Lögberg - 27.10.1938, Síða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 27. OKTÓBER, 1938
7
Gottskálkur
Thorvaldsen var
bezti karl—
Gottskálkur Thorvaldsen, fa'Öir
Bertels Thorvaldsens, hefir áreiÖ-
anlega verið miklum órétti beittur,
eða minning hans niðraÖ ótilhlýði-
lega, sagði Svend Aggerhohn leik-
ari, er við hittumst hér um daginn,
og hátíðahöldin þ. 17. sept. s.l. í
Höfn bárust i tal. En þann dag
héldu Hafnarbúar hátílega 100 ára
minningu þess er Thorvaldsen steig
á land í Höfn, alkominn frá ítalíu
með öll sín listaverk, er Danir siðar
bygðu safnið fyrir.
Menn hafa jafnvel dregið það i
efa, að Bertel Thorvaldsen væri rétt
feðraður, heldur hr. Aggerholm á-
fram. En síðari rannsóknir leiða
ekkert í ljós, er styðji þann orð-
róm, heldur þvert á móti. Enda er
það augljóst að samtíðarmenn
þeirra feðga hafa litið svo á, að
Bertel Thorvaldsen hafi erft lista-
hæfileika sína fyrst og fremst úr
^öðurætt sinni, og að þaðan hafi
eitthvað verið að erfa af því tagi
Þorvaldur prestur á Miklabæ, hag-
leiksmaður, sendir syni sína báða,
Ara og Gottskálk, til þess að læra
listsmíði, hvorn sína grein. Ari
lærir gullsmíði en Gottskálkur tré-
skurð.
Því hefir verið haldið fram, að
Gottskálkur hafi verið hálfgerður
auðnuleysingi og ofdrykkjumaður.
En alt er það orðum aukið. Enda
er það oft svo, að alþýða manna
magnar oft þann orðróm að foreldr-
ar íturmenna hafi verið næsta lítil-
f jörlegir, rétt eins og til þess að upp-
hefja ágætismennina og varpa yfir
þá ennþá meiri æfintýraljóma.
Gottskálkur gamli Thorvaldsen
’hefir vafalaust haft sína galla eins
og við allir meira og minna. En
hann hefir verið duglegur í sinni
handiðn. Þa*ð er víst. Það sanna
t. d. reikningar, sem eru að finnast
hér og þar í gömlum plöggum frá
hans hendi, þar sem tilfærðar em
upphæðir sem hann vann sér inn
fyrir tréskurð sinn.
Aðalatvinna hans var, sem kunn-
ugt er, að skerá út “gollions”-mynd-
ir á skip. Hafði hann lengi atvinnu
við það á skipasmíðastöð á Larsens-
plads í Höfn. En auk þess skar
hann út ýmiskonar hússkraut og
myndir, sem notaðar voru á leiksvið-
um borgarinnar og víðar.
Sem dæmi um tekjur hans má
nefna, að veturinn 1798, og það
var eftir að Bertel var farinn fyrir
löngu að heiman, fékk hann. 100
ríkisdali fyrir 2 “gallions”-myndir
er hann gerði.
Og þrem árum seinna, haustið
1801, er hann svo vel settur, að hann
á fé til þess að geta keypt lífrentu
fyrir konu sina, sem hefði gefið
henni 200 ríkisdali á ári.
Það verður að játa, að heimildir
eru mjög á víð og dreif um Gott-
skálk, æfiatriði lians og skaplyndi
Þegar Bertel var 17 ára kærði
hann sambýlismann sinn, er bjó á
næstu hæð fyrir ofan Thorvaldsens-
fjölskylduna í Laksegade 20, fyrir
“ósiðsamlegan söng, blót, hávaða og
annað.” En í fjölskyldu þessari, er
hét Molberg, voru tvær stúlkur á
sama reki og Bertel, og mætti giska
á, að Gottskálkur hafi viljað hafa
taumhald á þvi, sem fór fram í hús-
inu.
