Lögberg - 31.08.1939, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 31. ÁGÚST, 1939
Frelsi og jafnræði
' Eftir* Ásgeir Ásgeirsson.
í nafni frelsisins var ísland
numið og enn er það heitasta
ósk íslendinga að lifa sem
frjálsir menn i frjálsu landi.
Hér mun hafa verið frjálst um
að litast, þegar Ingólfur setti
fyrst bú í Reykjavík, engir
skattar, engin lög og — engir
nágrannar. En brátt jókst
bygðin í kringum hann og
færðist á nokkrum árum
kring um alt landið. Lands-
menn urðu þess brátt vísari,
að með lögum skal land
byggja, og stofnuðu þjóðfélag,
sem frægt er orðið og ber nú
hærra við himin sögunnar en
flest önnur samtíðarríki. Síð-
an hefir enginn verið frjáls á
íslandi í sömu merkingu og
hinn fyrsti landnámsmaður—
nema máske Grettir í Drangey
og Fjalla-Eyvindur. Fin þeirra
frelsi á ekkert skylt við það
frelsi, sem bygðamenn þrá að
njóta í samfélagi við aðra,
sem lúta sömu lögum. f
stjórnmáladeilum getur eng-
inn í fullri alvöru, átt við það
frelsi, sem frumbygginn nýtur,
útlaginn eða ræninginn. Þegn-
frelsi er annars eðlis og sam-
rýmanlegt allri félagslöggjöf,
sem sett er ýmist til að koma
í veg fyrir að fáir menn hafi
aðstöðu til að takmarka frjáls-
ræði alls almennings eða til
að láta frelsið fara vaxandi
með þjóðinni. Á yfirborðinu
virðist svo, að mótsetning sé á
milli frelsis einstaklingsins og
lagasetningar þjóðfélagsins.
En þessi refhvörf, eins og
Snorri mundi kalla það, eru
aðeins á yfirborðinu. Þegar
dýpra er leitað, kemur i Ijós,
að frelsi er óhugsandi í þjóð-
félagi án félagslöggjafar, sem
verndar einn fyrir öðrum og
lyftir hag heildarinnar.
Frelsi er vigorð, sem á
greiðan aðgang að hjörtum
flestra íslendinga, enda er það
óspart notað. Er það og ekki
að undra, því undir merkjum
frelsisins hefir stjórnmálabar-
átta fslands verið háð alt frá
þvi á dögum Fjölnismanna og
lengur þó. Fyrir frelsi og full-
veldi þjóðarinnar var barist
látlaust í heila öld gegn er-
lendri kúgun og yfirráðum
manna, sem fákunnugir voru
um okkar hag. Þar var bar-
ist fyrir þjóðfrelsi, og auð-
skilið að baráttugildi þessa
orðs hækkaði svo sem frekast
má verða í hugum manna.
Það, sem, barist var fyrir, var
frelsi til sjálfstjórnar, og
koma þar skýrt fram hin
sömu refhvörf og áður var
getið. — Hvort sem um er að
ræða frelsi þegnsins eða þjóð-
arinnar, þá er það jafrmn
frelsi til sjálfstjórnar. Frelsi
og stjórn eru engar andstæð-
ur. Án frelsis verður stjórnin
harðstjórn og án stjórnar leið-
ir frelsið til glötunar.
Fyrir frjálsri verzlun var og
háð löng barátta og ströng.
Sú barátta var háð í þeim
tvennum tilgangi, að verzlunin
færðist inn í Tandið og að
sannvirði skapaðist í viðskift-
um við frjálsa samképni. Hið
fyrra atriði átti að færa arð-
inn af verzluninni inn i land-
ið og hið síðara í hendur
þeim, sem til hans höfðu unn-
ið. Sá tilgangur hefir náðst,
að frjáls verzlun yrði til þess
að verzlunin færðist inn í
landið, en um hitt má meira
deila, hvort líklegt sé, að frjáls
smakepni færi mönnum sann-
virði í viðskiftum. Stærsta á-
takið til að ná því marki er
vöxtur og viðgangur sam-
vinnufélaganna í landinu og
má af því bezt sjá, hve fráleitt
það er að .skilja á milli kaup-
félagsskapar og frjálsrar verzl-
unar eias og oft hendir í urn-
ræðum. Kaupfélagsskapurinn
er í eðli sínu einn þáttur hinn-
ar frjálsu samkeprþ.
