Lögberg - 04.04.1935, Síða 4

4
LÖGBEÍRG, FIMTUDAGINN 4. APRIL, 1935.
iLögtjerg
O^tU ðt bvern fímtudag aí
TBE COLUltBlA PREBB LIUITBD
<95 Sarg-ent Avenue
Wtnnipeg, Manitoba.
HtanftíiVrift ritstjörans.
KDlTOR LttGRERfi. «95 SARGENT AVE
WINXTPEO MAN'
Verí 13.00 um dritj—Rorrrist tvrirtrnm
Tbe "Tiögberg” is printed and published by Tbe Colum-
bia Press, Limited, 695 Sargent Ave„ Wnnipeg, Manitoba
PTIONE 8« 397
Vélar og menn
Ekki er það neitt smáræði, sem rætt hef-
ir verið og: ritað, með og móti hinni svonefndu
vélamenningu upp á síðkastið, og fer það að
vonum.
Byltingar þær, sem vélamenningunni
hafa orðið samfara, eru svo róttækar og um-
fangsmiklar, að óhjákvæmilegt var, að þær
skifti mönnum í tvo andvíga flokka.
f sam'bandi við vélamenninguna, eða
menninguna og vélarnar, verða þrjár spurn-
ingar jafnaðarlegast efst á baugi: Verður
árangurinn af vélinni eða starfi hennar já-
kvæður eða neikvæðurf Út frá því verður
að sjálfsögðu gengið, að vélin sjálf eigi ekki
sök í máli um árangurinn. Er það ekki mis-
'beitingu að kenna, ef vélin fremur eykur á ó-
farnað en farsæld mannkynsins? Hver ráð
eru líklegust til þess að koma á heilbrigðu
jafnvægi milli mannsorkunnar og' eiginleika
vélarinnar til nytsamrar þjónustu ?
Spurningum þessum hafa margir af mæt-
ustu menningarfrömuðum hinna ýmsu þjóða
leitast við að svara og svörin orðið með næsta
mismunandi hætti.
Vm kosti eða vankosti vélarinnar sjálfr-
ar, hverrar tegundar sem hún er, eða réttara
iiver afstaða 'hennar sé, verður sjahlnast ýkja
mikið deilt: skoðanimar skiftast um hinn
sýnilega árangur af iðju hennar á hag
'l>jóðfélagsins í heild.
Engum ætti að geta blandast hugur um
)>að, að vélin hafi á margan hátt gert mann-
inum léttara fyrír en ella myndi verið
hafa, þó henni sé á hinn bóginn kent
um margar þær ójöfnur, er tilfinnanlega
hafa gert vart við sig í atvinnulífi síðari ára.
Þorri þeirra manna, er lagt hafa sig í líma
við grandskoðun þessa máls, hallast á þá
sveif, að vélin hafi í mörgum tilfellum orðið
manninum ofjarl; hún hafi breytt honum í
viljalaust verkfæri í stað þess að vera sjálf
auðsveipt áhald í hendi hans, eins og til hafi
verið ætlast í fyrstu. Þó verður six staðreynd
ekki umflúin, að vélinni hafi verið haslaður
frambúðarVöllur í atvinnulífi þjóðanna, og
að þar af leiðandi snúist viðfangsefnið aðal-
lega um það, að samræma svo starfsemi henn-
ar mannsorkunni, að blessun hljótist af.
Tæknin á sviði vélavísindanna er nú
komin á það hátt stig hjá flestum þjóðum, að
'hún er búin að hlaupa af sér hornin, ef svo
mætti að orði kveða, að minsta kosti í bráð-
ina; nýja'-brumið er farið af. Rússar eru í
rauninni eina þjóðin, sem dregist hefir aftur
úr í þessu tilliti, og þessvegna er það, að nú
er engu líkara en áhugi þeirra, því nær ó-
skiftur, beinist í áttina til vélvrkju og hvers
konar vélanotkunar; það er engu líkara en lítt
viðráðanleg vélavíma hafi heltekið hina rúss-
nesku þjóð um þessar mundir.—
Málsvarar vélanna, að minsta kosti sum,
ir hverjir, eru farnir að verða varfærnari í
dómum, en áður var venja til; stafar það vit-
anlega af því hve misjafnlega hefir tekist til
um árangurinn með hinum ýmsu þjóðum.
