Lögberg - 21.11.1935, Blaðsíða 4

4
LÖGBBBG. FIMTUDAGINN 21. NÓVEMBER, 1935.
Högfterg
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba.
Utanáskrift ritstjórans:
ED.'TOR LÖGBkiRG, 605 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
Verf) <3.00 um áriO—Borgist fyrirfram
The "Lögberg” is printed and published by The Columbia
Press, Limited, 695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba.
PHONE 86 327
Mikilvæg tímamót
Það er ekki langt um liðið, síðan hin
frjálslynda stjórn tók við völdum í Ottawa;
þó hefir hún með athöfnum sínum skapáð
mikilvæg tímamót í sögu hinnar canadisku
þjóðar, og gerbreytt viðhorfinu á sviði við-
skiftamálanna. Síðastliðinn föstudag undir-
skrifuðu þeir Mr. King, fonsætisráðgjafi
canadisku þjóðarinnar og Mr. Cordell Hull,
utanríkisráðgjafi Bandaríkjanna, ttiðskifta-
samning milli þessara tveggja þjóða, er gilda
skal að minsta kosti í næstu þrjú ár; samning,
sem óhjákvæmilega hlýtur svo að liðka til um
viðskifti milli þjóðanna beggja, að til mikil-
vægra hagsmuna verði báðum aðiljum, og þá
engu síður sinni canadisku þjóð, nema betur
sé. Gera báðir aðiljar sér von um giftusam-
legan árangur; ekki sízt Mr. Roosievelt, er
spáir því að viðskiftaveltan við Canada muni
tvöfaldast á skömmum tíma. Svipuðum aug-
um lítur Mr. King á málið, að því er viðvíkur
þeim viðskiftahagnaði, sem ætla má að falli
Canada í skaut. Þess skal getið, að hér er
einungis um viðskiftasamning að ræða, en
ekki milliríkjasáttmála, því ef svo væri, þyrfti
bæði samþykki öldungadeildar Bandaríkja-
þingsins sem og þjóðþingsins í Ottawa.
Árið 1929 námu viðskiftin milli Canada
og Bandaríkjanna $1,400,000,000, en í lok síð-
asta árs voru þau'komin ofan í aðeins $400,-
000,000.
Hinni canadisku þjóð stendur vafa-
laust enn í fersku minni útreiðin, sem tilraun
Wilfrids Laurier til gagnskiftasamninga við
Bandaríkin fékk 1911; því var ósleitilega
haldið að þjóðinni, og hún illu heilli beit á
agnið, að með gagnskiftasamningnum væri
hvorki um meira né minna að ræða en hreina
og beina f járhagslega innlimun inn í Banda-
ríkin; slík hefir afstaða afturhaldsflokksins
verið jafnan síðan til þessa máls, þar til Mr.
Bennett um elleftu stund, eftir að alt var að
lenda í kaldakol, fór vitund að rumskast, og
tók að leita hófanna hjá Mr. Roosevelt um
það hvort ekki væri hugsandi að komast mætti
að viðskiftasamningum í 'einhverju formi.
Mr. Bennett lánaðist ekki að koma nokkru
verulegu til leiðar í þessa átt, þó réttmætt sé
og sjálfsagt, að tilraun hans verði að makleik-
um metin. Samvinnulipurð Mr. Kings er það
því eingöngu að þakka, hve komið er; nýir og
glæsilegir samningar undirskrifaðir, er
gaitga í gildi þann 1. janúar næstkomandi.—
Um þessa nýju viðskiftasamninga Mr.
Kings, farast blaðinu Winnipeg EVening
Tribune, er hliðholt hefir jafnan verið aftur-
haldsflokknum, meðal annars þannig orð:
“Að því er viðskifti áhrærði, voru það í
rauninni Bandaríkin, >er sköpuðu fordæmið að
fjárhagslegri einangrun. Má þar fyrst til-
nefna tollafrumvarp það, sem kent er við
Fordney-McCumber, er leitt var í lög árið
1922. Sex árum seinna bættist svo þar ofan á
Smooth-Hawley frumvarpið, er í sér fal
hreina og beina útilokun viðskifta við ýmsar
þjóðir; svarf þetta þyngra að canadisku þjóð-
inni en nokkurri annari þjóð, er gert hafði
viðskifti við Bandaríkin. Canada kaus Mr.
