Lögberg - 09.11.1939, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 9. NÓVEMBER 1939
------------í.ögb£rg-----------------------
GefiS út hvern íimtudag af
THE COLiUMBlA PRESS, IdMITED
095 Sargent Ave., VVinnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR DOGBERG, 695 Sargent Ave.,
Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 nm árlð — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Höfuðskáld íslenzku þjóðarinnar
Einar Benediktsson, þessi sviffrái og djúpsyndi skáld-
spekingur íslenzku þjóðarinnar, várð nýlega hálfáttræður
að aldri; hefir þessa merkisatburðar í lífi skáldsins vafa-
laust verið að verðugu minst með heimaþjóðinni, þó enn
hafi eigi hingað borist fregnir í þá átt, sem naumast stóð
von til, þar sem svo skamt er enn umliðið frá afmælinu.
Einar Benediktsson er fæddur á Elliðavatni í Kjósar- og
Gullbringusýslu þann 31. dag októbermánaðar árið 1864.
Foreldrar hans voru þau stjórnmálaskörungurinn þjóð-
kunni, Benedikt Sveinsson og frú hans Katrín Einarsdóttir
frá Reynistað. úr latínuskólanum í Reykjavík útskrifaðist
Einar árið 1884, en lauk embættisprófi i lögum við Kaup-
mannahafnarháskóla 1892; hann <kvæntist árið 1901, og
gekk að eiga Valgerði, dóttur þeirra Einars Zöega og konu
hans Margrétar, er um langan aldur veittu forustu vegleg-
asta gisti- og veitingahúsinu í Reykjavík. Einar var skip-
aður sýslumaður í Rangárvallasýslu árið 1894 og gegndi
því embætti um tveggja ára skeið; hann gaf sig um hríð
við blaðamensku, og var ritstjóri og ábyrgðarmaður að blað-
inu “Dagskrá.” í baráttunni fyrir fullveldi íslands lét Einar
mikið til sín taka, og átti í samráði við Jón Jensson yfir-
dómara, frumkvæði að stofnun Landvarnarflokksins; með
stefnuskrá þess flokks var í rauninni lagður grundvöllur að
því stjórnarfarslega sjálfstæði, er fsland nýtur í dag. En
þótt Einar Benediktsson orsakaði nokkurt öldurót í stjórn-
málalífi þjóðarinnar, þá ris hann þó hæzt á sviði skáld-
skaparins; hann verður þar brautryðjandi að nýrri mann-
dómsstefnu og leggur grundvöll að nýjum skóla á vettvangi
íslenzkrar ljóðlistar; hafa svo að segja öll samtíðarskáld
íslenzk, þau, er nokkuð verulegt kveður að, orðið fyrir
sterkum áhrifum frá Einari; hann verður þeim hin eldlega
fyrirmynd, er klýfur háloft “með arnsúg i flugnum.”
Um leið og fyrsta bók Einars, Sögur og kvæði, kom út
árið 1897, verður höfundur hennar að þjóðskáldi; hann er
jafnvel þá svo máttkur í máli, að vafasamt má telja hvort
slíks straumþunga hafi áður hjá íslenzku skáldi gætt, öðru
en Grími Thomsen. Ekki er Einar orðinn sá heimsborgari,
sem raun varð á síðar, er hans fyrsta bók kom fyrir sjónir
almennings; yrkisefnin eru öll sprottin í íslenzkum jarð-
vegi; langdvalir Einars erlendis, sköpuðu úr honum heims-
borgara í ljóðlistinni; yrkisefnin verða eftir það um langt
skeið sótt út fyrir ísland; fyrirmyndirnar eru erlends upp-
runa, en hættir og hrynjandi í stíl hins þjóðlega, íslenzka
Ijóðforms; með öðrum orðum þá eignast ísland í þeim
Ijóðum, er Einar kveður erlendis, nýtt og fjölskrúðugt mál-
verkasafn í Ijóðum.—
Fyrsta stórkvæði Einars Benediktssonar er Hvarf séra
Odds á Miklabæ; tilefni til þjóðsagnarinnar, sem kvæðið
byggist á, er alþjóð manna kunnugt; en í hinum stolta bún-
ingi Einars fær það ódauðlegt málverks og marmaragildi;
meistarabragurinn á eftirfarandi erindi líður ógjarna úr
minni þeim, er með alvöru les:
“Hart er í hófi frostið,
hélar andi á vör.
Eins og auga brostið
yfir mannsins för
stjarna stök í skýi,
starir fram úr rofi,
starir vök á dýi
vel þótt aðrir sofi.”
Enginn fslendingur annar en Einar Benediktsson gæti
hafa ort kvæði eins og Ásbyrgi, því svo er það mótað mark-
vissum kyngidráttum. Ásbyrgi er eitt af hinum sérstæðustu
fyrirbrigðum íslenzkrar náttúrudýrðar; þeir, sem litið hafa
það auguin vita, að það svipar mjög hóffari í lögun; lýsing
skáldsins í 7. erindi kvæðisins, er með þessum hætti:
“Sögn er, að eitt sinn um úthöf reið
óðinn og stefndi inn fjörðinn.
