Lögberg - 06.02.1941, Blaðsíða 5

LÖGBEKG, FIMTUDAGINN (i. FEBRÚAK, 1941
5
laginu er umfram alt ekki skáld-
skapur” (bls. 21).
Ef farið væri hér að taka upp
setningar, sem skrítnar eru, gæti
l>essi grein orðið löng, og skal
því aðeins bætt hér við tveim:
“Kristindómurinn var hið síð-
asta, sem móður gat látið sér
detta í hug að kenna Jasínu
Gottfreðlínu,” “ritstjórinn . . .
hallaði sér fram í sólargeislann
með smjör i brosinu.”
Laxness talar um fátæk klæði
°g fátæka eftirlíkingu. Klæði
geta hvorki verið fátæk né rík,
°g sama er að segja um eftirlik-
ingar, en fátækleg geta þau ver-
ið. Álíka óvandað mál er að
tala um “hin raunsæu efni.”
Etni geta hvorki verið raunsæ,
n<i það, sem andstætt er því,
nenia þau geti hugsað, og það
töluvert betur en Laxness gerði
stundina, sem hann ritaði þessa
setningu.
Skyld þessu er frásögnin um
dyrnar, sem “héldu áfram að
vera lokaðar” og Um kvöldið.
sem hélt áfram að líða” (það var
nu meira áframhaldið). Auð-
seð er, að þessar setningar eru
ekki hugsaðar á íslenzku.
Margoft notar Laxness ekki
'iðeins — heldur, þar sem það
er andstætt íslenzkri málvenju:
Ekki aðeins þau höfðu sál,
heldur hlutirnir í kringum þau.”
há má minnast á eitt orð,
seni hvað eftir annað kemur
f>'rir. og sýnir, að hugsað hefir
verið á útlensku máli; það er
þegar verið er að tala um að
eitthvað sé ákveðið (bestemt).
Lrættirnir í andliti hennar
höfðu frá upphafi verið ákveð-
'ns eðlis,” “lýsti ákveðnu ein-
kenni.” Álíka neyðarlegt er að
tala um “sígilt hús,” “ávantan-
lr ’ 98 um að gera eitthvað
framhjáleiðinni.” Ein Ijótasta
nieðferð íslenzkrar tungu er að
hl>gsa það, sem ritað er á henni,
a ntlendu máli, en húa jafnótt
fil orð, og rita, úr íslenzkum
stofnum og endingum, í stað
þess að nota þau orð, sem jafn-
an eru höfð á íslenzku um sömu
bugtök. Þessi meðferð islenzk
unnar er alt að þvi verri en að
sletta útlendum orðum, en það
er kunnugt, að sumir, sem þetta
8era, eru svo ósvífnir að kalla
þetta að auðga málið. En flestu
*ná nafn gefa, og minnir þetta á
þjófinn, sem sagðist með verkn-
nði sinum veita fjölda
atvinnu — lögreglunni.
Það verður hver fslendingur
gera sér ljóst, að islenzku
Þjóðerni stafar aðallega hætta úr
einni átt — frá okkur sjálfum.
Bættan er sú, að við af kæru-
,eýsi eða slóðaskap látum tung-
11 na sjiiliast.
—Mbl. 6. nóv.
Maðurinn lifir
ekki af einu
saman brauði”
í grein þessari er rætt um
tvær íslendingasögur, — sögu
Vcstur-íslendinga, cn útgáfa
hennar er þegar hafin, og stóra
islandssögu, sem stjórnir
Þjóðvinafélagsins og Menning-
arsjóðs hafa falið þremur
•sagnfræðingum að rannsaka,
hvernig bezt grði komið /'
fcamkvæmd. Báðar * þessar
svgur munu gcfa hugsjóna-
málum þjóðarinnar bgr i
»ængi og sporna gegn þeirri
hættu, að þjóðin snúi scr ein-
göngu nð þeim viðfangsefnum,
sem mölur og ryð' fá grandað.
