Lögberg - 27.03.1941, Qupperneq 2

o
Ld
LÖGBER(t, FIMTUDAGINN 27. MARZ, 1941
KAUPIÐ AVALT
LUMBER
hjá '
THE EMPIRE SASH & DOOR CO. LTD. |
HENRY AVENUE and ARGYLE STREET
Winnipeg, Man. - Phone 95 551
til sin, né aðrir fundið, að hú11
Um auglýsinga-
skrum og ”ilm-
andi skáldskap
Eftir Sigurjón Jónsson, lækni
FORSPJALL.
Eg hefi lítt fengist við það um
dagana að rita um skáldskap, og
tel því ekki úr vegi að gera grein
fyrir, hverju það sætir, að grein
sú varð til, er fer hér á eftir.
Þða er að þakka — eða kenna
— hinu gegndarlausa skrumi
Kristins E. Andréssonar i um-
sögn þeirri, er hann ritaði um
“Fegurð himinsins í siðasta hefti
Tímarits “Máls og menningar.”
Það er að visu ekkert nýnæmi
að lesa eða hevra væmið lof-
gjörðarvell um skáldskap H. K.
I.axness, en þarna gat að líta met
í því, sem enginn hefir áður náð,
nenia ef vera skyldi Sigurður
Einarsson í umsögn um Ljós
heiinsins í Alþýðublaðinu 1937.
Sigurður hafði þá fyrir nokkrum
árum sagt skilið við “fornar
dygðir” og var ekki enn farinn
að daðra við þær á ný. Var því
ekki tiltökumál, þótt hann krít-
aði heldur en ekki liðugt, og lét
eg kyrt liggja. Er það og á
einskis manns færi að eltast við
þótt ekki væri nema örlítið brot
af öllu því, sem gert er að heita
má daglega, til þess, að heimska
fólk og villa því sýn. En öllu
má ofbjóða, og svo fór mér uú,
er eg sá* umsögn K. E. A., þá er
áður getur. Tók eg mér því
íyrir hendur að lesa ólafs sögu
Kárasonar Ljósvíkings á ný og
vandlegar en áður, til þess að fá
full gögn um fánýti lofsins, sem
loftungur Kiljans hlaða á hann
í tíma og ótíma, — eða þá, ef svo
vildi verkast, um það, að mat
mitt á skáldskap hans væri fjarri
réttu lagi, þvi að ekki er þvi að
leyna, að það hefir alla tíð verið
heldur lágt, þó að ekki hafi mér
fundist allar sögur hans jafn-
lélegar. Upp úr þessu varð svo
greinin til smátt og smátt, sú
er hér fer á eftir, og lauk eg við
hana fyrir miðjan október. Varð
mér þetta starf til þeirrar hugar-
hægðar, að mér rann að mestu
reiðin við Kr. E. A. og gerði
helzt ráð fyrir að birta greinina
ekki öðrum en fáeinum kunn-
ingjum mínum, er eg sýndi hana
og líklega hefði eg ekki gert það,
þrátt fyrir hvatningu þessara
kunningja minna, ef það hefði
ekki komið á daginn, að eg fór
að heyra það úr fleiri áttum en
einni, að mér mundi eignuð
grein sú eftir X um Fegurð him-
insins, er birtist nýlega í Morg-
unblaðinu. Þó að ýmislegt sé
þar, sem eg er samdóma, þá er
þar líka margt sagt, sem eg vil
með engu móti að mér sé eignað.
Mætti og, ef það kæmist i há-
mæli, að eg væri sekur um þá
goðgá að hafa skrifað miður
virðulega um ritverk Kiljans og
dóma dýrkenda hans, virða mér
það til kjarkleysis og hræðslu
við “forverði andans”, ef eg kin-
okaði mér við að láta slíkt villu-
triiarrit koma fyrir þeirra augu.
Það er enn, að nú eru Ioksins
nokkrir góðir mepn teknir að
hefjast handa gegn þeirri mál-
spilling, sem mjög hefir farið í
vöxt hin síðari árin, en þeir hafa
allir, að X-inu undanskiklu, látið
málskemdarstarfsemi H. K. L. i
friði, og er hann þó að minu áliti
fremstur í flokki málskemda-
mannanna.
Þetta- forspjall átti ekki að
vera lengra og hafði eg lokið
við það í gærkvöldi. En i morg-
un (24. nóv.) kemur í Lesbók
Mbl. ritgerð er heitir “Tvær
miklar skáldsögur.” Er höfund-
ur hennar Sigurður próf. Nordal.
