Lögberg


Lögberg - 20.02.1941, Qupperneq 7

Lögberg - 20.02.1941, Qupperneq 7
L.ÖGBEBG, FIMTUDAGINN 20. FEBRÚAR 1941 7 Endurminning um Jón Sigurðsson á Gautlöndum Kyrir nokkru síðan bárust mér tvö bréf óvænt úr Suður-Þing- eyjarsýslu; vöktu bréf þessi niargar endurminningar eins og af svefni, og beindu huga mín- l|m meðal annars að manni þeim, sem eg hel'i þekt með þeim allra göfugustum um æfina. Svo var að orði kveðið eitt sinn um prestinn í Laufási, að hann dæi aldrei; svo ætti það að vera um miríningar fjölda göfugra sona og dætra, sem ís- lenzka þjóðin hefir aiið; þa*r eru auðæfi og það er verulegt til- veru skilyrði fyrir þjóðina, að þau séu vel geymd. Eg var ekki gamall, þegar eg sá Jón Sigurðsson í fvrsta sinn °g það hvgg eg að verði mér nær ógleymanlegt enda tel eg líklegt, að flestum verði Jón niinnistæður þeim, sem sáu hann. Þegar eg sá Jón, var hann hvitur fyrir hærum, en hárprúð- ur fyrir sinn aldur, skeggkraga hafði hann undir höku, sem náði npp að eyruin, að hætti eldri nianna á þeirri tið; en að öðru leyti var skeggstæðið rakað. Jón var fremur langleitur, en andlitið svaraði sér þó vel. Hann v’ar yfirleitt fríður maður til nuinns og höku; augnatillit prúð- niannlegt, íhugandi og rólegt, og aðlaðandi. Hann var fyrirmannlegur í viðmóti og þrekmannlegur á velli. Eitt sinn er hann bar að garði var hann svo búinn, að hann hafði svarta'loðhúfu á höfði og v'ar í blásvartri yfirhöfn úr þykku efni, með inittisgjörð og 1 reiðsokkum; þótti mér maður- 'nn hinn gerfilegasti að vallar- sýn. Víst er um það, að Jón bar höfuð og herðar yfir flesta sam- sýslunga sína, og þótt víðar væri leitað; kom hann mikið við al- nienn mál bæði í héraði og á alþingi; var hann forseti neðri (ieildar um alllangt skeið. Jón bjó við allgóð efni, var heimili hans með höfðingsbrag; nokkurs konar konungsríkf; leit- nðu menn _þangað iðulega ráða °g liðsinnis í vandamálum sín- uni, var öllum miðlað eftir þörf, Þvi andleg auðæfi og örlæti hús- rnðanda stóðu ætíð til boða þeiin sexn þess voru þurfandi. Jón Sigurðsson var andlega heilsteyptur; kom það í ljós með yfirlætislausri umgengni við háa °íí lága með góðfúsri liðsemd þeiin, sem hjuggu við örðug kjör; meg stórkostlega miklu andlegu þreki og vilja, sem leyfði ekkert undanhald frá stuðningi góðs málefnis. Einurð hans réttsýni og rögg- samleg framkoma var viðurkend, Jafnvel af þeim, sem stóðu hon- l,m á gagnstæðum meiði; sagði I’órður Guðjóhnsen verzlunar- stjóri á Húsavík um Jón, að hon- uni látnum, að hann hefði aildrei att við göfugri mótstöðumann að etja. Vist mun Jón hafa kunnað að nieta manngildi þeirra, sem stóðu honum gangstæðir að skoðunum; hann skildi hvar þar Var sameiginlegt og hvað bar á n,,lli. Hann skapaði sér enga ln,yndaða brú yfir það bil og 'ljnp, sem ekki verður brúað. Jj ann taldi sainleið mögulega að- eins þar sem um samleið var að ræða. Allur ragmenskulegur þokuhugsunarháttur var honum neðlilegur Hann iastaði ekki þn, sem voru á móti; ekki