Nú á dögum tala menn fyrst
°8 fremst um stríðið og þar næst
11 m fjáraflastarfsemi eínstakl-
þorri
'nilli
mga, fyrirtækja og þjóða. Ef
"úðað er við það, hversu allur
nianna skiftir tíma sínum
efnalegrar umhyggju og
nndlegra málefna, þá má full-
yrða, að miklu meira en sótzt
eftir þeim gæðum, sem mölur
°g ryð fá grandað.
^g þó finna menn að hin
f
fornu visdómsorð, urn að maður-
inn lifi ekki af brauði einu sam-
hafa varanlegt gildi. Mitt i
hinni hörðu fjárhyggjubaráttu
minna líka andlegu viðfangs-
efnin á, að þau séu til og að
þeiin megi ekki gleyma.
fslénzka þjóðin er stundum
nefnd söguþjóð. Samt á hún
enga samfelda sögu um líf
manna hér á landi í meira en
þúsund ár. Vestan hafs eru
tugir þúsunda af íslenzku bergi
brotnir. í fjörutíu ár hafa þeir
talað um að rita sögu sína. Én
ekki var lögð hönd á plóginn
fyr en alveg nýverið. Nú hefir
verið samið fyrsta bindið af sögu
hins íslenzka kynstofns vestan
hafs. Alls er talið, að það muni
verða fimm bækur. Fyrsta
bindið er fullprentað hér i
Reykjavík og kemur á markað-
inn næstu daga. Sú bók kostar
10 krónur óbundin en 12.50 í
bandi, og fæst alveg sérstaklega
hjá öllum umboðsmönnum
Mentamálaráðs og Þjóðvinafé-
lagsins.
Það er þrekvirki af löndum
vestan hafs, að leggja út í að
láta rita og gefa út sögu sína í
nokkrum bindum og miða við
fáein ár. Þeir geta ekki treyst
nema á sjálfa sig og landa sína
hér heima. Þeir geta ekki átt
von á neinum stuðningi frá
mannfélaginu i Vesturheimi.
Þeir hafa enga sjóði, engar vís-
indastofnanir, engan fylkis- eða
ríkissjóð til að hlynna að þessu
verki. Nokkur hundruð dreifðra
kaupenda og gjafir áhugamanna
er alt, sem þeir geta treyst á
vestan hafs.
Sófónías Þorkelsson og félag-
ar hans í útgáfustjórninni biðja
ekki urn neina hjálp hér heima.
En þeir játa, að þeim þyki miklu
máli skifta hversu útgáfu þeirra
sé tekið hér heima. Eg hygg,
að ekki þurfi meira með til að
gulltryggja þetta merkilega þjóð-
þrifafyrirtæki heldur en að 1200
menn gerist fastir kaupendur á
fslandi að sögu landanna í Vest-
urheimi. Eg held, að þetta muni
takast. Bókasöfn, bókamenn og
einstakir áhugamenn munu lyfta
þessu létta Grettistaki.
Merkur maður, sem dvalið
hefir árum saman í fslendinga-
bygðum vestan hafs, hefir látið
svo um mælt, að íslenzka þjóð-
in hefði ekki í inargar aldir
manns gengið undir aðra eins prófraun
og þá, að senda nokkur þúsund
barna sinna, algerlega óundir-
búin í fjarlæga heimsálfu til að
keppa þar í harði'i lífsbaráttu
við miljónir manna úr nálega
öllum löndum heimsins. Og
landarnir hafa staðist þessa raun
með þeim ha>tti, að það er al-
mannarómur, að þeir séu meðal
allra beztu innflytjenda, sem
komið hafa til Vesturálfu.
Saga Vestur-fslendinga er um
þessa prófraun. Þeir eru börn
hinnar islenzku þjóðar. Þeir
hafa lagt megináherlu á það í
Ameríku að koma þannig fram,
að þeir væru ættlandi sinu og
þjóðstofni til sóma en ekki til
vansæmdar. Þessi hugur hefir
verið lampi fóta þeirra og ljós á
vegum þeirra í langri leit að
gæfu og gengi í fjarlægri heims-
álfu.