Reiðskjótinn, Sleipnir, á röðulleið
rendi til stökks yfir hólmann á skeið,
spyrnti í hóf svo að sprakk við jörðin—
sporaði byrgið í svörðinn.”—
Ást Einars Benediktssonar á íslenzkri tungu er honum
heilög ástríða, og íslenzk málsmenning eitt af hans hug-
stæðustu viðfangsefnum. í kraftakvæðinu um Egil Skalla-
grimsson kemst hann í annari vísu þannig að orði:
“Og málið var bygt á brim-
slegnum grjótum,
við bláhimins dýrð, undir
málmfellsins rótum.
Þess orð féllu ýmist sem
hamarshögg,
eða hvinu sem eggjar, bitur
og snögg—
eða þau liðu sem lagarvogar,
lyftust til himins með drag-
andi ómi,
eða hrundu svo tær eins og
drjúpandi dögg
og dýr eins og gullsins logar.—
fslenzk vísnasnild nær há-
marki í ástarkvæði Einars
Benediktssonar, “Snjáka”:
“Ljúf er röddin—líkt og vaki
ljóð við streng í óði dýrum.
Stuðlar falla í hlátrum hýrum,
hendingar i fótataki.”
Einar Benediktsson elskar
eins og sá, sem vald hefir; ásl
hans á íslandi er voldug og
sterk; alt, sem hann hefir
fundið í fjallgöngum andans
verður íslenzkrar þjóðar eign
eins og síðasta vísan í “Stefj-
ahreimi” bendir svo ljóslega
til:
“Mitt verk er, þá eg fell og fer,
eitt fræ, mitt land, í dupt þitt
grafið;
mín söngvabrot, sem býð eg
þér,
eitt blað í ljóðasveig þinn
vafið.
En insta hræring hugar míns,
hún hverfa skal til upphafs
síns
sem báran — endurheimt í
hafið.”
Einari Benediktssyni hefir
verið líkt við Browning; mun
með því fremur átt við það,
að sérstaða þeirra hvors um
sig með heimaþjóð sinni sé að
miklu hliðstæð, en að þeim
svipi svo mjög saman, þó báð-
ir sé skygnir andar og vængj-
aðir í orðsins list.
íslenzk tunga er Einari
Benediktssyni alt í öllu; tung-
an, sem svo er auðug, að hún
á orð yfir alt, sem er hugsað
á jörðu.
Með kyngimagni og lit-
skrúði djúpúðugra ljóða sinna
hefir Einar Benediktsson fyrir
langa löngu unnið sér heilag-
an “þegnrétt í ljóssins ríki.”
Til íhugunar
Hvaða umbrotatímar eru
þetta? Er það rökkur eða
afturelding.—Hostrup.
* *
Það getur viljað til, að yfir-
sjón, sem okkur verður á,
komi að meira gagni en þaul-
hugsuð ákvörðun. — Winston
S. Churchitl.
* +
Menn vita aldrei, hvort ekki
getur farið svo, að óhepni geti,
þegar öllu er á botninn hvolft,
orðið þeim að gagni.—Winston
S. Churchill.
* *
Ef þú hefir sáð einu fræ-
korni, sem ber ávöxt, geturðu
dáið rólegur.—Wilhelm Krag.
♦ ♦
Fáir menn fá staðist það
smjaður, sem lýsir sér í mik-
illi eftirtekt.—Woodford.
♦ ♦
Vertu ekki fljótur á þér að
trua fréttaburði, sem getur
orðið öðrum mönnum skað-
vænlegur .—^Washington.
—Samtíðin.
Einar Benediktsson hálf-áttiæður
Eftir prófessor dr. Richard Beck
Einar Benediktsson, skáld, átti 75 ára afmæli hinn 31.
október s.l. Vafalaust hefir þeirra tímamóta í æfi hins stór-
brotna skáldjöfurs vors verið minst í blöðum og tímaritum
heima á íslandi, þó að hann hafi eigi hin síðari ár, sökum
heilsubrests, tekið virkan þátt í íslenzku þjóðlífi, nema
óbeinlínis með hinum sigildu ljóðum sínum, sem vaka í
hugum ljóðelskra landa hans og lifa á vörum þeirra.
Einar á merkan og margbreyttan lífsferil að baki; hann
hefir verið æfintýramaður stórum meir en alment gerist um
íslenzk skáld; hann hefir verið ritstjóri, málaflutningsmað-
ur og sýslumaður, auk þess sem hann hefir fengist við kaup-
sýslu, stjórnmál og önnur störf; þá hefir hann verið hvað
víðförlastur sinna samtíðarmanna, íslenzkra, og dvalið lang-
vistum erlendis. En þó að Einar hafi lagt margt á gjörva
hönd um dagana, eru það ritstörf hans og ljóðagerð, sem
hafa lyft honum upp í þann öndvegissess, er hann skipar
með þjóð vorri, og tryggja honum rúm á insta bekk í Braga-
höll hennar um ókomna tíð.