Um aðra þessa skáldsögu, Srjlon
Islandus, er eg prófessornum
mjög samdóma, en um hina,
F’egurð himinsins, kveður hann
mjög við annan en gert er í
grein minni, þeirri er fer hér á
eftir. Skal ritgerð þessi a. ö. I.
ekki gerð hér að umtalsefni, en
þess aðeins getið, að ef eg hefði
enn verið i vafa um, hvort eg
ætti að birta grein mina, þá
mundi sá vafi hafa horfið, er eg
las ritgerð prófessorsins. Og úr
því að próf. gaf mér tilefni til
5 lengja þetta forspjall, þá lang-
ar mig til — og vona að prófess-
orinn misvirði það ekki við mig
—. að enrla það með tveim spak-
’egum málsgreinum úr inngang-
inum hjá honum, þvi að þær
segja hug minn allan um ritdóma
i, er eg gat um hér á undan
og aðra af svipuðu tagi, og
mundu þvi sóma sér prýðilega
sem einkunnarorð greinarinnar
hér á eftir:
“Það er illa gert við fólk, sem
ber frómhjartað trúnaðartraust
til leiðsögu ritdómaranna, ef það
er gint til þess að kaupa gagl
fyrir gæs og eðlissmekkur þess
leiddur á refilstigu . . . Því að
um það verður varla deilt, að lé-
legur skáldskapur er yfirleitt
eitthvað það gagnslausasta sem
til er (fyrir aðra en skáldíð
sjálft)”
I.
“Halldór Kiljan hefir með Feg-
urð himinsins lokið fíngerðasta
og fullkomnasta skál'dritinu, sem
hann hefir samið fram að þessu.
Sagan af Sölku Völku átti meiri
ferskleik og grósku, Sjálfstætt
fólk þyngri dramatískan kraft,
en hvorug þeirra kemst að feg-
urð, einfaldleik og ilmandi skáld-
skap til jafns við söguna af ólafi
Kárasyni Ljósvíking . . . sem
hefir nú ('iðlast ódauðlegt líf við
hlið Bjarts í Sumarhúsum.”
Þetta er upphafið á umsögn
Kr. E. .A um síðustu bók H. K.
L. Síðan rekur hann nokkuð
söguþráðinn í bókinni og kemur
annað veifið með sýnishorn af
bláþráðóttum heilaspuna og hug-
leiðingum hins geggjaða skálds,
eða þeirra Kiljans. Þar er með-
al annars þetta til að sýna yfir-
burði Sigurðar Breiðfjörðs yfir
venjulega menn: “Þegar aðrir
menn fóru í háskólann í Kaup-
mannahöfn til að nema djúpsett
vísindi og fagrar listir, þá var
hann sendur til Grænlands til að
bevkja tunnur. Þegar dándis-
menn unnu þrekvirki í almennri
meðalhegðun: settu bú saman,
gei’ðu sér unaðssælt heimili með
fríðri konu og þægum börnum,
þá seldi hann sína konu fyrir
hund. Þegar aðrir hófust á tinda
frægðarinnar, hlutu embætti
nafnbætur og tignarmerki, þá
var hann dæmdur í tuttugu og
sjö vandarhögg. Höfðingjar
þjóðarinnar, stórskáldin og for-
verðir andans sönnuðu með lær-
dómi og málsnild að hann væri
leirskáld og fifl.” (Hvílik risa-
framför hefir orðið hér á landi
í andlegum efnum síðan fyrir
100 árum, má marka á því, að
nú hafa “forverður andans”
sannað “með lærdómi og mál-
snild,” að H. K. L., sem hvorki
hann sjálfur né aðrir munu telja
meiri snillíng en Sig. Breiðfjörð,
sé “genialt” stórskáld og spek-
ingur). Þetta og önnur sýnis-
horn í umsögninni eru auðvitað
sett þar til að sýna snildina.
Þau eru nokkurs konar blóm-
vendir í andlegum skilningi, og
ætluð til að kynna fólki "hinn
ilmandi skáldskap.” En þarna
er ekkert sýnt af hinu ilmandi
blómskrúði þriggja fyrstu bók-
anna af sögu ólafs Kárasonar
LjósUkings, og er þar þó ekki
síður um auðugan garð að
gresja. Eg ætla því að það sé
þarfaverk að tina, þó ekki verði
nema í fáeina, blómvendi úr
hverri þeirra og sýna þá lesend-
um, til þess að hugmyndir þeirra
um “fíngerðasta og fullkomnasta
skáldrit” H. K. L. geti orðið sem
gleggstar og sönnu næstar.
