Lögberg - 08.08.1935, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 8. ÁGÚST 1935
5
leggjast á eitt aS gera það sem full-
komnast. í mínum huga á það
bókasafn heima aðeins á einum stað
—á háskóla þessa fylkis. Ef þessi
tillaga fær nokkurn byr, þá hefi eg
von um að hægt sé að gera mynd-
arlega byrjun á slíku safni á þessu
ári fyrir höfðingsskap eins manns,
sem sér og skilur nauðsyn og þýð-
ing slíks safns, einmitt á háskóla
þessa fylkis.
Við þurfum einnig að koma á fót
kennaraembætti í íslenzku við há-
skóla þessa fylkis. Það má vera að
það sé ókleift. Það má jafnvel
vera að það sé orðið of seint. En
án þess megum við alveg eins vel
gefast upp strax. Ef þetta á að
gerast, þá má það ekki dragast, því
það er þegar í ótíma komið. Það
er ekki hægt að mæla þýðingu slíks
kennaraembættis við tölu nemend-
anna, sem búast má við að njóti þar
kenslu. Eg veit, til dæmis, ekki
hvað marga íslenzku nemendur dr.
Richard Bteck hefir á rikisháskól-
anum í Norður Dakota. Eg veit
ekki einu sinni hvort þeir eru nokkr-
ir. En hitt veit eg og það er, að
hann er þar að vinna mikilvægt og
virðingarvert starf í þarfir íslend-
inga og íslenzkrar menningar bæði
inn á við og út á við. Eins hefi
eg hugsað mér að kennarinn í ís-
lenzku við háskóla þessa fylkis ætti
að vera maður, sem gerst gæti leið-
togi í baráttunni hér fyrir viðhaldi
íslenzkrar tungu og íslenzkrar
menningar, maður, sem teldi það
part af sínu starfi að kynna hér-
lendum mönnum íslenzka menning
og að vekja og glæða áhuga hjá okk-
ar uppvaxandi kynslóð á öllu því
bezta, sem íslenzkt er. Slíkt starf
gæti orðið þjóðflokki okkar til ó-
metanlegs gagns, jafnvel þó íslenzku
nemendur yrðu í fyrstu fáir eða
engir.
Vestur-íslendingar, er nokkur al-
vara á bak við það, sem þið kallið
þjóðrækni ykkar? Prestarnir tala
um ávexti trúarinnar. Það ættu að
vera einhverjir sýnilegir ávextir
þjóðrækninnar eftir öll þessi ár. En
mér finst, .að það hafi hingað til
verið uppskerubrestur. Eg bið ykk-
ur í hjartans einlægni að íhuga það
alvarlega og hitalaust, hvers vegna
það er. Við skulum svo allir taka
saman höndurn og reyna að ráða
viturlega fram úr því, hvað þurfi að
gera og hvað sé hægt að gera, eins
og komið er, og vinna svo bróður-
lega að því að koma þvi í franv
kvæmd, því það er með þjóðrækn-
ina eins og trúna, að hún er dauð án
verka.
En hvort sem íslenzkan lifir hér
langa stund eða skamma, og hvað
sem framundan er, þá skulum við
stiga hér á stokk og strengja þess
heit að vera æfinlega öllu því bezta í
sjálfum okkur trúir, svo að nafnið
Vestur-íslendingar megi um alla ó-
komna tíð halda áfram að vera
heiðursnafn, sem táknar manngildi
i orðsins beztu og fullkomnustu
merkingu. Við skulum horfa fram
en ekki aftur, og við skulum, bæði
sem einstaklingar og sem þjóðflokk-
ur, stefna að því'háleitasta og göf-
ugasta takmarki, sem við þekkjum.
