Lögberg - 01.11.1934, Blaðsíða 2

2
LÖGrBEíRG, FIMTUDAGINN 1. NÓVEMBER, 1934.
Mannvinurinn og friðar-
vinurinn—Fridtjof
Nansen
Eftir prófessor dr. Richard Beck
“ÞaS er sjaldan, sem menn heyra
andleg stórmenni tala,’’ segir séra
Matthias Jochumsson á einum staÖ
í æfiminningum sínum. Vort glögg-
skygna og víðförla þjóðskáld, sem
deilt hafði málspeki við marga and-
ans höfðingja sinnar tíðar og heyrt
fjölda mælskumanna úr ræðustól,
vissi hvað hann söng. Ofangreind
orð hans hurfu hér í hug, þegar eg
fyrir nokkrum árum átti því láni að
fagna, að heyra dr. Fridtjof Nan-
sen flytja ræðu um líknarstarfsemi
sína í Armeníu. Aðsópsmikill og
höfðinglegur steig þessi íturvaxni
óskasonur Noregs upp í ræðustól-
inn. Djarfmannlega og skörulega
flutti hann mál sitt, með hljóm-
djúpri rödd, sem tíðum titraði af
ríkri geðshræringu; var auðheyrt,
að honum lágu þungt á hjarta ömur.
leg kjör hinnar armensku þjóðar,
sem orðið hafði að þola “meinin
flest, sem skyn má greina.” Þó
beitti ræðumaður ekki neinum
mælskubrögðum, stóryrðum eða
skrúömáli, til þess að ná athygli á-
heyrenda; hann vissi full vel, að
sannorðar lýsingar á skelfingum
þeim, sem jafnan eru fylgjur styrj-
alda, tala máli, sem smýgur gegn-
um merg og bein, enda varð sú
reyndin að þessu sinni. Menn fundu
hroll fara um sig, en viknuðu jafn-
framt við, því að drengilegur og
mannúðarrikur málaflutningur Nan-
sens sló á næmustu strengi hjartna
þeirra. Með töfrum hins sterka per-
sónuleika síns og áhrifamikilli túlk-
un stórfelds líknar- og menningar-
máls hélt hann áheyrendum rígföst-
um. Framkoma hans öll og mála-
flutningur báru því órækt vitni, að
hér var maður, sem gæddur var ó-
beygjanlegu stáli vilja og orku, og
bar í brjósti óvenju djúpa mannást
og hugsjónaást. Þeir munu hafa
verið miklu fleiri en eg, sem gengu
út úr samkomusalnum kveldið það,
fullvissir þess, að þeir höfðu heyrt
andlegt stórmenni tala, og ræða
hans og persóna orðið þeim ógleym-
anleg.
Nansen var fæddur árið 1861.
Hann átti til gáfu- og framtaks-
manna að telja, naut ágæts uppeldis,
og gerðist snemma mikill fyrir sér
og athafnasamur. Þess sáust einn-
ig fljótt merki, og varð þá auðsærra,
er stundir liðu, að hann var búinn
miklum leiðtogahæfileikum og svo
fjölhæfur, að slíks eru fá dæmi.
Hitt er þó enn aðdáunarverðara og
fágætara, að fjölþættir hæfileikar
hans voru í svo ríkum mæli, að hann
stóð í fremstu röð á flestum sviðum
verka sinna.
Hann var afburða íþróttamaður,
mestur skíða- og skautakappi Norð-
manna á yngri árum. Skíðaför
hans þvert yfir Grænland (1888),
hin mesta hreystiför, og þó einkum
heimskautaför hans og félaga hans
(1893—96), auðug að afreksverk-
um og vísindalegum árangri, skip-
uðu honum í heiðurssess meðal
íandkönnuða, færðu honum verð-
skuldaða heimsfrægð, og gerðu hann
að þjóðhetju Norðmanna og að
fyrirmynd og átrúnaðargoði æsku-
lýðsins innan Noregs og utan. Göf-
gandi áhrif þessara afreka hans
náðu langt út fyrir landsteina ætt-
jarðar hans. En það, sem gerði
Nansen svo happasælan í rannsókn-
arferðunum, voru eigi aðeins hreysti
hans, dirfska og úrræðasemi, heldur
engu miður vísindamenska hans.