Hertoginn af Broglie, heimsfrægur vís-
indamaður á sviði efnahagsfræðinnar, kemst
meðal annars þannig að orði um þetta mál:
“Um það verður ekki deilt, að véltæknin
á sviði stóriðjunnar, hafi bakað nútíma kvn-
slóðinni margskonar vandræði sem flókið
hefir reynst að leysa úr; á hinu má þó undir
engum kringumstæðum missa sjónar, að hún
hefir í vissum skilningi skapað nýja gullöld
og létt svo undir við mannlegar athafnir, að
seint verður metið til fulls.” Mannkynið hefir
orðið til þess knúð á öllum öldum að sníða
sér stakk eftir vexti; í þessu tilliti verður því
að lærast að gera það líka. Hinar risavöxnu
framfarir í véltækninni, hafa orðið ósamstiga
við móttækileik mannsins; tæknin hefir orðið
sprettharðari í bráðina og maðurinn dregist
aftur úr, í stað þess að ná á sama tíma til
sama áfangastaðar.
Henry Ford er véltrúaður maður; liann
hefir ekki alls fyrir löngu komLst þannig að
orði í sambandi við þetta mál: “Vélin er
táknræn mvnd af sigri mannsandans yfir
náttúruöflum umhvrerfisins.,, Skoðuð í þessu
ljósi, verður vélin sálræn sigurvinning hug-
rítsins.
Ýmsir þeirra, er skoða vélina, eða öllu
heldur vélamenninguna, tveggja handa járn,
svo sem franski rithöfundurinn George Du-
'hamel, viðurkenna kostina, þó uggvænt sýn-
ist um árangurinn. Duhamel kemst þannig
að orði:
“En er þá nú mannkynið í rauninni ham-
ingjusamara en það áður var, þó samgöngur
séu greiðari og hraðinn á öllum sköpuðum
hlutum margfaldaður f Er ekki hugsanlegt
að hið gagnstæða, miklu fremur, eigi sér stað
þegar málið er skoðað ofan í kjölinn. Nútíma-
menningin, eins og henni sýnist vera háttað,
virðist skapa jafnt og þétt nýjar og nýjar
yfirborðs þarfir, sem örðugt reynist, eða því
nær ókleift, að fullnægja.”
Ivostir vélta'kninnar koma venjulegast
l margfalt fljótar í ljós en agnúarnir, eða van-
kostirnir.
Þeir, sem dráttarvélar nota við plægingu,
afkasta vitanlega meira verki á styttrí tíma
en hinir, sem hestum beita fyrir plóginn. Nú
er þó svo komið, að hestaflið er farið að ryðja
sér meir og meir til rúms á ný, og verða sam-
böndin við gróðurmoldina við það lífrænni en
ella myndi verið hafa.
Heimspekingar og djúphyggjumenn, eins
og Daniel Rops, líta svo á að tæknin kippi fót-
unum undan hinni óbrotnu lífsgleði, og stuðli
óhjákva'milega áð óstöðugri atvinnu og þrá-
látu atvinnuleysi.
Meirihlutinn er þó á einu máli um það,
að vélinni út af fyrir sig, verði ekki kent um
það öngþveiti, er ríkjandi sé í mannfélagsmál-
unum; }>að sé manninum sjálfum að kenna
hve illa hafi tekist um samræming kosta
hennar við störf hins daglega líf-s.—
Talsvert kveður við annan tón í ritgerð-
um ameríska samfélagsfræðingsins, Lothrop
Stoddards, er um þetta efni fjalla. Ummæli
hans eru á þessa leið:
“Hinar flóknu og margbrotnu nútíma
vélar, geta í vissum skilningi talist til líf-
rænna eininga; milli þeirra og mannsins, er
aðeins tekur hægfara breytingum, er djúp
mikið staðfest.”
Við þetta vaknar sú spurning í huganum,
hvort megi sín í rauninni meira, maðurinn
eða vélin. — Hin fullkomnasta vél rennir
vitaskuld ekki grun í afleiðingamar af starfi
sínu; maðurinn gerir það, en fær þó ekki rönd
við reist.
