Lögberg - 09.05.1940, Blaðsíða 4

1
LÖGBERG, FIMTUDAGINN !). MAI, 1940
-----------l.bgberg ---------------------
GefiS út hvern fimtudag af
TIIK COIiUMBlA PRKSS, LIMITED
685 Sargent Ave., Wlnnipeg, Manltoba
UtanáBkriít ritstjórans:
KDITOR LÖGBERG, 695 Sargent Ave.,
Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The "Lögberg" is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Bókmentapiátlar
i.
ÞaS hefir dregist lengur en vera skyldi,
að minnast 21. árgangs Tímarits L.jóðræknis-
félags Islendinga í Vesturheimi, þess, er fyr-
ir almennings.sjónir kom í febrúarmánuði
síðastliðnum; drættinum hafa valdið óhjá-
kvæmilegar annir, en ekki það, að ritið sé
gildisrýrara hinum fvrri, nema síður væri,
því margt er jafnvel betur um efnisval og
fjölbreytni nú í ár; þetta er síðasta heftið,
sem Dr. R'ögnvaldur Pétursson annaðist um,
og var hann l>á m.jög farinn að heilsu; entist
honum eigi aldur til þess að fullbúa ritið til
prentunar, né safna að öllu innihaldi þess;
það féll Gísla Jónssyni prentsmiðjustjóra í
skaut, að viða að sér því, er á vantaði, og
lesa prófarkir.
Meðal bókmentalegra nytjajurta Tíma-
ritsins að þessu .sinni ber einkum að nefna
“Salt jarðar”, fagui*meitlaða smásögu eftir
frú Guðrúnu H. Finnsdóttur; efni sögunnar
er vestrænt, og nöfnin ensk. en sagan er
engu að síður íslenzk, eða öllu heldur vestur-
íslenzk fyrir því; innviðir traustir, og mál
aðir blæbrigðum raunsærrar íhygligáfu;
söguhetjur frú Guðrúnar eru í hinni sönn-
ustu merkingu “sjálfstætt fólk,” er njóta
sín íhlutunarlaust frá hendi höfundar:
“Kellv Stevens hafði borið bezta og
elzta vin sinn til grafar í gær, og eitthvað
af honum sjálfum hafði horfið ofan í jörð-
ina með Allan Foster.” Eitthvað meira en
lítið af oss sjálfum verður vitanlega ávalt
samferða þeim vinum vorum, er vér kveðj-
um í síða-sta sinn, og horfnir eru út yfir
móðuna miklu.—
Skrifstofa Kellvs bar að þessu sinni
annarlegan blæ:
“Augu Kellys fylgdu sólargeislunum,
sem féllu á ská yfir herbergið.
Arið í geislunum þyrlaðist í endalausri
liringiðu loftsins — þyrlaðist og flaug fram
og aftur og sýndist gull. Mönnunum svipar
til rvkkornanna, þeir berast með straumi
tímans fram og til f>aka, og hugsanir þeirra
eru stundum gullkorn og stundum ekkert
nema ryk, og stund-tím sýnist rvkið gull í
þeim hvirfilvindi.
Þarna var heill veggur þakinn bókum,
saman þjappaðar hugsanir, vit og lífsreynsla
ágætra höfunda. Hann mundi eftir fyrstu
lwkunum, sem hann hafði keypt, ekki til að
lesa þær — heldur af því þær voru í skraut-
bandi og fóru vel í skáp. En það var langt
síðan, og honum la^rðist smám saman að
kaupa ba«kur fyrir J>að verðmæti, sem lá
falið á milli spjaldanna. Og marga stund-
ina, marga einmana stundina, höfðu þær
verið honum hollir vinir og sálufélagar,
vinir, sem réttu honum styrkar hjálparhend-
ur, þegar honum lá á, og félagar, sem hann
ýmist þrætti við eða var sammála. Einn
þeirra steig núna fram úr skápnum og
sagði: ‘Maðurinn er einn, ]>egar hann fæð-
ist, og einn þegar hann deyr — lífið er eyði-
mörk, og um stund gleymir Kelly sér í þeirri
þrætu. — Maðurinn er einn þegar hann fæð-
ist og maúir dauðanum einn — en það er
hverjum í sjálfsvald sett, hvort líf hans
verður gróðrarreitur eða eyðimörk.”
Þessar ofangreindu tilvitnanir í “Salt
jarðar,” varpa að vorri hvggju nokkuru
ljósi á sérkenni sögunnar, sem og það, hve
margt þar er spekilega mælt.
