Lögberg - 27.12.1934, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 27. DHSEMBER, 1934.
Krabbamein
Rœða flutt í karlmannaklúbbi Fyrsta
lúterska safnaðar.
Eftir Dr. B. J. Brandson
Orsakir krabbameina og lækning
þeirra eru meíSal erfiðustu viSfangs-
efna læknastéttarinnar. Þau viS-
fangsefni eru þannig vaxin aS jafn-
vel þótt þaS liggi læknunum næst
aS glíma við þau, þá snerta þau ná-
lega eins mikið alla alþýSu manna.
Á siðari árum hefir krabbamein-
um verið meiri gaumur gefinn en
nokkrum öðrum sjúkdómi; og full-
komnari og stöðugri rannsóknir
hafa átt sér staS til þess aS finna
eSli og orsakir þeirrar veiki, en
nokkurrar annarar. En þrátt fyrir
þaS eru þekking og skilningur i
þessum efnum enn þá í þoku og ó-
vissu, og flestir rithöfundar, yngri
jafnt sem eldri, eru samdóma um
þaS aS þeir viti nauSalítiS um or-
sakir krabbameina.
Tæringin, sem um eitt skeiS virt-
ist ætla aS gjöreySa mannkyninu og
lagSi í gröfina fleiri og fleiri meS
hverju líSandi ári, hefir nú svo aS
segja veriS sigruS, og er orSin til-
tiilulega hættulítil. Þennan sigur
tná þakka því aS fundin var hin
sanna orsök tæringarinnar og sig-
ursælar aSferSir hafa verið viS-
hafSar til þess aS útrýma þeirri
veiki.
ManndauSi, sem af tæringu staf-
ar, er nú meira en 30% lægri en
hann var fyrir 30 árum, og tæring-
arveiku fólki fækkar ár frá ári.
Ýmsir aSrir sjúkdómar, sem áSur
fyr voru mannskæSar plágur svo
aS segja í hverju einasta landi
heimsins, hafa nú veriS svo yfir-
unnir aS örfáir deyja árlega af
þeirra völdum í samanburSi viS þaS
sem var. MeSal þeirra má nefna:
holcfíveiki (líkþrá), kýlapest, svarta
dauSa, bólusótt, gulu sóttveikina og
barnaveikina. Allir þessir sjúkdóm-
ar hafa nú orSiS aS lúta í lægra
haldi fyrir vopnum vísindalegra
rannsókna og heilbrigSisráSstafana.
En.krabbameinin hafa haldiS velli
og þau jafnvel orSiS tíSari meSal
hinna siSmönnuSu þjóSa. Þeirri
plágu hefir vaxiS ásmegin þangaS
til hún nú er orSin skelfingarefni
heilla þjóSa—jafnvel alþjóSa voSi.
ÁreiSanlegar áætlanir virSast sýna
þaS aS meira en hálf miljón manna
deyi árlega úr krabbameinum. Jafn-
vel þótt krabbamein eigi sér staS
hvar sem er í víSri veröld, þá er
það samt í hinum siSmönnuSu lönd-
um sem þau leggja flesta í gröfina.
ASeins í Bandaríkjunum og Can-
ada deyja rúmlega 130,000 manns
úr krabbameinum á hverju ári, og
manndauSi af völdum þeirrar veikí
hefir vaxiS hér um bil 30% á sama
tíma sem manndauSi af völdum
tæringar hefir minkaS um 30%.
Alt þetta hefir átt sér stað þrátt
fyrir þaS aS til þessarar baráttu
hefir veriS lagt fram ógrynni fjár.
í baráttunni hafa meSal annara,
tekiS þátt sáralæknar miklu full-
komnari en áSur voru til í sögu
lækninganna.
Rannsóknir krabbameina hafa
leitt í ljós ýmsar sannreyndir viS-
víkjandi eSli þeirra; og þegar talaS
er um krabbamein verSur aS hafa
þessi sönnuSu atriSi í huga. Fyrst
ætla eg aS minnast á hinar neikvæSu
hliSar í samhandi viS krabbamein-
in:
1. Um langt skeiS héldu sumir
því fram aS krabbamein orsakaSist
af meiðslum; aS svo sé er ósann-
að, jafnvel þótt það, ef til vill, stöku
sinnum geti átt nokkurn þátt í or-
sökinni.