Yélavísindin eru engan veginn ný, og það
er véltæknin ekki heldur. Fomþjóðir kunnu
glögg skil á þeim grundvallar atriðum, er
vélamenningin jafnan hvílir á: þær fundu til
áhættunnar, er slíkum nýjungum óhjákvæmi-
lega }rrði samfara á sviði framleiðslu og iðn-
aðarmála, og kusu heldur að vera án hlunn-
inda þeirra, er véltæknin hefði til brunns að
bera, en tefla nokkru í tvísýni. Lífsskoðun
Forn-Grikkja, Egypta og Rómverja var slík,
að þeir töldu það óviðurkvæmilegt að beita
vísindum við iðnaðarmálin; enda stóð þeim
jafnvel stuggur af aukning framleislunnar
umfram það, sem hverjum og einum var
nauðsynlegt. Söfnun auðæfa var ekki það
markmið, sem stefnt var að, og baráttan fvrir
efnalegri afkomu varð ávalt að hita anda hins
siðfræðilega og trúarlega lögmáls.
jVíeð byltingu þeirri í andlegum efnum, er
hófst í lok miðaldanna, gerbreyttist einnig
hið hagfræðilega skipulag þjóðanna, og með
stjórnarbyltingunni frönsku átti núgildandi
auðvalds fvrirkomulag innreið sína í mann-
heima. Og með 'því var vélamenningunnj
haslaður varanlegur völlur.
Vélinni verður ekki útrýmt; mannkyn-
inu verður heldur ekki útrýmt, nema það út-
rými sjálfu sér í hjaðningavígum samvizku-
lausrar græðgi. Vélin á að vera auðsveipur
þjónn mannsins, en ekki herra hans.
Ritfregn
Glimpses of Oxford. By W.
Kristjanson, Winnipeg. The
Columbia Press, 1935. 68 bl.
Bók þessi lætur lítið yfir sér; en hún er
með geðfeldum blæ, læsileg og fróðleg. 1
réttnefndum leiftrum (glimpses) segir 'höf-
undurinn frá Oxford-dvöl sinni, og hann hefir
auðsjáanlega haft augun hjá sér og lagt eyr-
un við röddum liðinna tíða eigi síður en sam-
tíðarinnar.
Hann lýsir söguríkri Oxford-borg og
fögru umhverfi hennar, háskólalífinu frá
ýmsum hliðum, kennurum og kenslusniði,
bókasöfnum og bókabúðum, og svo auðvitað
sjálfum Oxford-háskóla, 'þessu hþimskunna
og margdáða höfuðbóli æðri mentunar á
Englandi, og rekur stuttlega sögu hans. Rétti-
lega leg'gur hann áherzlu á það, að þó prúð-
menska og siðfágun séu höfuðþættir í Oxford-
mentun, býr hún menn jafnframt undir nyt-
.samt lífsstarf f þágu alþjóðar; námsmönnum
glæðist þar hugsjónaást eigi síður en fegurð-
arást.
Fjörlega segir höfundur frá róðr-
aræfingum og kappróÖrum háskóla-
stúdenta, en holl og fögur róðrar-
iþróttin er í miklum metum á Eng-
landi; kappróðurinn árlegi milli Ox-
ford og Cambridge háskóla er stór-
viðburSur. Gagnorð en einkar
skemtileg er einnig lýsingin á hinu
víðfræga rökræðufélagi Oxford-
stúdenta (The Union), sem á sér
langa sögu og merka, þvi að þar
hafa ýmsir hinir kunnustu stjórn-
málaleiðtogar Breta, eins og t. d. W.
E. Gladstone, skipað forsæti og átt
í snörpum orðasennum á skólaár-
um sinum. Eftirtektarverðum
myndum, þó í fáum dráttum séu, er
hér einnig brugðið upp af tveim á-
hrifamiklum andans mönnum í hin-
um enskumælandi heimi nú á dög-
[ um, þeim dr. L. P. Jacks, djúpúð-
I ugum hugáuði og djarfmæltum
I málsvara frjálslyndis og víðsýnis,
| og G. K. Chesterton, rithöfundinum
| alkunna.
