Lögberg - 20.08.1936, Blaðsíða 7

LÖGrBERG, FIMTUDAGINN 20. ÁGÚST, 1936.
7
Minni íslands
AÐ IÐAVELU, HNAUSUM,
i. AG. 1936.
Eftir Dr. Thorberg Thorvcddson.
(Framh.)
Eins og við öll vitum þá var ls-
land bygt að mestu leyti milli áranna
874 og 930. SiSan hefir verið mjög
lítill innflutningur fólks inn í land-
iíS, og lítill útflutningur nema til
Grænlands á tiundu öld og til Ame-
ríku á 19. öld. Andlegur og líkam-
legur höfuðstóll hinnar íslenzku
þjóðar var þvi að mestu leyti ákveð-
in um aldamótin 900. Við getum
þvi spurt: “Höfðu íslendingar i
fornöld að jafnaði yfirburði yfir
aðrar þjóðir Evrópu? Ef að svarið
er já, að hve miklu leyti hafa þeir
yfirburðir verið varðveittir eða þró-
ast í síðastliðin þúsund ár, og hvaða
mælikvarða getum við'notað? Álit
okkar sjálfra um okkur sjálfa er
ekki sem ábyggilegast. Á hinn bóg-
inrr getum við tekið fyllilega til
greina álit annara þjóða á okkur,
sérstaklega þegar þær bera okkur
saman við sig sjálfar. Nákvæm-
astur verður óbeinn samanburður,
sem oft er hægt að draga af sann-
reyndum saman söfnuðum í öðrum
löndum eða af sögulegum atriðum,
sem hafa verið skráð án tillits til
spurninganna sjálfra.
Um fornöld íslands og yfirburði
íslendinga andlega og líkamlega í þá
daga, þarf eg lítið að segja. Sagan
sýnir að landnemarnir komu frá
þjóð, sem á þeim tímum var frækn.
ust í Evrópu, og að f jöldamargir af
þeim voru ættstórir og göfugir
menn, menn sem ekki aðeins voru
niðjar foringja en sem líka fyrir
manndóms og vitsmuna sakir höfðu
verið kjörnir til forustu. Að tiltölu
við mannfjölda voru að líkindum
fleiri af þess konar mönnum meðal
þjóðarbrotsins, sem fluttist til ís-
lands en eftir voru hjá þjóðinni í
heild sinni. Álit annara þjóða á Is-
lendingum á þeim timum er hægt að
greina á þvi að þegar þeir sigldu
utanlands voru þeir ætíð velkomnir
sem gestir við hirðir Evrópukon-
unga. Sem hermenn eða herfor-
ingjar tóku Islendingar þátt í flest-
um stórbardögum Evrópu; setn
hirðskáld og sögumenn áttu þeir
enga jafningja. Það er sagt að sög-
ur fari af um 230 frægum hirðskáld-
um við hirðir Evrópukonunga á
miðöldunum og að þau hafi, með fá-
um undantekningum, verið íslend-
ingar. Flest af þessum skáldum,
sem vanalega voru ekki aðeins skáld
heldur oft líka frægir íþróttamenn
og hermenn, voru utanlands aðeins
i ungdæmi sínu en sneru síðar til
baka til Islands. Þeir töpuðust því
ekki Islandi. Á mðiöldunum átti
Evrópa engar bókmentir sem hægt
var að bera saman við fornbókment-
ir Islendinga, og það er alment við-
urkent að Fom-Grikkir einir hafi
átt bókmentir, sem stóðu þeim á
sporði.