Bennett; mann, s>em óneitanlega var vel kunn-
ugur því hvaða aðferðum skyldi beita þegar
um samninga í tollmálum var að ræða.1 Og
nú, eftir að liðin eru fimm ár, hafa viðskifta-
samningar verið undirskrifaðir; verður það
að teljast tákn þess að heilbrigð skynsemi sé
aftur að fá yfirhöndina á sviði viðskiftalífs-
ins.
Það er síður en svo að tollmúrarnir séu
rofnir með þ’essum nýju viðskiftasamningum.
Það er heldur engan veginn óhugsandi, að
hinum og þessum manninum veitist örðugt að
átta sig á sanngildi allra þeirra feitu fyrir-
skrifta, sem þegar hafa víða birst í sambandi
við þetta mál, og það jafnvel út af smávægi-
legum tilhliðrunum í sumum tilfellum. Hitt
er samt sem áður harla mikilvægt, að skörð
liafa verið gerð í múrinn, og það svo stór
mörg hver, að vænta má stóraukinna viðskifta
við nágrannaþjóðina syðra.”
Yörur þær og framleiðslutegundir, er hin
nýja lækkun tolla nær til, skifta hundruðum.
Mestu máli varða \x> að sjálfsögðu þær lækk-
anir, er beinlínis snerta búnaðarframleiðsl-
una vestan lands; tollur á nautpeningi vérð-
ur lækkaður að miklum mun, og hlýtur það ó-
. i
hjákvæmilega að koma bændum að drjúgu
haldi; þá er og ákveðin tolllækkun á heyi og
þeim tegundum korns, sem ætlaðar eru til
skepnufóðurs. Tollur af innfluttum ávöxt-
um, hverrar tegundar sem er, lækkar einnig
til muna, sem og útflutningstollur á laxi og
ýmsum öðrum tegundum fiskjar; einkum þó
þess, sem niðursoðinn er.
Á bílum hefir tollurinn verið lækkaður
þannig, að á hinum innfluttu, ódýrari tegund-
um frá Bandaríkjunum, ætti verðlækkunin
hér að nema frá $66 til $174. Lækkun inn-
flutningstolla á bílum, er kosta upp í $1,200,
nemur IV2 af hundraði; IV2 af hundraði
þeirra bíla, er metnir eru á $1,200 til $2,100,
en 10 af hundraði á þeim bílum, sem meira
I kosta.
Þá hafa verið lækkaðir allmjög innflutn-
ingstollar á öllum landbúnaðarverkfærum, og
mun því að sjálfsögðu verða alment faímað
af bændum og búalýð; hafa tollar Mr. Ben-
netts í þessu tilfelli, verið klofnir til helm-
inga.
1 ýmsum atriðum nema þær tollívilnanir
af hálfu Bandaríkjanna, er hér um ræðir 50
af hundraði; en lengra mátti forseti ekki
ganga samkva>mt lögum frá 1934, án þess að
leita samþykkis þings.
Síðastliðin fimm ár reyndust canadisku
þjóðinni, eins og reyndar flestum öðrum þjóð-
um, næsta erfið, og verður þar engum einum
algerlega um kent, þó vitanlegt sé að margt
gengi á tréfótum og stefndi í öfuga átt hjá
Mr. Bennett. Með þessum nýja viðskifta-
samningi milli Canada og Bandaríkjanna, á-
samt viturlegri viðleitni af hálfu hinnar nýju
stjórnar á mörgum fleiri sviðum, má með
nokkrum rétti ætla að eitthvað fari úr þessu
áð rofa til og viðhorf þjóðarinnar að breytast
til hins betra, því óneitanlega er vel af stað
farið.
Kosningar í bœjarátjórn
Á föstudaginn kemur fara fram bæjar-
stjórnarkosningar í Winnipeg; verður á þeim
vettvangi út um það gert, hverjir með völd
fari næsta ár. eða að minsta kosti hvað vali
borgarstjóra viðvíkur.