lagði nnn heldur drag undir ofmetn- að þeirra með því að skjalla þá; ann íét aldrei blekkjast af ögrum orðum eða fyrirbrigðum ngurra mynda; hann vildi enga álku í neinum efnum. Hann (t engum dyljast eigin afstöðu, nhlist aldrei hak við menn eða niálefni, stóð ætið með þeim nemstu í ölJum efnum. Hann vann það ekki til að brúka þá heimskænsku upp ;V kostnað málefnisins, sem mælir á þá leið: “Vertu mér góður og eg skal vera þér góður; málefnið má liggja milli hluta.” Málsnjall var Jón talinn af þeim sem heyrðu hann flytja erindi; einkum eftir að hafa talað um stund. Orðheppinn var hann ineð afhrigðum, svo lengi var í minnum haft; skeyti hans hittu ávalt mark; þótti mörgum hart_ undir að búa. Kunna menn enn að segja frá viðureign hans við mann al- kunnan á þeirri tíð. Það var á Akureyri, þegar Jón sótti um þingmensku og var kosinn fyrir Eyjafjarðarsýslu 1889. Sagði maður þessi á þá leið: “Ekki mundi Guðmundur ríki á Möðruvöllum hafa leitað liðs af Þorkeli hák á Ljósavatni, en nú riða Eyfirðingar norður Ljósavatnsskarð.” (Til fundar við Þorkel hák). Þorkell hákur var talinn of- stopamaður og bjó á Ljósavatni á landnámstíð, voru þeir sam- sýslungar hann og Jón, enda var talað ti'l hans. Svaraði Jón þá þessum orðum með því að segja, að “fremur mundi þó Guðmundur ríki hafa leitað liðs af óvini sínum, Þor- keli hák, heldur en hjá Merði Válgarðssyni.” Njála ber Merði þann vitnis- burð, að hann hafi verið undir- förull og fégjarn; þótti margt skylt með manni þessum og Merði, þótti svar Jóns ágætt og vel til fallið. Ekki var Jóni um þá, sem af litilli þekkingu slógu mikið um sig á stjórnmálasviðinu; kallaði hann þá “pólitíska froðusnakka.” Af því sem nú hefir verið sagt, naut Jón almennrar hylli, trausts og virðingar. Mannkostir hans og yfirburðir minna á orð Jóns biskups ög- mundssonar á Hólum um ísleif biskup í Skálholti: “Hann var manna vænstur, manna hagast- ur, allra manna beztur”; að ó- gleymdum orðum Haralds Sig- urðssonar konungs i Noregi, um Gissur biskup ísleifsson, að “hann væri jafn vel fallinn til að vera hershöfðingi, konungur og biskup.” Lengi mun eg minnast þeirrar sorgar og saknaðar og tómleika, sem ríkti i hjörtum manna, og sem lagðist eins og martröð yfir Mývatnssveit 1889, þegar Jón féll frá. Menn fundu til þess, að þar var að sjá á bak miklum manni og höfðingja. Kona Jóns var Solveig Jóns- dóttir frá Reykjahlíð, góð kona og merkileg; hún var fyrirmann- leg í sjón og festuleg; mun hafa verið ráðdeildarsöm og stjórn- söm á heimili sinu; sómdi hún sér vel við hlið manns síns. S. S. C. Þeir gömlu sögðu: — Maður og kona er eitt, og hugsjón þeirra var: Heilbrigð sál í hraustum Jíkama. Hugsjón 20. aldarinnar er hins vegar: Kon- an á að vera kát sál í kátum líkama. Og skoðun hennar er: Maður og kona eru tvent ólíkt. * * * Hann Tumi braut brúðuna mína. —Hvernig fór hann að því? —Eg lamdi hann ineð henni. * * * Gjaldkerinn:— Sendisveinninn hefir stolið 10 krónum úr kass- anum. Forstjórinn: — Við byrjum allir í smáum stíl, Jói minn. * * * » Þú segist ekki vilja tala við hann bróður minn, af þiá að hann sé kryplingur og auk þess sóðalegur. —Já, eg vil að fólk sé hreint og bcint. Auálfirðir Eftir Sigurð Ileiðdal. Eig sá Austfirði fyrst vorið 1905. Það var í þann tíð, er “Hólar” fluttu á hverju vori full- fermi af sunnlenzkum sjómönn- um, sem dreifðust á útgerðar- staðina alt frá Stöðvarfirði til Bakkafjarðar. Þá voru efngöngu notaðir litlir árabátar til fiski- veiða á Austfjörðum. Á þeim árum var oftast góður afli og stutt að sækja fiskinn. Var þá fremur auðvelt að gerast útgerð- armaður, þótt ekki væru mikil efni, því að lánstraust var mikið hjá kaupmönnum. Þá var líka “líf í tuskunum” á fjörðunum. Á hverri höfn komu útgerðarmenn- irnir á skipsfjöl til að ná sér í Sunnlendinga. Mátti þá oft heyra spurt: “Ertu ráðinn, manni.” Og kæmi það fyrir, að svarið væri neitandi, þá var sá Sunn- lendingur ekki mikill fyrir mann að sjá, sem ekki var “stormað- ur” með glæsilegum ‘kauptilboð- um, því að hlutamenska var víst fátíð á Austfjörðum á þeim ár- um. Næstu ár til 1914 hafði eg nokkur kynni af Austfjörðum. Fór eg þar um öðru hvoru á þeim árum. Síðan liðu 26 ár svo, að eg sá ekki Austfirði, þar til í sumar, að eg hafði nokkurt tækifæri til að kynnast lífi fólks- ins þar í kauptúnunum. Þær raddir liafa stundum heyrst undanfarið manna á milli, að Austfirðir séu heim- kynni eymdar og úrræðaleysis. Síðustu sex árin, að meðtöldu árinu i ár, hafa verið hin mestu aflaleysisár, og hefir því krept allmjög að fólki austur þar. Það er því næsta eðlilegt, að menn, sein þektu til á Austfjörðum áð- ur, furði sig á því, hvernig fólk bjargast áfram í slíku árferði Uppgjöf Eskifjarðar á ríkissjóð á einnig sinn þátt í að slá skugga á alla Austfirði. Því er ekki að neita, að ílest kauptún á Austfjörðum bera það með sér, að þau hafi átt betri daga en nú um sinn. Má sjá það á húsum og hafnarmann- virkjum víða, að þau hafa verið gerð af meiri efnum en nú er þar til að dreifa, enda eru öll hin gömlu, fjársterku fyrirtæki fallin að velli, og eru allviða eftir þau hús og hafnarmannvirki sem minnisvarðar betri daga. Og lítið er um nýreist hús, nema nokkur í Neskaupstað, á Reyðar- firði og Stöðvarfirði. En þó að þannig sé umhorfs á Austfjörðum við skjóta yfirsýn, þá er margs annars að geta, sem gerir Austfirði nú, eftir erfiðu árin, að sumu leyti meir aðlað- andi en áður, þegar alt var í uppgangi. Því er nú svo háttað í brölti mannlífsins, að venjulega er því mjög á ilofti haldið, er miklar framfarir eiga sér stað og miklir sigrar eru unnir. Þess gleymist þó oftast að geta, hve þeir sigrar voru auðúnnir vegna aðstöðu eða þess, hve náttúran var sam- vinnuþæg þeim, sem lofið og þakkirnar hlutu fyrir allar fram- farirnar. Hitt er sjaldan at- hugað, að það þarf oft og tíðiun miklu meiri manndóm til að halda í horfinu, þegar móti lilæs, og að þá reynir verulega á þrek mannsins, þegar fýkur í skjólin