En ‘hvað er um nútíðar íslend-
inga; hvernig hefir þessi mikli arf-
ur, þessi mikli höfuðstóll manndóms
og lista, sem islenzka þjóðin átti í
fornöld, verið varðveittur? Það
hefir verið alment álitið meðal ís-
lendinga sjálfra að hin róstusama
Sturlungaöld, miðaldahallæri og
drepsóttir, og útlend kúgun hafi
þrýst þjóðinni í niðurlæging, svo að
hún hafi glatað kjarki, manndáð og
harðfengi. Þetta hefir máske vald-
ið meðal íslendinga nokkurs konar
“inferiority complex.” Um leið og
íslenzku skáldin á nítjándu öldinni
reyndu að örfa þjóðina til fram-
sóknar þá styrktu þau þessa hug-
mynd. Jón Thoroddsen sagði i
kvæðinu “Til íslendinga”:
“Forðum hin ágæta ey
var aðsetur frelsis og dáða,
Bragi þar bólstað sér tók
blómguðum fjalla í dal;”
°g
“Þá lifði' í landinu þjóð,
sem hraust var og harðfeng, en eigi
sokkin i svefndoða kyrð,
sællifi, munað og glys;
meira var frægðin en fé,
og frelsið en stórmenna hylli.”
og síðar:
“Þannig með virðing og veg
þín velsæld stóð langan um aldur,
ættjörðin ágæt og fríð!
ástkæra sögunnar land!
þar til að ánauðir í
þig útlendra höfðingja seldu
óvitrir arftöku menn,
ágjarnra tældir af vél.
Frægðin með fjörinu dó,
er frelsið var stokkið úr landi;
klerkar og kúgunarvald
kjarnan i þjóðinni drap.”
og siðar:
“Varmenska, volæði, eýmd
vesælum grandaði lýð.”
Og skáldið
hrópaði:
Jónas Hallgrímsson
KAUPIÐ AVALT
LUMBER
hjá
THE EMPIRE SASH & DOOR CO., LTD.
HENRT AVENUE AND ARGYLE STREET
WINNIPEG, MAN. PHONE 95 551
“Hvar er þín fornaldarfrægð
frelsið og manndáðin bezt?”
Ef við tökum myndirnar af þess-
um niðurlægingartímum hinnar ís-
lenzku þjóðar til greina þá verður
okkur að spyrja: “Er mögulegt að
islenzka arfleifðin frá fornþjóðinni
hafi verið varðveitt fram í nútíðina?
Vísindin benda að nokkru leyti á
svar. Þótt áhrif óhágstæðra lífs-
skliyrða geti miðað til þess að minka
líkamlegt og andlegt atgerfi þjóðar-
innar, þá hafa einstaklingarnir sem
eru gæddir yfirburðum og afkom-
endur þeirra ætið betri möguleika til
afkomu en þeir sem minna atgerfi
eru gæddir. Á þann veg er vel
mögulegt að erfiðleikar verði til
þess að hreinsa og skýra þjóðar-
stofninn. Máske íslenzka skáldið
Steingrimur Thorsteinsson hafi haft
þetta í huga í kvæðinu “Á heims-
enda köldum,” þegar hann segir um
Island:
“Þar fóstraðist þjóð vor við elds og
ísa mein
og áhrif af náttúrunni háu.”
og síðar:
“Drykkjað þjóð með þrótt
á þrautadimmri nótt.”
Undir hinum erfiðu lífsskilyrðum
gátu aumingjaskapurinn og ómensk-
an ekki þrifist en mannskapur og
dáð héldu lífi, þótt ljómi, skraut og
glæsimenska fornaldarinnar sæjust
ekki lengur.
Ilættulegastur íslenáku arfleifð-
inni var að líkindum seinni hluti
Sturlungaaldarinnar þegar svo
margir beztu menn íslands féllu í
valinn í borgarastríðinu. Síðari alda
hallæri, drepsóttir og útlend kúgun,
þótt volæði, eymd og versældómur
fylgdu þeim á yfirborðinu hafa að
líkindum heldur eflt beztu einkenni
þjóðarinnar, einkum sem nú geta
notið sín undir betri lífsskilyrðum,
en hitt.
En hvar fáum við mælikvarða til
að bera saman nútíðar íslendinga
við aðrar þjóðir? Það vill nú svo
vel til að við höfum við hendina
»
mælikvarða sem er smíðaður utan
íslands og því ekki líklegt að hann
sé Jslandi í vil. Allir þekkja hið
mikla rit "Encyclopedia Brittannica”
sem meðal annars getur heimsfrægra
manna í öllum löndum. Ef maður
nú telur alla þá menn, sem hafa ver-
ið nógu heimsfrægir til þess að æfi-
saga þeirra sé skrásett í þessu riti
og sem eru fæddir innan síðustu 300
ára, þá kemur út, eftir þvi sem Ame.
rikumaðurinn prófessor Huntington
segir, að ísland hefir átt fleiri af
þeim mönnum, í tiltölu við fólks-
fjölda, en nokkurt annað land nema
England og Skoltand. Og þar setn
“Encyclopedia Brittannica” er samin
á Bretlandseyjum, þá er liklegt að
hún sé þeim þjóðum heldur í vil.