Einar Benediktsson hefir verið frjósamt skáld; fimm
Ijóðabækur hafa komið út eftir hann: Sögur og kvæði
(1897), Hafblik (1906), Hrannir (1913), Vogar (1921) og
Hvammar (1930). Fyrstu þrjár ljóðabækur hans höfðu all-
lengi verið uppseldar, en komu, góðu heilli, út i nýrri út-
gáfu fyrir nokkurum árum (1935). Seinni útgáfan af Sögum
og kvæðum er eigi lítið breytt frá því sem áður var; úr
henni hafa verið feldar sögurnar “Svikagreifinn” og “Far-
maðurinn,” en í stað þeirra er þar prentað úrval af grein-
um skáldsins, sem birtust í blöðum og tímaritum á árunum
1896-1925; er það hið merkasta safn, bæði að ritsnild og
jafnframt fyrir það, hversu skærri birtu greinar þessar
bregða á Hfsskoðun skáldsins og list, eins og prófessor
Sigurður Nordal hefir réttilega lagt áherzlu á i ritdómi um
hina nýju útgáfu eldri rita hans. Þá ber að nefna afbragðs
þýðingu Einars á Pébri Gaut (Peer Gynt) Ibsens, er út hefir
komið tvisvar sinnum (1901 og 1922), að ótöldum fjöl-
mörgum blaða- og tímaritagreinum hans, auk þeirra, sem
fyr er vikið að.
Einar hefir farið eldi víðlcnt veldi á skáldskap sínum;
og fjölbreytnin í kvæðaefnum hans er sambærileg við hið
víðáttumikla landnám hans í ríki Ijóðlistarinnar. Hann
hefir ekki komið tómhentur úr víking sinni víðsvegar um
lönd; til erlendra landa og þjóða sækir hann yrkisefnin í
mörg stórfeldustu og sérstæðustu kvæði sín.
Glöggum dráttum dregin og djúpstæð er lýsing hans á
kvöldi í Róinaborg, þar sem Tíber-fljótið fellur að sævi
fram, “seint og þungt, með tímans göngulagi”; sama snild-
arhandbragðið er á kvæðinu “Skýjafar,” sem lýsir storm-
æstu Trasimenus-vatninu, en draugslegt tungl veður í skýj-
um, “bleikt sem höfuð — Hasdrubals”; eða þá lýsingin á
kirkjunni í Mílano, þó íneð nokkurum öðrum blæ sé, er
hefst með þessari stórsnjöllu 1 jóðlínu: “Kórinn sveipar
bergmál hljóðra bæna.”
Engu síðri að glöggskygni og innsæi er kvæðið um
Elínarey og örlög Napóleons mikla. Af sjónarhól fljóts-
bakkanna við Temsá og Signu, í samnefndum kvæðuin,
bregður skáldið upp ógleymanlegum myndum, er grípa hug-
ann heljartökum, af stórborgarlífinu í Lundúnum og Paris;
óneitanlega eru margir fagrir drættir og glæsilegir í mynd-
unum þeim, en skáldið sviptir einnig hulunni af spilling-
unni, sem víða leynist undir glysfögru yfirborði borgarlifs-
ins. Af alt öðrum toga spunnin er vísan “Við Zuydersæ,”
einar átta stuttar ljóðlínur, en þó blasir Holland þar við
sjónum í sumardýrð sinni og gróðursæld; þar kemur það
kröftuglega í ljós hve rík athyglisgáfa Einars er og hver
snillingur hann er í orðavali:
Mjúk og sólvörm moldin grær;
málmbjört unnin strandir slær.
Feita landið lóns, og áls
litklætt undir sólu hlær.
Auðnubjarmar blika um skipin,
búin, flæðin, aligripinn—
letra skáldskap lífsins sjálfs
logum gulls í þjóðarsvipinn.
Snjallar eru einnig lýsingar Einars á tækni og verk-
smiðju-iðnaði nútímans í kvælinu “Tínarsmiðjur,” um
Newcastle-on-Tyne, Nýja Kastala, eins og borg sú er nefnd
í kvæðinu. Sveinn ritstjóri Sigurðsson fer ekki með neinar
ýkjur, er hann fer svofeldum orðum um þetta svipmikla
kvæði skáldsins í Eimreiðar-%ve\n sinni um hann á sjötugs-
afmæli hans: “Kvæðið ber það með sér, að höfundur þess ,
hefir sjálfur gengið í vélsmiðjurnar til þess að sjá með
eigin augum hamfarir vélanna. Hér gætir hinnar sömu ger-
hygli eins og í svo mörgum öðrum kvæðum skáldsins.
Aðgát er höfð á smáu og stóru og engu gleymt, sem að
gagni má koma til að skapa heilsteypt listaverk. Jafn-
óskáldlegt fyrirbrigði og sótugar verksiniðjur, organdi og
hvæsandi vélar, járn og stál, verða honum kærkominn efni-
viður.”
En þó að Einar Benediktsson sé mikill heimsborgari,