og flestar bjargir eru bannaðar. Ef til vill hafa Austfirðingar unnið sína mestu sigra á þessum síðustu og verstu tímum. Aðal- breytingin, sem orðið hefir á Austfjörðum á síðustu árum, er sú, að menn hafa snúið sér að moldinni og knúð hana til að gefa sér brauð. Flest kauptúnin framleiða nú sjálf na*ga mjólk handa sér, og kartöflur nninu nú eftir hið kalda sumar nægar handa heimamönnum. Fyrir 10 til 15 árum var sama og engin garðrækt i kauptúnum á Aust- fjörðum, en nú er garður við hvert hús, þar sem því verður við komið, eða stór flæmi í sam- reitayrkju utan við kauptúnin, eins og á Seyðisfirði. Hvert þorp á nú álitlegan kúahóp og er túnrækt í mikilli framför. Jens Hólmgeirsson hefir í blaðagrein nýlega sagt lrá ein- yrkja nokkrum í kauptúni á Austurlandi. Braust hann í að fá sér land til ræktunar og segir lrá því, hver áhrif það hafði á afkomu hans. Þessi maður er einn af mörgum, sem hafa geng- ið slika braut til þess að bjarga sér og sinum, og er dæmi hans sýnishorn af því, hvernig Aust- firðingar brugðust við hinum vondu árum. Ef til vill vilja menn segja, að hér sé ekki um þann merkis- atburð að ræða, að orð sé á ger- andi, því að samskonar fram- farir hafi orðið í mörgum sjáv- arþorpum hér á landi i seinni tíð. Vitanlegt er að framfarir hafa víðar átjt sér stað, en sama er gerð Austfirðinga eigi að sið- ur, og óvíst er, að aðrir hafi haft jafn erfiðar aðstæður í þessum efnum og þeir. Er einnig meira um þetta að segja um lífróður þeirra á seinni árum. Þótt landbúnaður hafi aukist mjög á Austfjörðum, þá er nú svo háttað þar, að sá atvinnu- gur getur aldrei orðið nema styrktarbjargráð fyrir almenn- ing. Aðalatvinnuvegurinn er og hlýtur að verða fiskveiðar. Mik- ið hagræði er að hinum nýju síldarverksmiðjum og hraðfrysti- husum, en einnig þær eiga alla sína afkomu undir sjávaraflan- um. Þess vegna er Austfirðing- um Iífsnauðsyn aðæiga þau tæk sem til þess eru að ná björginni úr sjónum, en þau eru fyrst og fremst skip, sem fullnægi þörf- inni. Það mundi nú margur ætla, að allmikið skarð væri höggvið í vélbátaflota Austfirðinga eftir þessi aflaleysisár. En hið aðdá- unarverða í þessum efnum er það, að þeim hefir tekist að halda bátum sínum og meira að segja, að halda þeim vel við. Það er furðulegt, hve útgerðar- mönnum á Austfjörðum hefir tekist að verjast skuldasöfnun með jafn ótrúlega litlum tekj- um, eftir sunnlenzkum mæli- kvarða, og þeir hafa haft undan- farin ár, og jafnframt að við- halda bátum sinum og veiði- tækjum. Á þessu sviði hafa Austfirð- ingar ef til vill unnið sína stærstu sigra á þessum erfiðu árum. En þeir sigrar hafa ekki unnist, án fórna. Maður verður þess víða var, að bátar og veiði- áhöld hafa setið í fyrirrúmi fyr- ir mörgum þeim þægindum, sem nú þykj;i nauðsynleg á hverju heimili. Fyrst og fremst var hugsað uin að halda þeirri að- stöðu til sjósóknar, sem nauð- synleg er til að geta stundað sjó- inn áfram, — heimili og lífs- þægindi urðu að vera á hakan- um. Eg