Um skapgerð Gottskálks verður
helzt ráðið af bréfum þeim, sem til
eru frá honum til sonarins. Þar
kemur i ljós, að maðurinn hefir ver-
ið skapmaður, skynsamur, oft nokk-
uð ertinn og kaldhæðinn, með rikt
hugmyndaflug. Hann hefir skrifað
ágæta skýra rithönd, og eru engin
elliglöp eða afturför á bréfum hans
þeim síðustu.
Við flettum upp nýútkominni bók
um Thorvaldsen eftir Louis Bobé,
þar sem tilfærð eru nokkur bréf
Gottskálks til sonarins suður i Róm.
INNKOLLUNAR-MENN LÖGBERGS
Amaranth, Man..............B. G. Kjartanson
Akra, N. Dakota...........B. S. Thorvardson
Árborg, Man...................Elías Elíasson
Árnes, Man.................Sumarliði Kárdal
Baldur, Man....................O. Anderson
Bantry, N. Dakota.......Einar J. Breiðfjörð
Bellingham, Wash.......................Arni Símonarson
Blaine, Wash. .............Arni Símonarson
Bredenbury, Sask.......Thorleifur Anderson
Brown, Man. ....................J. S. Gillis
Calder, Sask...............Thorl. Anderson
Cavalier, N. Dakota.......B. S. Thorvardson
Churchbridge, Sask.........Thorl. Anderson
Cypress River, Man..............O. Anderson
Dafoe, Sask................J. G. Stephanson
Edinburg, N. Dak...........Páll B. Ólafsson
Edmonton, Alta...........................S. Guðmundson
Elfros, Sask.......Mrs. J. H. Goodmundson
Foam Lake, Sask..........J. J. Sveinbjörnsson
Garðar, N. Dak.............Páll B. Ólafsson
Gerald, Sask....................C. Paulson
Geysir, Man...................Elías Eliasson
Gimli, Man...................O. N. Kárdal
Glenboro, Man...................O. Anderson
Hallson, N. Dak............Páll B. Ólafsson
Hayland, P.O., Man.Magnús Jóhannesson
Hecla, Man...........................Gunnar Tómasson
Hensel, N. Dakota.............John Norman
Hnausa, Man..................Elías Elíasson
Husavick, Man................O. N. Kárdal
Ivanhoe, Minn......................B. Jones
Kandahar, Sask............. J. G. Stephanson
Langruth, Man............John Valdimarson
Leslie, Sask...................Jón Ólafsson
Lundar, Man....................Dan. Lindal
Markerville, Alta............O. Sigurdson
Minneota, Minn.....................B. Jones
Milton, N. Dak. ...........Páll B.. Ólafsson
Mountain, N. Dak. .........Páll B. Ólafsson
Mozart, Sask............J. J. Sveinbjörnsson
Oakview, Man. ..............Búi Thorlacius
Oak Point, Man, ...............Mrs. Taylor
Otto, Man. ....................Dan Lindal
Point Roberts, Wash............S. J. Mýrdal
Red Deer, Alta................O. Sigurdson
Reykjavík, Man................Arni Paulson
Riverton, Man.........................Björn Hjörleifsson
. Seattle, Wash................... j Middal
Selkirk, Man............................Th. Thorsteinsson
Siglunes P.O., Man.......Magnús Jóhannesson
Silver Bay, Man..............Búi Thorlacius
Svold, N. Dak. ..........B. S. Thorvardson
Tántallon, Sask.............J. Kr. Johnson
Upham, N. Dakota.........Einar T. Breiðfjörð
Víðir, Man. .................Elías Elíasson
Vogar, Man...........................Magnús Jóhannesson
Westbourne, Man.........................Jón Valdimarssor.
Winnipegosis, Man.....Finnbogi Hjálmarsson
Winnipeg Beach, Man..........O. N. Kárdal
Wynyard, Sask..............J. G. Stephanson
Þar á meðal eru bréf um loðhund
sem Thorvaldsen skildi eftir heima
'hjá karli og kerlingu, er hann fór
suður. Seppinn var kallaður Prim-
ong. En svo er sagt, að Thorvald-
sen hafi verið meðal þeirra, sem
fékk meira og meira dálæti á hund-
um, eftir því sem hann fékk nánari
kynni af mönnum.