Og samt nær þetta tímabil, sem hér
ræðir um, yfir hið mesta niðurbeg-
ingar tímabil hinnar íslenzku þjóð-
ar.
Ef maður nú notar sama mæli-
kvarðann til að bera saman skáld
þjóðanna í síðastliðin 300 ár, þá
kemst maður að þeirri niðurstæðu,
að yfirburðir fornislendinga hafi
ekki glatast. Tölur ])ær sem Hunt.
ington gefur eru mjög eftirtektar-
verðar því þar stendur Island freinst
á blaði meðal menningarþjóða
heimsins. í tiltölu við mannfjölda
þá hefir ísland tvisvar sinnum eins
marga heimsfræga bókmentamenn
eins og England og S'kotland, sex
sinnum eins marga og Danmörk,
átta sinnum eins marga og Frakk-
land, tíu sinnum eins marga og ír-
land, tólf sinnum eins marga og
Holland og Svissland, fimtán sinn-
um eins marga og Þýzkaland, átján
sinnum eins marga og Noregur og
Svíþjóð, sextíu sinnum eins marga
og Grikkland, hundrað sinnum eins
marga og Austurríki og Pólland, o.
s. frv.
Eftir rannsóknir af þessu tagi
kemst prófessor Huntington við
Yale háskólann að þeirri niðurstöðu
að “ísland hafi staðið í fremstu röð
menningarþjóða i þúsund ár.”
Margir útlendir ferðamenn hafa
ritað um nútíðar Islendinga. Það
sem vekur mesta undrun hjá þeim
eru yfirburðir íslenzku bændanna,
bæði likamlega og andlega, í sam-
anburði við bændur í öðrum Evrópu
löndum. Það er okkur auðskilið,
því að hinir frægu forn-íslendingar
voru allir bændur. Gömlu víking-
arnir búa enn á landsbygðinni á ís-
landi.
Eg vil minnast að endingu á
ferðasögu sem eg las nýlega í þýzku
vísindatímariti. Jarðfraeðingurinn
Karl Schmid byrjar söguna af ferð
sinni og félaga sinna til eldstöðv-
anna á Vatnajökli eftir gosið mikla
1934 á þessa leið:
“ísland er land sérstakrar og ein.
kennilegrar fegurðar. Ferðamaður-
inn, sem dvelur fáeina daga í nútíðar
höfuðborg íslands, Reykjavik, verð-
ur máske fyrir. vonbrigðum yfir
landinu. Aðeins sá þekkir hið veru-
lega Island, sem kynnist hinni ó-
tömdu náttúrufegurð og frumleik
landsins sjálfs og sem hefir dvalið
hjá bændunum á hinum einmanalegu
búgörðum langt frá borgunum.”
Stefán bóndi á Kálfafelli fylgdi
þeim félögum upp að jökulbrúninni
við Djúpá, þar sem þeir höfðu sína
aðal tjaldstaði. Að fjórtán dögum
liðnum skyldi hann koma til baka
að sækja þá.
Á jöklinum og við gíginn fengu
þeir óveður svo, að þeir komust með
erfiðleikum til baka að Djúpá. 1
tvo daga reyndu þeir árangurslaust
að komast til vista sinna yfir ána,
sem nú var orðin mesta vatnsfall, og
rann í mörgum kvislum. Þegar
þeir eru að verða úrkula vonar kem.
ur Stefán bóndi að með tvo syni
sína og íslenzku hestana. Nú geng-
ur alt sem í sögu. Undir nákvæmri
leiðsögn Stefáns og sona hans, ríða
þeir yfir vatnfallið. Sshmid segir
um Stefán gamla: “Hans skarp-
skygnu augu vakta og leiðbeina
mönnum og hestum. Hann situr
teinréttur í hnakknum og hvita
skeggið hans blaktir fyrir vindin-
um.” Er þeir komast heim hefir
hann “setið tuttugu og f jóra klukku-
tima í hnakknum, en samt er ekki
hægt að sjá á honum minsta vott um
þreytu, þrátt fyrir 72 ára aldur.”
