Lögberg - 26.11.1936, Blaðsíða 2

2
LÖGBERGr, FIMTUDAGINN 26. NÓVE]MBER 1936
I
Magnús Stephensen
landshöfðingi
ALDARMINNING
Eftir A. J. Johnson.
(Framh.)
Jón Magnússon, síÖasti forsætis-
ráðherra, .sem um 8 ára skeiÖ var
næsti og nánasti samverkamaÖur
Magnúsar landshöfðingja, lýsir son-
um svo, sem manni og embættis-
manni:
“Það sem eg tók fyrst eftir, og
svo hygg eg flestum farið hafa, sem
kyntust honum, ]>að voru vitsmunir
hans og kraftur. — Fjölhæfni gáfna
hans og skýrleikur frábær, greindin
framúrskarandi glögg, og framsetn-
ing gagnorð og með afbrgiðum ljós.
Hann var allra manna fljótastur að
átta sig á hverju þvi máli, er fyrir
hann kom. — Minni i senn jafn
sterkt, jafn trútt og jafn fjölhæft,
hygg eg engan samtíðarmanna hans
hérlendan hafa haft. Hann var af-
arfljótur að afgreiða embættisstörf
sín, og hjá honum lá aldrei neitt
stundinni lengur. Hann hafði því
jafnan tmikinn tíma afgangs frá em-
bættisstörfum, og varði honum mest-
um til lesturs, til náms getur maður
sagt, því um hann mátti segja, eins
og sagt var fyrir löngu um annan
mann, að “hann nam alt það er hann
las, og mundi alt það er hann nam.”
Það ræður þvi að líkindum, hvilík-
um ótæmandi f jársjóð alskonar fróð
leiks hann safnaði, því hann las alls-
konar fræðibækur, og kunni manna
bezt að afla sér fróðleiks af sam-
ræðum við aðra menn, og var því
sannfróðari um hag manna og háttu
hvarvetna á landinu, en nokkur sam-
tíðarmaður hans, að því er eg hygg.
Það sem að framan er talið: vits-
munir hans, skýrleikur i hugsun,
fróðleikur, glögg og gagnorð fram-
setning, og að hafa alt á hraðbergi,
það kom sér einkarvel á Alþingi.
Þegar þar við bættist festa í fyrir-
ætlun, og kraftur i framkvæmd, þá
var ekki að furða þótt hann léti
mikið til sín taka á Alþingi fram
yfir það, sem líkindi voru til vegna
stöðu hans. Þingræður hans voru
annálaðar. Þær voru stuttar, gagn-
orðar og frábærlega skýrar, svo
skýrar og skipulegar, hugsunin svo
föst og vafningalaus, að sagt var,
að varla hefði getið svo klaufaleg-
an skrifara á þingi, að hann skrifaði
mjög vitlaust ræðu eftir Magnús
Stephensen.
Ættrækni og ættjarðarást var
mjög rík hjá honum. — Honum var
mjög ant um að verjast öllum ágangi
á landið utan að, eins og kom fram
allberlega í bankamálinu á Alþingi
1901.*) ^
Með þessu hugarfari var aðstaða
hans á þinginu stundum allörðug,
sérstaklega þegár hann varð að koma
þar fram í umboði hinnar erlendu
stjórnar, er ekki vildi viðurkenna
réttindi Islands, En svo gat hann
komið ár sinni fyrir borð, að yfir-
leitt var samvinna hans við Alþingi
og hina erlendu stjórn hin bezta.
Viðmót hans og umgéngni við menn
virtist mér vera þannig, sem hver
einn, er við hann átti erindi, mundi
helzt kosið hafa; viðræður hans
jafnan ágætlega við hæfi þess er
hann talaði við, og allajafna um það
efni, er hinum þótti mest skemtun
um að tala. Þótt hann skipaði æðsta
sess landsins, þá var hann jafnan til
viðtals á hverjum tíma dags, og
hvernig sem á stóð.
Fengi hann að vita, að einhver
vildi finna hann, og það stóð á sama
hvort sá átti mikið eða lítið undir
sér, þá var hann þegar búinn til að
veita viðtalið, og það þótt hann sæti
að matborði. Man eg það, að konu
hans sárnaði stundum, er hann hafði
ekki matfrið. Eg þarf ekki að lýsa
því, hvernig hann fór með gesti
sína, umönnun hans um þá, og hve
skemtinn hann var. Hann var frá-
bærlega ljúfur og góður heimilis-
faðir og húsbóndi. Aldrei var hann
öðru vísi við okkur, sem unnum í
skrifstofu hans. Mér fanst hann
nærri því of góður, þvi eg minnist
þess ekki, að hann fyndi nokkurn-
*)Á Alþingi 1901 var neðri deild
búin að samþykkja að leggja Lands-
bankann niður, og láta hinn væntan-
lega erlenda hlutabanka (Islands-
banka), verða einvaldan hér á landi
í peningamálum. Magnús lands-
höfðingi lagðist mjög fast gegn
þessu í efri deild, og tókst þar með
tilstyrk 7 þingmanna að bjarga
Landsbankanum frá þeim ömurlegu
örlögum, er n. d. hafði búið honum.