Þegar séra Jón Bjarnason 2. ágúst
1874 í bænum Milwaukee hélt fyrstu
íslenzku guðsþjónustuna í Ameríku,
lagði hann í prédikun sinni út af
orðunum: “Drottinn, þú hefir verið
vort athvarf frá kyni til kyns.” í
þessum anda byrjuðu Vestur-íslend-
ingar líf sitt og starf hér i álfu. í
þessum anda lifðu og dóu vestur-
íslenzkir landnámsmenn. í þessum
anda vona eg að allar kynslóðir
Vestur-Islendinga lifi og deyi.
FRAMBOÐ 1 WINNIPEG
Mr. H. P. A. Hermanson, ræðis-
maður Svía hér í borginni og for-
stjóri svensk-ameriska eimskipafé-
lagsins, hefir verið útnefndur merk.
isberi frjálslynda flokksins í Mið-
Winnipeg kjördæminu hinu nyrðra
við sambandskosningar þær, er nú
fara i hönd. En i Norður Winni-
peg kjördæminu hefir flokkurinn
útnefnt Mr. C. S. Booth, lögfræð-
ing.
Keceivinj; firít aid
Á móti slökkviliðsmanna, sem haldið var í Detroit varð slys mikið
þá er sýna átti nýjustu uppfyndingar til eldvarna. Kvi'knaði þar í
olíu-dunk og meiddust þrjátíu og tvær manneskjur.
Hallig Suderoog
Eftir Þorstein Jósefsson
I.
Eg hefi aldrei notið jafn mikillar
hvíldar og þann sumartíma, sem eg
dvaldi á Hallig Súderoog, þessari
litlu, einstæðu eyju úti i Norðursjó.
Hér þurfti eg ekkert annað að gera
en njóta nátúrunnar, eg hvorki las
né skrifaði, hugsaði né vann; eg
naut. Hér voru hátt á annað hundr-
að strákar á aldrinum frá 7—17
ára, í sumarleyfi skólanna, og mér
var einnig hvíld í því að umgangast
aðeins unglinga, sem voru ennþá að
miklu leyti óspiltir og eðlilegir og
sem að minsta kosti voru ekki með
nein framtíðarheilabrot og kvein-
stafi um erfiða tima og litla pen-
inga. Þetta var ómenguð bernska,
tápmikil og lísfglöð og það var
vissulega hvild í því að losna undan
volæðiskveinstöfum hinna fullorðnu
og að hlusta í þess stað á bjartsýna
unglinga.
Náttúran var mér og hvíld; hér
eygði eg enga háa hamra né djúp
gljúfragil, enga jökla, enga hrika-
lega tinda og ekki magnþrungna
fossa. Það var ekkert hér, sem
gerði mann að íslendingi, nema ef
vera skyldi hafið eitt. En einnig
Norðursjórinn, sem stundum er svo
hræðilegur, að á þessu svæði hefir
hann hlotið nafnið “Morðsjór,” var
mér fullkomin hvíld. Eg heyrði
ekki dauðastunur hinna hræðilegu
morða, sem hér hafa verið framin,
eg heyrði ekkert nema létt öldu-
skvamp og sá hafið aðeins í kyrð.
Af stormunum og stórviðrunum,
sem stundum eru hér svo ægileg og
örlagarík fyrir íbúana við Norður-
sjóinn, vissi eg heldur ekkert. Það
var alt af logn og sólskin dagana,
sem eg dvaldi á Hallig Súderoog.
II.
Orðið Hallig er dregið úr frís-
nesku og þýðir sama og Holland,
þ. e. lágt land, eða land, sem flætt
getur yfir. Síðar meir hefir orðið
Hallig fengið sérstaka þýðingu og
það er láglend eyja, sem sjórinn
flæðir yfir i háflæði og stórviðrum.
Orðið Súderoog hefir mér verið
sagt að þýði augað í suðri.