2. Það er nokkurn veginn full-
sannað að krabbamein stafa ekki
frá sóttkveikjum. Ýmsum tegund-
um sóttkveikja hefir veriS lýst í
sambandi viS veikina, en aldrei hef-
ir komið fram óyggjandi sönnun
fyrir því að nokkur þeirra flytti
veikina til nokkurs manns.
3. Krabbamein eru ekki sótt-
næm veiki. Þess þekkjast engin
dæmi að nokkur maður hafi sýkst af
öðrum, sem þá veiki hafði.
4. Krabbamein eru ekki beinlín-
is arfgeng; samt sem áður er ekki
hægt að neita arfgengum áhrifum.
Eg trúi því fyrir milt leyti að
surnir scu öruggir eða ómóttœkileg-
ir fyrir krabbamein að meira eða
minna lcyti, og einnig að aðrir séu
scrstaklega móttcekilegir fyrir veik-
ina; og þetta öryggi sumra og þessi
móttœkileiki annara eru, ef til vill
arfgeng.
Ungt fólk er aS vissu leyti hlut-
fallslega öruggt fyrir þessari veiki;
en þegar þaS kemur fyrir aS ungt
fólk fær krabbainein, þá er það æf-
inlega mjög illkynjaS.
Margt og mikiS hefir veriS ritað
um arfgengi krabbameina, og er
sameiginleg niðurstaða manna nú
orðin sú, sem fyr var sagt að
krabbamein séu ekki arfgeng. En
jafnvel þótt því sé neitað að þessi
veiki sé arfgeng, þá hafa þau atvik
átt sér stað sem tæplega er mögu-
legt að telja tilviljan eina. í einu
tilfelli, sem skýrslur greina frá í
Middlesex spitalanum í Lundúna-
borg hafði kona og fimm dætur
hennar krabbamein í vinstra brjóst-
inu. Sir Pierce Gould hafði aðra
konu undir höndum meS krabba-
mein í vinstra brjóstinu. MóSir
þeirrar konu, tvær systur hennar
(móðurinnar) og tveir náfrændur
höfSu dáiS úr krabbameini.
AnnaS tilfelli, sem skýrslur greina
frá sýnir merkilegan móttækileik
fyrir krabbamein. Hægra brjóstiS á
þeim sjúklingi (sem var karlmaS-
ur) var skoriS burt vegna krabba-
meins i8qó. Árið 1897 var krabba-
mein komið í kyrtlana undir hend-
inni, og voru 'þeir skornir burt.
Ári síðar var þar aftur vaxiS svo
róttækt krabbamein aS ekki var tal-
iS til neins aS eiga viS þaS. FaSir
þessa manns hafði dáið úr krabba-
meini í vinstra brjóstinu. Hann
átti tvo bræður; annar þeirra dó
úr krabbameini í hálsinum, þegar
hann var 65 ára, en hinn dó úr
krabbameini, sém byrjaði undir
hendinni þegar hann var 24 ára.
Hann átti átta systur; fjórar þeirra
dóu úr krabbameini í brjóstinu og
tvær, sem enn eru á lífi, hafa
krabbamein í brjósti; ein dó korn-
ung og önnur eftir barnsburS.
Napoleon keisari, Lucien bróðir
hans og Pálína og Karólína systur
hans dóu öll úr krabbameini i mag-
anum.
Tilfelli lík þessum, sem sýna
sterkan ætternislegan móttækileika
mætti telja í það óendanlega; en
greinarmun verður að gera á mót-
tækileika og arfgengi. Eg fyrir mitt
leyti er fús til þess að viðurkentu
að sérstakur móttækileiki fyrir
krabhamein eigi sér stað, en eg get
ekki viðurkent að krabbamein séu
verulega arfgeng.
Krabbamein fara hvorki sérstak-
lega eftir kynferði, þjóðerni né
stétt manna.
Krabbamein eru ekki bundin við
neitt sérstakt loftslag, sérstakt Iand
né sérstaka álfu, heldur finnast þau
allstaðar um víSa veröld. Samt
virSIst sem þau séu miklu algengari
meðal þeirra þjóða, sem mentaðar
teljast.