Það hefði verið mjög vel við eig-
andi, að mynd Magnúsar landshöfð-
ingja hefði verið á einhverri tegund
hinna nýju seðla bankans, eins og i
virðingar- og þakklætisskyni fyrir
þetta sæmdarverk, auk þess sem
hann var einhver bezti fjárgæslu-
maður sem landið hefir átt.
WARRINER
Verður borgarstjóri yðar!
Dr. Warriner mælir ekki fyrir munn nokkurs eins
pólitísks, félagslegs, þjóðernislegs eða trúarbragðalegs
flokks.
Hann fylgir fram framsækinni, ráðdeildarsamri og
óhlutdrægri stefnu heilbrigðrar skynsemi í bæjar-
stjórnarmálum . . . án ótta eða ívilnunar.
Hann hefir útsýni, æfingu og starfshæfileika til þess
að fara með líka stjórn, — er gerir — Winnipeg betri
bústað — fyrir yður.
Merkið kjörseðil yðar þannig:
WARRINER, Fred E. 1
Gœtið þess að sýna einnig val yðar með 2, 3 og 4
tíma að neinu við okkur. Einn var
sá háttur hans, sem vert er að geta,
af því að það mun nú orðið fremur
fátítt um veraldlega embættismenn,
það var kirkjurækni hans; hann fór
i kirkju á hverjum helgum degi.
Alt hátterni hans var einkar lát-
laust. Mann, er lausari var við til-
gerð eða tildur, getur ekki. Það
var og örugt að. fá að sýna honum,
nokkuð almennara en venjulega ger-
ist, hver ítök hann átti í hugum
manna. Þegar hann varð sjötugur,
vildu menn fá að halda samsæti
honum til heiðurs, en það var afsvar
frá hans hálfu. Sama var, er hann
varð áttræður. Það var með mestu
lægni, að það tókst að fá samþykki
hans til þess, að gerð væri af hon-
um brjóstmynd í því skyni að setja
hana i neðri deildarsal Alþingis,
gegnt sæti því, er hann hafði svo
lengi þar með sóma skipað.—
Æfiferill hans og embættisferill
var hinn glæsilegasti. Framkvæmd-
arstjórn landsins, var i tíð lands-
höfðingjadæmisins, aðallega í hönd-
um landshöfðingja, og hann tók
■mikinn þátt í löggjöf landsins.
Magnús Stephensen hafði rnikinn
hug á verklegum framförum lands-
ins. Sérstaklega lét hann sér ant um
samgöngur bæði á sjá og landi. —
Taldi hann greiðar samgöngur að
miklu undirstöðu annara framfara.
Sérstaklega þótti hann góður gæslu-
maður landssjóðs. Þegar hann skil-
aði af sér, nam viðlagasjóður (þ. e.
varasjóður) landssjóðs 1V2 miljón
króna.” # # #
Magnúsi Stephensen landshöfð-
ingja er lýst svo að ytra útliti. Hann
“var þrekinn vexti, en meðalmaður
í lægra lagi að hæð; fór þó í marg-
menni, og hvar sem hann var stadd-
ur, sjálfkrafta og ósjálfrátt, meira
fyrir honum en mörgum þeim, sem
meiri voru að vexti. Eftir því sem
lýst er Magnúsi amtmanni Gíslasyni,
langafa hans, þá hafa þeir ekki ver-
ið ósvipaðir á vöxt, og jafnvel
fleira. Maðurinn var fyrirmannleg-
ur, og enni og yfirbragð ættmeitlað
úr föðurkyni. En svo sagði kona,
er mundi Þórð prófast móðurföður
Magnúsar, að þeir hafi verið mjög
likir um niðurandlit.”
• • •
Þeir sem muna Magnús lands-
höfðingja aðeins sem gamalmenni,
þegar hann var að ganga hér um
sér til hressingar, duldist það samt
ekki, að þar fór höfðingi, sem hann
var.