Vakið hefir verið á því máls oftar en
einu sinni hér í blaðinu, hve tvíeggjað sverð
það geti verið viðvíkjandi æskilegri festu í
meðferð bæjarmálefna, að kjósa borgarstjóra
einungis til eins árs; gildir þetta að sjálf-
sögðu jafnt um það hverjir veita borgar-
stjóraefni fulltingi í það og það skiftið. Hitt
liggur í augum uppi, að jafnvel hvað hæfur
sem sá maður kann að vera, er í embætti
borgarstjóra kemst, þá verður hann samt sem
áður í rauninni ekki nema nýbyrjaður að fá
heildaryfirlit yfir gang málanna, 0g kynnast
hinum allra nauðsynlegustu aðferðum fram-
kvæmdarstjóra, er næstu kosningar skella á
innan árs. Einkafyrirtæki hafa^alla jafna
daufa trú á slíkum hraðskiftum, að því er
framkvæmdarvald áhrærir, og því ættu þá
ekki bæjarfélögin að hafa það líka, því sama
lögmálið gildir óumflýjanlega í báðum til-
fellum.
Aðeins tveir menn eru í vali til borgar-
stjóra að þessu sinni, þeir núverandi borgar-
stjóri, Mr. John Queen og Mr. Cecil H. Gunn,
sá, er sæti hefir átt í bæjarstjórn síðastliðin
þrjú ár sem fulltrúi fyrir 1. kjördeild. Mr.
Queen hefir að vorri hyggju, ekkert það unn-
ið sér til óhelgi í borgarstjórastöðunni, er
vera ætti því til fyrirstöðu að hann gegndi
henni í annað ár, nema síður sé. .Um Mr.
Gunn er heldur ekki nema gott eitt að segja;
þykir hann í hvívetna góður maður og gegn.
1 2. kjördeild gætir íslenzkra áhrifa lang-
mest; þar býður sig fram á ný Mr. Paul Bar-
dal, er átt hefir sæti í bæjarstjórn síðustu
fjögur árin. Mr. Bardal er hinn hæfasti
maður, og hefir reynst í hvívetna vel; hann
er þéttur á velli og þéttur í lund; maður, sem
allstaðar og æfinlega má treysta. Undanfarin
ár hafa Islendingar fylkt sér vel um Mr. Bar-
dal, og þeir gera það vafalaust engu síður í
þetta sinn en endrarnær.
Þá leitar og kosningar til bæjarstjórnar til
eins árs í 2. kjördeild ágaúur nýliði, Mr.
Rhodes Smith, lögfræðingur, víðmentur og
stefnufastur maður, er vænta má góðs af í
bæjarstjórn, verði hann kosinn, er tæpast þarf
að draga í efa. Að Dr. Warriner verði end-
urkosinn í skólaráð í þeirri kjördeild, ætti
heldur ekki að þurfa að draga í efa.
Borið verður undir atkvæði kjósenda á
föstudaginn frumvarp til aukalaga um $500,-
000 lánsheimild til hiísagerðar í borginni. Um
þetta atriði virðast vera talsvert skiftar skoð-
anir. Þetta er engin afskapa upphæð, og að
því er nýjar byggingar áhrærir nær þaraf-
leiðandi ekki langt. En sé skilningurinn sá,
að fénu verði varið til viðgerða og enduryng-
inga á sæmilega traustum eldri húsum, ætti
ekkert að vera því til fyrir-
stöðu að lánsheimildin yrði
samþykt, því fjöldi liúsa víðs-
vegar um bæinn er í því á-
standi, að lítt verður til sæmd-
ar talið jafn stórri og að mörgu
leti fallegri borg sem Winni-
peg í rauninni er.
Tilkynning
til vina minna og kunningja, sem
drógust á og lofuðu mér í vor og
sumar að leggja eitthvað dálítið at
mörkum (eftir þreskingu í haust) í
minnisvarðasjóð Stephans G. Steph.
anssonar, að senda tillög sín sem
allra fyrst til mín, svo eg geti komið
þeim á framfæri til hr. Ófeigs Sig-
urðssonar í Red Deer, Alta. En
hann er, eins og kunnugt er, for-
stöðumaður fyrir þess’ari varða-
byggingu, og sér um hana að öllu
leyti.
II.