Fram að ófriðnum mikla
virtust horfurnar góðar um
vaxanríi samkepni og verzlun-
arfrelsi. Batnandi samgöngur
í allar áttir juku stórum
möguleikana á því, að hver
vara væri framleidd og unnin,
þar sem hin náttúrlegu skil-
yrði væru bezt. Það var frjálst
að kaupa á þeim markaði sein
var ódýrastur og selja þar,
sem bezt var borgað fyrir vör-
una. Það leit út fyrir að þessi
litli hnöttur, sem vér bvggj-
um, væri ekki of stór til að
geta orðið ein viðskiftaheild.
h)n hvort sem það nú er af
því, að heimurinn sé of stór
eða mannskepnan of lítil, þá
hafa hinar glæsilegu vonir
farið í rúst. Við þetta hefir
breyzt alt viðhorfl í vérzlunar-
málum og færast nii öll við-
skifti óðfluga í áttina til full-
kominna vÖruskifta. Það er
erfitt, eins og nú er komið, að
halda uppi nútímamenningu í
landi, sem hefir fábreytta
framleiðslu og skortir bæði
skóga, námur og kornakra —
að eg nú ekki nefni kaffið,
sykurinn og tízkuvörur. ís-
lendingar verða nú að skámta
bæði innflutning og útflutning
og eru ófrjálsir um það, hvai1
er keypt og selt. Það er uin-
heimurinn, sem hefir skelt
yfir okkur þessum holskefl-
um, og okkar frjálsræði í því
einu fólgið að ráða því, hvern-
ig skuli lenzað í þessu hafróti.
Vitanlega er um það deilt,
hvernig skuli haga seglum og
stjórnað, en ekkert eiga þær
deilur skylt við hina gömlu
viðureign milll frjálsrar, inn-
lendrar verzlunar og erlendrar
einokunar. Aðferðirnar verða
að breytast með gerbreyttunfi
skilyrðum, en tilgangurinn
með þeim ráðstöfunum, sem
nú kalla að, á að vera hinn
sami og áður, að tryggja
mönnum sem jafnasta ' að-
stöðu í viðskiftunum og sann-
virði. Til þess höfum við nú
óskoraða sjálfstjórn að skapa
í þessum efnum sem mestan
jöfnuð og frelsi.
Frelsi einstaklinganna verð-
ur ekki með öðru móti betur
varðveitt og aukið en því, að
bæta og jafna lífskjörin. Það
frelsi, sem verðskuldar að
heita því nafni, er nátengt
þeim kjörum, sem almenning-
ur á við að búa. Það frelsi,
sem þjóðin hefir hlotið, á að
endurspeglast í lífskjörum
þegnsins. Hið einfalda líf
bóndans og sjómannsins, þeg-
ar flest var heimafengið,
heimtaði ekki mikil afskifti
þjóðfélagsins. öðru máli
gegnir um hið margbrotna líf
og margþættu viðskifti nú-
tímans. Vinnufús maður, sem
er atvinnu- og bjargarlaus fyr-
ir sig og sína, er hvorki frjáls
né líklegur til að fórna miklu
fyrir það “frjálsræði,” sem
hann hefir til að svelta. Og
þegar margir safnast saman,
sem búa við skort og þrælkun,
þá eru mestar líkur til, að
þeir safnist í sveit þeirra, sem
gefa stærst fyrirheitin gegn
þvi að fá einræði. Atkvæðis-
rétturinn verður einskisvirði,
ef hann hefir ekki áhrif á lifs-
kjörin. Hann hefir ekki sinn
tilgang í sjálfum sér, heldur
er hann meðal til að ná því
inarki, sem hvert frjálst og
fullvalda þjóðfélag stefnir að,
að skapa góð kjör og glæsi-
legt þjóðlíf.
Þá fyrst eru menn frjálsir
þegar hver, sem til þess vinn-
ur, hefir nægilegt fyrir sig og
sína af hinum brýnustu lífs-
nauðsynjum og auk þess
nokkurn frítíma og fjármuni
til að geta notið hollra nautna
sem fíestar eru ódýrar. Þjóð-
félagið er því frjálsara og
frelsi þess því traustara, því
fleirj sem eiga hús sitt og lít-
inn hlett, áhöld til að bjarg-
ast við, blöð og bækur og
frjálsar stundir til þess að
sinna, óþreyttir, sinni instu
þrá. Það er þessvegna, sem
félagshyggjan er frelsishreyf-
ing nútímans gegn úreltri ein-
staklingshyggju, sem nú orðið
hefir það aðalmark, að vernda
sérhagsmuni og sérleyfi. Það
er hin mikla frelsisbarátta
vorra tíma að tryggja þeim,
sem fúslega inna af hendi
störf sín og skyldur, jafna að-
stöðu i margbreyttu jijóðfé-
lagi, þar sem hættan er mesl
á þvi að lítilmagninn verði
troðinn undir. Það er nauð-
syn þéttbýlisins og hinna
flóknu og margþættu við-
skifta og atvinnuhátta nútím-
ans að setja margskonar lög
og reglur til að tryggja frelsi
almennings. Frelsið er ekki
eins og jarðgróinn steinn, sem
hægt er að setjast á og standa
ekki upp af aftur, heldur eins
og lífið sjálft, sem sifelt verð-
ur að endurnýjast til að það
varðveitist. En það villir
mörgum sýn, að aðferðir
frelsisbaráttunnar verða að
breytast með breyttum skil-
yrðum.