# # •
Magnús landshöfðingi kvæntist á
afmælisdaginn sinn 1878 frænd-
stúlku sinni Elínu (f. 3 ágúst 1856
d. 15. júlí 1933), dóttur Jónasar
sýslumanns Jónssonar á Eskifirði,
og konu hans Þórdísar Pálsdóttur
Melsteds amtmanns Þórðarsonar.
En foreldrar Jónasar sýslumanns
voru, Jón Þorsteinsson Thorsteins-
sen landlæknir (d. 1855) og kona
hans Elín dóttir Stepháns amtmanns
á Hvítárvöllum Stephensens. Var
Stephán amtmaður afi Magnúsar
landshofðingja, en langafi konu
hans.
Börn þeirra landshöfðingjahjón-
anna voru: Magnús og Jónas, dóu
báðir uppkomnir. Margrét, síðari
kona Guðmundar Björnnson fyrv.
landlæknis, Ragna kenslukona
(dáin), Ásta fyrri kona Magnúsar
bankastjóra Sigurðssonar (d. 25.
apríl 1933), Elín, kona Júliusar
Guðmundssonar stórkaupmanns, og
Sigríður fyrri kona Þórhalls Árna-
sonar skrifstofumanns (d. 2. júní
1933)•
Magnús landshöfðingi andaðist
rúmlega áttræður 17. apríl 1917.
Væntanlega verður þess ekki
langt að bíða að einhver fræðimaður
geri Magnúsi landshöfðingja og
minningu hans sömu skil, og hinn
mikilvirki fræðimaður dr. Jón
Helgason biskup hefir nýlega gert
minningu Hannesar biskups Finns-
sonar, með hinni ítarlegu og ágætu
æfisögu hans, þvi eins og Hannes
biskup var einn af merkustu og
mætustu mönnum hér á landi á síð-
ari hluta 18. aldar, bar frændi hans,
Magnús landshöfðingi, höfuð og
herðar yfir flesta sína samtíðar-
menn einni öld síðar. Þeir hófu
báðir hátt merki Hlíðarendaættar-
innar, hvor á sinni öld, en hver vill
verða til að lyfta því hæst á þeirri
tuttugustu?—Lesb. Mbl.
Mœrio frá Saragossa
I júnímánuði 1808 var Saragossa
ólík því, sem hún er nú. Þá var þar
aðeins ein breið gata, Corso, þvert
í gegnum borgina, en aðrar götur
voru þröngar smugur. Byggingarn-
ar voru með Márastíl, steinhús með
berum veggjum út að götu, en
gluggum inn í húsagarð. Borgin var
víggirt, en virkisgarðarnir voru
gamdir og gátu alls ekki þolað stór-
skotahríð. Þeir nægðu aðeins til
þess að verjast smyglurum, voru
hlaðnir úr tígulsteini og 10—12 fet
á hæð. En upp að þeim voru bygðir
virkisturnar, vörugeymsluhús, skól-
ar, kirkjur og hermannaskálar, sem
gnæfðu hátt yfir virkisveggina og á
útveggjunum voru engir gluggar.
íbúar borgarinnar voru 60,000 og
þetta var merkasta borgin í Aragon-
héraði.
Um þessar mundir flæddu fransk-
ar hersveitir yfir Spán. Þær komu
þangað sem hjálpendur, því að
Napoleon bar mikla umhyggju fyrir
Spáni.
I staðinn fyrir hersveitir sinar,
sem hann flutti til Spánar, flutti
hann spönsku hersveitirnar úr landi,
til þess að láta þær berjast fyrir
sig á vígstöðvunum í Norður-
Evrópu. Spönsku hersveitirnar voru
nú komnar til Hamborgar, undir
yfirstjórn de la Domana markgreifa
og átti að senda þær gegn Rússum,
ef þörf gerðist.
Þegar Napoleon hafði komið ár
sinni svona vel fyrir borð á Spáni,
flutti hann konungshjónin og ríkis-
erfingjann úr landi til Bayonne og
neyddi þau til að afsala sér öllum
réttindum til konungdæmis á Spáni.
En það veittist honum ekki jafn
auðvelt að kúga spönsku þjóðina til
hlýðni. Um allan Spán voru stofn-
aðar nefndir byltingarmanna, hinar
svonefndu Juntas. Hver þeirra
stjórnaði í nafni konungsins í sínu
héraði, hver var annari óháð, og
allar voru þær óháðar höfuðborg-
inni, með hið erlenda setulið. En
allar höfðu þær sama markmið, að
berjast gegn hinum hötuðu innrásar-
mönnum, þangað til yfir lyki.