Bréf Gottskálks eru vitanlega öll á
dönsku, en stafsetningu er ábótavant
hjá honum. Til skýringar skal þess
getið að kunningi Gottskálks og
heimilisvinur var maður að nafni
Primon, skjalaþýðandi og útgefandi
að hinu illræmda blaði “Folke-
vennen.” En þeir Gottskálk og
hann ræddu saman urn pólitík og
deildu á samtíðina.
Bréfin urn hundinn eru á þessa
leið:
“Seppi lifir eins og blóm í eggi,
en kemur mér oft í klípu. Nafni
hans Primon er orðirnr skjalaþýð-
andi (“Translatör”), og þegar við
komum sarnan á kvöldin þá kalla
hinir hundinn “Translatör,” og sé
kallað á þá, gegna þeir báðir. Þú
getur ímyndað þér hvernig honum
verður innanbrjósts. Heiberg er
rekinn úr landi og riki fyrir sin
skrif, og hefi eg því beðið transla-
tör Primon að seppi minn mætti vera
honum til aðstoðar í starfi hans.
Hann hefir fullkomlega afþakkað
mitt góða boð, en lofað að kalla
hund í höfuðið á mér, og hefi eg
gefið honum mitt leyfi til þess, upp
á þær spýtur að hann geri þann
hund að “translatör”, til þess að
uppfylt verði skarðið eftir Heiberg.
Minn Prim. er ásýndum eins og
gamall erkibiskup, hefir niikið topp-
skegg, en nú segir sagan að maður
eigi að greiða 4 rikisdali í skatt af
hundum, en eg vona að það sé slúð-
ur.”
, í annað sinn skrifar Gottskálkur
á þessa leið um hundinn:
“Primon líður betur en okkur
Hann er eins dágpr og Amagari, þvi
hvar sem hann fer fær hann sitt
“Salariom,” og er sama um alt,
nema aÖ “fara í bæinn.” Hann er
hin vitrasta skepna sem eg hefi þekt.
Hvar sem eg sezt, legst hann undir
stólinn, við fætur mér. Og þegar
móðir þin verður eitthvað hávær,
þá flaðrar hann upp um hana og
segir “voff.” Hann er mín einasta
skemtun. í hálftíma þefaði hann
að bréfinu sem eg fékk frá þér.”
Kaflann um Gottskálk og konu
hans endar Louis Bobé á þessa leið:
“Þegar West múrarameistari bauð
konu Thorvaldsens peningahjálp,
svaraði lfún hvatskeytlega, á sinni
jósku mállýzku að hún þyrfti ekki á
hjálp hans að halda og sýndi hin-
um “hofmóðuga múrarameistara”
öskjur m-eð dúkötum í, sem sonur-
inn hefir sennilega gefið henni er
hann fór.
Faðirinn var ekki siður stórlátur.
í fátækt sinni hafði hann tilhneig-
ingu til þess að sýna stærilæti sitt.
Hann vildi t, d. ekki þiggja borgun
fyrir sólskífu er hann gerði fyrir
Fisker skipstjóra, vegna þess að
hann hafði veitt Bertel frítt far á
skipi sínu. Á meðan hann gat vildi
hann vinna af sér styrki, er hann
hafði fengið er hann var í vandræð-
um. Enginn skyldi segja, að hann
reyndi að nota sér góðvild kunn-
ingja Bertels. Gottskálkur Thor-
valdsen varð aldrei meiri í sinni
grein en venjulegur iðnaðarmaður,
en með listamannsskaplyndi var
hann, og sjálfsvirðingu, sem mest
mæddi á þann dag sem elliheimilið
V'artov var opnað fyrir honum.