Þá fyrst er hægt að tala um
frelsi, þegar búið er að yfir-
vinna hinn sárasta skort. En
auður og völd hrökkva þar
fyrir ekki til að gera menn
frjálsa eða frjálslynda. Arf-
geilgum völdum og miklum
auðæfum fylgja þvert á móti
hagsmunir og sérréttindi, sem
eiga mikinn þátt í að snúa
mönnum til varnar gegn
frelsis- og jafnaðarkröfum.
Hagsmunirnir íoka huganum
og blinda mönnum sýn. Þeim
fylgja fordómar, en ekki
frjálslyndi. Ofsíækið leiðir til
ofbeldis, en umburðarlyndi
skapar frjálsar umræður og
málamiðlun. Frjálsum þjóð-
um er mest hætta búin af öll-
um öfgum, hvort sem er í
skapferli, skoðunum eða efna-
hag. örbirgð og auðmagn er
hvort tveggja jafn hættulegt
því félagsfrelsi, sem er tvinn-
að saman úr frjálsTæði og
jafnræði og helzt á skilið að
heita bræðralag. Slíkt jafn-
ræði og frjálsræði þrífst helzt
ekki nema við lýðræðisskipu-
lag og friðsamleg viðskifti
milli þjóða. f skjóli þess vex
samúð og skilningur. Rann-
sóknir eru’ frjálsar og sann-
leiksleit. Bókmentir, listir og
visindi geta þróast frjálst, eins
og persónuleikinn. Toppbrum-
in eru ekki stýfð af og ekki
skorið fyrir rætur hins unga
lifs, sem er að kvikna.
Þetta frelsi hyggist á friði.
Stríðsdygðirnar eru af öðrum
uppruna. Það byggist á lög-
um. Stjórnleysið gerir yfir-
gangsseggina eina frjálsa. Það
byggist á þeim möguleikum
sem náttúran veitir í hverju
Iandi af gnægtum sínum og
takmarkast af fátækt hennar.
Það setur hóflegar hegningar
við afbrotum. Hegningarnar
eru miðaðar við það, sem
nauðsynlegt er til að vernda
þjóðfélagið. Frjáls þjóð ver
sig, en hefnir sín ekki, og er
óhrædd við allar nýjungar og
hreyfingar, sem eiga rætur
sínar í kjörum, reynslu og
eðli fólksins. Það dugar eng-
in skyndibylting' til þess að
verða frjáls, hvorki fyrir þegn
né þjóð. Menn verða ekki
kúgaðir til frelsis og sjálf-
stjórnar, heldur verður að
berjast fyrir því og ávinna
það. Leiðin frá kúgun til
frelsis er löng og torsótt, eins
og allar þroskaleiðir. Frelsið
býr í þeirri sál, sem er orðin
frjáls og kann að stjórna sér
og með þeirri þjóð, sem er
langæfð í að varðveita þetta
jafnvægi. —Vaka.
íslenzki karlakórinn
(Framh. frá bls. 3)
frá að einn samkomusalur
rúmaði alla er kröfðust inn-
göogu. Líklega hafa um 5,000
manns heyrt þessa skemtiskrá
á báðum þessum saipkomu-
stöðum.
Varð nú ]>vi næst nokkurt
hlé, svo að fólk gat tekið til
þess all-mikla stund að
skemta sér eftir eigin vild. En
rétt fyrir miðnætti söng karla-
kórinn enn nokkra íslenzka
söngva í danssal stórum, þar
sem júbíl-nefndin hafði efnt
til dansskemtunar. Milli þess
sem dansarnir fóru fram,
skemtu hin ýmsu þjóðarbrot
ríkisins með ýmsu móti, í sem
beztu samræmi við siðvenjur
sinnar eigin þjóðar.