Hann lagði mikla stund á dýrafræði,
veðurfræði og varð brautryðjandi í
þeirri vísindagrein; eru eftir hann
fjöldi merkilegra fræðirita og rit-
gerða.
Nansen var einnig snjall rithöf-
undur. Vísindarit hans og alþýðu-
rit, sem víðlesin hafa orðið bæði á
frummálinu og í þýðingum, og þá
ekki síður dagbækur hans, sem hvað
bezt lýsa gáfnafari hans, hugsjónum
og insta eðli, bera fagurt vitni stíl-
snild hans og frásagnargáfu. Þar er
víða auðsæ ósvikin skáldgáfa. List-
hneigð hans bar einnig ávöxt í teikn-
ingum hans, sem eru prýðilega gerð.
ar, og bera þess fullan svip, að þar
hefir hög listamannshönd að verki
verið.
Ennþá fleiri stoðir runnu undir
lýðhylli Nansens og víðfrægð.
Hann var sannur föðurlandsvinur
og áhrifamikill stjórnvitringur. Með
ritgerðum sínum og ræðum tók hann
mikinn og farsælan þátt í þeim at-
burðum, sem leiddu til friðsamlegs
skilnaðar Noregs og Svíþjóðar árið
1905. Næstu þrjú árin var hann
sendiherra Noregs í Lundúnum og
reyndist þjóð sipni hinn ágætasti
fulltrúi, því að hann ávann sér
traust og vinsældir brezkra stjórn-
arvalda. Urðu þau ár honum auk
þess afbragðs undirbúningur undir
síðari störf hans í þágu Noregs og
Þjóðabandalagsins. Um tíu ára
skeið (1908*—18) helgaði hann því-
næst starf sitt háskólakenslu, vís-
indalegum rannsóknum, sem löng-
um voru honum hugstæðastar, og
ritstörfum, en fylgdist jafnframt
gaumgæfilega með þjóðmálum
heima og erlendis. Eftir að heims-
styrjöldin skall á, gerðist hann á
ný áhrifamikill þátttakandi í þeim
niálum í Noregi og annarsstaSar á
Norðurlöndum. Var hann djarf-
mæltur talsmaður þeirrar skoðunar,
að Norðurlanda-þjóðir ættu að
halda vörð um hlutleysi sitt og önn-
ur sameiginleg velferðarmál, og láta
eigi undir neinum kringumstæðum
sogast inn i hringiðu styrjaldarinr-
ar. Eins og marga mun reka rúnni
til, gerðu nefndar þjóðir, ekki ólík-
lega fyrir áeggjan Nansens, slíkt
samband með sér á striðsárunum,
og reyndist sú samvinna góðu heilli
hafin.
Ótalið er þó eitthvert mikilvæg-
asta og blessunarríkasta verkið, setn
Nansen vann í þarfir þjóðar sir.nar
á þeirn byltingatimum og örðug-
leika. Án þess að Iítið sé gert úr
hlutdeild annara samningsmanna,
var það einkum að þakka viturleg-
um og röggsamlegum málaflutningi
hans, að hagkvæmir samningar tók_
ust um innflutning matvæla frá
Bandaríkjum Norður-Ameríku til
Noregs; var nteð þeim málalokum
fyrir það girt, að norska þjóðin yrði
stríð að heyja við matvöruskort,
ofan á önnur vandkvæði styrjaldar-
áranna, sem að öðrunt kosti lá við
borð.
Má því með fullum sanni segja
um Nansen, að hann hafi verið, likt
og Jón Sigurðsson íslendingum,
sómi, sverð og skjöldur þjóðar sinn-
ar. Ekki er þá heldur erfitt að
skilja, hversvegna þjóðarsorg varð
í Noregi, þegar þessi afreksmaður
og skörungur frændþjóðar vorrar
dó ávænt í maí fyrir fjórum árum
síðan. Átti það ágætlega við, að
þessi mikilhæfi óskmögur Noregs,
sem staðið hafði í fylkingarbrjósti
í sjálfstæðisbaráttu þjóðar sinnar
og manna mest aukið hróður henn-
ar, var til grafar borinn á sjálfum
þjóðhátíðardegi hennar, 17. maí.