Af vestrænum kvæðum í umræddum ár-
gangi Tímaritsins, virðist “Sumar,” ljóð í
sónötuformi eftir Þ. Þ. Þorsteinsson standa
fremst að listrænu gildi:
“Þú, sem átt lykla að lífsins dyrum öllum,
ljúktu upp vetrarhurð frá anda mínum.
Tak hann í vorsins vermireit þinn heima.
Græddu mitt land frá fjörum u]>p að fjöllum,
fólki þess, sumar, gef af mætti þínum
ljósið frá þínum lamj>a, í að geyma.”
“Frá þeim vngri” heitir ritgerð eftir
dr. Stefán Einarsson, yfirlit vfir íslenzk
sagna og leikritaskáld síðasta áratuginn
(1928—1938). Er hér um stórfróðlega grein
að ræða, sem gerir að minsta kosti þeim ís-
lenzkum lesöndum, er fjarvistum dvelja við
Island, hægra fyrir en ella mvndi verið hafa,
að fá vitneskju um það, hver sé maðurinn
eða konan, sem þeir eru að lesa eftir bækur
í þann og þann svipinn. Persónuskoðun dr.
Stefáns á núverandi bókmentaviðhorfi ís-
lenzku þjóðarinnar, kynnist lesandinn af nið-
urlag.s málsgrein ritgerðar þessarar:
“Alt virðist þannig benda á að þjóðræk-
in rómantík eigi leikinn á ný á næstu árum,
ef ekkert óvænt kemur fyrir, og ef þeir eign-
ast ritfæra menn, því enn eru ritfærustu
mennirnir í vinstra fvlkingarármi. ”
Smásaga Jóhanns Magnúsar Bjarnason-
ar, “Frank North,” ber á sér listrænt hand-
bragð þessa vinsæla höfundar. Þá hefir og
ritgerð séra Guðmundar Amasonar. “Is-
lenzkar og aðrar útlendar bókmentir í Can-
ada,” marg-t ;til síns ágætis; styðst hún að
nokkru við athuganir prófessor Wat.son
Kirkconnells á þessu sviði.—
Síðast, en engan veginn sízt, ber að
minna á gagnmerka ritgerð eftir dr. Beck
um stórskáldið Örn Arnarson; þetta ram-
íslenzka skáld er Vestur-íslendingum að
nokkru kunnugt af ýmsum snildarkvæðum,
svo sem “Stjáni blái,” er Lög-berg birti
fyrir nokknim árum, að ógleymdri Vest-
mannadrápunni miklu, sem bæði vestur-ís-
lenzku blöðin blrtu í fyrra.
Sjaldan er góð vísa of oft kveðin; það
undurfagra erindi úr Vestmannadrápunni,
sem hér fer á eftir, verður lengi munað á
vestrænum slóðum landans:
“Og lengi mun lifa í þeim glæðum,
sem landarnir fluttu um sæ;
]>eim íslenzku eðliskostum
skal aldrei varpað á glæ.
Þótt djúpir sé Islandsálar
mun átthagaþránni stætt.
Það tekur trygðinni í skóvarp,
sem tröllum er ekki vætt. ”
/
Öm Arnarson er dulnefni skáldsins;
maðurinn heitir réttu nafni Magnús Stefáns-
son, austfirzkur að ætt, fæddur að Kverkár-
tungu á Langanesi; mun hann vera einn
allra íslenzkasti Islendingurinn á ljóðvett-
\*angi íslenzku þjóðarinnar síðan Einar
Benediktsson leið.—
Margt annað til gagns og gamans hefir
Tímarit þetta að geyma, þó eigi vinnist tími
til að vekja athygli á því hér; það verð-
skuldar langtum víðtækari útbreiðslu, en það
nú nýtur.
II.
Lúðvík Kristjánsson: Vesturheimsk
krossmessuljóð, Winnipeg, 1940.
Um tildrögin til þessarar krossmessu-
drápu, er íslendingum vestanhafs að fullu
kunnugt, er þeir hvarfla augum til veizlunn-
ar miklu á Roval Alexandra hótelinu í fyrra
sumar í tilefni af hingaðkomu Thor Thors
alþingismanns og Ágústu frúar hans; kross-
berarnir og krossberamerkin, urðu Lúðvík að
óta>mandi yrkisefni, er krafðist útrásar í
ljóði og nú eru krossmessuljóðin komin á
prent í snyrtilegu bæklingsformi.