Þegar fór að minka um atvinnu
fyrir Gottskálk, fyrir aldurs sakir og
þreytu, er hann var kominn yfir
sextugt, og vonir móðurinnar fóru
að fjara út, um að hún myndi
nokkru sinni sjá son sinn, en lífs-
þróttur hennar þvarr fyrir hinum
ólæknandi sjúkdómi (hún dó úr
krabbameini), gat kastast í kekki
milli hjónanna. Hann ásakaði hana
fyrir að hún eyddi skildingum
þeirra í hið svikula lotterí, en htin
ásakaði hann fyrir að eyða þeim á
annan hátt. En altaf mættust þau í
eindrægni þegar þau hugsuðu til
sonarins í fjarlægð. Þau t. d. lásu
í blöðum og bókum um vaxandi
frægð hans og glöddust af. í bréf-
um sínum lýsti Gottskálkur söknuði
þeirra beggja. Móðirin horfir með
tárin í augunum á hann meðan hann [
skrifar, og tárin hrynja niður á
gamla, svarta vestið, sem Bertel var
eitt sinn í, og hún kyssir vestið.
Veturinn 1803 var Gottskálkur
atvinnulaus. Um nýársleytið dó kona
hans úr hinum ólæknandi sjúkdómi
og var jarðsett í Nicolaikirkjugarði.
Tvemi árum síðar skrifar Abild-
gaard til Schuberts baróns: Eg
annaðist um útför móður Thorvald-
sens, og hefi fram til þessa styrkt
föður hans, eftir því sem efni mín
leyfa, eða meira til, því þau voru í
mestu fátækt.”
Svo stórt var í hinum aldraða
einstæða manni, að hann ætlaði að
vinna af sér alla skuld við Abild-
gaard.
Eftir langa yfirvegun var Gott-
skálk komið fyrir í Vartov árið
1805. Hann jós sér út í bréfunum
til sonarins yfir því að eiga að vera
þar innan um halta, blinda, mállausa
og alskonar kryplinga. En með
þeim stóisma, sem svo oft áður hafði
gefið ákafa hans útrás, lét hann sér
vistina lynda á hinu gamla elliheim-
ili, þar sem svo margir heiðarlegir
Hafnarborgarar, er lent hafa í bág-
um kjörum á efri árum, hafa endað
líf sitt.
Gottskálkur var því tnilöur og
sáttfús, er hann skrifaði syninum
síðasta bréfið. Þar segir svo:
“Ef eg hefi verið harðorður í sið-
asta bréfi mínu, þá ætla eg að biðja
þig að fela þau orð undir kápu kær-
leikans. Eg vissi vart sjálfur hvað
eg skrifaði í grernju minni.”
í “Minervu” Rakbeks hafði hann
lesið um frægð sonar síns, að hann
tók sjálfum anova fram og gerði
föðurlandi sínu mikinn heiður.
Nú er draumur Braga um ítur-
menni ættarinnar hafði ræzt, gat
honum til síðustu stundar, með fullri
vitund um eigin gáfur sinar, fund-
ist sem hann í fátæklegri stofu sinni
væri laus við erfiði og auðmýkt ell-
innar. Hann vissi að hann átti son,
sem hafði áunnið sér ódauðlegt
tiafn.
Með þessa huggun andaðist Gott-
skálkur Thorvaldsen 24. október
1806.
—Lesb. Morgunbl. 2. okt.
Úr bréfakörfunni
Sænsk stúlka, Elsa Gustafson,
hefir enga ótrú á tölunni 13. enda
hefir sú tala frekar reynst henni til
gæfu, gins og eftirfarandi sýnir:
13. janúar síðastl. lagði ungfrú
Elsa af stað til Englands, til þess
að leggja stund á tungumál. Hinn
13. febrúar' hitti hún 13 Englend-
inga og sá 13. þeirra var Frank Wil-
son, en hún trúlofaðist sama dag,
13. febrúar. 13 april var lýst með
þeim í kirkjunni, og 13. júlí lagði
ungfrú Elsa af stað heimleiðis, til
þess að undirbúa brúðkaupið. 13,
ágúst var brúðkaupið haldið. Það
vildi svo til, að sama dag átti prest-
urinn 13 ára starfsafmæli, og hann
lagði út af 13. kap. 13. versi í Kor-
intubréfinu.