Það eru tiu eða ellefu eyjar þarna
í Norðursjónum, sem tilheyra
“Halligflokknum,” en auk þess eru
margar eyjar, sem varnargarðar
hafa verið hlaðnir í kringum og enn
aðrar, sem eru svo hálendar að sjór
nær ekki að ganga yfir þær. En
allar þessar eyjar hafa áður fyr ver-
ið samfeld landspilda áföst Þýzka-
landi, en sjórinn siðan klofið i
sundur og æ meir og meir. Við vit-
um, að fyrir nokkur hundruð árum
voru hérna miklu fleiri eyjar, sem
nú er horfnar, ýmist undan jöfnum
ágangi hafsins, sem mylur moldar-
bakka eyjanna jafnt og þétt niður
í saltan sæinn, eða sem hafa horfið,
á einni einustu nóttu í æðisgengnu
ölduróti. Það eru því engin undur
þótt eyjabúar kalli Norðursjóinn
“Morðsjó” og skal eg nefna hér
fáeinar tölur þessu til skýringar, því
að einnig þær tala sínu máli.
Hið fyrsta flóð, sem sögur fara
af, mun hafa verið árið 333 eða
fyrir 1600 árum. Ekki er getið um
tjón sefn þá hafi orðið af völdum
flóðsins, en það hefir hinsvegar
hlotið að vera eitthvað, ella hefði
það ekki verið fært í letur. Til þess
eru flóðin of algeng. Árið 516 fóru
6,000 mannslíf í Nbrðursjóinn og
árið 819 eyðilögðust þar 2,000 hús.
Frá þeim tíma byrjuðu menn að
hlaða varnargarða sér og eignum
sinum til verndar. Á 12. öld komu
sex ægileg flóð og árið 1200 fórust
60 þúsund manns. Á 13. öld fórust
eins mörg eða líklega fleiri manns-
líf. Árið 1300 fórst heil eyja með
mannmargri borg og sjö kirkju-
sóknum. I tveimur flóðum árin
1354 og 1362 er álitið að 100 þús-
und manns hafi druknað; er hið
síðarnefnda flóð kallað “drekking-
arnótt” og er sagt að allir varnar-
garðar hafi þá brotnað og flóðið
valdið óútreiknanlegu tjóni. Árið
1436 varð mikið land- og manntjón.
Plræðileg mann- og eignatjón árin
1446, 1470, 1532, i57o og 1573.
Flóðið frá 1634 er ennþá lifandi í
sögnum og söngvum, sem gengið
hafa mann fram af manni, ættlið
fram af ættlið, meðal eyjabúa.
Nóttina þann 11. október skall á
ógurlegt óveður, sjórinn braust á
40 stöðum gegn um varnargarð eyj-
arinnar. Nord^trand og gjöreyði-
lagði niu tíundu hennar. Af 9,000
íbúum mistu 7,600 lífið, hinir björg.
uðust. Gömul landabréf sýna að
sumar eyjarnar hafa minkað alt að
hlutum við þetta flóð. Árin
1717, i75B r776, i79r og 1792
komu flóð sem ollu miklu tjóni.
Síðasta stórflóðið kom 1825 og
gerði mest tjón á eynni Hooge; um
30 manns msitu þar lífið, 23 íbúð-
arhús hurfu alveg en 50 skemdust
meira eða minna.
Þannig herja voldug náttúruöflin
í æði sinu á eyjarnar og eyjarskeggj.
ana, án þess að þeir fái nokkuð við
ráðið. Þeir eru eins og blóm í byl.
—Þeir hljóta að glatast. En það
eru ekki stórflóðin ein, sem hafa
orðið örlagarík fyrir framtíð eyj-
anna, heldur er það einnig hið
jafna skvamp aldnanna, sem brýtur
eyjarnar niður og smækkar þær ár
frá ári.
Og sérhver suðandi alda
saumar þér likklæði vot.
Og sérhver suðandi bára
syngur þér helspá og þrot.
segir í einni visu þaðan frá eyjunum.
