Lögberg - 15.02.1940, Blaðsíða 7

LÖGBERG. FIMTUDAGINN 15. FEBRÚAR, 1940
7
Islenzkt manntal
í Veáturheimi
i.
Fra því íslendingar byrja að
flytja til Canada og Bandaríkja,
er þeirra ekki getið sem sérstakr-
ar þjóðar í manntölum þeirra
landa, fyr en 1921 í Canada, og
1930 í Rikjunum. Að minsta
kosti nefna Ríkin þá ekki 1920.
I'-n menn fædda á íslandi, hafa
Ganada manntölin greint að
nafninu til siðan 1901.
Heimskringla og öldin, 14.
des., 1892, flytur á ritstjórnar-
síðu grein á ensku: “Why ignore
Ihe Icelanders?” Fjallar hún
’yrst um manntals skýrslur
Canada fyrir árin 1881 og 1891,
°g birtir heildar tölur J)jóðanna
1 Canada, þar sem íslendinga er
ekki minst, og segir siðan: “Now
we want to ask the Census De-
Partment of our Government one
‘luestion, and that is: Where
did they put the Icelanders?”
I greininni segir, að þegar
uianntalið .var tekið 1891, muni
um tíu þúsund íslendingar hafa
'erið í Canada, og hafi þeim
sJáIfsagt verið skift niður á
Skandinava [sem voru samt
U’jög fáir þá i Canada] og “önn-
ur lönd.” Þykir greinar-höf. það
skritið réttlæti, að telja ítali og
Spánverja [þeir taldir saman],
sem séu margfalt fámennari í
landinu en fslendingar, sem er
algerlega slept úr því, en sem —
þótt þeir ekki hafi sjálfstjórn —
séu þó sérstæð þjóð með sér-
staeða tungu og bókmentir.
Lengst af urðu íslendingar að
Þ°la alt með þögninni eins og sá
múlbundni. En verst er, að sið-
ustu manntals skýrslurnar sem
geta þeirra, virðast sleppa úr
mörgum íslendingum, en sérstak-
lega fjölda þeirra, sem blandast
bafa annara þjóða l)Ióði og af-
komendum þeirra. Má vel vera,
a<5 sumar þessar skekkjur, séu
a einhvern hátt eins mikið að
kenna íslendingum sjálfum eins
°g nafna-smölunum, og skýrslu
lormið eigi líka einhvern hlut
máli. Um það skal ekki
dæmt.
Sama ónákvæmni og slumpa-
'eikningur er á innflytjenda
skýrslunum, yfir þau árin, sein
bmr eru fáanlegar. Og sannan-
l^gt er, eftir íslenzkum hlöðum
°g ferðasögum, að sum árin eftir
1901, þegar fslendingum er ekki
lengur steypt saman við aðra,
týnast stundum all-margir úr
tölunni.
Hvað lengi á það annars
Hðast, að islenzkir vestanm
elgnist ekki sitt eigið mani
en hverfi hér eins og grasi
grundinni og hjörðin í ha|
um? Við — sjálf Sögu-þji
fra Sögu-eynni — höfum i
hugniynd um hvað margir
lendingar eru í Vesturheimi,
síður hverjir það eru, sem
bafa lifað og dáið, því við
l'm ekki farið i kirkjubækui
bérna eins og á fslandi, þar
nægt er að fletta upp á n
hvers einasta manns, einni
^uanntölunum og víðar. Og
að blöðin okkar og Alman:
hafi flutt marga dánar-minningu
og dánar-skýrslu, þá eru samt
ekki líkt því allir taldir þar.
Okkur er sagt í manntölunum
hér, að 1930 hafi 7,413 íslend-
ingar búið í Bandaríkjum Ame-
ríku, og 1931 hafi tala þeirra i
Sambands fylkjum Canada verið
19,382, eða allir Vestmenn sam-
an lagðir 26,795. En við trúum
ekki þessum tölum. Við Höldum
að við séum tíu til tuttugu þús-
und fleiri vestan hafs, ef öll kurl
koma til grafar og allir þjóð-
blendingar okkar og afkomendur
þeirra væru taldir, sem sjálfsagt
væri að gera i islenzku mann-
tali, hvort sem það heldur hafa
verið íslenzkar konur eða karlar,
sem gengu í hjónaband með ann-
ara þjóða fólki.
Annars má rétt geta þess hér,
að árið 1921 álitur ,1. G. Holme
(Icelanders in the United States),
að fslendingar séu um 40,000 í
Vesturheimi. Þrem árum seinna
telur Knut Gjerset (History of
Iceland, 1924) þá að vera 20,000.