Því til frekari skýringar hve al-
geng krabbamein eru og hversu þau
fara vaxandi má geta þess, að sam-
kvæmt skýrslum í Bandaríkjunum
og Canada eru það nálægt 5% af öll-
um dauðsföllum, sem orsakast af
þeirri veiki.
í sumum löndum virðist svo sem
krabbameinum fjölgi svo mjög að
æ&’Lgt se. Dr. Hoffman, sem
annast skýrslusöfnun fyrir Metro-
politan lífsábyrgðarfélagið, segir að
reynslan sanni það ótvírætt að
manndauði af völdum krabbameina
aukist í helztu löndum heimsins,
bæði raunverulega og hlutfallslega.
Hann segir einnig að þetta haldi á-
fram að aukast nú sem stendur.
Hann álítur að langt sé frá að
manndauði af þessari orsök hafi enn
þá náð hámarki. Slíkar stað-
hæfingar eru í raun og sannleika
hryllilegar, en þær virðast hafa við
fullkomin rök að styðjast.
Samt sem áður verður að gæta
þess að krabbameinum virðist f jölga
meira en í raun og sannleika á sér
stað: Áður fyr dó f jöldi manns án
þess að nokkur vissi hver orsökin
var; margir þeirra hafa sjálfsagt
dáið af krabbameini. Líkskoðun er
miklu tíðari nu en áður var og
kemur það þá oft í ljós að bana-
tneinið var krabbi; að annari niður-
stöðu heföi verið komist án líkskoð-
unar. Nú komast fleiri á hinn svo-
kallaða krabbameinsaldur, en áður
var; en þegar komið er yfir fimtugs-
aldurinn, eru krabbamein rnjög al-
?eng.
Samt sem áður er það víst að nú
sem stendur má fullyrða að einn
karlmaður af hverjum tiu, sem deyr
og einn kvenmaður af hverjum sjö
deyi af krabbameini, ef þau ná
þrjátíu og sjö ára aldri.
Ástæðan fyrir því að fleiri kon-
ur en menn deyja *f krabbameinum
er sú, að þær meinsemdir eru miklu
algengari í brjóstum og æxlunar-
færum á konum en mönnum.
Erfiðasta viöíangsefnið i sam-
l^andi við krabbameinin er það að
finna orsakir þeirra. Ýmsar hug-
myndir hafa komið fram, en hing-
að til hefir engin þeirra virzt full-
nægjandi. Það hefir skeð hvað e't-
ir annað, að þeir sem rannsóknir
stunda urðu sannfærðir um áð þeir
hefðu fundið orsök krabbamein-
anna; en hversu hátt sem vonir
þeirra risu féllu þær æfinlega til
jarðar.
Sökum þess að svo margir aðrir
mannlegir sjúkdómar stafa af sótt-
kveikjum hafa margir haft þá skoð-
un að um síðir fyndist sóttkveikja,
sem orsakaði krabbameinin. En mér,
fyrir mitt leyti, virðast krabbamein-
in í eðli sínu veræ svo gjörsamlega
ólík öðrum sjúkdómum, sem af
sóttkveikjum stafa, að orsökin hljóti
að vera einhver önnur.
Hvað er þá krabbamein? Áður
en leitast er viö að svara þeirri
spurningu skulum vér virða fyrir j
oss mannlegan líkama sem eina1
heild og gera oss grein fyrir þrosk-
un hans. Líkami mannsins er bygð-
ur upp af ótölulegum frumlum f
(sellum). Þær eru allar vaxnar frá
einu eggi, sem frjófgast hefir. Þetta 1
egg er einstæð, kjarnagædd frumla. |
Samkvæmt þroskalögmálinu skiftist I
þessi frumla í 2, 4, 8, 16 og 32,
frumlur o. s. frv., sem allar eru j
jafn stórar, allar eins lagaðar, og,
allar eins bygðar. Þessar frumlur, ]
sem þannig margfaldast, raða sér, i I
mismunandi lög og frá þeim lög- ^
um rnyndast hinir ýmsu vefir í lik-
ama vorum. í hinu dásamlega ríki
þroskans er erfitt að gera sér grein
fyrir þeirri röð og reglu, sem ríkir í
þeirri skapandi tilveru. Hin ýmsu
líffæri líkamans myndast frá hinum
mismunandi lögun fóstursins og
birtir þetta á dásamlegan hátt breyti-
þróun þá, sem á sér stað og hlýðir
vissu lögmáli, sem enn hefir ekki
tekist að skilja né skýra. Þessi þró-
un heldur áfram þangað til manns-
líkaminn hefir náð fullum þroska;
þá helzt frumlulífið og þroskinn á
vissu stigi um lengri eða skemmri
tíma og síðar stöðvast og hættir
þroskinn, fyrst í einum stað og svo í
öðrum, og lífsljósið virðist blakta
þangað til hin undraverða breyting
tekur við, sem elliárin færa yfir
mennina.