Mér finst óhugsandi annað,
heldur en að öllum þorra íslend-
inga finnist sér koma við þetta
verk. Nálega hver fslendingur á
frændur í Ameríku, og þjóðin öll
er í frændsemi við landnáms-
mennina vestur þar og afkom-
endur þeirra. Ættræknisböndin
gera það óumflýjanlega nauð-
syn, að hin nýja landnáma, eins
og Guðbrandur Magnússon
nefndi þessa sögu hér í blað-
inu, verði kunn hverjum góðum
íslendingi.
Eg held, að enginn, sem ekki
hefir verið um stund með ís-
lendingum í Vesturheimi, finni
jafn glögglega eins og vera
þyrfli, hve sterk er sú taug, sem
bindur fslenzka kynstofninn
Ameríku við gamla landið og ís-
lenka menningu. Mér kemur
hug eitt dæmi. Á þjóðhátíð landa I Eg trúi fastlega, að þessari
í Nýja íslandi nú í sumar hélt sögunefnd muni takast að hrinda
skáldkonan Guðrún Finnsdóttir málinu áleiðis, og að saga í svo
ræðu, sem síðan var prentuð i sem tólf bindum verði skráð og
vestanblöðunum. Hún talaði gefin út á næstu árum einmitt
mjög lítið um hin daglegu mál- | á þeim árum, þegar þjóðin end-
efni landa vestan hafs. Hún lét
ekki nægja að taka vísu-
ser
orð eftir eitthvert góðskáldið og
leggja út af því efni með há-
urheimtir pólitískt sjálfstæði sitt
eftir margra alda áþján. Slík'
útgáfa verður að vera margra
manna verk, og hún verður að
tíðamælsku. f þess stað tók biðjast stuðnings þings og þjóð-
ræðukonan sögu fslands föstum ar, svo að bókin geti komist inn
tökum. öll ræða hennar var á jafnvel hin fátækustu heimili
um ísland, þjóðina, sögu þjóð- í landinu. Þjóðin hefði þá
arinnar, baráttu hennar á liðn- minninguna um baráttu og af-
um öLdum og djarfar framtíðar- rek feðra og mæðra á þessu
vonir.
Þannig eru Vestur-íslending-
ar. ísland er í huga þeirra hug-
sjóna- og draumaland. Nú ei;
um við, sem búum í þessu
draumalandi kost á að kynnast
landi, sem leiðarljós á vegi sin-
um í fylkingu frjálsra og sjálf-
stæðra þjóða.
Ef íslendingum vestan hafs og
austan tekst á næstu árum að
rita heildarsögu þjóðarinnar
á næstu árum megindráttum úr báðu megin Atlantshafs, þá mun
hetjusögu þessara frænda og | það gefa hugsjónastarfsemi þjóð-
þjóðbræðra. Metnaður okkar
sjálfra hlýtur að krefjast þess,
að saga landanna í Vesturheimi
skipi heiðurssess í bókaforða
allra myndarheimila á landinu
Fyrsta bókin af þessu verki er
með eðlilegum hætti inngangur
að þeim bindum, sem síðar
koma. Sumir menn munu við
arinnar byr undir báða vængi.
J. .1.
■ —Timinn 7. nóv.
efni
Dánarfregn
Jón Jónsson, trésmiður í Sel-
kirk, Man., andaðist að heimili
snu þar, þann 24. jan., eftir
fyrstu sýn álíta óþarflega miklu stutta legM Hann var fæddu
eytt til að rekja þætti ur lg stóra-Steinsvaði, i Kirkju-
s°gu íslendinga á íslandi. Eg j,æjarsókn> Norður-Múlasýslu 9
hygg, að ástæðan til þess að höf. | des 1853; yoru foreldrar hans
Jón Jónsson, trésmiður, og Rann-
tekur með allmikið efni úr ís-
landssögu sé vegna þess, að hann
og margir landar vestra álíti, að
ieir þurfi að gera grein fyrir
burtför sinni af gamla landinu.