er í engum vafa um, að þessi þáttur í lífsbaráttunni er hin mesta þrekraun, einkum, er saina aflaJeysið með vonleysið í kjölfarinu endurtekur sig mörg ár í röð. En að vísu er vonin altaf vak- andi á meðan báturinn flýtur fvrir landi. Og sú er von margra, að nú hefjist aflaár á Austfjörð- uni. í haust hefir aflast með betra móti, og vegna hins háa verðs á fiskinum, er haustat- vinna sjómanna betri nú en ver- ið hefir um langt skeið. Þess skal ekki láta éigetið, að einstaka útgerðarfyrirtæki hafa orðið að láta af hendi báta sína, vegna vanskila. En flestir hafa þó bátarnir átt héimili áfram á Austfjörðum, aðeins skift um eigendur. Fari nú svo, að afli glæðist við Austurland, þá uppskera Austfirðingar siguúlaunin eftir baráttu þeirra á hinum erfiðu árum. Þeir eru nú með aukinni jarðrækt búnir að búa svo í hag- inn, að lif þeirra verður trygg- ara, hvað sem á dynur, og ineð þrautseigri sparsemi og hagsýni hefir þeim tekist að halda svo í horfinu, að þeir eru ennþá færir um að sækja bjöng í djúp Ránar. Aflasæl ár mundu því nú verða Austfirðingum miklu meiri lyfti- stöng til velmegunar en nokkuru sinni áður. Ef til vill finst mönnum þetta óþarfa hjal. Það sé svo sem ekki í frásögur færandi, þótt fólk á Austfjörðum hafi háð harða lífsbaráttu og borið sigur af hólmi. En eins og hinum iniklu sigrum góðra ára er á lofti haldið, j)á finst mér ekki síður ástæða til að minnast á sigra hinna erfiðu ára, því, eins og þegar er sagt, þarf oftlega meiri orku til að vinna þá en hina. En það eru mörg verkefni á Austfjörðum, sem kalla á fram- kvæindir. Samgöngur milli sumra kauptúnanna eru ótrúlega strjálar. úr því verður ekki bætt lyr en bátur fer milli fjarð- anna a. m. k. vikulega. Á vetr- arvertíð er ferðinni á milli fjarða haldið uppi eftir ein- hverri reglu. Að vísu kemur úr- bót í þessu efni að nokkru leyti, jægar vegarsamband er komið á milli Eskifjarðar og Neskaup- staðar og Fáskrúðsfjarðar og Reyðarfjarðar. Seyðisfjörð \*ant- ar stóriðju meiri en sildarverk- smiðjuna, því hann hefir tvö höfuðskilyrði: vatnsorku og á- gæta höfn. Neskaupstað vantar betri höfn en hann hefir nú. Eskifjörð. — Já, hvað á um hann að segja? Hann virðist þvi miður vanta flest, nema góða höfn og mynlarlegt fólk. Hvers vegna ekki að flytja Esk- firðinga og hiis og bryggjur yfir á Hólmaland við Reyðarfjörð. Þar er landrými og að sögn góð aðstaða við sjóinn. Þá yrði Reyðarfjörður og Eskifjörður eirtn kaupstaður. En núverandi Eskifjarðarkauptún verður i stöðugri hættu fyrir skriðum og vatnsflóðum. Annars mun eitt- hvað vera um það rætt, að létta á Eskifirði með flutningi fólks jiaðan á Vattarnes. Ekki veit eg hvað úr því verður. Fáskrúðs- fjörður mun fá hraðfrystihús bráðlega, en þess er knýjandi þörf á þeim stað. Stöðvarfjörð vantar hafskipabryggju og raf- stöð, o. s. frv. Það er margt ógert enn á Aust- fjörðum og mörgU Grettistaki eftir að lyfta. En eftir þeirri reynslu, hvernig Austfirðingar hafa varist erfiðleikum síðustu