II.
Hér koma þá fyrst nokkrir
ilmandi blómvendir úr fyrstu
bók sögunnar, en hún heitir
Ljós heimsins.
“Hún var digur og hörð og blá
framaní og hundurinn hnerraði,
þegar hann þefaði af henni”
(bls. 8). — Þetta er lýsing á
heimasætunni. Aftur er henni
lýst svona á bls. 22: “Þá efaðist
hann um að hún hefði mannlegt
brjóst. Hún hafði nefnilega ekki
kropp og þaðan af síður líkama,
hún hafði búk. Það var af henni
lykt. (Það er minst á lyktina af
þessari stúlku a. m. k. 10 sinn-
um i bókinni). Hún var eins og
þrefaldur garður.” Á bls. 48 er
enn þessi lýsing á sömu konu:
“Hún hafði þesskonar andlit með
feitum kinnum og ópersónuleg-
um augum, sem eru ósköp lítið
að reyna að hugsa og ósköp lítið
að reyna að þora, en það er einn
leyndur drottinn í sálinni, sem
lokar fyrir . . . (Reynið þið, les-
endur góðir, að leiða ykkur fyr-
ir hugskotssjónir kvenmann, sem
hefir hvorki kropp né líkama —-
sem þið kunnið reyndar að halda
að sé það sama — en er þó dig- r
ur og eins og þrefaldur garður, |
er blá og hörð “framani” en hef- j
ir feitar kinnar, að ógleymdum j
hinum ópersónulegu augum, sem j
eru að reyna að hugsa o. s. frv.) j
— “Hann var með grænan flóka- j
hatt, sem . . . tók langt niður
fyrir eyru, en börðin sátu út á
öxlum” (bls. 12). — “Hún dró
seiminn á þann hátt eins og
slaknaði strengur á undan hverri
málhvíld, það minti á sönglag
sem endaði í afbeygju; þannig
upp aftur og aftur” (bls. 16).—
“Hann finnur guðdóminn birtast
í náttúrunni í óumræðilegum
hljómi, það var kraftbirtingar-
hljómur guðdómsins. Hann veit
ekki fyr til en hann er sjálfur
orðinn titrandi rödd í almáttug-
um dýrðarhljómi. Sál hans virð-
ist ætla að hefjast út yfir líkam-
ann eins og flautir upp af börm-
unum á skál” (bls. 18). —
“Stinga út fjárhús,” (bls/ 24 —
minnir á “að stinga út staup,”
“út úr fjárhúsum,” segir reyhd-
ar sauðsvaríur almúginn). —
“Hún hafði útáliggjandi augu”
(bls. 27). — “Hann settist upp
í rúmi sínu og horfði uppnum-
inn á sólargeisla lífsins” (bls. 45
— “uppnuminn” á líkl. að þýða
“frá sér numinn”; annars eru
“uppnuminn” og “upphafinn”
uppáhalds-lýsingarorð höf., og
notar hann þau í tíma og ótima
— oftast i ótíina). “Yngismærin
Jana hélt áfram að skrækja með
boðaföllum” (bls. 51). — “Mær-
in Jana . . . hljóðaði í senn fagn-
andi og óttaslegin ekki ósvipað
l'jallahrossi” (bls. 51—52; á höf.
við stóðmeri, en er bara svona
“pen” í munninum, eða er þetta
einhver sérstök hestategund?
Taki menn a. ö. 1. eftir orðaröð-
inni í setningunni). — “Síðast
var hún öll komin undir loft-
skörina nema augun (bls. 52, —
þó að hún hefði “útáliggjandi
augu,” er mér hulið, hvernig
betta mátti verða, því að hvergi
er þess getið i lýsingum af stúlk-
unni, að augu hennar væru efst
hvirflinum). — “Hin jesúandi
yngismær Jana, sem hafði næst-
um horfið undir skörina fyrir
skemstu, var sprottin upp á loft-
ið, aftur, að þessu sinni með al-
gerðu ofboði í svipnum” (bls.
53). — “Hann gekk með fagurri
stillingu innar eftir baðstofugólf-
inu” (bls. 54). — “En um það
bil sem var að draga til tíðinda,
birtist fóstran Kamarilla fyrir
guðsmiskun á loftinu” (bls. 55).