Ekkert hæfði heldur fremur þess-
um vorelska framsóknarmanni en
að vera lagður til hinztu hvíldar í
faðnii hins vakandi vors.
Viðburöarík og ávaxtarík saga
Nansens var og verður glæsilegur
þáttur í menningar og stjórnmála-
sögu þjóðar hans. Honum fengu
landar hans í hendur stjórnvölinn,
þegar þörf var öruggastrar leiðsagn-
ar og hann kom skipi þeirra heilu í
höfn gegnum brim og boða. En því
naut hann almennrar hylli, virðing-
ar og ástar ættþjóðar sinnar, að
hann var ríkulega gæddur þéim eig-
inleikum, sem hún dáir mest: Mann-
dómslund og hetjuhug. Hann var
annar Friðþjófur frækni; hann var
þjóð sinni Ólafur Tryggvason end-
urborinn.
Að svo komnu hefir þó aðeins ver-
ið snúið upp annari hliðinni á víð-
tæku og stórfeldu lífsstarfi Nansens,
þeirri, sem einkum vissi að Noregi
og Norðmönnum. Sízt er því að
leyna, sem þegar hefir verið gefið í
skyn, að hann var kvistur, sem bar
þess öll merki, að ásýnd og eigindum
að hann var sprottinn úr noskri
mold. Nansen var eins rammnorskur
og þeir þjóðskörungar Norðmanna,
sem allra norskastir hafa verið, svo
sem Wergeland og Björnson, en átti
það einnig sameiginlegt með þeim,
að vera hvorttveggja í senn eldheit-
ur ættjarðarvinur og víðsýnn heims-
borgari—mannvinur og friðarvinur
svo mikill, að hann gat rauplaust
sagt með skáldinu: “Öll veröld sveit
mín er.” Þegar menningarsaga
vorrar kynslóðar verður rituö, saga
andlegs og þjóðfélagslegs þroska,
viðleitninnar í áttina til aukinnar
alþjóða samvinnu, verður Nansens
minst sem eins helzta merkisbera á
þeirri seinfæru fjallagöngu. Hann
var mikill landkönnuður, vísinda-
maður og föðurlandsvinur. En í
augum komandi kynslóða, að minsta
kosti utan Noregs, munu afrek
heimskautafarans, vísindamannsins
og föðurlandsvinarins fölna i sigur-
ljóma stórvirkja mannvinarins og
friðarhetjunnar. Síðustu tíu ár :eti
Nansens voru helguð mannúðar-
starfsemi, og þaö er sú hliðin á
margþættu og víðfeðmu lífsstarfi
hans, sem björtustum geislum stafar,
því að hún varpar bjarma inn á ó-
numin draumalönd mannkynsins—
er morgunroði komandi dags. Eftir
því sem sá dagur hækkar á lofti,
skýrist og stækkar mynd Nansens
og annara frumherja friðar og
mannúðar á jörðu hér.
Að heimsstyrjöldinni lokinni voru
hundruð 'þúsundir stríðsfanga af
mörgum þjóðum dreifðar um Rúss-
land, Síberíu, Mið-Evrópu og Balk-
anlöndin. Hlutaðeigandi lands-
stjórnir voru svo að þrotum komn-
ar fjárhagslega, aö þær gátu ekki
annast heimflutning þessara þegna
sinna. Sundrungarbálið, sem styrj-
öldin hafði kveikt, og ótti við far-
sóttir reyndust einnig þrándur í
götu heimflutningsstarfsins. Þar
við bættist, að flutningstæki voru
af skornum skamti og í mestu ó-
reiðu. Loks skorti fjármagn til
framkvæmda. Hér var því við
ramman reip að draga, en brýn þörf
skjótrar úrlausnar, því að allur þorri
stríðsfanganna átti við neyðarkjör
að búa.
Þá er ýmsra ráða haföi verið leit-
að, en árangurslaust, tók Þjóða-
bandalagið nýstofnaða heimflutn.
ing fanganna að sér og fól Nansen
umsjá þess starfs sem aðalfulltrúa
sinum. Var honum í fyrstu óljúft
að hverfa frá miklum vísindalegum
störfum óunnum, en rík mannást
hans og friðarhugur réðu úrslitunt;
og varð hann við þrábeiðni banda-
lagsins. Vissu forystumenn þess
gjörla, að ekki var völ á hæfari
manni en honum til þessa ábyrgðar-
mikla og erfiða starfs. Hann naut
óskiftrar virðingar og tiltrúar heima
fyrir og erlendis. sem greinilegast
kom fram í því, að England og
Bandaríkin höfðu stuttu áður kjörið
hann að gjörðarmanni sín á milli.