1 bréfi, sem eg meðtók frá merk-
um manni í sumar, var þess getið,
að æskilegra hefði verið, að tillögin
í þennan sjóð hefðu orðið ahnenn-
ari meðal Vestur-íslendinga. Eg
sagði honum, er eg svaraði bréfi
hans, að það væri heldur snemt, að
ákveða hvað margir tækju þátt í
þessari sjóðmyndun: allir vissu að
íslendingar væru seinir til, og mað-
ur gæti ekki búist við að almenning-
ur yrði á undan t. d. vikublöðun-
um okkar. Ófeigur Sigurðsson hef-
ir ritað tvö ávörp til V.-í. um tillög
í sjóðinn, undir það mál hafa tekið
ritstj. Heimskringlu, séra Halldór
Jónsson, Blaine, Wash., O. T. John-
son, Edmonton, Alta., fyrv. ritstj.
Heimskringlu og S. Guðmundsson,
Edmonton. í svipinn man eg ekki
eftir fleirum.
Þessir menn hafa skrifað hlýlega
og hvetjandi um málið. Þetta er að
sönnu drengilega gert; en það hefir
engin alvöruþungi verið lagður á
þetta mál, af ritstj. blaðanna, eins
og búast hefði mátt við, og er vana_
legt, þegar um samskot og heiður
V:.-í. er að ræða. Eg sagði þessum
vini mínum enn fremur, að bæði
Austur- og Vestur-lslendingar ættu
eftir að verða sér til ógleymanlegrar
sæmdar í sambandi við þennan
minnisvarðasjóð St. G. Stephans-
sonar; það lægi í augum uppi. Þó
að Vestur-íslendingar væru nógu
ríkir til að byggja varðanna, þá
gætu Austur-íslendingar sóma síns
vegna, ekki látið þetta mál afskifta.
laust. T. d. vinir skáldsins á íslandi,
sem vel væru fjáðir, og þjóðin í
heild, hlyti eitthvað að sinna þessu
máli, þar sem skilningur manna á
Stephani G. færi nú svo hraðvax-
andi, að hann innan skamms verður
talinn mesta skáld tslendinga og
Breta sbr. umsögn Dr. Helga
Péturss í “Ennýall,” þar sem hann
ritar um “Stephan G. Stephansson
og íslenzkt þjóðerni” á bls. 104-5.
Eg tek hér orðrétton kafla úr rit-
gerð Dr. Helga. Hann er að þakka
Stephani fyrir hið ágæta kvæði, sem
hann kvað um “Nýall” en sem hefir
verið af svo mörgum misskilið eða
vanskilið, eins og bókin, sem kvæðið
er ort um. Verður máske vikið að
því síðar ef tími vinst til.
III.
—“Spyrja vil eg íslendinga vest-
an hafs. Muna þeir eftir að segja
samlöndum sínum, sem ekki eru ís-
lenzkir, að Stephan G. er eitt af
merkustu skálldum hins brezka
heimsrikis? Og gæta menn nógu
vel að þýðingu þessa manns fyrir
varðveitingu íslenzks þjóðernis í
Ameríku? Mér er til efs að svo sé.
Eins og nú horfir, virðist íslenzkt
þjóðerni var vestra dauðadæmt,
þrátt fyrir drengilegar þjóræknistil-
raunir. Það er engin leið að varð-
veita þjóðerni og tungu, ef einungis
á að byggja á endurminningum
þeirra, sem héðan hafa komið og
tilfinningum þeirra gagnvart “gamla
landinu.” Til þess að íslenzkt þjóð.
erni ekki líði undir lok þar vestra,
verður að vera unt að sýna fram á
að það hafi einhverja sérstaka þýð-
ingu fyrir Vesturheim og víðar. Og
að vísu má nú einmitt sýna að svo
er.
Hin íslenzka þjóð hefir einmitt-
NÝ —-þægileg bók
í vasa
SJÁLFVIRK
— EITT BLAÐ t EINU —
pægilegri og betri bók 1 vasann.
Hundrað blöð fyrir fimm cent.