Lúðvík Kristjánsson hefir um langt
áraskeið unnið að því, að! “fækka tárunum”
meðal landa sinna í Vesturheimi með kýmni-
ljóðum sínum, og er það þakkarvert, því
sjaldan er birðgaskortur á harmagráti og
raunatölum; honum tekst ekki ávalt jafn
vel; ]>ó eru ávalt innan um í flokkum hans
eða drápum örvar, er hitta beint í mark, og
þær eru heldur engan veginn fáar í kveri
þessu; beztu vísurnar er að finna í inn-
gangs og eftirmáls ljóðunum að krossaskírn-
inni sjálfri. I innganginum er meðal annars
þessi vísa:
“Já, þar mátti auðmenn og aðalsmenn sjá,
með íslenzka hátignarsvipinn á brá.
En svo fengu einstöku almúga peð
af einskærri miskunn að vera þar með.”
Vísan um Ófeig Sigurðsson (ekki Ófeigs-
son) í Red Deer, Alberta, er bráðsniðug:
“0g nefndin á ófeig eitt einkennið lét,
en án þess að vita hvað maðurinn hét.
Hví voru þeir ánnars að ónáða hann
svo afskiftalítinn og saklausan mann.”
I eftirmálsljóðunum verður manni einna
starsýnast á þetta erindi.
“Hér blasti nú almennings augliti við
hið útvalda, primsignda riddaralið.
Já, mikill og frækinn og fallegur her
með föðurlandsástina um hálsinn á sér. ”
Þessi Krossmessuljóð1 kosta einungis
50 cents, og eru skrýdd blárri kápu; það
kaupir enginn köttinn í sekknum, er aflar sér
þeirra áður en það verður um seinan.
Pantanir ásamt andvirði, sendist Lúð-
vík Kristjánssyni, 1123 Ingersoll Street.
Winnipeg.
Borgarabréf yðar,
Eignarbréf,
Vátryggingarskírteini, o.s. frv.
ERU VERÐMÆT—
GEYMIÐ ÞAU ÖRUGGLEGA!
• Þau eru trygg í öryggishólfi yðar í
bankanum; þér einir getið opnað það;
kostar innan við cent á dag. Látið útibús-
stjórann sýna yður hólfið.
THE ROYAL BANK
O F CANADA
Eignir yfir $800,000,000
Málefni, sem
almenning
varðar
Fyrir nokkru síðan birti Lög-
berg ritgerð, sem fjallaði um
minnisvarða eða þó öllu heldur
aðeins um legsteina. Já, það er
mál, sem alla varðar jafnt, að
því er eg bezt fæ skilið, og ætti
því að vera rætt nokkuð í opin-
beru blaði. Margir munu hugsa
sem svo að það sé gamall og góð-
ur siður að láta dýra legsteina
yfir \issa framliðna menn, sem
hafa gert landi og þjóð eitthvað
til þægðar og þrifa i lifandi lífi.
Jú, vér vitum allir, að þessi leg-
steinasiður er afar forn, en hvort
hann má teljast góður, það er nú
annað mál. Það er stundum sitt
hvað að vera gamall og að vera
góður. Það er vitanlega augljóst
mál að legsteinn hversu dýr eða
skrautlegur sem hann kann að
vera er aldrei og getur aldrei
orðið annað en steindauðui
steinn, og um hann má með
réttu segja það sem spámenn
gamla testamentisins sögðu oft
um skurðgoðin: “í þeim er eng-
inn lífsandi, þau geta ekki séð,
heyrt, talað né gengið.” Leg-
steina-siðurinn virðist vissulega
vera ein greinin af hinni æfa-
fornu og heiðnu skurðgoðadýrk-
un; og ennfremur styður leg-
steinasiðurinn að forfeðradýrk-
un og dregur athygli þeirra sem
eftir lifa að duftinu og hégóm-
anum í tíma og rúmi, eri frá
andanum og lifinu sjálfu. Hvað
segir Kristur um legstaða-skreyt-
ingú Gyðinganna til forna? Lúk.
11-47: “Vei yður, sem byggið
upp grafir spámannanna, sem
feður yðar líflétu. Þannig lofið
þér og samþykkið athafnir feðra
yðvarra,” o. s. frv. Það er djúp
meining í orðum Krists og það
er í þessu tilfelli að viðhalda
minningu illræðismanna og gefa
til kynna að þeir sjálfir sé einn-
ig illræðismenn, er fyrirlíti heil-
agan anda guðs og helgra manna.
