A þá leið ritaði Indriði skáld Einarsson um
Alþingisliátíðina, fagurlega og maklega.- Þau
orð eiga einnig við aðra þjóðhátíðardaga, þó
með minna sanni sé. Ef slíkir dagar eru ekki
orðnir fráskila þeirri hugsjón, sem þeir voru
tengdir upprunalega, sameina þeir hugi
manna og lyfta þeim til flugs.
Á þessum söguríka degi, sem helgaður er
minningunni um glæsilega sigurvinning í
frelsisbaráttu þjóðar vorrar, hverfur oss um
stund “alt lítið og lágt, sem lifað er fvrir og
barist er móti.” Á þessum degi sendum vér
sundrungarandann, þrasið og ríginn, út í
hafsauga. 1 dag er oss öllum efst í hug rækt-
arsemin við á,tthagana og ættlandið. 1 dag
erum vér öll Islendnigar, fyrst og síðast.
Vér lokum að baki oss hurðinni að hversdags-
vastrinu, drögum skó vora af fótum oss, og
göngum inn í musteri minninganna. Við
glaða elda þeirra er gott að vermast, hverjum
þeim, sem “hefr of fjall farit” og er “á knéi
kalinn,” hvort sem talað er 4 almennan ^ða
táknrænan hátt.
Rennum vér augum yfir sögu Islands, ber
hæst heila fylking afreksmanna og þjóðskör-
unga; þeir gnæfa eins og fjallatindar upp úr
jafnsléttu meðalmenskunnar. Einna star-
sýnast verður oss á þá afburðamenn íslenzka,
sem voru brautryðjendurnir1 í viðreisnar-
starfi þjóðar vorrar á síðari öldum. 1 þeim
hóp var Tómas Sæmundsson einn hinn
fremsti; hann var í senn einlægur ættjarðar-
vinur og eldheitur umbótamaður og fram-
sóknar. Um tveggja ára skeið var hann á
ferðalagi um Norðurálfuna til þess að kynn-
ast nýjum menningarstraumum; þó dvaldi
hugur hans alt af heima á ættjörðinni. I
niðurlagi ferðasögu sinnar kemst hann einnig
svo að orði: “Eg fann hjá sjálfum mér, að
mér á ferðinni varð með hverjum degi kærara
og merkilegra mitt föðurland; eg gat þegar á
leið í París varla sofið fyrir umhugsun um
það.” Hann segir ennfremur: “ísland tap-
ar aldrei gildi sínu hjá neinum, sem það þekk-
ir rétt og líka þekkir veröldina, þó hann svo
færi um allan heim.”
Undir þessi fögru orð og sannþjóðræknu
getum vér skrifað með stóru letri. Reynsla
vor, sem heimsótt höfum Island eftir langdvöl
erlendis, hefir kent oss að sannmeta land vort
og þjóð, sögu hennar og menningu. Enginn
má þó ætla, að eg sé hingað kominn til þess
að prédika þröngsýnan þjóðarhroka, mér er
hann stóruln of leiður til þess. Eigi er eg
heldur hér kominn til þess, að slá oss sjálfum
gullhamra; sæmra er að það geri aðrir. Hitt
er mér ríkast í hug:—að glæða einlæga ís-
lands ást vora og skilning vorn á íslenzkri
arfleifð vorri; og þá jafnframt gera oss það
áþreifanlegra, hver ábyrgð fylgir því að vera
| f slendingur.
Vér miklumst löngum af ættgöfgi
vorri, en hættir til að láta þar staðar
numið og gleyma þeirri kvöð, sem
hún leggur oss á herðar. “Ættgöfgi
skuldbindur,” er orðtak, sem brenn-
ast ætti inn í meðvitund vora. Slík-
ur skilningur á göfugu þjóðerni
voru og glæsilegum menningararfi
ætti að verða oss byr í seglin til
framsóknar, auka oss metnað og
starfshug. Að magna þann hugs-
unarhátt, tel eg höfuð markmið
þjóðminningardaga eins og þessa.