ára, má vænta þess, að þeir verði liðtækir í sókn, sem að vísu er hafin nii þegar með myndarleg- um fyrirtækjum sömstaðar, en verður almennari í náinni fram- tíð. —Timinn 21. des. Áthugasemd í Lögbergi frá 30. janúar 1941 birtist ofurlitill greinarstúfur með fyrirsögninni “Skammdeg- ishugleiðingar um skáldskap” eftir S. Baldvinsson, og er ýmis- legt all-einkennilegt við þá grein. Fyrst og fremst er undir fyrir- sögninni “eftir S. Baldvinsson,” og svo er hún undirrituð af S. Baldvinsson. Það getur vel ver- ið, að við þetta sé ekkert at- hugavert, en alment er það ekki gert. Eí eins langt oj. hafi labbað heilan dag um Dak- otafylki í þeiin erindum að selja bók sina. K.N. var ekki upp- lagður fyrir farandsölu, til þess var K.N. ol' afturhaldandi og jafnvel of óframfærinn fyrir sjálfan sig. Og eg hefi aldrei heyrt eða aðrir hér syðra, að hann á jiessu leiðinda-rangli. sem mér finst að megi lesa milli línanna, að S. B. ályktar að hlotið hafi að vera, og hafi selt aðeins eina bók og það enskum inanni, sem auðvitað skildi ekki eitt einasta orð i henni. Það sem því viðvíkur að pró- vil fyrir eitt mótmæla þvi, eg veit bezt, að K.N. ► Frœgt öl síðan 1 877— # Biðjið um það með nafni--- drekkið það —íhugið hið mjúka, grípandi bragð! GŒTIÐ REGLUSEMl —DREKKIÐ ÖL! ◄ fessor Sig. Nordal sé að reyna að blása upp belginn af Halldóri Laxness þá fel eg prófessornum að annast um það og svara fyrir sig sjálfan, en hitt er satt, að vel rnátti hann i skáldatali sínu minnast Kr. Jónssonar og Bólu- Hjálmars. Um afturför Borg- firðinga i skáldskap ætla eg ekki að dæma. Pálssons bræður og Siggi Júl. eru enu ofanjarðar og eru fullfærir að bera hönd fyrir höfuð sér, ef þeim þykir það þá þess vert. En mörg gé>ð kvæði hefi eg séð eftir Sigga Júl., P. S. Pálsson og þá ekki sízt Þorska- bít. En ef S. B. skilur til hlýtar skáldskap Iígils á 10. öld, Snorra á 13. öld, Leirulækjar-Fúsa á 12. öld og Æru-Tobba með “agara gagara yndisblænum, ilt er að hafa þá marga í bænum” þá er hann skáld sjálfur og ekki neitt bókmentalega eða andlega fisjað saman. Skáldskapur Leirulækjar-Fúsa er býst eg við að sé allauðskilinn, í það minsta þegar hann rambar inn kirkjugólfið með koppinn sinn á öxlinni og kveður við raust: “Þennan ber eg hátt á herðum, hallast hvergi mátt ’ann, fagurt þing með fjórum gerðum, faðir sálugi átt’ ’ann.” Greinin ber\ það með sér að S. B. er óhræddur að láta i ljós skoðanir sinar og er það ætíð virðingarvert. Með vinsemd, .7. li. II. Maður nokkur var á gangi i garði sinum og sá, hvar garð- yrk jumaðurinn lá sofandi í skugga undir tré. — Bölvaður svikadólgurinn þú átt ekki skilið, að sólin skin á þig, æpti maðurinn öskuvond- ur. —Eg veit það, þess vegna ligg eg í skuígganum, ansaði garð- yrkjuinaðurinn i isvefnrofunum. ★ * * Eigingjarn er sá maður, sem sendir móður sinni simskevti á afmælisdegi sínum og óskar henni til hamingju. BORGIÐ T.ÖGBERG

x

Lögberg

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.