Zig-Zag cigarettu-blöð eru búin
til úr bezta efni. Neitið öllum
eftirlikingum.
sérstaka þýðingu. Og þar getur
það orðið til að greiða fyrir skiln-
ingi, að benda á mann eins og
Stephan G. Stephansson, manninn,
sem varð einn af hinum fremstu í
bókmentum sinnar þjóðar, þó að
hann færi ungur af ættjörðu sinni
og yrði að brjótast í að hafa ofan
af fyrir sér í annari heimsálfu með
landnámi og likamlegu erfiði. Eg
veit ekki hvort slíks eru dæmi um
annara þjóða menn, en þó einhver
væru, þá eru þau að minsta kosti
svo fá, að bókmentaverk íslendings-
ins ætti að geta orðið mönnum hjálp
til að fá réttan skilning á hinni ís-
lenzku þjóð.”
(Þetta er prentað 4. sept. 1925.).
IV.
í sama streng og undir við Dr. H.
P. taka allir gáfuðustu, lærðustu og
merkustu menn íslenzku þjóðarinn.
ar, hvar í heimi sem eru. Vil eg rita
nokkur nöfn til áréttingar:
Þorsteinn Erlingsson, í Þyrnum,
bls. 257:
Fyrir vestan voga
verður bjart á haugi;
gullnir glampar loga,
gull er nóg hjá draugi.
Alt var dæmt í eyði,
eilífð falið sýnum,
nú fá landans leiði
ljós af haugi þínum.
(Kveðið 5. ágúst 1906).
Nú gríp eg ofan í “Lestrarbók”
Dr. Sigurðar Nordals bls. 283------
“Mikill listamaður, spakur, glögg-
skygn og hugkvæmur, og enginn
getur lesið ljóð hans án þess að
Ieggja virðingu og aðdáun við
manninn, karlmensku hans, dreng-
lund og djörfung. Stephan G.
Stephansson er vafalaust mesta
skáld i öllum nýlendum Breta.” o. s.
frv.
Rúmið leyfir ekki fleiri tilvitnanir
í þetta sinn, en i líkum anda og
samhljóða hafa þeir mælt, sem nú
verða taldir: Séra Matth. Joch-
umsson, Jónas Jónsson fyrv. dóms-
málaráðherra, Tryggvi Þórhallsson
fyrv. forsætisráðherra, Dr. G. Finn.
bogason, Þorsteinn Gíslason, rit-
stjóri, Jón Ólafsson, ristjóri, Þor-
bergur Þórðarson, rithöfundur, Dr.
Á Bjarnason, Indriði á Fjalli, Jónas
skáld á Hofdölum í Skagafirði,
Jakob skáld Thorarinson, Ingibjörg
Benediktsdóttir skáldkona, Baldur
Sveinsson, blaðamaður, Jón Magn-
ússon, skáld, Ólöf á Hlöðum, skáld-
kona, Davíð Stefánsson skáld, Þor-
gils Gjallandi, skáld, Hulda, skáld-
kona, Jón Trausti, skáld, Björgvin
Guðmundsson, tónskáld, Þ. Þ. Þor.
steinsson, skáld, Sigfús Halldórs frá
Höfnum, ritstjóri.
í Vesturheimi mætti nefna: K.
N. Júlíus, skáld, Sigurð Jóhannsson,
skáld, Dr. Sig. Júl. Jóhannesson,
skáld, Guttorm J. Guttormsson,
skáld, Jakobínu Johnson, skáldkonu,
Stefán Einarsson, ritstjóra, Dr. R.
Pétursson, Einar P. Jónsson, ritstj.,
Séra Jóhann Sólmundsson, S. B.
Benediktsson, skáld, Dr. J. P. Páls-
son, J. Magnús Bjarnason, skáld og
rithöfund, Hjálmar Gíslason, skáld,
Margrét Benediktsson, skáklkona,
Jónas Pálsson, hljómlistarkennari,
J. S. frá Kaldbak, prófessor Richard
Beck, Einar Ólafsson, ritstj., ^og
Páll Guðmundsson, skáld, sem orti
svo skynsamlega vel til St. G. og
flutti honum 4. ágúst, i kveðjusam-
sæti, sem skáldinu var haldið í Win-
nipeg, að fáir hafa gert betur. Þetta
góða kvæði P. G. er prentað í
Heimskringlu n. ágúst 1926. Þetta
sýnishorn af dáendum Stephans
verða að duga í þetta sinn, en nauð-
ugur læt eg hér staðar numið, því
ótölulegur fjöldi ágætustu manna
þjóðarinnar beggja megin hafsins,
skálda og rithöfunda, þjóta í gegn-
um hugann. Eða með öðrum orð-
um, maður yrði að telja upp alla
gáfuðustu, lærðustu og merkustu
menn íslenzku þjóðarinnar, eins og
getið er um hér að framan, til þess
að átt sig á andlegri yfirburðastærð
hins góða og mikla skálds, Stephans
G. Stephanssonar.
V.