Það liggur og í þessum og fleiri
orðum Krists að það sé andi
hroka, sjálfsþótta og forfeðra-
dýrkunar, sem legstaða-skreyt-
ingin feli í sér — sálmyrðandi
og fyrirlitleg efnishyggja. Vér
getum tekið rétt eitt dæmi; gerir
ekki til né frá hjá hvaða þjóð
eða í hvaða landi. Það er sett-
ur legsteinn á gröf stórefna
manns eða sem var ríkur hér i
heimi, en dó þó eins og sá fá-
tæki, sem engan legstein fékk.
Já, það var reistur steinvarði á
leiði þessa ríka manns, sem kost-
aði mörg hundruð dali, en ein-
mitt í þvi sama héraði gátu börn
sumra fátæklinganna ekki kom-
ist á skóla í vetrarhörkunum fyr-
ir kulda og klæðleysi, og það
kvisaðist jafnvel að ein eða tvær
manneskjur hefði látist af ó-
nógu viðurværi. Að verja miklu
,fé til að láta stóran og þungan
stein á dauða og rotnandi
skrokka er óvit á meðan nokkr-
ir lifandi eru nauðlíðandi. Jörð-
in hirðir sitt og gerir því rétt
skil, hvort sem ríkur eða fátækur
á í hlut og hún tekur ekkert til-
lit til auðlegðar né fátæktar.
“Hér er ið rétta
ríki jafnaðar:
sofa hér jafnvært
í svartnætti grafar
konungurinn
við kotungs síðu,
ölmusu-maður
og auðkýfingur.”
Þannig kvað eitt ágætt íslenzkt
skáld um jafnréttið, sem móðir
vor Jörð veitir öllum og öllu sínu
afkvæmi.
Eins og mörgum af oss er
kunnugt, þá hafa nokkur íslenzk
Ijóðskáld ort um Dettifoss, og
væntanlega sum af þeim hlotið
veglegan legstein að sér látnum.
En þó Kristján Jónsson Fjalla-
skáld væri fátækur að þessa
heims auðæfum og metorðum og
hafi líklega engan dýran legstein
hlotið, þá er kvæðið hans “Detti-
foss” ódauðlegur minnisvarði á
meðan nokkur talar og skilur
íslenzka tungu. Sumir af oss
Vestur-íslendingum, sem þó er-
um búnir að vera hartnær hálfa
öld hér vestra, getum enn með
því að hugleiða kvæðið “Detti-
foss” á réttan hátt, heyrt dun-
urnar i fössinum og fundið
bergið titra og séð Iitskrautið
glitra þegar sólargeislarnir
brotna á úrgu berginu og æðandi
vatnsöldunum í hengifluginu. Já,
slik er þessi feikna sálarorka
skáldsins, sem kvæðið orti. f
þessu sambandi er vel við eig-
andi að minna á skáldið séra
Hallgrím Pétursson; hann hefir
reist sér þann minnisvarða með
ljóðum sínum, sem hefir heillað
og hrifið heila þjóð frá því á
seytjándu öld og fram á þennan
dag; já, og svo lengi sem vort
kæra móðurmál lifir. En það
eru vitanlega margir fleiri, þó
þessi tvö dæmi hafi aðeins verið
tekin hér sem sýnishorn. Þótt
legsteinar kunni að vera gæddir
einhvers konar lista- eða fegurð-
arblæ, þá samt eru þeir i sjálfu
sér hégóminn einber, svo sem
presturinn kvað forðum:
“Erfidrykkjur og ónýtt prjál
Ekki á skylt við þetta mál;
Heiðingja skikkun heimskuleg
Hæfir kristnum á engan veg.”
Þetta, sem hér hefir verið sagt
er frá almennu og alþjóðlegu
sjónarmiði, en frá þrengra sjón-
armiði munu sumir líta svo á, að
ekki beri að veita verðlaun fyr-
ir að kasta saur í saklausa menn
og heilög málefni, hversu mikil
snild sem ljóðagerðin kann að
hafa verið að búningnum til.
M. Ingimarsson.
Nýársvísur 1920
Ársins sviptigna dís
upp í sólarátt rís
rík af svellandi æskunnar þrótt.
Hún ber hugsjóna Ijós,
árdags hátignar rós
yfir heldimma byltinga nótt.