Og svo endar Schmid ferðasögu
sína með þessum orðum: “Við
finnum til þögullar aðdáunar og
djjúps þakklætis við þessa menn,
menn, sem eru klæddir í óbrotinn
bóndabúning, en sem eru gæddir
lundareinkennum konunga. Þeir
cru ófalsaðir og óháðir, sterkir,
harðfengir og stórgerðir eins og
landið sem þeir tilheyra.”
Eins lengi og ísland á svona
bændastétt er engin hætta á öðru en
það haldi áfram að standa í fremstu
röð menningarþjóða heimsins!
Þegar maður ber saman nútiðar
menningu þjóða þá er vanalega
mælikvarðinn allur annar en sá, sem
eg hefi notað. Það eru sérstaklega
verklegu framfarirnar sem er litið
til. Eg hefi ekki tíma til að íhuga
málið frá þeirri hlið en eg held að
ef eg hefði notað þann veg til sam-
anburðar hefði niðurstaðan orðið
alveg eins eftirtektarverð. Hvað
verklegum framförum viðvikur, er
Island ekki eldra land en Vestur-
Canada. Hugsum okkur hérað í
X'estur-Canada með 100,000 íbúum
sem hefir borg með 30,000 íbúum,
og berum svo saman mannvirkin á
íslandi, svo sem brýr og vegi, hafn-
staði og skipaflota, sem alt hefir
verið bygt á síðastliðnum 30-40 ár-
um, við mannvirkin hér. Þrátt fyrir
alla örðugleikana á Islandi held eg
að samanburðurinn yrði þvi mikið
í vil.
Eg hefi ávarpað sérstaklega yngra
fólkið hér í dag. Hin unga íslenzka
kynslóð í' þessu landi, ekki síður en
hin eldri, er tengd traustum bönd-
um við ísland og hefir erft frá ís-
lenzkri þjóð alla þá hæfileika, and-
lega og líkamleg, sem hún hefir völ
á til lífsbaráttunnar í þessu landi. Eg
hefi vikið að því með fáum orðum
hve göfug íslenzka arfleifðin er.
Það ætti að gefa okkur djörfung og
dáð til að halda íslenzka merkinu
hátt á stöng í þessu okkar fóstur-
landi. Og það ætti að vera okkur
ljúft að halda áfram að minnast ís-
lands og skuldar okkar við íslenzku
þjóðina.
Ef. leyfi mér að ljúka þessu erindi
með orðum skáldsins Steingríms
Thorsteinssonar:
Oft minnast þín, ísland, á erlendri
slóð
þeir arfar, er fjarvistum dvelja,
og saknandi kveða sín landmuna
ljóð
og Ijúfan þér minnisdag velja;
þó milli sé úthafsins ómælis röst,
þú ei hefir slept þeim, þín tök eru
föst.
Lengi lifi ísland og hin íslenzka
þjóð!
Lœkningar á ríkis-
kostnað
Eftir G. B. Reed, professor
við Queens háskólann.
Sig. Júl. Jóhannesson þýddi
PHYSICIANS and SURGEONS
DR. B. J. BRANDSON
216-220 Medical Arts Bldg.
Cor. Graham og Kennedy St».
Phone 21 834—Office tímar 2-3
Heimili 214 WAVERLEY ST.
Phone 403 288
Winnipeg, Manitoba
DR. B. H. OLSON
Phones: 35 076
906 047
Consultation by Appointment
Only
Heimili: 5 ST. JAMES PLACE
Winnipeg, Manitoba
DR. J. STEFANSSON
216-220 Medical Arts Bldg.
Talsimi 26 688
Stundar augna, eyrna, nef og
kverka sjúkdóma.—Er a8 hitta
kL 2.30 til 5.30 e. h.