Það lætur að líkum, að 13 söngv-
ar voru sungnir í veizlunni, en það
voru ekki 13 til borðs.
Sven Jerrin, þulur við sænska út-
varpið, segir venjulega á kvöldin. er
hann kveður hlustendur: “Góða
nótt, og sofið þið vel!” Um daginn
andaðist gömul kona, sem kunni
mjög vel þessari kveðju þulsins.
Hún launaði honum líka að mak-
leikum, gerði hann að aðalerfingja
sínum.
Fjárhirðir einn tyrkneskur í
Taurusfjöllunum i Litlu-Asíu hefir
vakið athygli á sér fyrir hve góða
sjón hann hefir. Ilann getur talið
hinar smæstu greinar í hjartar-
fornum í 15 km. fjarlægð. Sagt
er, að fleira fólk á sömu slóðum
hafi álíka glögga sjón.
Eitt af því siðasta, sem Japanar
tóku upp eftir hvítum mönnum voru
sígarettureykingar. Japanar álitu
lengi vel hlægilegt að stinga sígarettu
upp í munninn á sér, og enn þann
dag í dag vill það brenna við í Jap-
WE’RE ALL NUTTY
HERE AND THERE
Ry P. N. Kpttt
ABOUT forty years ago, promo-
ters and racketeers started a
scheme in Manitoba and the
west, to manufacture gas from
wheat straw. They said it would be
a godsend to the farmers who would
get five or six dollars a ton for
straw. Some gas companies were
organized, but no straw was sold
and no gas wás manufactured from
straw. The folks who fell for the
promoters were just buncoed and
the‘racketeers were mostly misguid-
ed college men. Now, publicity is
being given to a report circulated
by a German doctor, said to have
come to America 35 years ago, that
farmers of Manitoba might get from
eight to twenty millions a year for
straw. This time it’s newsprint
they are going to make out of straw.
So the straw man will likely
get ’em' again, if they don’t watch
out.
* * »
DOWN at Chester, Pennsylvania,
parks officials for some time
have been feeding peanuts to
the squirrels, which are very num-
erous in the parks. What the squir-
rels did not eat they buried, and
peanut vines are coming up all over
the parks, and it looks as if Ches-
ter will have quite a municipal crop
of peanuts. With all the squirrels
they have running through grounds
on the Crescent and " elsewhere,
nobody has ever seemed to put
them to work planting.
* * *
THE Windsor Daily Star says:
The best strike story to come
our way so far concerns the man
who arrived home about midnight to
find the doors locked. He rang the
bell and his wife called from an up-
stairs window to ask him where he
had been.
“I’ve been to a strike meeting,
we’re on strike,” said the husband.
“Well, get back to your strike,
there’s a lockout for you at home,”
answered the annoyed wife.
* * *
FOR many years Canada bought a
lot more from Germany than
* Germany bought from Canada.
Last year, they bought more from
us than we bought from them. Be-
fore the world went screwy about
25 years ago, we all took pride in
carrying snappy jack-knives and
penknives and razors (Boker’s),
and fine lead pencils (Fab-
ers’s), and lovely dolls (blondes
and brunettes). The best of
them came from Germany and
Austria in those happy old days.
Even the doVls had happy faces and
such lovely curls. The screwball era
ended that great joyous trade. It
must have been pretty dead last
year, for Germany bought mofe from
us, the principal items they bought
were wheat and eels. Sometime the
good old days may come back!
* * *
ADEER LODGE reader is asking
who sponsored the radio broad-
cast of the World Series. He
says he greatlv appreciated getting
the scores, ana would like to know
to whom he is indebted for the favor.
He could sorta return it if he could
get the name of the spon-
sor and the line he is in.