Hvergi var sjálfstæðisviljinn jafn
brennandi eins og í Aragon. Það
stafaði af því, að liðsforingi þar,
Don José Palafox, hafði fylgt kon-
ungi sínum til Bayonne og séð og
heyrt hvernig hann var með brögð-
um látinn afsala sér konungdómi.
Don José Palafox var ekki nema
28 ára að aldri. Upptendraður af
heilagri bræði sneri hann heim aftur
og æsti íbúana í Aragon, svo að þeir
risu sem einn maður upp á móti
Frökkum. Þeir kusu Palafox fyrir
foringja. Hann hafði að vísu enga
hernaðareynslu og það var ekki á-
litlegt að leggja til orustu við beztu
hermenn Evrópu, með bændum og
búaliði, sem varla höfðu önnur vopn
en ljái og haglabyssur.
Lefebvre marskálkur, sem stjórn-
aði herliði Frakka í Aragon, var
jafn ólíkur Palafox eins og her-
mennirnir, sem þeir höfðu á að skipa
voru ólíkir. Lefebvre hafði byrjað
sem óbreyttur hermaður, en með
hreysti og dugnaði hafði hann smám
saman hækkað í tigninni þangað til
hann var orðinn marskálkur.
Hann hafði 12000 manna her og
stefndi honumi nú til Saragossa.
Palafox sat fyrir honum hvar sem
hann gat komið því við, en þótt
menn hans berðust hraustlega fengu
þeir ekki rönd við reist og voru
hraktir aftur á bak alla leið að Saga-
gossa.
Palafox hélt að það væri þýð-
ingarlaust að reyna að verja borg-
ina. Hugði hann ráðlegra fyrir sig
að fara ekki inn í borgina, en reyna
að safna liði um héraðið.
Hinn 15. júní var Lefebvre kom-
inn að borgarhliðum og bjóst við
að halda þar innreið sína.
En borgarbúar höfðu búist til
varnar. Þvert yfir hinar þröngu
götur strengdu þeir sterkar hlekkja-
festar. Útidyrahurðir húsanna voru
rammbyggilega negldar aftur, í
hverjum glugga var byssum komið
fyrir og á hverju torgi voru hlaðin
strætisvígi. Hinn gamli kastali var
dubbaður upp og fallbyssur voru
settar á hæðina Mount Terrero,
sem gnæfir yfir borgina.
Pólskir lensuriddarar voru látnir
gera fyrsta óhlaupið. Þeir þeystu
inn í borgina. Dynjandi skothríð
skall á þeim úr öllum húsum. Þeir
komust ekki lengra en að fyrsta
torginu.
Nú var franska fótgönguliðið lát-
ið gera áhlaup, en komst ekki lengra
en að borgarhliðunum, því að þar
höfðu Spánverjar búist til varnar.
Þar varð skæð orusta. Og nú sáu
lensuriddararnir sitt óvænna og
þeystu út úr borginni sömu leið og
þeir höfðu komið. Dundi þá hvað-
anæfa á þá skothríð og lágu 700
þeirra eftir í valnum.
Lefebvre gerði ekki fleiri áhlaup-
in um sinn. Hann sá að hann hafði
alveg misskilið ástandið í borginni.
En þar voru nú um 1000 reglu-
legir hermenn úr ýmsum herdeild-
um, þar á meðal sveit stórskotaliða.
Með þeimi stóðu 6000 vopnaðir
borgarar, og þeim fjölgaði daglega.
Þegar fólkið sá, að hægt var að veita
viðnám, óx þvi hugur og djörfung
svo að allir voru fúsir til að taka
þátt í vörninni. Skotvopn voru nóg,
en skotfæri af skornum skamti. En
um það vissi Lefebvre ekki. Hann
hafði sjálfur engar stórar fallbyss-
ur, en liðsauki bættist honum dag-
lega og hann átti þá og þegar von á
að fá fallbyssur, sem takast áttu úr
Pamploma víginu.
Palafox flýtti sér inn í borgina er
hann heyrði um hina frækilegu vörn.
Var honum tekið með mesta f ögnuði
og koma hans jók hugrekki manna.
En það sem framar öllu hleypti
eldmóði í varnarliðið var sú sögn,
sem gekk um borgina, að líkneski
hinnar helgu meyjar, verndara borg-
arinnar, hefði stígið niður af fót-
stallinum í lifandi gerfi og stjórnað
vörn sinnar ástkæru borgar.
Tiu dögum eftir áhlaupið fékk
Lefebvre hinar stóru fallbyssur.