Heimili: 638 McMILLAN AVE
Talsimi 42 691
Dr. P. H. T. Thorlak*on
20 5 Medlcal Arts Bldg.
Cor. Graham og Kennedy Sta.
Phonee 21 212—21 144
Res. 114 GRENFELL BLVD.
Phone 62 200
Dr. S. J. Johannesson
VlOtalstfmi 3—5 e. h.
218 Sherburn St.—Sími 30877
G. W. MAGNUSSON
NuddUxknlr
41 FURBY STREET
Phone 26 127
SfmlS og semjiB um samtalatfma
BA RRISTERS, SOLICITORS, ETC.
H. A. BERGMAN, K.C.
tslenzkur lögfrœOingur
Skrifstofa: Room 811 McArthur
Building, Portage Ave.
P.O. Box 1666
PHONES 95 052 og 39 043
J. T. THORSON, K.C.
Islenzkur lögfrtxOingur
800 GREAT WEST PERM. BLD.
Phone 94 668
BUSINESS CARDS
DR. A. V. JOHNSON
Islenzkur Tannlœknlr
212 CURRY BLDG., WINNIPEG
Gegnt pósthúslnu
Sfmi 96 210
Helmllis 32 328
Drs. H. R. & H. W.
TWEED
Tannlœknar
406 TORONTO GENERAL
TRUSTS BUILDING
Cor. Portage Ave. og Smith St.
PHONE 26 545
WINNIPEG
CorntöaH ^otel
Sérstakt verS á viku fyrir námu-
og fiskimenn.
KomlB eins og þér eru8 klæddlr.
J. F. MAHONEY,
framkvæmdaray.
MAIN & RUPERT WINNIPEG
DR. T. GREENBERG
Dentist
Hours 10 a. m. to 9 p.m.
PHONES:
Office 36 196
Res. 51 456
Ste. 4 Norman Apts.
814 Sargent Ave., Wlnnipeg
(Framh.)
í sambandi við allar heilsuvernd-
arstöðvarnar eru sóttvarnar og
lækningadeildir. Sú heilsuverndar-
stöð, sem lýst var í síðasta kafla og
er í verksmiðjupartinum í Lenin-
grad, hefir sextiu deildir hér og þar
úti um alt héraðið, sem hún nær
yfir. Við þær deildir vinna 100
reglulegir læknar, mörg hundruð
hjúkrunarkonur. og aðstoðarfólk
þar að auki.
Starfssvið þessara deilda er svip-
að starfssviði venjulegra lækna i
öðrum löndum, þar sem umferða
hjúkrunarkonur eru til aðstoðar.
Læknirinn ýmist heimsækir sjúkl-
inga eða veitir þeim móttöku í
starfsstofu sinni. Hann virðist vera
býsna frjáls og ráða þeir hvort hann
litur sjálfur eftir sjúklingunum eða
vísar þeim til aðalstöðvanna, eða þá
beint til spítalanna, þá sem sóttnæma
sjúkdóma hafa verður þó æfinlega
að senda á viðkomandi spítala.
Nútíma Rússinn er orðlaður og
viðurkendur fyrir það hversu meist-
aralega honum tekst að útbreiða
skoðanir sínar og stefnur, og út-
breiðsla á þekkingu sjúkdóma og
sjúkrastundun er eitt aðal takmark
miðstöðvanna, sem á var minst.
Þaðan streymir út stöðug fræðsla i
allar áttir með öllum mögulegum
ráðum og aðferðum. Þessi sama
fræðsla breiðist einnig út frá deild-
um í smærri stíl. Fólkinu í heild
sintii og hverjum einstaklingi er
kent það með hinni mestu áherslu
hversu nauðsynlegar séu reglur sem
fyrirskipaðar eru um hreinlæti og
lieilsusamlega siði í daglegu lifi.
Ekki einungis eru alls konar heilsu-
fræðisreglur kendar og sýndar, held-
ur margítrekaðar á ýmsan hátt svo
þær hljóta að festast í minni manna
og verða óaðskiljanlegur hluti þess,
er sjálfsagt telst í dagfari fólks.