Og í Tímariti Þjóðræknisfélags-
ins, 1932, ætlast ritstjórinn, séra
Rögnvaldur Pétursson á (“Tala
fslendinga í Canada”), að þeir
hafi í árslok, 1931, verið 37,101
í Canada. — Að viðbættum þeim
7,413 fslendingum í Bandarikj-
um, sem manntalið 1930 telur,
yrðu þeir alls 44,514. En líklega
kringum 50 þúsundir alls vestan
hafs, ef fjölgun fslendinga í
Ríkjunum væri reiknuð eftir
sömu hlutföllum og áætlunum
og dr. Rögnvaldur gerir í Can-
ada.
Hvað við vöðum í mikilli villu
og svima með tölu okkar hér,
sýna bezt þessi orð: “Nokkrir
hafa haldið þvi fram, að hér [í
Canada] muni vera um fjörutíu
þúsundir fslendinga, og hefir
það þótt full djörf staðhæfing;
aðrir að eigi muni fleiri vera en
svari fimm til tíu þúsundum.”
[“Tala fsl. í Canada.”].
Við, sem nú lifum, megum
ekki skiljast svona við þessi mál.
Ekki verður léttara að byrja að
tíu til tuttugu árum hér frá. En
okkur, sem að heiman komum,
kennir seinni tíminn trassaskap-
inn íslenzka.
II.
í Vestmönnum (útvarps-erind-
um í minningu 60 ára landnáms
fsl. í Vesturheimi, 1935), þar
sem verið er að reyna að geta sér
til um tölu íslendinga vestra,
stendur á blaðsíðu 248: “—Ann-
ars virðist tími til þess kominn,
að hafið væri islenzkt manntal 4
Vesturheimi, því þó að það sé
mikið verk og ekki fljót-unnið,
þá er það samt ekki ógerningur.”
Fiinm ár eru liðin siðan þetta
var talað, en tvö siðan prófessor
Sigurður Nordal sagði í stór-
merkri ritgerð: “Framtíð ís-
lenzkrar menningar í Vestur-
heimi” (Timaritið, xix, 1938):
“— Helgt ætti að koma upp í
Winnipe^ isllenzkri ættfræðis-
stofnun, þar sem hver innflytj-
andi, sem vestur hefir komið,
væri skrásettur, ásamt greinar-
RNHERST
This advertisement is not published or displayed by the Liquor
Control Board or by the Government of Manitoba.
Skógarhöggsmaður Seglr að
Bucklej’s Mixture Sé Gott
Meðal við Þrálátum
Sárinda Hósta
ÞaÖ krefst átaks, að koma skógar-
höggsmanni á kné, en það þurfti
til þess *Buckley’s Mixture, að reisa
hann við! LesiS það, sem W. G.
McClure, Cowichin Lake, B.C.,
segir: “Eg fókk svo illkynjaö kvef,
að eg varð að fara í rúmið. For-
maðurinn útvegaði mór flösku af
Buckley’s Mixture, og því á eg að
þakka hve fljótt eg konist á fætur.
Þér megið prcnta þetta hröf til
þcss að aðrir fái vitneskju um þetta
góða meðal.” Buckley’s Mixture
hefir einn ákveðinn tilgang, sem
sé þann, að lækna fólk á skömmum
tíma af kvefi, hósta,, brjóstþyngsl-
um, e. s. frv.
Sannfærist um hvað það hjálpar
yður fljótt, er þér fáið hðsta eSa
kvef. EigiS ekkert á hættu. Kaup-
iS Buckley's. 25
YFIR 10 MIL.TÓN FLÖSKUR
SELDAR!
gerð fyrir ætt hans og einkenn-
um, og síðan allir niðjar hans
og hvert barn, sem fæðist af is-
lenzkri ætt, hreinni eða bland-
aðri, og örlög þess og ferill smám
saman. Þetta væri að visu dýr
stofnun og ekki kleift að koma
henni upp nema með miklu fjár-
framlagi, frá ríki, vísinda stofn-
unum eða auðmönnum . . .”
Þó þetta sé hin ágætasta upp-
ástunda, þá finst mér að eg
þekkjá það af reynslunni, að alt
það bezt-íslenzka hérna megin,
þurfi ekki að vonast eftir nein-
um slíkum náðargjöfum, þó eng-
inn geti sagt um hvað verða
kunni í framtíðinni. Eg er því
vondaufur uin að þessi stofnun
komist á fyrst um sinn, og ekki
á meðan að ekki er neitt fé fyrir
hendi, að launa einn einasta ís-
lenzku kennara árlangt, til þess
að bæta fyrir þau vanhöld, sem
orðið hefir á íslenzkru uppeldi
unglinganna okkar öll þessi ár.