Oss, sem áttum því láni að fagna,
að sækja Alþingishátíðina 1930, hef-
ir hlptið að skiljast betur en áður,
hversu saga íslenzks sjálfstæðis og
íslenzkrar menningar er merkileg
og einstæð. Vér heyrðum hana
sagða, með miklum glæsileik, af for-
ystumönnum þjóðar vorrar og túlk-
aða af erlendum merkismönnum. 1
tugatali fluttu hinir útlendu full-
trúar kveðju ríkisstjórna sinna eða
stofnana og hyltu smáþjóðina á
norðurhjara fyrir forgöngu hennar
í stjórnfrelsismálum og bókmentum.
Á “íslendingadegi” ætti það að vera
ómaksins vert, og hreint ekki ólær-
dómsríkt. að gera sér ljósari grein
fyrir því, af hvaða orsökum íslenzka
þjóðin, þrátt fyrir mannfæð, ein-
angran og erfið kjör, hefir staðið
jafn framarlega meðal menningar-
þjóða og raun ber vitni.
Til þessa merkilega fyrirbrigðis
ætla eg, að liggi þrjár höfuð ástæð-
ur:—ætterni íslendinga og uppruni,
áhrif íslenzkra staöhátta og áhrif ís-
lenzkra fornbókmenta, hinna sögu-
legu erfða í heild sinni.
Það er löngu viðurkent af sagn-
fræðingum, að til íslands hafi fluttst
á landnámstið margt úrvalsmanna
að allri atgervi, frjálshuga menn og
framsæknir, eigi aðeins frá Noregi,
heldur einnig vestan um haf. í Is-
lendingseðlinu renna þvi saman
straumar frá tveim merkum kyn-
þáttum og mikilhæfum, en þó harla
ólíkum; annarsvegar athafnasemi
og útsækni hins norræna manns;
hins vegar fegurðarást og skáld-
hneigð Keltans (Irlendingsins), að
nefnd séu einungis tvö einkenni
hvors stofnsins um sig. Nú sýnir
reynslan, að þjóðablöndun fæðir af
sér aukinn þjóðþroska. Mun því
óhætt mega segja, án þess að geng-
ið sé eins langt og sumir fræðimenn
hafa gert, að það hafi verið íslend-
ingum hinn mesti gróði menningar-
lega, að í æðum þeirra blandaðist
blóð norrænna manna og keltneskra.
“Ejórðungi bregður til fósturs,”
segir spakmælið forna. Staðhætfir
og atvinnubrögð sfetja svip sinn á
þjóðirnar og horf þeirra við tilver-
una, á alt menningarlif þeirra. Þetta
á ekki síst við um ísland, sem auð-
ugt er að sérkennilegri fegurð og
fjölbreyttri, að stórfeldum andstæð-
um, og þessvegna mörgum löndum
líklegra til að hafa djúp áhrif á íbúa
sina. Synir íslands og dætur bera
einnig áreiðanlega síns “heima-lands
mót.”
Mestu varða samt í þessu máli
áhrif íslenzks umhverfis á mann-
dóm þjóðarinnar og gáfnafar. Frá
upphafi vega sinna varð hún mjög
að treysta á sjálfa sig og á eiginn
afla. Börn Islands hafa löngum al-
ist upp við strangan aga, “eld og
hungur, ís og kulda”; en þarmeð
hafa þau einnig orðið að horfast í
augu við lífskjör, sem herða stái
viljans og hvessa egg vitsmunanna.
Menn vaxa af því að glíma við örð-
ugleika; þrautir eru aflgjafar öllum
þeim, sem ekki eru eiúhvers konar
aukvisar. “H^rkufrostið og hrann-
laugar hömruðu í skapið dýran
móð,” kveður Jakob Thorarensen.
Andvigar aðstæður hafa kent mörg-
um íslendingnum þá dýrmætu li^t:
“að Iáta’ ekki baslið smækka- sig,”
eins og Stephan G. Stephansson
orðar það í einu kvæða sinna.
En sagan væri ekki nema hálf-
sögð, ef þess væri að engu getið, að
ísland hefir einnig ósjaldan snúið
blíðubarmi að börnum sínum og
farið um þau mjúkum móðurhönd-
um. Hversu margur hefir eigi
fundið unað og frið í hlíðafaðmi
þess á heiðum sumardegi ? Eða und-
ir stjörnubjörtum himni þess á ó-
gleymanlegum vetrarkvöldum ?