Ættjarðarástin og niðurbæld
heimþrá hafa sjálfsagt oft kom-
ð flestum þeirra til að sjiyrja
sjálfa sig: “Hversvegna snéri eg
ekki aftur eins og Gunnar og
taldi mér trú um að hlíðin væri
svo fögur, að við hana yrði ekki
skilið?” Lengi fram eftir land-
námsárum féllu hér heima hörð
orð til Vesturfaranna og oft ó-
sanngjarnir dómar. Sú aðbúð
varð ekki til að létta saknaðar-
tilfinningu þúsundanna, sem
hörmuðu hlutskifti sitt að verða
að fara. Saga Vestur-íslendinga
mun, að eg hygg, ljúka þessu
máli. Höfundur hennar hefir
frá sjónarmiði landanna vestra
gert grein fyrir burtflutningnum,
og að þar var sannarlega hvorki
um léttúð að ræða eða eða vönt-
un á ættjarðarást. Sömuleiðis
munu hinar góðu viðtökur, sem
Saga Vestur-íslendinga fær hér
á landi verða lokasönnun þess,
að Austur-fslendingar ásaka ekki
landa sína fyrir vesturförina,
heldur fylgja með áhuga og á-
nægju hverjum sigri frænda
sinna vestan hafs og þykja sórni
og styrkur að frændsemi þeirra
og vináttu.
II.
Það hefir oft verið talað um
nauðsyn þess að rita fslands-
sögu, en lítið hefir orðið úr
framkvæmdum. Magnús Jóns-
son guðfræðiprófessor inun hafa
ritað allítarlega grein um þetta
mál, eftir að hann kom frá Ame-
ríku. Margir fleiri hafa tekið
í þann streng.
Eftir að stjórn Þjóðvinafé-
lagsins og mentamálaráð höfðu
koinið sér saman um að taka
sögu Vestur-íslendinga sem fóst-
urbarn, leið ekki á löngu þar til
einstakir menn í þessum nefnd-
um fóru að. hreyfa þvi máli,
hvort okkur, sem byggjum fs-
land, væri vansalaust að skrifa
ekki okkar sögu úr þvi að þjóð-
arbrotið vestan hafs sýndi þann
stórhug og ræktarsemi við is-
lenzka menningu að gera stórt
verk um landnámssöguna vestan
hafs. Eftir nokkrar bollalegg-
ingar kom þar að þessar útgáfu-
stjórnir báðu þá þrjá sagnfræð-
inga, sem þar eiga sæti, að rann-
saka sameiginlega skilyrðin fyrir
því, að ný og mikil fslandssaga
yrði skráð og gefin út á næstu
árum. Árni Pálsson, Barði Guð-
mundsson og Þorkell Jóhannes-
son hafa nú tekið að sér að gera
almenna rannsókn á því, hversu
unt sé að framkvæma þessa
gömlu og nýju hugsjón.
veig Jónsdóttir kona hans; ólst
hann upp með foreldrum sinum
að Hóli í Hjaltastaðaþinghá.
Hann sigldi ungur til Kaup-
mannahafnar, fyrst til lækninga,
fékk hann bót meina sinna, og
tók þá að nema trésmíði og
byggingafræði. Dvaldi hann þar
samfleytt í 7 ár, en fór þó heim
til stuttrar dvalar á þeim ár-
um.
Hann giftist 13. okt. 1888,
Guðlaugu Maríu Sigfúsdóttur
frá Straumi í Hróarstungu.
Bjuggu þau fyrst á Torfustöð-
um, síðan 4 ár á Ketilsstöðum í
Jökulsárhlíð, en fluttu þaðan til
Vesturheims, árið 1893; dvöldu
1 ár í Winnipeg, en fluttu þá
til Selkirk, og bjuggu þar æ
síðan, eða full 47 ár. Börn
þeirra eru sem hér segir:
Sigfús, f. 14. okt. 1889, náms-
maður, d. 2. febr. 1918
Rannveig, d. 1 árs
íslandi.
Björgvin Eiríkur, kv. Annie
Moet, Selkirk.
Jón Axel, Victoria Beach, kv.
Freda Atheah.
Málfriður Ragnhildur, Mrs. L.
B. Pollock, Keswick, Ont.
Guðmundur Helgi, North Battle-
ford, Sask., kv. Maria Thorne.
l)r. Eyjólfur, læknir i Selkirk.