Að öllu samanlögðu skilja lýsing-
ar höfundar eftir í huga lesandans
1 glögga mynd af Oxford-háskóla og
lífinu þar. Frásögn hans er blátt
| áfram, laus við allar öfgar, en svip-
I mestar, hvað stíl snertir, eru nátt-
! úrulýsingar hans jafnaðarlega. Og
gleðilegt er að sjá þess vott, endur
j og sinnum, þó ekki sé í umfangs-
: meira riti en þetta er, að frásagnar-
[ gáfan íslenzka er ekki aldauða hjá
yngri kynslóð okkar hérlendis.
Og þetta að málslokum : Muni eg
rétt, gafst Mr. Kristjánsson, sem er
j skólastjóri í Manitou, Manitoba,
í tækifæri til að sitja við nægtaborð
I Oxford-háskóla með því, að vinna
sér ríflegan námsstyrk. Mætti það
vera nokkur hvatning öðrum ung-
; um Vestur-lslendingum til þess, að
l feta í spor hans, og þeirra Skúla
1 prófesors Johnsons og Joseph Thor-
j sons. Eða er ekki komið mál til
þess, að við íslendingar vestur hér
! eignumst nýjan “Rhodes-scholar” ?
j Bók þessi, sem prentuð er hjá The
i Columbia Press, er snotur að frá-
! gangi, prýdd góðri mynd af Oxford.
Richcird Beck.
Gildi sannleikans fyrir
þjóðfélagið
Eftir Gunnar Arnason
frá Skútustöðum
(Ritgerð þessi hefir verið verð-
launuð úr gjafasjóði Guttorms pró-
fasts Þorsteinssonar.).
I.
Enginn mannflokkur mun finn-
ast á svo lágu þroskastigi í heim-
inum, að hann sé sér þess eigi með-
vitandi, að manninum ber ótvíræð
skylda til að segja satt, enda getur
enginn þrifist í samfélagi við aðra
menn, án þess að gera þá kröfu til
sín og annara. Og eins langt og
menn vita aftur i tímann hefir þessi
tilfinning falist í meðvitund manns-
ins. f öllum álfum hafa allar stéttir
| og allir trúflokkar meira eða minna
trúað á sannleikann og tignað hann.
Sannleiksvitundin og tilfinningin
fyrir gildi sannleikans er því hvorki
heimspekileg uppgötvun né tillærð
speki, og jafnvel ekki beinn ávöxtur
trúarbragðanna, — heldur er hún
mönnum beinlínis í blóðið borin.
Vér guðstrúarmenn játum að skap-
arinn hafi lagt oss hana í brjóst
þegar í öndverðu. Hitt er vitan-
lega óhrekjandi, að því æðri og full-
komnari sem trúarbrögðin hafa orð-
ið, því næmari og gjörtækari hefir
þessi vitund og tilfinning orðið líka.
Búdda- og Múhamedstrúarmenn
meta sannleikann mikið meira en
i þeir, sem enn trúa á stokka og steina.
j Og í enn meiri hávegum er hann
hafður hjá Gyðingum. Ein höfuð-
kenning spámanna ísraels, sem þeir
þreytast aldrei á að endurtaka, er
sú, að guð sé sannorður og trúr, og
að mönnunum beri þar afleiðandi
aldrei að eiga mök við lygina og ekki
að seilast til svika á nokkurn hátt.
“Guð er ekki maður, að hann ljúgi,
né sonur hanns að hann sjái sig um
hönd. Skyldi hann segja nokkuð
og gjöra það eigi, tala nokkuð og
efna það eigi?” (IV. Móse 23, 19).
Smbr. Róm. 3, 4.: “Guð skal reyn-
SJÁLFVIRK
— EITT BLAÐ 1 EINU —
Pægilegri og betri bðk I vasann.
Ilundrað blöð fyrir fimm cent.
Zig-Zag cigarettu-blöð eru búin
til úr bezta efni. Neitið öllum
eftirlíkingum.