Hverju barna sinna hefir það eigi
oftsinnis verið “nóttlaus voraldar
veröld þar sem víðsýnið skín?”
Samhýlið við hina fjölbreyttu en
mislyridu ytri náttúru, lífsbaráttan
harða á sjó og landi, hefir verið
þjóð vorri hin blessunarríkasta
skólaganga. Þeim uppeldisáhrifum
íslenzkra staðhátta (eigi síður en
norskra) er fagurlega lýst og kröft-
uglega í kvæði Einars Benediktson-
ar um Egil Skallagrímsson:
“Taugarnar þúsundir isvetra ófu.
Ennið kvöídhimna skararnir hófu.
Vöðvanna mátt efldi kyn eftir kyn,
hjá kaldsóttri unn, undir þjótandi
hlyn.
Og öld eftir öld grúfðu norðursins
nætur
í niðdimmum rjáfrum, þar vöggu-
börn sváfu,
og önduðu hörku í hverja sin,
en hlúðu um lífmeiðsins rætur.”
Þá eru áhrif fornbókmentanna
islenzku, hinnar sögulegu arfleifðar
þjóðarinnar, á líf henpar og menn-
ingu. Hvergi hafa orð Ibsens í
Brandi:—“Der ligger vækst í store
minder” (“framtíð vex af frægðar-
sögum,” eins og Matthias segir í
þýðingu sinni) sannast betur en á
íslendingum. Minningarnar um
göfugt ætterni og glæsileg afrek for-
feðranna, um bjarta frelsis og
frægðaröld, lifðu alt af, stundum
að visu sem falinn eldur, í hjörtum
þjóðarinnar. Þaðan “hafði hún hit-
ann úr,” þegar myrkrið var svart-
ast og hvassast næddi um þekju. Á
öldum kúgunar og hörmunga urðu
þessar minningar, fornbókmentirn-
ar, sögurnar og eddurnar, þjóðinni
andleg orkulind ; “hennar brjóst við
hungri’ og þorsta, hjartaskjól þegar
burt var sólin.” Við lestur íslend-
ingasagna, á kvöldvökum, sem ann-
ars hefðu orðið langar og þungbær-
ar, stigu menn á skipsf jöl méð forn-
'um köppum og gistu f jarlæg lönd og
gróðursæl, riðu á Alþing með höfð-
ingjum, hlýddu á mál Njáls og ann-
ara spekinga og horfðu á hina
fræknustu afreksmenn að kappleik-
um. Með Grettisrímum og Andra-
rimum var sjálfur þorrabylurinn ó-
sjaldan kveðinn i kútinn. Ekki er
það auðmetið, hver bjargvættur hin
sögulega arfleifð reyndist íslenzku
þjóðlífi og menningu þegar mest á
reið, á niðurlægingaröldum lands
vors.
Hollra áhrifa hinna gömlu rninn-
inga og fornaldarbókmentanna gæt-
ir e*ngu minna í viðreisn íslands á
siðustu öldum. í sögu lands síns og
fornar erfðir sóttu Fjölnismenn og
Jón Sigurðsson eldinn. Sama máli
gegnir um þau skáldin, sem kröft-
ugast kváðu framsóknarhug og
sjálfstraust í þjóðina. Engum fær
því dulist, að sögulega arfleifðin er
ein af meginstoðum islenzkrar nú-
tíðarmenningar.
Á þetta atriði lagði Ásgeir Ás-
geirsson, núverandi forsætisráð-
herra íslands, rnikla áherslu — en
hreint ekki of mikla—í hinni snjöllu
ræðu sinni að Lögbergi, hátiðar-
sumarið 1930. Honum fórust svo
orð:
“Sagan hefir aldrei verið hltekkur
um fót íslendinga, heldur aflgjafi.
Saga og bókmentir vorar hafa aflað
oss virðinga og vinsælda meðal hinna
beztu manna erlendis. . . . Hér í
norðrinu hefir varðveitst einn hinn
sterkasti þáttur, seni menning nú-
tímans er ofin úr: þáttur forn-ger-
manskrar menningar. Það er hinn
! vígði þáttur okkar sögu, sá þáttur-
i inn, sem varðveitti þjóðina frá glöt-
j un, þegar loppa erlendra yfirráða,
| óáran og vesöld vár næst þvi komin
að klippa sundur lífsþráð hennar.