Gústaf Haraldur, heima.
Rannveig Lilja, d. 5 ára, 5.
júli 1913.
Börnin eru 6 á lífi, er syrgja
látinn föður, ásamt móður sinni.
Barnabarnabörn á lífi eru 9 að
tölu.—
gömul
Jón var bezti verkmaður,
traustur og vandvirkur smiður,
hafði hann og eytt miklum tíma
til þess að læra iðn sina sem
allra bezt. Dvöl hans ytra gaf
honum mörg tækifæri til menta;
kyntist hann og átti umgengni
víð marga ágæta samlanda sína,
er dvöldu í Kaupmannahöfn um
þær mundir. Miklu og vel at
hendi leystu skyldustarfi er
lokið af hans hendi og hennar
sem eftir er skilin. Sex mann-
vænleg og vel gefin börn sín ólu
þau upp og önnuðust með prýði,
munu og börn þeirra hafa ver-
ið þeim hjálpleg er þau komust
á þann aldur að geta orðið sam-
verkafólk foreldra sinna; og
valdið þeim gleði með góðri
framkomu og tiltrú er þau njóta.
Sum þeirra unnu ávalt heimili
sínu, og hafa lítt eður alls eigi
að heiman farið. Að skilningi
þess er ritar línur þessar hefir
handlægni og smiðsgáfan gengið
sonum hans i arf, leika þeim öll
verk i höndum, en einn þeirra
er mikilsmetinn læknir. Útförin
sem var einkar fjölmenn fór
fram mánud. 27. jan. frá heim-
ili hins látna, og frá kirkju Sel-
kirk safnaðar.
Þreyti verkamaðurinn hvílist-
Bönd, er tengja við hið liðna,
bresta við burtför hvers braut-
ryðjanda, en minningin varir í
hjörtum þeirra er næálir stamla.
“Þú að dauða þjáðist nóg,
þreytti faðir, sof í ró.”
Sigurðitr ólafsson.
EG SKULDBIND MIG
I
“Mér er Ijóst að Canada skorar á mig . . . aÖ
ganga í hið mikla Alþjóðar Sparnaðar Skipulag . . . nauðsynlegt
til þess að vinna stríðið, og alnauðsynlegt fyrir örvggi mitt.
aft
hinir hugprúðu menn í Her, Flota og Loftflota . . .
nú á vígstöðvunum . . . þarfnast mín á vettvangi fjármálanna.
Þeir þarfnast vopna, efnis og útbúnaðar . . . og einungis með
þeim peningum, sem tákna framleiðslu af birgðum til stríðssókn-
arinnar, getur þessi stuðningur orðið trygður. Þeir eru vernd-
arar mínir. Þeir krefjast af mér að fullnægja þörfum þeirra.
-að
-að
þetta útheimti strang'a vinnu og marga dollara.
einungis með látlausri iðju og sparneytni . . . með því
að LÁNA Canada alt, sem mér er unt . . . get eg lagt fram minn
skerf til sigurs í stríðinu, og trygt framtíðaröryggi vort.
Eg skuldbind mig-
á ónauðsynlegum lilutum
að sneiða hjá kaupum
hversu lítið sem þeir kosta, og'
hversu vel sem eg er fær um að borga fvrir þá : . . sem taka vinnu
og efni í burt frá því mikla verki, að afla þeirra nauðsynja, sen;
óumflýjanlegar eru til þess að vinna stríðið.
-að
XÚ . . . byrjandi í þessum mánuði . . . skal eg leggja
fram ákveðinn jiart af launum mínum til kauj>a á Stríðsspamaðar
skírteinum. Eg skal draga reglubundið . . . liverja viku, hvern
mánuð . . . annað hvort af mínu reglubundna kaupi, eða úr spari-
sjóðsbók minni, í samráði við vinnuveitanda minn eða bankastjóra
mmn.
(Undirskrifað af)
SÉHVERJUM ÞJÓÐHOLLUM ÞEGN 1 CANADA
Pu hlished
6|/ the
War Savings
Committee,
Ottawa
FEBRÚAR ER
WAR SAVINGS
PLEDGE MONTH