Og sem ofurlitla viðbót við áður-
nefnd dæmi um eyðileggingarstarf-
semi hafsins má geta þess, að á
eynni Hooge voru um miðja 18. öld
yfir 150 fjölskyldur, en nú eru þar
rúmlega 20 f jölskyldur og land eyj-
arinnar hefir eyðilagst að sama
skapi. Á annari eyju hefir íbúa-
talan lækkað á síðastliðnum 180 ár-
um úr 400 niður í 90 og samsvar-
andi land horfið. Á þriðju eyjunni
lifðu fyrir aldamótin síðustu þrjár
f jölskyldur, en nú er þar aðeins ein,
og horfur eru á, að eftir fáein ár
sökkvi þessi eyja alveg, án þess að
nokkrar leifar sjáist. Álitið er að
50 eyjar hafi algerlega sokkið. Á
einni eyjunni hafa 530 hektarar
lands eyðilagst á 8 árum. Þánnig
mætti lengi telja, og þetta myndi
boða algjörða eyðileggingu eyjanna
ef ekkert yrði aðhafst.
Fyrir nokkrum árum var hafin
hér verndarstarfsemi og það fyrir
milligöngu bókavarðar frá Frank-
furt a. M., dr. Eugen Traeger að
naf-ni. Það var að visu maður sem
mátti sín einskis, hvorki hjá eyja-
skeggjum eða stjórnarvöldunum, en
hann var djarfhuga hugsjónamaður,
og nú þegar má með sanni segja,
að hann hafi verið bjargvættur eyj-
anna.
Hann kom til eyjanna eins og
NÝ —þægileg bók
í vasa
SJÁLFVIRK
— EXTT BLAÐ 1 EINU —
pægilegri og betri bók í vasann.
llundraÖ blöö fyrir fimm cent.
Zig-Zag cigrarettu-blöö eru búin
til úr bezta efni. Neitiö öllum
eftirllkingum.
ZICZAG
eftir nokkur ár orðið byggilegar.
skyndilega upp úr sjónum, sem geta
Sömuleiðis teygjast strendur megin-
landsins stöðugt lengra út til hafs;
en til þess að flýta fyrir uppþornun
þessara nýju landvinninga eru
hlaðnir flóðgarðar út í sjóinn og
þannig hefir tekist að vinna allmik-
ið land. Gamalt máltæki segir: “Guð
skapaði sjóinn, en við ströndina,”
enda mega strandbúar vera stoltir
af þessu sköpunarverki sínu. Þeir
hafa unnið til þess.
kvöldið snýr bóndi til baka, hann
sér ljósið og stefnir á það, en þrátt
fyrir alt lendir hann í sjó og æ dýpra
og dýpra. Þegar vatnið náði upp i
vagninn, batt hann bæði sig, kon-
una og börnin föst við vagninn og
hélt áfram, því hann stóð í þeirri
meiningu að hér væri aðeins um
grunnan ál að ræða. En alt var
árangurslaust. Daginn eftir fanst
vagninn með líkunum fjórum, sem
öll voru bundin við hann.
(Framhald)
hver annar gestur á skemtiferð. En
hann sá hina óhjákvæmilegu eyði-
leggingu þeirra og frá þeim degi
barðist hann fyrir þvi með eldlegum
móð að eyjunum yrði bjargað. Þeg.
ar dr. Traeger dó árið 1901 var
prússneska þingið búið að veita 1
miljón og 300 þúsund marka styrk
til hleðslugarða, bæði umhverfis
eyjarnar og eins milli eyjanna og
meginlandsins. Þessir hleðslugarð-
ar valda því fyrst og fremst að
sjórinn nær ekki að brjóta eyjarn-
ar niður, og i öðru lagi er hér um
nýjar landvinningar að ræða, þvi að
umhverfis hleðslugarðana rís nýtt
land upp úr sjónum. Það hækkar
ár frá ári og verður síðar meir að
frjósömu nytjalandi. Þannig verð.
ur þess ekki ýkja langt að bíða að
næstu eyjarnar verði innlimaðar
meginlandinu og að þar sem áður
var grængolandi sjór verði síðar
gróðursælt akurlendi.