Like when he is in the market
for pianos or autos or tooth paste or
b.o. or coffee or dry cleaning or
anything, he could buy the sponsor’s
brands (if any). No, there’s no ob-
ligation to anybody. There wasn’t
any sponsor. For three years—1934-
5-6—an automobile concern paid the
radio companies $100,000 for the
right to broadcast the series. Last
year the same company had an op-
tion on the broadcasting rights, but
a few weeks before the series the
firm said it would not pick up the
option, but the radio company made
it pay the $100,000. This year no
company could be found that would
pay the $100,000. So somebody was
left holding a bag or killed a goose
that had been laying a diamond egg,
or something. Some rackets, figured
on the famous old basis of all the
traffic will stand, go flooey, off and
on. Lots of concerns have got into
trouble through trying to hog it too
much, couldn’t play fair with folks.
That is pretty much what’s the mat-
ter with the world in general.
• * »
ONE of Winston Churchill’s bursts
of eloquence in the House of
Commons debate on the Munich
peace settlement, was as follows:—
“You have to consider the char-
acter of the Nazi movement and the
rule which it applies. A power
which burns Christian ethics, which
cheers its onward progress by bar-
barous paganism and vaunts, a spirit
of aggression and conquest, which
derives strength and pleasure from
perverted persécution and uses
threats of murderous force — that
power cannot ever be the trusted
friend of British democracy.”
The House had more faith than
Churchill in the German people. The
vote was overwhelmingly against
what Churchill spoke for. The world
will hope the House was right and
Churchill wrong. And, Churchill
will be glad if events prove that he
was mistaken.
* * »
GRANT’S PASS. Ore., Chamber
of Commerce members chuckled
and unanimously checked the
first item on a business and profess-
ional women’s self-improvement
questionnaire.
The question:
“Do you believe more training is
needed in spelling? grammer? pun-
tuation?”
* * * ■
UNITED STATES investments
in Canada amount to $3,630,-
000,000—more than one-third of
the total United States investments
abroad and by far the largest block
of the total—according to a survey
bý the United States Chamber of
Commerce.
* * *
THE hippity-hop hats and high-
on-head hairdress the gals are
wearing these days are cute, all
right, but just wait till that left ear
begins to tingle!
an, að það þyki ósiður að reykja
sígarettur. Fyrir 15 árum var hvít-
ur maður, dr. John C. Barry, bæði
læknir og trúboði í Kobe. Einu
sinni sá hann einn af sjúklingum
sínum reykja pípu og fór strax að
tala um fyrir sjúklingnum og benda
honum á hve skaðlegt væri að
reykja. Læknirinn lánaði honum
timarit, þar sem raett var um skað-
semi reykinga. Sjúklingurinn, ung-
ur Japani, Murai að nafni, las
greinina með athygli og honum
blöskraði hve miklum peningum var
eytt í tóbak bæði í Evrópu og Ame-
ríku. Þegar hann var orðinn frísk-
ur hóf hann sölu á sígarettum í
Japan og á fáum árum græddist
honum offjár og er nú einn af auð-
ugustu mönnum landsins.
EVIL INFLUENCE
An educational authority thinks
that saving bank boxes in the
home are apt to make a child
miserly. Furthermore observa-
tions tends to suggest they also
teach parents to become bank
robbers.
♦
Memory Expert
The guide had taken him to the
top of the mountain, and he gazed
long at the scenery. Then he took
out a notebook and commenced
to write.
“Pardon, m’sieu,” asked the
guide, “but what are ze notes
you make?”
“Oh,” said the tourist, “I’m just
jotting down the things that have
left an indelible impression on my
mind, so that I shan’t forget
them.”—Guelph Mercury.
(, * W
OLD RYE
WHISKY
(Gamalt kornbrennivín)
GOODERHAM & WORTS, LIMITED
Stofngett 1832
KUta. áíenglsgerC í Canada
Thls advertiscmcnt is not inserted by the Government Idquor Control Oommission.
The Commission is not responsible for statements made as to quality or products advertised