Eg veit að mér hefir mishepnast
að bregða upp fyrir hugskotssjón-
um yðar jafnvel litlu broti af full-
kominni þroskamynd mannlegrar
veru frá einstæðri frjófgaðri
frumlu; að bregða upp broti af
þeirri dásamlegu mynd, sem sýnir
enn þá dásamlegra viðhald fullkom-
ins manndóms alla leið frá þroska-
árunum; og svo hina hægf ara
hnignun til hárrar elli.'
í þessum reglubundna þr'oska
mannsins sjáum vér það að dásam-
legt afl er að verki; og hlýðni við
það lögmál veitir lif og heilsu að
launum.
Nú skulum vér athuga nánar
þroska krabbameinanna. Einkenni-
legasta atriði þess þroska er hin
takmarkalausa margföldun eða
fjölgun þeirra frumla, sem meinin
myndast af. Frumlu lögmálið, sem
stjórnar hinum reglubundnu fram-
förum frumlanna í líkamanum virð-
ist hér ekki geta knúið krabba-
frumlurnar til hlýöni við sig. Mein-
semdirnar vaxa þess vegna mis-
munandi fljótt; þær þrengja sér inn
í líkamsvefinn umhverfis sig og
ryðjast áfram með svo miklum á-
kafa að þær eyðileggja allan reglu-
legan vef, sem þær ná til. Krabba-
meinin eru því í raun réttri ekki
veiki, sem ræðst á líkamann utan
frá, heldur eru þau orsök þess að
grundvallarlög frumlulífsins hafa
veriÖ brotin—um þau lög vitum vér
lítið nema það hver áhrif þau hafa;
hvað það þýðir að þeim sé hlýtt og
hvaða afleiöingar það hefir ef þau
eru brotin. Svo dásamleg eru þau
lög að hlýðni við þau leiðir af sér
fullkominn þroska, fullkomna heil-
brigði, eðlilega langa lífdaga; en ó-
hiýðni við þau aftur á móti getur
smám saman leitt af sér allar þær
skelfingar, sem krabbameinin valda.
Lögmál frumluþroskans er aðeins
einn þáttur í hinu dásamlega nátt-
úrulögmáli. Alheimurinn stjórnast
af óumbreytanlegu lögmáli, sem
birtist í öllu umhverfis oss.
Sannleikurinn er sá að það er
mjög fátt, sem kallast geti tilviljun.
Hvernig nokkur maður getur eign-
að tilveru hins dýrölega og óum-
breytanlega lögmáls hins efnislega
alheims tilviljun'einni, það er erfitt
að skilja. Þegar maður mætir ein-
hverjum, sem heldur því fram að
hin dásamlegu lög, sem stjórna til-
veru sjálfra vor, séu ekkert annað
en tilviliun, þá dettur manni i hug
orð vitringsins meðal ísraelsmanna,
sem sagði: “Heimskinginn segir
með sjálfum sér; ‘Enginn guð er
til.’ ’’
Orsakir krabbameinanna.
Þrátt fyrir það þótt hin verulega
orsök krabbameinanna sé ekki sönn-
uð, þá er samt álitið aö viss atriði
hafi áhrif á vöxt þeirra og viðgang.