En enda þótt frá aldamótum hafi
veríð unnið viðstöðulaust að við-
haldi eyjanna í smærri eða stærri
stíl, þá er þessari risaáætlun þó til-
tölulega mjög stutt á veg komið og
glötun sumra smærri eyjanna, eins
og t. d. Hallig Súderoog eða Nord-
eroog, virðist óhjákvæmileg. Þær
verða briminu að bráð, þessu löðr-
andi, freyðandi brimi, sem skellur
dag og nótt upp að grasbökkum
eyjanna, sem nagar og grefur án af-
láts og sem brýtur sér æ lengri og
breiðari braut inn í land eyjabúans.
Að vísu er hér frá náttúrunnar
hendi ekki einungis um eyðileggingu
að ræða, þvi stundum skýtur eyjum
Ef maður hugsar til þessa merki-
lega lands, eða réttara sagt til þess-
ara merkilegu eylanda í Norður-
sjónum, sem ýmist, birtast eða
hverfa, rísa upp úr hafinu eða
sökkva í það aftur, þá finnur n^að-
ur bezt sannleikann í því, að ekkert
sé óbrigðult nema hverfleikinn einn,
hann er það eina, sem hægt er að
treysta á. Og íbúar eyjanna hafa
orðið þess átakanlega varir gegnum
aldirnar, að þeir bygðu ekki á bjargi,
heldur hverfulleikanum og það í
sinni ömurlegustu mynd.
Um fjöru er hægt að fara gang-
andi milli sumra eyjanna því þá
koma víðáttumikil sandflæmi og
leirbleytur í ljós, sem annars fellur
yfir um flóð. Þessir sandar geta
verið hættulegir fyrir ókunnuga og
jafnvel fyrir kunnuga, einkum í
myrkri eða þoku og það bæði vegna
leirpytta í sandinum og eins vegna
djjúpra á'la, sem lliggja gegn um
sandinn og sem aðeins eru væðir á
vissum vöðum. Þessir álar og leir.
síki eru oft örlagarík fyrir ferða-
langa og er til fjöldi sagna, sem
segja frá einstökum mönnum eða
jafnvel heilum fjölskyldum, sem
lagt hafa út á sandana en aldrei
komið fram, eða að líkin hafa rekið
einhversstaðar á land löngu seinna.
Þannig segir ein sagan að eigandi
eyjarinnar Súdefall hafi farið, ásamt
konu sinni og tveim börnum, til
næstu eyjar. En af því að hann
bjóst við að koma seint til baka,
sagði hann vinnumanni sínum að
kveikja ljós og láta í glugga er vissi
út að sandinum. í myrkri um
FRÆGASTA RÆÐA
HEIMSINS
Eins og átti að halda hana.
Það getur trauðla dulist yður,
herra forstjóri, að starf mitt, þessi
siðustu tvö ár, er svo þýðingarmikið
fyrir firmað, að ekki yrði auðhlaup-
ið að því, að fá mann í minm stað,
ef eg færi, þessvegna furðar mig
stórlega á því, að þér skuluð ekki
hafa fundið hvöt hjá yður til þess
að sýna mér einhvern viðurkenning-
arvott, fyrir alt það gagn, sem eg
hefi unnið firma yðar. Þér megið
ekki halda, að eg mæli þessi orð af
þykkju, en eg hlýt að segja yður,
að mér kemur þetta, vægast sagt,
undarlega fyrir sjónir. Eg hefi
rækt starf mitt af óþreytandi alúð,
og vona, að mér sé óhætt að segja,
að það hafi borið sæmilegan ávöxt.