Hermenn hans tóku þá Mount Tor-
rero með áhlaupi, og voru fallbyss-
urnar fluttar þangað. Var nú hafin
áköf skothríð. I heilan sólarhring
spúðu 40 fallbyssur eldi og blýi yfir
borgina, og víða kviknaði í henni.
Hinn 2. júlí gerðu Frakkar aftur
áhlaup á borgina og komust inn í
gegn um Pertillo hliðið. Svo var
áhlaupið ofsafengið, að Spánverjar
hrukku úr varnarstöðvum sínum.
Spanskur liðsforingi úr stórskota-
liðinu æddi þá fram með kyndil í
hönd til þess að hleypa af fallbyssu.
En hann komst ekki alla leið, hann
féll, skotinn kúlu i gegnum höfuðið.
Þá hljóp fram ung stúlka, þreif
kyndilinn úr höndum hins fallna
manns og kveikti í þráðtundri fall-
byssunnar, en skotið kom beint í
fang frönsku áhlaupsmannanna og
brytjaði þá niður. Varð þetta til
þess að þeir hörfuðu undan, en
Spánverjar ruddust fram og náðu
varnarstöðvum sínum aftur.
Menn sögðu að þarna hefði guðs-
móðir sjálf gengið með þeim í bar-
dagann.
En aðrir sögðu, að það hefði að-
eins verið hún Ágústína, unnusta
stórskotaliðans, sem féll, er hann
ætlaði að hleypa af fallbyssunni.
Tvö hundruð Frakkar féllu þenn-
an dag, og um kvöldið gáfust þeir
upp við áhlaupið. Eftir það reyndí
Lefebvre ekki að taka borgina með
áhlaupi. Hann ætlaði nú að svelta
borgarbúa þangað til þeir gæfust
upp. Hann lét hlaða varnargarða,
svo að hermenn hans komust alveg
að borgarveggjum. En samt sem
áður fengu borgarbúar matvæla-
birgðir eftir ýmsum leiðum. Þann-
ið stóð í mánuð.
Hinn 4. ágúst skutu Frakkar lát-
laust á borgina í fimm klukkustund-
ir. Þá voru fallbyssur Spánverja
hættar að svara. Lefebvre skoraði
þá á borgarbúa að gefast upp, en
Palafox kvaðst berjast meðan nokk-
ur stæði uppi.
Þá gerðu pólsku málaliðamir og
franskt fátgöngulið áhlaup á borg-
ina og komust nú inn í hana á 10
stöðum. Þá byrjaði bardaginn fyr-
ir alvöru, því að hvert hús í borg-
inni var vígi. Óvinirnir sóttu lengra
og lengra fram, en þeim varð það
dýrkeypt. Um kvöldið voru þeir
komnir inn í Corso. En þá bilaði ag-
inn. Frönsku hermennirnir fóru að
ræna í þeim húsum, sem þeir höfðu
tekið. En í myrkrinu um kvöldið
koimoi Spánverjar fram úr fylgsn-
um sínum, hundruðum saman og
réðust á Frakka.
Frakkar skutu út um gluggana á
efri hæðum húsanna, en Spánverjar
komu upp alla stiga og króuðu þá
inni. Barist var í návígi um hvert
herbergi og hverja hæð og áður en
lauk var fallinn fimti hver maður
af árásarliðinu ,eða 2000 alls.
Morguninn eftir kom Spánverj-
um liðsauki og matvælabirgir frá
Katalóníu. Þá sá Lefebvre sitt ó-
vænna.
Hinn 17. ágúst vöknuðu íbúarnir
í Saragossa við það að það var ó-
venjuleg þögn í borginni.
Umsátinni var hætt.
—Lesb. Mbl.
WEBB fyrirborgarstjóra
WEBB gerþekkir grundvallar skilyrðin fyrir góðri
bæjarstjórn.
WEBBS lífsreynsla í friði og ófriði hefir leitt fram
á sjónarsviðið mann með uppbyggjandi þró-
unarhugsjónir.
WEBB hefir enga trú á þeim stefnum, sem hinn
Óháði verkamannafíokkur eða Commúnista-
flokkurinn fylgja fram.
Greiðið atkvæði á föstudaginn þann 27. nóvember
WEBB, Ralph H.
Kallið upp þessar kosningastofur í sambandi við upplýsingar:
Central — 96 222 Ward 1 — 41 241
95 355 Ward 2 — 34 407
Flmwood!—51 268 Ward 3 — 52 522
Birt að ráðstöfun Lt.-Col Rálph H. Webb kosninganefnar
Endurvekið
traustið
með reynslu
og f orustu