Hvaða langvarandi erting sem er,
virðist í vissum tilfellum leiða af sér
krabbamein, t. d. skörðóttar tennur,
sem erta slímhimnuna í munninum,
valda stundum krabbameini. Stund-
um vex krabbamein í langvarandi
sárum af ýmsu tagi. Ef til vill er
það bezta dæmið af þessu tagi þeg-
ar krabbamein vex í maga þar sem
fleiður eða sár hefir verið um
langan tíma. Krabbamein, sem vex
þar sem einhver langvarandi óheil-
brigði hefir átt sér stað, viröist
styrkja þá skoðun að krabbamein
vaxi aldrei í alveg heilbrigðu líffæri.
Sumir höfundar hafa lagt áherzlu
á þá kenningu, að vissar fæðuteg-
undir leiði til krabbameina. Sumir
fordæma kjötmat í þessu sambandi,
aðrir tómötur o. s. frv. En ef
krabbamein orsökuðust af kjötáti,
hvað haldið þér þá að væri orðið af
Eskimóunum? Þeir eru eini þjóö-
flokkurinn í veröldinni þar sem
krabbamein hefir aldrei átt sér stað,
svo menn viti til.
Skýrslur hafa verið gefnar út,
þar sem frá því var sagt að í viss-
um héruðum eða vissum húsum
væru krabbamein sérstaklega algeng.
En hér hefir ímyndunaraflið sann-
arlega átt mestan hlut að máli;
höfundarnir hafa farið i gönur í
málefni, sem var háð leyndardóm-
um, er þeir ekki skildu. Kenning-
in um krabbmaein á sérstökum
stöðum eða i sérstökum húsum,
hefir ekki verið sönnuð; hún sýnir
heillandi hugmyndaflug, en er mjög
ósennileg.
Sameiginlegt álit lækna nú sem
stendur er það, að krabbameinin
séu staöbundinn sjúkdómur í byrj-
un, en breiðist út fyr eða síðar,
þangað til hann nái haldi á heils-
unni yfirleitt. Veikin útbreiðist
fljótar í ungu fólki en gömlu; er á-
stæðan sennilega sú að bæði blóð-
rásin og blóðvatnsrásin er örari i
ungum og aldurhnignum.
Þegar krabbamein útbreiðast
hafa þau fyrst áhrif á þá kyrtla,
sem næstir þeim eru. Hversu fljótt
það er eftir að krabbameinið byrj-
ar, sem þau breiðast út til nærliggj-
andi kyrtla, vita menn ekki. Þaö
er mjög misjafnt i mismunandi ein-
staklingum eftir mismunandi kring-
umstæðum. Það kemur oft fyrir,
þekar veikin hefir komist á nokkuð
hátt stig, að ekki einungis sýkjast
nærliggjandi kyrtlar, heldur einnig
koma fram meinsemdir í fjarliggj-
andi pörtum líkamans. Þessar f jar-
liggjandi meinsemdir eru kallaðar
aukameinsemdir, og eru þær alt af
nákvæmlega sama eðlis og frum-
meinsemdirnar, sem þær eiga rót
sína til að rekja. Þegar þessar
aukameinsemdir koma i ljós, er þao
af þeim ástæðum að krabbameins-
frumlur berast með blóðrásinni frá
krabbameininu sjálfu og staðnæm-
ast þessar krabbameinsfrumlur á
vissurn stöðum, margfaldast þar og
byrja nýja meinsenrd í fjarlægð frá
þeirri upphaflegu.
Aukameinsemdir af þessu tagi
myndast mjög oft í lungum, lifur
og hinum lengri beinum. Þegar
aukameinsemdir konta fram er öll
von úti um þaö að lækning fáist.
Það er þýðingarlaust að skera burt
hið upphaflega krabbamein þegar
svo er komið að aukameinsemdir
hafa myndast út frá því í fjarlæg-
um Iíffærum. Líkindin fyrir lækn-
ingu krabbameins í hverju tilfelli
fyrir sig, eru undir ýmsu komin.
Fyrst kemur aldur sjúklingsins til
greina; þvi yngri sem hann er því
minni er von um lækningu. Þegar
krabbamein nær haldi á ungri
manneskju, þá virðist það vaxa með
undrahraða—stundum svo fljótt að
gröfin tekur við eftir fáa mánuði.