Hefði nú mátt vænta, að
þessi saga væri öll sögð. En
hér verður að bæta því við að
hópurinn íslenzki, sem lagði
af stað heim aftur frá Bis-
marck úr hádegi miðvikudags-
ins 23. ágúst. Kom við á
leiðinni í Upham, N.D. og
heimsótti landa sina þar, og
hélt þar söngsamkomu sem
byrjaði nálægt kl. 9 að, kveld-
inu. Hafði bygðarfólk verið
falið að ráða því hvort þeir
seldu aðgang að samkomunni
eða ekki, og hvað þeir gjörðu
með það sem inn kæmi, ef eitt-
hvað væri. Afréðu þeir að
hafa frjáls samskot og varð
sú upphæð um íi?27.00. Af-
henti bygðin karlakórnum þá
upphæð. Var skemtiskráin
hafin á sama hát't og verið
hafði við “All Nations’ Pro-
gram” í Bismarck. Fjallkonan
söng “ó Guð vors lands” og
kórinn með henni, því næst
söng Mrs. Sigmar sóló. Söng
svo karlakórinn marga marga
islenzka söngva, við ágætan
orðstír. Auk þess spilaði hr.
R. H. Ragnar piano solo. Mrs.
W. K. Halldorson og Mrs. H.
CEALED TENDERS addressed tb the
^ underalgned and endorsed “Tender
for interior fittings, Postal Statlon “F“
Winnipeg-, Man.,“ will be received until
12 o'cloek noon (daylight saving), VVed-
nesday, Septeml)er 13, 1939, for* the sup-
ply and installation of interior fittings
in Postal Station "F", Winnipeg, Mani-
toba.
Plans and specifications can be seen
and forms of tender obtained at the offi-
ces of the Chief Architect, Department
of Public Works, Ottawa, and the Resi-
dent Architect, Customs Building, Win-
nipeg, Manitoba.
Tenders will not be considered unless
made on the forms supplied by the De-
partment and in accordance with the |
conditions set forth therein.
Each tender must be accompanied by
a certified cheoile on a chartered bank
in Canada, payable to the order of the
Honourable the Minister of Public Works,
equal to 10 per cent of the amount of the
tender, or Bearer Bonds of the Dominion
of Canada or of the Canadian National
Railway Company and its constituent
companies, uncondltionally guaranteed as
to principal and interest by the Domin-
ion of Canada, or the aforementioned
bonds and a certified cheque if required
to make up an odd amount.
By Order,
J. M. SOMERVILLE,
Secretary.
Departmcnt of Public Works,
Ottawa, August 23. 1939.
Sigmar sungu tvísöng og þeir
Mundi Snydal og Eric Sigmar
sína sólóna hver. Eftir að
skemtiskránni lauk, ávarpaði
S, S. Einarson karlakórinn og
fór um hann og söng hans
lofsamlegum orðum. Hið sama
gerði og Rev. F. Ott, sviss-
neskur prestur, sem býr í
bænum. Var gestum því næst
boðið í kjallarsal kirkjunnar
þar sem rausilarlegar veiting-
ar voru frambornar af heima-
fólkinu. Er veitingar höfðu
verið þegnar, reis hr. R. H.
Ragnar úr sæti sínu og ávarp-
aði bæði samkomugesti og
kórinn; þakkaði hann heima-
fólki og kór fyrir gestrisni og
góða samvinnu og kvaddi að
þessu sinni. Talaði þá for-
seti karlakórsins, hr. S. J.
Hallgrímson nokkur orð.
þakkaði Uphambúum góðar
móttökur og greiðasemi, og
vék því næst máli sínu til
söngstjórans, hr. R. H. Ragn-
ar. Þakkaði hann honum
komu hans að þessu sinni og
hans góða starf í þágu flokks-
ins, og afhenti honum upphæð
þá, er kórnuin hafði verið
greidd við samkomuna, og bað
hann þiggja það sem litla vin-
argjöf frá kórnum, til minn-
ingar um þessa ferð og þetta
starf; og þakkaði söngstjór-
inn það á viðeigandi hátt.
Það mun hafa verið rétt á
miðnætti að sveitin frá Pem-
bina Co. lagði af stað frá Up-
ham, heim til sín. Heim náði
hópurinn um kl. 5 að morgni,
voru þá allir að verða sifjaðir.,
en þó ánægðir út af því hve
vel þessi ferð hafði tekist.
Og þá er nú sagan sögð.
Mætti mörgum þakka fyrir á-
gæta framkomu í þessu sam-
bandi, en þó sérstaklega Guð-
mundi dómara Grímson, er
hleypti þessu fyrirtæki af
stokkunum, og vann að því vel
og dyggilega frá byrjun til
enda, og Th. Thorfinnssyni,
sém lagði líka mikið á sig á
margan hátt, við að undirbúa
ferðina.
H. S.
Norskt blað segir frá því,
að iðnaðarmaður einn hafi
verið dæmdur í 3 mánaða
fangelsi fyrir að kyssa stúlku.
Blaðið bætir því við í glensi,
að sl(kt hafi oft kostað mann
“ævilangt-------”