Að minsta kosti hefir deildin, sem
eg stend fyrir, tekið allmiklum
stakkaskiftum síðastliðið ár, og
munu margir ætla, að það sé ekki
hvað sízt því að þakka, hvernig
henni hefir verið stjórnað. Mér
þykir mjög leitt að þurfa að setja
yður kosti, en eg hlýt að segja yður
hreinskilnislega, að fái eg enga upp-
reisn í þessu efni, þá neyðist eg til
að ganga úr þjónustu formans.
Eins og hún var haldin.
Afsakið ónæðið, herra forstjóri!
—kannske eg ætti heldur að koma
seinna — svo leiðis er — herra for-
stjóri, mér datt í hug, hvort — auð-
vitað veit eg, að þetta eru vandræða.
timar—eg fullvissa yður um, að það
hefir verið mér mikið gleðiefni að
sjá, hvað viðskiftin hafa aukist upp
á síðkastið, og eg er viss um að mín
deild — satt að segja hefði mér þótt
vænt um, herra forstjóri — auðvit-
að er það einungis undir yðar góð-
vild komið, og eg mundi alls ekki
halda því til streitu, ef til vill er
ekki rétt af mér að fara fram á það
—en mér datt í hug,
Kveðja til landnema Nýja Islands
Eg sé í anda svipþýtt land
þig sveit ineð fögrum lunduin,
þars aldan leikur létt við sand,
og leiftrar dögg á grundum.
í dag skal muna feðra frægð,
þeir fundu og bygðu staðinn;
þeir áttu þor og andans gnægð,
af auð ei knör var hlaðinn.

Þeir náinu land á neyðar tíð,
þá nóg var ei til fanga.
Þeir lögðu grunn í hörku og hríð,
og höfðu daga stranga.
Þeir brýndu kjark með bæn og óð,
og báru hreysti merki.
En það var ötul islenzk þjóð,
sem ótrauð gekk að verki.
hvort þér munduð ekki ef til vill
einhvern tima sjá yður fært að
hækka kaupið mitt. — Dvöl.
DANARMINNING
a*
Nú, liðnir eru landnámsmenn
þá leið, sem allir fara,
en starfi lokið er ei enn,
og enn þarf mörgu að svara.
Þeir reistu bygð, þeir ruddu slóð
með rausn og göfgu merki;
nú á hin unga íslands þjóð,
því áfram halda verki.
Vor móðurbygð, vor feðrafold,
þú flæðir straumi vörmum.
Frá ljúfum frændum lágt i mold,
sem liggja i móður örmum.
Þó komi menn og falli frá,
og framtíð mörgu breyti;
þín minning dafnar hrein og há,
í helgum vermireiti.
Kvæði þctta er ort af S.,/. ólafssyni, Akra, N. Dak.,
fyrir hönd konu sinnar, frú önnu Samsonsdóttir
ólafsson, í minningu foreldra hennar, er bæði eru
dáin: Samson Björnsson og Anna Jónsdóttir, lækn-
is, scm voru i hópi landnemanna í Nýja Islandi
1875, og i N. Dak. 1879,. *
Þann 8. júlí siðastliðinn lézt í
höfuðstað íslands, frú Sveinbjörg
Jóhannsdóttir, ekkja ísaks Jónsson-
ar, þess er kunnur varð á íslandi um
eitt skeið fyrir tilraunir sínar i sam.
bandi við stofnun frystihúsa. Var
hún systir hinnar mikilhæfu konu
Ólafíu heitinnar Jóhannsdóttur.
Síðustu ár æfinnar dvaldi Svein-
björg heitin hjá frú Ólöfu Einars-
dóttur að Hverfisgötu 71 í Reykja-
vík.
1
Sveinbjörg Jóhannsdóttir var mæt
kona og merk; einlæg i hjarta og
vinföst sem þá er bezt gerist.
Hér vestra átti Sveinbjörg heima
ýmist í Árborg eða Vancouver, auk
þess sem hún dvaldi með köflum í
Winnipeg. , _