NÝ —-þægileg bók
í vasa
ast sannorður, þótt sérhver maður
reyndist lygari.” Lýgin er ekki
runnin frá Guði. Hún er ein af af-
leiðingunum af fráhvarfi mannanna
frá honum, og síðar er hún beint
talin stafa frá hinum illa, smbr. um-
mæli í Jóh. 8. 44.: “Þér eigið djöf-
ulinn að föður, og það sem faðir
yðar girnist er yður ljúft að gjöra.
Hann er manndrápari frá upphafi
og stendur ekki í sannleikanum, því
að sannleiki er ekki í honum; þegar
hann talar lygi, talar hann af sínu
eigin, því að hann er lygari og fað-
ir lygarans.” Fyrir þessar sakir
gera spámennirnir skilyrðislausar
kröfur til mannanna um sannleiks-
ást og sannleikshlýðni. Hér sem
annarsstaðar gildir boðorðið: Þér
skuluð vera heilagir, því að eg,
Jahve, Guð yðar, er heilagur (3.
Mós. 10, 2.).
En einnig með öðrum þjóðum en
hinni útvöldu þjóð, hvöttu guðinn-
blásnir spekingar menn til að leita
sannleikans og ganga veg hans. Hér
skulu aðeins tekin dæmi frá Grikkj-
um og Rómverjum.
Allir kannast við sögu Sókratesar,
og það hve miklu frekar hann vildi
drekka eiturbikarinn en ganga í ber-
högg við sannleikann, óhlýðnast
guðsraustinni í brjósti sínu. En
minna má og á lýsing þá, er spek-
ingurinn Epimenides gaf Rodus-
búum af sannleikanm : “Hann er fé-
lagi guðanna, gleði himnanna, ljós
jarðarinnar, fótskör réttlætisins, og
grundvöllur góðrar stjórnvizku.”
Pharmanes heimspekingur á að
hafa látið svo um mælt, að sannleik-
urinn væri miðdepillinn, sem allir
hlutir hvildu á: kort til að sigla eftir,
læknisdómur við öllu illu, og ljós
allrar veraldar.
Loks skulu tilfærð umfnæli hins
göfuga keisara Markúsar Aurelius-
ar: Sá, sem rangindi fremur, gerist
sekur við guðina; því þar sem al-
náttúran hefir skapað hinar skyni
gæddu skepnur hverja fyrir aðra,
til að hjálpa hver annari í þörf
þeirra, en alls ekki til að skaða hver
aðra á neinn hátt, þá er sá, er brýt-
ur á móti þeirri ætlun, augsýnilega
sekur við hinn æðsta guðdóm. Og
sá sem lýgur, er einnig sekur við
guðina fyrir brot á móti eðlislögum
allra þeirra hluta sem eru: og allir
hlutir sem eru, standa í sambandi
við það, sem verða á.
Þessi alnáttúra er kölluð sann-
leikur, og er frumorsök alls, sem er
satt. Fyrir því er sá, sem lýgur vit-
andi vits, sekur um guðleysi þar sem
hann fremur rangindi með blekking-
um sínum; og sá lika, er lýgur ó-
sjálfrátt, að því leyti sem hann er í
ósamræmi við alnáttúruna, og að
því leyti sem hann truflar lögmál
hlutanna, með því að brjóta gegn
eðli þeirra. Því sá maður brýtur
gegn því, sem leiðist af sjálfum sér
til þess sem er gagnstætt sannleik-
anum. Því frá náttúrunnar hendi
hefir hann eignast hæfileika til sann-
leikans, en vegna vanrækslu hans
orðið ófær til að greina lýgi frá
sannleika.”
Þannig sýndu spámenn og spek-
ingar frá aldaöðli fram á gildi sann-
leikans, og settu fram skilyrðislaus-
ar sannleikskröfur til mannanna, en
Jesús Kristur verður fyrstur til að
lifa samkvæmt því boði.
Pétur postuli segir svo um Jesú:
Svik voru ekki fundin í hans munni
(1. Pét. 2, 22). Og það er sannfær-
ing vor kristinna manna, að svo hafi
verið, að aldrei hafi neitt lygaský
myrkvað heiðríkju huga hans, aldrei
hafi tunga hans talað ósatt orð,
aldrei hönd hans seilst til svika.