Frumgermanskt frelsi og þjóðstjórn
eru nú aftur orðinn heimaofinn
þáttur í íslenzku þjóðlifi. Hebreskra
og hellenskra áhrifa gætir að vísu,
enda er það þroskaskilyrSi, að ís-
lenzkt og erlent verði kembt saman
í réttum hlutföllum í vef örlaganna.
En suðurgöngur þarf ekki til að
leita helgra staða og minninga.
Hingað til Þingvalla leitum vér til
þess að ladga oss í heilagri sögu og
fegurð náttúrunnar.”
Þessi gullfögru og eftirtektar-
verðu orð eiga engu minna erindi
til vor íslendinga^ í Vesturheimi,
heldur en til sona íslands og dætra
heima fyrir. Áhrifamagn sögulegu
arfleifðarinnar islenzku hefir náð
langt út fyrir landsteina íslands-
stranda. Þess hefir orðið vart hvar
senr Islendingar hafa tekið sér ból-
festu. Arfleifðin sú varð íslenzkum
frumbyggjum í þessu landi traust-
asta vopnið til sóknar og varnar í
þrautuin þeirra, striði og sigurvinn-
ingum. Þetta verður deginunr ljós-
ar þegar maður les landnámssögu
Vestur-íslendinga eins og hún verð-
skuldar að vera lesin, ekki sízt af
niðjum frumbyggjanna. Kvæði
skálda vorra og önnur rit bera því
einnig næg vitni um óljúgfróð
hversu íslenzki arfurinn hefir
reynst “í eldrauna lífsstarfi þungu”
hér á vesturvegum.
Einhverjum kann nú að þykja
sem eg horfi fullmikið um öxl, sé
of fasttrúaður á menningarmátt
sögulegrar arfleifðar vorrar. Þeim
hinum sömu er bezt svarað með eft-
irfarandi orðum Dr. Sigurðar Nor-
dals, er finna má í hinum ágæta
formála að Islenskri Lestrarbók
hans:
“Menning framtiðar yorrar verð-
ur að rísa á traustum grundvelli for-
tiðar. Draumar vorir mega verða
að því skapi djarfari sem minnið er
trúrra og tnargspakara.”
Allir þeir, sem ekki láta sér á
sama standa um vestur-íslenzkt
menningarlif og framtiðarskerf
vorn til hérlendrar menningar, ættu
að hugleiða þessi orð Dr. Nordals
gaumgæf ilega. F ramtíðarhlutski f ti
vort og heill í þessu landi byggjast
á því, hversu vel oss hepnast, að
gera fortiðarverðmæti vor arðber-
andi í lífi samtíðar vorrar, en jafn-
framt innum við einnig drengilega
af hendi skyldu vora við komandi
kynslóðir. En það tekst oss ekki,
nema vér reynumst trúir hinu göf-
ugasta í íslenzku eðli og erfðum,
verðugir arftakar íslenzkra land-
námsmanna að fornu og nýju.
Að svo mæltu kveð eg ykkur og
eggja lögeggjan með þessum minnis-
verðu orðum Tómasar Sæmunds-
sonar, sem hann ritaði á sjúkrabeði
skömmu áður en hann andaðist, og
geymd eru i bréfi til góðvinar hans
og samherja, Kor.ráðs Gislasonar:
“Mér er óhægt að skrifa liggj-
andi á hliðinni, en má ekki rísa upp.
Hamingjan má vita hvort við skrif-
umst á oftar. En hvað sem því
líður: Eg bið þig og ykkur að muna
eftir íslandi, og kenna það niðjum
ykkar og barnabörnum, þá gætir
minna þó hinir eldri týni tölunni.”
Seldar nú í Winnipeg
aðeins hjá Hydro
*
I meira en hálfa öld hefir fólk skoðað
Moffat nafnið í sambandi við það allra
fullkomnasta til heimasuðu og þessvegna
eru í notkun í Canada fleiri Moffat stór
en nokkrar aðrar tegundir.
Komið og litist um í Hydro sýningar-
búðunum.
Hringið 848 132
og spyrjið um verð
og skilmála.
WumípeóHijdro,
55-59 t^fPRINCESSST.