Og þó er það deginum ljósara,
að ef okkur á að auðnast að
verða eins og við erum orðnir
nýtir Vesturheims menn, þá
þyrftum við að eignast tíu slíka
kennara og alla fullgilda i fræð-
um sinum, sein árlangt blésu sál
feðranna inn í vit íslenzku barn-
anna, unz þau næðu andanum
á móðurmálinu okkar.
En þó við getum ekki kostað
menn til að taka manntalið, þá
getum við samt tekið það sjálfir
og hjálpast að með það, því þó
að það sé saman lagt geysi-mikið
starf, þá ætti að sannast þar
málshátturinn: margar hendur
vinna létt verk.
Ff höfundi ensku greinarinnar
í Heimskringlu, og þeir aðrir
hér, er sjálfsagt tóku eftir því í
gamla daga, að fóstrar okkar
hérna þögðu í hel þjóðar-nafn
okkar, fósturbarnanna, — hefðu
þá strax hafist handa, og tekið
íslenzkt manntal vestan hafs ujn
sama levti og fyrsti íslendinga-
dagur er haldinn i Winnipeg
(1890), og endurtekið það á
hverjum tíu ára fresti síðan, þá
væri manntal þetta ár leikur
einn, og það fimta í röðinni. En
í stað þess verðum við nú að
hefja það manntal, sem í eðli
sínu er mörg manntöl saman
lögð. — Við verðum ekki að eins
að gjalda fyrir okkar eigin gömlu
syndir, heldur einnig fyrir gaml-
ar syndir hérlendra herramanna,
sem hafa það líklega sér til máls-
bóta við hinztu reikings skilin,
að þeir hafi verið hræddir um
að alt inanntalið myndi frjósa
saman í ofur lítið ísland, ef nafn
legt í sögulegum skilningi, en
okkar stæði' þar.
f raun og veru er það skvlda
okkar að gera afkomendum okk-
ar og ókomnum öldum ])essa
grein fyrir okkur — þá hina
sömu og heima er gerð fvrir
þjóðsystkinum okkar í kirkju-
bókum og manntölum.
III.
Þess var getið í greininni:
Safn til sögu Vestmanna, hve
okkur sé manntal þetta nauðsyn-
til þess að fá hin fyrstu gögn
rétt, verði að komast i sainband
við íslendinga heima. Það verð-
ur að leita uppi í kirkjubókum
og öðrum skilríkjum, alla þá sem
vestur fóru, með öllum tilheyr-
andi skýringum, hvaða ár var
flutt og hvaðan, o. s. frv. Með
þessu eina móti er hægt að fá
nokkurn veginn áreiðanlegt yfir-
lit yfir þá, sem vestur fóru, og
hægt verður á annað borð að
grafa upp.
Allir þeir menn eiga að vera
skráðir, sem hingað hafa flutt,
hér hafa fæðst, hér hafa lifað,
og hér hafa dáið — ef nokkur
íslenzkur blóðdropi hefir runnið
þeim í æðum, og hvar sem þeir
hafa lifað hér og borið beinin.
Eins og drepið er á áður, þarf
manntal þetta að vera miklu
fyllra, en nokkurt manntal, sem
eg þekki til að tekið hafi verið,
sökum þess að það nær eins yfir
dána sem lifandi, og alt frá ný-
fæddu barni 1940 (eða hvaða ár
sem skýrslan verður skrifuð)
aftur til foreldra hvers einasta
vesturfara, sem flutti frá fslandi.
Og bezt væri að rekja ættina
lengra aftur, ef um hana er vitað
með vissu, eða visa greinilega til
prentaðra heimlida. Yrði þetta
því um leið stutt ættartala hvers
einasta manns, og einnig helztu
æfi-atriði í nokkrum línum, eða
lengra máli, eftir því sem hverj-
um sýnist, sem ætti að verða
seinni tímum að fult eins miklu
gaghi og kirkjubækurnar heima,
sem geyma meiri fróðleik um
fslendinga — þótt óprentaðar
séu — eri flestar aðrar bækur.