Á vissum tímum verða allir að
A. S. BARDAL
848 SHERBROOKE ST.
Selur lfkklstur og annast um út-
farir. Allur útbúnaBur sá beztl
Ennframur selur hann allskonar
minniavarBa og legsteina.
Skrifstofu talsfmi: 86 607
Heimllis talsfmi: 501 662
J. J. SWANSON & CO.
LIMITED
601 PARIS BLDG., WINNIPEQ
Fasteignasal&r. Leigja hús. Út-
vega peningalún og eldsAbyrgS af
öllu tægi.
Phone 94 221
A. C. JOHNSON
907 CONFEDERATION LIFE
BUILDING, WINNIPEG
Annast um fasteignir manna
Tekur a8 sér a8 ávaxta sparifé
fólks. Selur eldsábyrgB og blf.
reiSa ábyrgBIr. Skriflegum fyrir-
spurnum svara8 samstundis.
Skrifst.s. 96 7 57—Heimas. 33 328
ST. REGIS HOTEL
285 SMITH ST„ WINNIPEG
pœgilegur og rólegur 61ístaOur <
miOblki borgarinnar.
Herbergi $.2.00 og þar yfir; m«8
baSklefa $3.00 og þar yfir.
Ágætar máltfBir 40c—60c
Free Parking for Ouasts
láta lækni skoða sig. Þeir sem á
spítalanum hafa verið eru stöðugt
og sérstaklega skoðaðir með hinni
mestu nákvæmni. En útbreiðsla á
heilsufræðisþekkingu er gerð auð-
veld á Rússlandi, og þar er það einn-
ig gert auðvelt að fá bót meina sinna
í tima. Þar þarf enginn sem veikur
verður að fyllast áhyggjum í sam-
bandi við kostnað, þegar hann fer
til læknis eða legst á spitala. Þar
eru allar lækningar, allar sóttvarnir,
allar heilsuráðstafanir og allir spí-
talar ókeypis fyrir alla — þar á
sneðal heilsuhæli, og hvíldarstofn-
anir. Þeir, sem vinna, fá fult kaup
i þrjá eða fjóra mánuði þegar þeir
eru veikir og séu þeir veikir lengur
fá þeir lífvænlegt tillag frá rikinu,
sem þeir eiga heimtingu á.
A fáum dögum er það auðvitað
ekki mögulegt að dæma nema laus-
lega um það hversu nákvæm störfin
eru á þessum heilsustöðvum og
deildum þeirra, Eg gat samt sem
áður dæmt býsna vel um það hvernig
verkið var leyst af hendi í þeirri
deild, sem mér heyrði til — það ér
sóttkveikjudeildinni og lífeðlisfræð-
inni. Þessar deiildir eru báðar í
ágætuni efnafræðisstofum með næg-
um áhöldum án þess að óþarflega sé
i þau borið og með góðum starfs-
mönnum. Vísindaáhöldin eru ný og
fullkomin og mikið af þeim búið til
í Rússlandi. Starfsfólkið virtist æft
og hæft i bezta lagi. Yfiraiennirnir
og starfsfólkið yfirleitt sýndi það
bæði í verkum sinum og viðtali að
hvorki skorti skilning né þekkingu á
nýjustu og fullkomnustu aðferðum.
Ef til vill væri meira af áhöldum í
flestum samskonar stöðvum á Eng-
landi eða i Canada, en sumstaðar
ekki eins mikið.
Smádeildirnar virtust miður úr
garði gerðar en aðalstöðvarnar, en
eins og áður var frá skýrt, eru þær
einungis eða aðallega skyndiskoð.
unar stofnanir til undirbúnings und-
ir aðalstöðvarnar.
(Framh.)
Við cldhúsáyrnar
Það var hringt eldhúsdyramegin
og úti fyrir stóð illa khcddur tnaður
og bað um matarbita. Frúin leit á
hann og sagði:
—Hvers vegna gangið þér um og
betlið ? Þér virðist vera nógu sterk-
ur til þess að vinna.
—Já, svaraði hann, og þér, frú,
eruð nógu fallegar til þess að vera
leikstjarna. Hvers vegna eruð þér
þá hérna í eldhúsinu? Hann fékk
vel að borða.