Þannig var hann sannur i hugsun,
orði og verki. Hann er sannleikur-
inn. Á þeim vegi gaf hann oss fyr-
irdæmið sem annarsstaðar. Og i
því tilliti sem öðru er hann oss fyrir.
boði þess, sem verða á í hinu full-
komna samfélagi mannanna—guðs-
ríki. Því þar hugsum vér oss alla
lýgi eiliflega útlæga. Þar ætlum
vér að sól sannleikans skíni svo
skært, að alt hið hulda verði opin-
bert.
Því verður ekki neitað, að krist-
indómurinn hefir rutt sannleikanum
betur braut í heiminum, en nokkuð
annað. Þarf hér ekki annað til
sönnunar, en eitthvert síðasta tákn
þeirra áhrifa, er kristindómurinn
hefir haft á vestrænar þjóðir, sem
sé hina miklu sannleikshollustu
hinna svonefndu raunvísinda. Þó
að þau reki að vísu rætur til annarar
menningar og þá sérstaklega til hinn
ar forngrísku menningar, þá eru
þau þó gædd nýju lífi og ólýsanleg-
um þroska fyrir kenningar kristin-
dómsins um gildi mannlegra hæfi-
leika og föðurkærleika gúðs, (sem
vill leiða börnin æ hærra á þroska-
brautinni), sem og konungstign
sannleikans. Enda er hann þeim,
eins og siðar verður sýnt, fyrir öllu.
Á honum byggja þau, við ljós hans
sækja þau fram, og hans leita þau
æ meir. Líka má benda á þá ’sívax-
andi kröfu, sem skáldin hafa ekki
sízt borið fram síðustu mannsaldr-
ana, að hver sé sjálfum sér trúr.
Ilún er af hinum sama toga spunn-
in.
II.
Með örfáum orðum hefir því ver-
ið lýst, að sannleiksástin og sann-
leiksþorstinn er jafn gamall mann-
kyninu — hvorttveggja guðs gjöf.
Þá hefir og verið vikið að hversu
þetta hefir þroskast sem annað með
mannkyninu, einkum fyrir áhrif trú-
arbragðanna, og að Kristur full-
komnar einnig skilninginn á þessu
sviði, og er hér sem annarsstaðar
hin æðsta fyrirmynd.
En þvi er ekki að leyna, að þótt
allir kristnir menn viðurkenni, að
sannleikanum heri að þjóna, þá hef-
ir jafnvel innan kristninnar verið
harðlega um það deilt hvort sú regla
væri undantekningarlaus fremur en
aðrar.
Heimsfræg nöfn má telja í þeim
flokkum báðum, sem um það hafa
deilt á velli orðs og penna, hvort
lýgin sé nokkurskonar réttlætanleg.
Og mun óhætt að fullyrða, að þeir
séu fleiri, sem hafa haldið fram, að
svonefnd neyðarlýgi væri ekki ein-
vörðungu afsakanleg, heldur kristi-
lega og siðferðislega réttmæt i sér-
stökum tilfellum.
í þessari ritgerð verður ekki gerð
tilraun til að skera úr þvi deilumáli,
en óhjákvæmilegt virðist, að ræða
það þó lítið eitt nánar.
Vert er að undirstryka það, sem
enginn mun neita, að í fullkomnu
mannfélagi á og getur engin lýgi átt
sér stað. Hjá englum guðs bregður
aldrei birtu sannleikans. Spurning-
in er því aðeins sú, hvort hið ófull-
komna þroskastig, sem mannkynið
er nú á, gerir það óhjákvæmilegt og
jafnvel æskilegt, að stundum sé grip-
ið til lýgi, vegna þess að lýgin komi
þeim, sem beitir henni og þeim, sem
henni er beitt við, betur en sannleik-
urinn.
Nokkur dæmi skulu tekin til skýr-
ingar.
Sígilt er dæmið um hina róm-
versku húsfreyju. Maður hennar og
tveir synir lágu fyrir dauðanum og
annar sonurinn dó, þegar faðir hans
var hvað hættast staddur. Jín er