Sumir kunna samt að vera
annarar skoðunar um kirkju-
bækurnar. Eg hefi átt tal við
all-marga menn og konur, bæði
hér og heima, sem standa á því
fastar en fótunum, að þær skýri
ekki rétt frá fæðingu sinni, og
ekki eins og mamma eða pabbi
hafi sagt þeim. Oft er það fæð-
ingar dagurinn en stundum árið
og fæðingar staðurinn, sem á
milli ber, auk margs fleira. —
sjálfum var mér sagt í æsku, að
eg væri fæddur viku seinna en
kirkjubókin segir frá. En eg hefi
látið hana ráða. Eg þekki mis-
minni og minnisleysi manna of
vel til þess, að eg full-treysti ár-
tölum þess, eða hvar það bjó
þetta og þetta árið. En þó að
eitthvað kynni að vera hæft í
þvi, sem sumir bera fram, að
einstaka prestar hafi verið trass-
ar að færa strax nöfnin í bæk-
urnar, og farið þar sjálfir seinna
meir eftir minni, þá dugir hér
ekki að deila við dómarann, því
bækur þessar eru fullnaðar úr-
skurður allra þrætu mála, og
farið eftir þeim á sama hátt og
lífsbókinni á himnum, sem æfin-
lega er tekin trúanleg, án þess
að litið sé í vasakver eða við-
skifta-bók vesalings syndarans.
Þess vegna verður alt það, sem
við skrifum um þá, sem á fs-
landi eru fæddir, að standa
heima við kirkjubækurnar, því
annars telur seinni timinn sögu-
sögn okkar ranga. Og á þessu
hefðu íslendingar vestan hafs
átt að vera búnir að átta sig
fyrir löngu, og útvega sér skírnar
skýrteini sitt áratugum áður en
sjötiu árin og centin féllu þeim
í skaut, því oft ber þá ekki sam-
an við það sem áður hefir verið
sagt, og oft verið búið að setja i
prentaða þætti þeirra, en aldrei
leiðrétt, auk rangra skýrslna í
prentuðum og óprentuðum skjöl-
um Vesturheims manna, vegna
þess að farið var eftir minni
og sögu-sögn annara.
IV.
Manntalið er starf, sem allir
fslendingar geta unnið í sam-
einingu, án þess að það kosti
mikið annað en tima eyðslu,
skriftæki og frimerki. En þó að
það sé mikið heildar-verk og
kosti mikla þolinmæði og vand-
virkni um það lýkur, þá getur
hver sæmilega skrifandi maður
á íslenzku eða ensku, samið það
fyrir sig og sina, þegar búið er
að útlista alt sem skrifa þarf
ineð prentuðum sýnishornum
eða eyðublöðum. Og þannig
verður þetta að vinnast af sjálf-
boðum. Og þannig hafa öll beztu
Skoðið Hann Hjá CASE Umboðsmanninum
EINI PLOGURINN SEM HEFIR
0UUBAÐS 0RKULYFTU
Dregur auðveldlegar ♦ Gerir allar Dráttarvélar sfarri
petta er eini plógurinn A hvaða verði sem er með orkulyftu-
grip að öllu olíuhelt, ryktrygt . . . smurið til langrar notkun-
ar, auðveldur í meðförum, sem hvorki veður né vinna blta á.
Nfl er þessi Case Centennial fl svipuðu verði og algengir
drflttarplðgar!
Athugið þann leyndardðm hversvegna þeir menn. sem nota
Centennial. vinna hraðara, og ná gagngerðara til botns en
þeir dráttarpiógar, er þeir áður notuðu . . . stærri og stöðugri
hjðl . . . stærri og sterkari öxul . . . sterkari slflr og tengsl.
Veitið athygli hinu volduga bakhjðli, og þeim útbúnaði ölium,
sem* veldur ðsegjanlegum sparnaði fl orku, sem venjulega fór til
einskis á þýfðu eða ðsléttvu iandi.
Skoðið Centennial plðginn, eð,a oliubaðs orkulyftu Wheatland
plóginn, með eða án sflningaráhalda, og aðrar Case masktnur hjá
næsta umboðsmanni.
J. I. CASE CO.
CAI.CAKV, EPMONTON, KKOINA, SASKATOON, WINNIPKO, TORONTO
íslenzku söfnin vestan hafs verið
unnin — þegar alt kemur til alls.