Öll þau hatursins mein
öll þau hörmungakvein,
er nú hrópa um ið blóðuga strið,
öll þau brennandi tár,
öll þau blæðandi sár
heimta bætur af komandi tið.
Sorgin máttug og há
göfgar mannsandans þrá
eins og málmdeiglan gullið fær
skírt.
Og þann himneska mátt
til að hefja sig hátt
má nú heimurinn kaupa svo dýrt.
Eins og ár mynda öld
þannig orsaka fjöld
skapar alheimsins forlagaskeið;
Réttist harðstjórans hönd,
byggjast hugsjónalönd
verður hlýrra á framsóknarleið.
Eyðist hatursins hjarn,
vitkist vanþroska barn,
sem nú villist á myrkri og þraut;
vakni sofandi sál,
hljómi sannleikans mál
fram til sigurs á jarðlífsins braut.
Skíni friðarins sól
yfir bygðir og ból,
inn í bústað hvers einasta manns.
Skráð sé gullstöfum Ijóst
inst i grátandans brjóst
það, að guðsríki kemur til hans.
Kristin Sigfásdóttir.
Hann kunni
ekki að hrœðaát
í æsku las Fred glæpasögur.
Þegar hann eltist gleypti hann i
sig blaðafrásagnir af bankarán-
um. Þegar hann var 16 ára
hafði hann einsett sér að vevða
glæpamaður — og 10 áruin sið-
ar . . .?
Veröldin var eins og andvana
lík. Hvergi hljóð, hvergi hreyf-
ing. Trén á vellinum bifuðust
ekki fremur en þau væru úr
steini. Og hálfmáninn var eins
og bátur á indígóbláum himnin-
um.
Fred Brown stóð undir stórri
ösp og starði. Hann glenti aug-
un á gamla, forneskjulega húsið,
sem stóð fyrir endanum á hellu-
stéttinni.
Hann grandskoðaði hvern ein-
stakan af dimmu gluggunum á
húsinu. Svona hafði hann star-
að í tíu mínútur eða máske fim-
tán. Og allan þann tíma hafði
hann staðið grafkyr, eins og
hann væri gróinn við jörðina.
Og nú, þegar hann hafði sann-
færst um, að enginn væri vak-
andi í húsinu, gekk hann ská-
halt yfir blettinn í áttina til sval-
anna, en gætti þess vel, að halda
sig í skugganum af öspinni.
Þegar hann var kominn hálfa
heyrði hann hljóð. Hann nam
staðar, hélt niðri i sér andanum
og beið.
Hljóðið heyrðist aftur. Það
var barn, sem var að hljóða.
Kjökur í nýfæddu barni. Nú var
það lægra en áður . . . það
hevrðist aftur en hljóðnaði svo.
Fred Brown hafði snúið höfð-
inu í áttina, sem hljóðið kom úr.
en nú leit hann aftur á húsið.
Þar var alt kyrt eins og áður./
Hann hélt áfram. Lafhægt.
Og i hverju spori, sem hann
steig á mjúkt grasið hugsaði
hann til þess starfs, sem biði
hans.
Og út frá þeim hugleiðingum
hverflaði hugur hans til æsk-
unnar . . . þegar hann áformaði
að gerast glæpamaður.
Það hafði ekki verið neinn
hægðarleikur að ala Fred Brown
upp. Móðir hans varð hrukkótt
og grá fyrir aldur fram — blátt
áfram al þvi, að hún var sí og
æ að leitast við að gera heiðar-
legan inann úr drengnuni sínum.
Faðir hans hafði einnig gert
það, sem hann gat. En hann
hafði ekki sömu þolinmæðina og
konan hans. Hann barði strák-
inn oft, þegar hann nenti ekki
lengur að pexa við hann, svo að
það lá við að hann rvki um koll.
Þegar Fred var niu ára var
snilliþ jófnr einn, sem hann
hafði lesið um í skáldsögu, aðal
átrunaðargoð hans. Þegar hann
var tiu ára leit hann upp til
bankaræningja, sem hann hafði
lesið um. Og einn daginn sagði
hann í skólanum, að hann teldi
þennan mann miklu meiri mann
en sjálfan Abraham Lincoln. Þá
lét kennarinn hann hafa með sér
seðil heim til sín, og faðir Freds
lamdi hann eftirminnilegar en
hann hafði nokkurntima gert
áður.
Þegar hann varð stærri tilbað