Alkunnugt var einnig, að hann var
eindreginn stuðningsmaður Þjóða-
bandalagsins og fasttrúaður á hug-
sjónir þess.
Nansen reyndist fyllilega starf-
inu vaxinn. Með stakri fvrirhyggju
og framkvæmdasemi tókst honum
að koma á samvinnu meðal hlutað-
eigandi ríkja um heimflutning fang-
anna og einnig að afla fjárframlaga
og flutningstækja. Leiðtoga- og
skipulagshæfileikar hans komu nú
að góðu haldi. En þess ber einnig
að geta, að auk ríkisstjórnanna naut
hann stuðnings fjölda ágætismanna
og Iíknarfélaga eins og Rauða
Krossins. Þetta stórfelda alþjóð-
lega samstarf undir forystu Nan-
sens bar mikinn og skjótan árangur.
Á hálfu öðru ári voru um 450,000
stríðsfangar fluttir úr útlegð í heim-
kynni sín. Var flutningur þeirra svo
timfangsmikið verk, að Nansen
haföi t. d. um tímabil heilan flota af
skipum í förum fram og aftur í
Eystrasalti, að ótöldum öðrum
flutningstækjum á landi og sjó. En
upptalningin ein saman er aðeins
yfirborðslýsing á blessunarríkum
árangri þessa heimflutnings fang-
anna; geri maður sér í hugarlund
fagnaðarfundina, fer manni að
skiljast, hvert mannúðarverk hér
var unnið. “Ekki er það ríki til á
meginlandi Evrópu, þar sem eigin-
konur og mæður hafa ekki grátið
af þakklæti yfir því verki, sem
Nansen vann,” segir prófessor Noel
Báker, vinur og samverkamaður
hans, sem var gagnkunnugur líkn-
arstarfsemi hans.
Heimflutningur stríösfanganna
var fyrsta stórvirki Þjóðabandalags-
ins. Hann var árangur góðrar sam-
vinnu margra landa og ríkisstjórna,
þjóða, sem rétt áður höfðu borist á
banaspjótum. Þetta mikla mann-
KAUPIÐ ÁVALT
LUMBER
hjá
THE EMPIRE SASH & DOOR CO., LTD.
HENRY AVENUE AND ARGYLE STREET
WINNIPEG, MAN. PHONE 95 551
úðarstarf vakti vonir um J>að, að
bandalagið yrði eigi aðeins til þess
að græða styrjaldarsárin, heldur
jafnframt til að sameina og efla
friöarvini hvarvetna og friðar-
hyggju. Enda þótt sá draumur hafi
eigi ræzt nema að litlu leyti, átti
bandalagið og stjórn þess sannar-
lega þakkarskuld að gjalda Nansen
og samverkamönnum hans fyrir
mikið og vel unnið starf.