Fult skírnarnefn og full for-
eldra nöfn ættu alstaðar að vera
birt, og öll þau nöfn og nafna
breytingar, stytt nöfn (gælu-nöfn
líka) og ættarnöfn, sem upp
hafa verið tekin (eða fólkið ver-
ið kallað um tíma), þótt þau nú
séu orðin breytt (eða hafi brevzt)
frá því sem áður var. Einnig
ættu allir ])eir staðir að vera
taldir, sem fólk hefir talið sér
heimili i.
f þessu manntali ættu allar
þær skekkjur, um hvern og einn,
að vera leiðréttar, sem finnast
og fundist hafa i landnáms þátt-
um, eftirmælum, dánar-skýrsl-
um o. fl., frá því fyrsta og fram
á þenna dag, og visað eins ná-
kvæmlega og hægt er til alls
þess, sem um hvern einstakling
finst á prenti, og allra heimilda
getið skilmerkilega, og þess get-
ið við fæðingar dag og ár og
bæja nöfn heima, eftir hverjum
heildum sé farið. — En þetta er
alt lauslegt yfirlit, dregið saman
í flýti, sem seinna yrði betur
raðað niður og öðru vísi, ef til
framkvæmda kæmi.
Við skulum hugsa okkur að
aldrei kæmi til þess að mann-
talið yrði notað til stuðnings sér-
stæðrar framhalds sögu fslend-
inga hér, af þeirri einföldu á-
stæðu að íslendingurinn í okkur
vildi fara að sofa og gæti ekki
hlustað á meira. En væri þá
ekki manntals skýrslurnar og
sú grein, sem þar yrði gerð fyrir
okkur, enn þá nauðsynlegri fyrir
íslenzkan seinni tíma? — Því
skyldum við, sem á marga aísu
höfum tekið alls konar framför-
um í þessu landi, verða þeir
aftur úr kreistingar, að geyma
ekki allra okkar nöfn í röð og
reglu í bókum framtiðarinnar
eins og kirkjubækurnar, mann-
tölin og fleira heima, geyma
nöfn allra þjóðsystkina okkar
heima, sem á sama tíma hafa
lifað og við?
Eg hugsa ekki svo langl, að
manntalið yrði prentað i sinni
upphaflegu mynd. En það ætti
að verða hægt með tíð og tíma
að vélrita nokkur eintök af því,
sem geymdust áj íslandi, Canada
og Bandarikjunum.
V.
Ef þetta verk á að geta komist
i framkvæmd, þá þyrfti að byrja
strax á þvi, og vinna að þvi eins
ötullega og kraftarnir leyfa, þó
tæpast sé samt hægt að búast
við, að því yrði lokið ineð öllu
fyr en i enda næsta árs, 1941.
Þótt ætlast sé til, að allir, sem
það geta, skrásetji sig og sína,
látna sem lifandi, og i samstarfi
við ættingja sina og ástmenn, þá
er samt nauðsynlegt, að fjöldi
smárra deilda myndaðist í hverri
bygð: borgum og sveitum, þar
sem íslendingar búa, sem hefðu
mál þessi með höndum og sæu
um að enginn félli úr, eða væri
skilinn eftir við veginn. En
þetta yrði erfiðast þar sem land-
ar væru algerlega komnir út úr
islenzku félagslífi, eða hefðu
aldrei í það komist. Samt mun
það fremur fágætt, að þessir
menn eigi ekki frændur einhvers
staðar í islenzkum bygðarlögum,
sem um þá vissu eða gætu spurt
þá uppi.
Ef Þjóðræknisfélagið og deild-
ir þess, Kirkjufélögin og söfn-
uðir þeirra, Góðtemplara stúk-
urnar, Jóns Sigurðssonar félag-
ið og íslendingadagurinn, vildu
sameina sig og hafa aðal um-
sjón þessara málq, þá hygg eg
að vel væri af stað farið, því öll
þessi félög ættu að eiga all-mikil
og góð gögn, sem að gagni gætu
komið, en þó sérstaklega Kirkju-
félögin. Og auk þessara félaga
yrðu vikublöðin, Heimskringla
og Lögberg, hjálpar-hellan eins
og fyrri við allar skýringar og
tilkvnningar.
l>orsteinn Þ. Þorsteinsson.
Um Nonna
(Framh. frá bls. 3)
skilið Nóbelsverðlaun og furðaði
sig á þvi, að fslendingar greiddu
ekki götu fvrir sliku.
Eg hygg, að oss muni skiljast
betur, hve mikilhæfan og þjóð-
nýtan mann vér eigum þar sem
Jón Sveinsson er, og að vér mun-
um brátt gjalda þakkarskuld
vora í fleiru en því einu að dást
að verkum hans. Vist er það, að
allir fslendingar senda Nonna
hlýjustu nýárskveðjur sínar,
þángað sem hann dvelur nú,
aldurhniginn, á næstu grösum
við hinn ógurlega hildarleik.
f desember 1939.
Magni Gnðmundsson.
—Lesbók.