Eg tók það fram við þennan vin
minn, að íslendingar létu ekki stað-
ar numið við að borga fyrir “vörð-
una” og girðingu um grafreitinn,
eins og Ófeigur Sigurðsson mæltist
til, heldur munu þeir safna svo í
sjóðinn, að nægi til að gera ekkju
skáldsins lífdagana þolanlega, þá,
sem hún á eftir ólifaða, svo ekki
þurfi íslendingar í nútíð eða afkom-
endur þeirra í framtíð, að naga sig
i handabökin fyrir að láta ekkju
hins mikla og góða skálds, velta út af
í örbirgð og gleymsku. (Kvenþjóðin
er pkki lík sjálfri sér, ef slíkt gæti
komið fyrir á tuttugustu öldinni).
Mundi Stephan sjálfur hafa vilj-
að láta vellíðan Helgu sitja fyrir
minnismerkinu, því sjálfur sagði
hann: “Mishent er sú mannlund,
sem tekur-lifandi manns brauð, til
að gefa dánum manni stein.”
Helga er nú 76 ára, fædd 3. júlí
1840, og hefi eg hvergi séð þess get-
ið í blöðum. Hún er dugnaðar og
greindar kona, og hefir átt sinn þátt
í stórvirkjum Stephans, eins og sjá
má víða á ljóðum hans, sbr. kvæðinu
Fyrndur farartálmi” 3. bls. 160:
“Þá var att við áar-magn
akneytum og ferðavagn.
Hjá þeim átti alla vörn
aleigan hans: kona og börn.”
í sama kvæði, bls. 161:
Dýpki um ein-spönn ós til lands,
Alt er frá! var grunsemd hans,
Svo við kiknun kröftum lá—
Konan hans leit til ’ans þá,
Bifurlaust með bros á vör
Barna milli á sætis-skör.
Síðan trúði’ hann alt af að
Einkum væri brosið það,
Það sem sigursæld valt á,
Sem að fleytti öllu þá.”
Ekki vil eg kasta skugga á þessar
ljóðperlur með útskýringum. Þær
bera sjálfar birtu hvers manns hug
og hjarta.
VI.
Eg skora ekki á neinn, mann eða
konu, að leggja fram fé í minnis-
varðasjóð Stephans G. Stephans-
sonar; get hins, að eg er nú tilbú-
inn að veita viðtöku og koma til
skila þeim loforðum, sem eg á úti-
standandi hjá vinum og kunningj-
um, sömuleiðis frá hinum, sem engu
hafa lofað. Kærast væri mér að
sem flestir unglingar og börn tækju
þátt í þessari sjóðmyndun. Stephan
kvað ljóðin sín aðallega sem leiðar-
vísi fyrir börn og unglinga, á þeirri
vandförnu leið, sem liggur til menn-
ingar og manndóms. Og ef við
skiljum þau ekki, er það sönnun
þess, að við eigum eftir að verða
fullorðið fólk.
Tillögin þurfa ekki að vera há;
eiga að miðast af viti, við getu, en
ekki tilfinningu, nema hjá þeim ríku.
Og tillögin eiga að vera þjóðleg, eða
almenn, bæði heima og hér, eða hvar
annarsstaðar sem íselndingar búá,
og í þennan sjóð eiga þeir að safna,
í komandi tíð, til minnis um hið
mikla og góða skáld og til liðsinnis
þeim merkilegu mönnum, sem vinna
óstuddir að sínum áhugamálum,
samtíðinni til þroska og framtíð-
inni til fullkomnunar.
Þetta efni er ótæmandi og á ekki