Eðli meinsemdanna verður einnig
að takast til greina, þvi margar eru
tegundir krabbameina, og það afar
misjafnt hversu illkynjaðar þær
eru. Ennfremur verður að athuga
hvar meinsemdin er. Sá, sem hefir
krabbamein i munninum eða andlit-
inu lifir venjulega lengur en hinn,
sem hefir magakrabba. Sá, sem
krabbamein hefir í gallblöðrunni
lifir venjulega fáa mánuði eftir að
veikinnar hefir orðið vart; en mað-
ur meö krabbamein i görnunum get-
ur lifað svo árum skiftir, ef mein
semdin blindar ekki garnirnar. Kona
með krabbamein í brjósti, sem ekki
lætur gera neitt við það, lifir venju-
lega frá átján mánuðum til þriggja
ára eftir að krabbans fyrst verður
vart. Gamall maður með krabba-
mein i vörinni getur lifað mörg ár.
Eg man eftir gömlum manni, sem eg
sá hér í Winnipeg fyrir mörgum
árum með krabbamein i vörinni.
sem hann hafði haft í tuttugu ár.
Þegar eg sá hann, var hann kominn
yfir nírætt og vörin var öll ein
hræðileg, daunill meinsemd. Þessi
maður vildi enga lækningu þiggja.
Hann lifði eitt eða tvö ár eftir að
eg sá hann.
Byggingarlag manna virðist einn-
ig hafa nokkra þýðingu í sambandi
við þessa veiki. Krabbamein vaxa
hraðar í fólki, sem er feitlagið og
blóðríkt en hinu, sem er holdlítið
og ekki virðist njóta eins mikillar
næringar. Þvi fyr sem lækning er
reynd, því meiri von er um bata í
öllum tilfellum, þar sem um batavon
er aö ræða á annað borð. Og því
fullkomnari og nákvæmari sem
lækningin er, þvi meiri líkur eru
til þess að hún beri árangur.
Lœkning krabbameina.
Því miður er það oft, sem lækn-
ing krabbameina hepnast ekki; en
langt er þó frá að veikin sé eins ó-
læknandi og margir halda. Jafnvel
margir læknar hafa minni trú á þvi
að bati geti fengist, en ástæða er til.
Mig langar til að leggja áherzlu
á það enn þá einu sinni að í upphafi
er krabbamein staðbundinn sjúk-
dómur, og sé lækningatilraun hafin
áður en meinsemdin hættir að verða
staðbundin, má oft vænta bata.
Þetta á sérstaklega við krabbamein
í þeim pörtum likamans, sem hægt
er að beita hnífnum við. En skurð-
lækning getur því aðeins hepnast að
veikin þekkist snemma og skurður-
inn sé reyndur tafarlaust. Dráttur
er ekki einungis stórskaðlegur, held-
ur stofnar hann beinlínis lífi sjúkl-
ingsins í hættu. Margir leita ekki
læknis fyr en þaö er orðið um sein-
an; þeir hafa slept mikilsverðu tæki-
færi á meöan lækning var möguleg.
á
I
mrnmj
11111
mmmmÆmmj

The Manitoba Cold Storage Co., Ltd.
Stofnað 1 903
Winnipeg, Man.
Plássið er 2,000,000 Teningsfet, eða 35,000 Tonn
Vér árnum hinum íslenzka þjóðflokki og skiftavinum vorum allrar
hamingju í sambandi við þessar í hönd farandi hátíðir.
Sérfræðingar í öllu,
er lýtur að ávöxt-
um, n ý j um eða
þurkuðum, smjöri,
eggjum, kjöti, o. s. -'*■
frv.
Sérfrœðingar í öll-
um nýjustu kœliað-
ferðum, sömuleiðis
í geymslu fiskjar.
Því nær allar vandgeymdar
fæðutegundir
Rekwn viðskifti yður til
þæginda
Því nær allar vandgeymdar
fæðutegundir
Sanngjarnt verð og lág
ábyrgðargjöld
Skrifið oss viðvíkjandi kæliþörfum yðar
The Manitoba Cold Storage Co., Ltd.
WINNIPEG, MANITOBA