Þetta var þó aðeins fyrsta af-
rek Nansens í mannúðarmálum, og
að sögn sjálfs lians litlum erfiðleik-
um bundið í samanburði við næsta
verkefni hans, hina víðtæku starf-
semi i þá átt, að létta hungursneyð-
ina á Rússlandi 1921—22, þar sem
tugir miljóna manna stóðu augliti
til auglitis viö hungurdauða vegna
uppskerubrests. “Sjónarvottar ein-
ir,” segir Nansen, “fá fyllilega skil-
ið, hve hræðileg hungursneyð þessi
var i raun og veru. Það, sem þar
bar fyrir augu mín, hvílir jafnan
eins og inartröð á sál minni.” Manni
sortnar fyrir augum við að lesa lýs-
ingar hans á hungur-hörmungunum,
og var hann þá langt frá hneigður
til öfga í slíkum frásögnum. Vegna
þröngsýni og mótspyrnu ýmsra að-
ilja var líknarstarfsemi þessi ekki
unnin undir umsjá Þjóðabandalags-
ins og harmaði Nansen það mjög,
eins og fram kemur í alvöruþungum
og hvassorðum ræðum hans á fund-
um bandalagsráðsins. Fanst hon-
um það að vonum í þessu máli sár-
lega bregðast helgri skyldu sinni og
hugsjónum stofnenda þess. En
Nansen var ekki svo skapi farinn,
að hann legði árar í bát, þó á móti
blési. Hann átti þá trú á góðan mál-
stað, sem flytur fjöll, og hún lét
sér ekki til skammar verða. Fyrir
tilmæli alþjóðaþings í Geneve hafði
hann tekið að sér aðalumsjón með
líknarstarfinu í Rússlandi og hann
var reiðubúinn, að leggja alt í söl-
urnar fyrir framgang þess velferð-
armáls. Hann náði greiðlega nauð-
synlegri samvinnu við stjórnina
rússnesku og fór margar ferðir um
þá hluta landsins, þar sem hungurs-
neyðin geisaði, til þess að kynnast
ástandinu af eigiri reynd og gera
ráðstafanir til framkvæmda. Harn
flutti fyrirlestra í stórborgum
Evrópu og víðsvegar um Ameríku
til þess að afla hjálparstarfinu fjár-
framlaga og annars stuðnings. Þó
almenningsálitið væri, af stjórnar-
farslegum ástæðuin, næsta andvígt
öllu rússnesku, gekk Nansen sigr-
andi af hólmi og varð stórmikið á-
gengt, enda stóðu margar líknar-
stofnanir og ekki fáar ríkisstjórnir
að baki honum. Öllu fremur voru
?að samt brennandi hugsjónaást
hans og mannást, sem bergmál
vöktu í hjörtum manna hvarvetna.
Því var þaö, að blaðamaður nokkur
lýsti aðdáun sinni á Nansen og
mannúðarstarfi hans í þessum eft-
irtektarverðu orðum: “Kirkjuturn-
arnir lúta höfði í næturkyrðinni,
ægar hann ekur framhjá.” Svo
drengilega brugðust einstaklingar,
félög og ýmsar ríkisstjórnir við
málaleitan Nansens, að slíkt var !
eins dæmi. Víðsvegar að streymdu
fjárframlög, matvæli og meðöl til
hjálpar hinum bágstöddu; einkum
var hlutdeild Bandarikjanna, undir
forystu Hoovers, mikil og margvis-
Ieg. Ráðstjórnin rússneska gerði
einnig sitt til. Er áætlað, að fullar
tíu miljónii' manna hafi mánuöum
saman átt lífsuppeldi sitt að þakka
líknarstarfsemi Nansens og sam-
herja hans, en þó urðu ekki skorður
við því reistar, að mikill mannfjöldi
dó úr hungri, vosbúð og farsóttum.
Ekki lét Nansen þar staðar num-
ið; hann vildi koma í veg fyrir það,
að slíkur vágestur sem hungursneyð
þessi heimsækti Rússland öðru
sinni; þessvegna beitti hann sér fyr-
ir að útvega rússneskum bændum
landbúnaðarvélar og sáðkorn. Hon-
um, vísindamanninum og háskóla-
kennaranum, var einnig fyllilega
ljóst, að maðurinn lifir ekki á einu
saman brauði; hann vann því ötul-
lega að því marki, aö bæta sem mest
úr þörfuin æðri og lægri rússneskra
mentastofnana, kennara og nem-
enda. Má ýkjulaust segja, að Nan-
sen hafi látið sér flest það við koma,
sem verða mátti landslýð á Rúss-
landi til bjargar og heilla. Skiln-
ingur hans á hugsunarhætti og kjör-
um hinnar rússnesku þjóðar og þýð-
ingarmikilli hlutdeild hennar í þjóð-
tnálum og fjármálum heimsins kem-
ur greinilega fram í bók hans “Rúss-
land og friðurinn,” sem kom út árið
1923. Hann á mikla samúð með
þjóðinni rússnesku og trú á hæfi-
leika hennar og framtíö ; en þó dreg-
ur hann ekki fjögur yfir mistök
ráðstjórnarinnar; hann lýsir ástand-
inu á Rússlandi hlutdrægnislaust,
eins og það kom honum fyrir sjón-
ir, og bendir djarfmannlega á leiðir
út úr ógöngunum. Nansen leit aldrei
á málin gegnum lituð gleraugu
flokksfylgis; hann var langt yfir
liann smásálarlega hugsunarhátt
hafinn, og var það eitt af höfuðein-
kennum hans og miklu kostum, enda
er þaö aðalsmark stórmenna í riki
andans.
Störf Nansens i þágu stríðsfang-
anna og rússneskrar alþýðu á hall-
ærisárunum hefðu nægt til að gera
nafn hans ódauðlegt í annálum líkn-
arstarfsemi. Þar með er þó hvergi
nærri alt talið. Áður en lokið var
heimflutningi stríðsfanganna, tókst
hann á hendur annað stórvirki fyr-
ir Þjóðabandalagið, aðalumsjón
með hjálparstarfi í þarfir rússneskra
flóttamanna, en hálf Önnur miljón
þeirra hafði flúið land sitt eftir
stjórnarbyltinguna 1917 og sigur-
vinningar samveldismanna, og leit-
að athvarfs víða um lönd. Frá því
haustið 1921 og alt fram til síðustu
stundar, árin 1924—29 í samvinnu
við Alþjóða vinnumálaskrifstofuna,
vann Nansen kappsamlega að því, að
afla flóttamönnum þessum dvalar-
staðar og atvinnu. Með aðstoð
margra landstjórna og líknarfélaga
tókst honum og samverkamönnum
hans, að bæta kjör flóttamannanna
svo tugum þúsunda skifti. Heldur
það mikilvæga hjálparstarf áfram
undir umsjá bandalagsins, og ber sú
starfsemi, að verðugu, nafn Nan-
sens.
Þá átti Nansen drjúgan þátt í því,
að gera viðunanlegri óbærileg kjör
hundruð þúsunda grískra flótta-
manna, stm leitað höfðu til Grikk-
Jands úr löndum Tyrkja haustið
T922, og finna útlögum þessum
jarðnæði og önnur föng til sjálfs-
biargar Var það, sem létt er að
gera sér í hugarlund, bæði erfitt
starf og f járfrekt; en Nansen lét
ekki hugfallast fremur en áður,
þegar á brattann var að sækja, og
hefir árangurinn af þessu starfi
hans orðið hinn ávaxtaríkasti, að
því er snertir hag sjálfra flótta-
mannanna og grísku þjóðina í heild
sinni.
Loks er síðasti kaflinn í fjölþættri
liknarstarfsemi Nansens og langt
frá hinn óglæsilegasti eða ávaxta-
rýrasti, starf hans til viðreisnar
armensku þjóðinni, sem örlögin iiafa
svo hart leikið; enda «eg:r Nansen
siálfur, að neyðarkjör annara stríðs-
fanga og flóttanianna séu ekki ber-
andi saman við þær skelfingar, sem
Armeníumenn hafi orðið að þola.
Á stríðsárunum létu þeir Iifið tug-
um þúsundum saman fyrir ofsókn-
um Tyrkja, eða voru reknir út í op-
inn dauðann, konur og gamalmenni,
unglingar og brjóstmylkingar jafnt
sem karlar. Fullur helmingur ar-
mensku þjóðarinnar gjöreyddist í
ofsóknum þessum, en hinn hlutinn
fékk borgið lífi sínu með því aö
flýja land. Að stríðinu loknu
hvarf margt fólks þessa heim aftur
til Armeníu. Dró nú að lokaþætt-
inum í harmsögu þessarar marg-
mæddu þjóðar. Haustið 1922, þeg-
ar Tyrkir ráku Grikki á brott úr
Litlu-Asíu, voru þúsundir Armen-
íumanna enn einu sinni ofsóttar og
hraktar úr átthögum sínum, og leit-
j uðu þeir griðlands á ýmsum stöð-
! um í Balkanlöndum, Rússlandi og
Sýrlandi, en Tyrkir sölsuðu undir
sig eignir þeirra.
Skarst Þjóðabandalagið nú i leik-
inn og sendi Nansen ásamt nefnd
manna til að rannsaka kjör ar-
menskra flóttamanna. Lýsir hann
ferðinni og rekur sögu hinnar ar-
mensku þjóðar í ritinu “Yfir Ar-
njeníu” 1927; deilir hann einnig
hart á Þjóðabandalagið fyrir að-
gjörðarleysi þess gagnvart Armen-
íumönnum og kemur að lokum
fram með tillögur um hjálparstarf-
semi þeim í hag; en þó viturlegar
væru og tímabærar, hlutu þær lítinn
byr hjá sumum stórveldunum, og
féll Nansen það þungt. Þó hvarf
hann eigi frá settu marki. Með
fjárstyrk og öðrum stuðning frá
nokkrum ríkisstjórnum, líknar-
stofnunum og einstökum mönnum
gerði hann á margan hátt lífvænlegri
kjör armenskra útlaga og tókst að
finna eigi allfáum þúsundum þeirra
samastað. Munu Armeníumenn
lengi í minningu geyma fórnfýsi
Nansens og ötullega viðleitni í þeirra
þarfir á örlagaríkum tímamótum.
Framanskráð lýsing á stórfeldri
og fjölþættri líknarstarfsemi Nan-
sens, þó aðeins hafi stiklað verið á
stærstu steinunum, ber fagurt vitni
mannást hans og hugsjónaást. Og
|iað er efamál, aö einn maður hafi
nokkru sinni únnið sljk afrek til að
létta miljónum manna styrjaldarböl
eins og hann gerði á síðasta áratug
æfi sinnar. Hefir hann því eigi að
ástæðulausu verið kallaður “hinn
miskunnsami Samverji” stríðsár-
anna. í jarðveg haturs og heiftar
sáði hann frækornum friðar og sam.
vinnu. Hann var rödd hrópandans
í eyðmörk óskapnaðar heimsófrið-
arins, og þó ýmsir daufheyröust við
boðskap hans, vakti hann marga
þjóðarsál á Norðurálfu til gleggri
meðvitundar um þjóðfélagslegar
skyldur sinar.
Kom það því engum á óvart, að
Nansen var sæmdur friðarverðlaim-
um Nóbels 1923, og var þeirri verð-
launaveiting tekið með fögnuði
hvarvetna, enda er óhætt að segja.
að valið á vinnanda þeirra hefir enn
sem komiö er ekki betur tekist. Má
geta þess, að Nansen gaf alt verð-
launaféð, sem var mikil upphæð, til
líknarstarfsins í Rússlandi. Einnig
á vel við, að minnast þess jafn-
framt, að hann vann alt sitt mikla
maitnúðarstar f cndurg j aldslaust
með öllu.
En Nansen hafðí eigi aðeins unn-
ið friðarmálunum ómetanlegt gagn
með líknarstarfsemi sinni. Hann
var alla daga hinn ótrauðasti
formælandi friðar á jörðu, og það
því kröftuglegar, sem hann kyntist
betur af eigin sjón og reynd eyði-
leggjandi og siðspillandi áhrifum
styrjalda. Að hans dómi var heirns-
stríðið “martröð vitfirringar,”
menningarlegt sjálfsmorð, gróður-
reitur valdagræðgi, haturs og
heimsku. Honum farast svo orð i
einni dagbók sinni frá stríðsárun-
um:
“Evrópuþjóðir, “merkisberar
menningar,” rífa hver aöra í sig,
troða menninguna undir. fótum,
leggja Norðurálfu í rústir; hver
græðir á þeim viðskiftum? Og um
hvað er barist? — Völd — völdin
ein saman! Hvernig gat öðru vísi
farið? Menning, sem gerir völdin
að markmiði sínu og hugsjón, fær
ómögulega hrundið mannkyninu
fram á við. Hún hlýtur óhjákvæmi-
lega að leiða í þessa átt—til tortím-
ingar.
Að þessu hlaut að draga. Menn.
ing Noröurálfu er vegin og léttvæg
fundin—hún var fúin innan sem
utan. Eins og sýkt tré í skóginum
féll hún að jörðu, óðar en stormur-
inn skall á henni.
Menning? Hvað er hún, ef ht'm
fær eigi tamið villidýrið í oss? Ef
hún snýr oss eigi frá villimensku?
Það er sjálfur kjarni hennar; án
þess er hún hismi eitt. En villidýrið
geisar í fagnaðaræði. Fenrisúlfur
er laus: “Geyr g’armr mjök fyr
Gnípahelli.”