— “. . . hin léttu hvítu ský sem
stundum liggja í hrögli í blám-
anum yfir fjöllunum gljúp og
fersk eins og lostætur drafla-
kyrningur” (bls. 58) — “Hún
hafði sent hann burt frá sér um
hávetur i poka, til uppcjlslu hjá
vandalausuin” (bls. 56).—“Þeir
voru sjaldan einir og æðri efni
illa séð (ilde set) á bænum”
(bls. 77). — “Sú vitund sem
horfir móti þessari upphöfnu
andvöku er heldur ekki svefn né
vaka” (bls. 83). — “Hann undr-
aðist, hve líf hásumarsins var
kyrlátt og upphafið” (ophöjet,
bls. 86). — “Hann olli ekki
taumunum fyrir skjálfta” (bls.
90 — þátiðarmyndin “olli” er
aldrei notuð, þegar “valda” þýð-
ir að geta tekið upp, borið eða
ráðið við, heldur er þá sagt, “gat
(eða “gat ekki”) valdið”). —
Á bls. 98 er talað um heillandi
tungutak Sigurðar Breiðfjörðs,
“sem vekur í hjartanu ólækn-
andi kend um fegurð og sorg.”
Allur þessi “ilmandi skáld-
skapur birtist á 100 fyrstu blað-
síðunum í “Ljós heimsins.” Tals-
vert meira en helmingur bókar-
innar er eftir; sleppi eg þvi að
lesa þar samskonar blóm, þótt
ekki vanti blómskrúðið þar held-
ur, þvi að þetta er þegar orðið
helzti langt, þótt mörgu hafi ver-
ið slept af þessu tagi, líka úr
fyrri hlutanum.
Um söguna i heild verður það
sannast sagt i styztu máli, að
hún er frámunalega Ijót, leiðin-
leg og lygileg. Afkáraskapurinn
er fram úr hófi. Litið dæmi um
það er — auk blómasafnsins hér
Ijyijir frajnan — bæjarnafnið
Fótur undir fótarfæti og nöfnin
á fjölskyldunni þar: Kamarilla,
Júst og Magnína. Og fólkið er
jafn-ólíkt venjulegu sveitarfólki
sem þessi nöfn eru ólík venju-
legum nöfnum þess. Það er
flest, a. m. k. það, sem mest
kemur við söguna, næst skáld-
inu, sjúklega grimt (“sadistar”),
hefir sjúklegt kynferðislíf og
slagar hátt upp í Bakkabræður
að heimsku. Það hefir verið
sagt, að bókin væri ádeila á
þjóðlesti, einkanlega illa með-
ferð á sveitarómögum. Nú má
fullyrða, að meðferð á niður-
setningum er yfirleitt sú sama
sem á öðru heimilisfólkl. Stöku
undantekning kann að vera, en
fráleitt svo að nokkuð sé i áttina
til þess sem i sögunni er lýst.
Ádeilan missir þvi marks, því
að til þess að ádeila hitti þá eða
þann, sem á er deilt, má með
engu móti færa svo mikið í stil-
inn, að hvorki þeir, sem ádeil-
unni er stefnt að, geti tekið hana
geti átt við þá. Ádeila í sögU'
formi, sem enginn getur tekið til
sín, er að sinu leyti eins og skop'
mynd, sem er svo afskræmd °é
ójík öllum menskum mönnuiÐ’
að ómögulegt er að þekkja ^
hverjum hún á að vera. Hu»
minnir líka á manninn, sein
þóttist öllum snjallari að herina
eftir, en allar hans eftirhernu'i'
mistu marks, því að hann aí'
skræmdi svo málfæri og látbragð.
að enginn þekti eftir hverjum
hann var að herma í það og þ;,ð
sinn.
III.
Næsta bókin er
Höll sumarlandsins.
Hún er ennþá leiðinlegri °$
afkáralegri en hin og engu senni-
legri. Hún byrjar á lýsingu a
3 brjáluðum aumingjum, en
flestalt fólkið, sem við söguna
kemur, er litlu betur gefið, °$
er tal þess, háttalag alt og
likast þvi, sem við mætti búast
á Kleppi, en hvergi annars stað'
“COCKSHUTT VERK-
FÆRIN ERU FYRSTA
FL0KKS VERKFÆRI”
effi.
COCKSHUTT
TILLER COMBINE
er alveg sérstæð . . .
hefir enn forustu . . .
plægir, diskar, sáir og
herfir!
Pessi Cockshutt Tiller-Combine hefir þá einkakosti, er skipa henni t
fremstu röð viðvlkjancli starfshæfni, auðveldri meðferð og endingu.
Hön verndar rakann, dregur úr foki, og tryggir meirl uppskeru.
Sparar yður vinnudaga við sáningu, og er ágæt við sumaryrkju.
Gerðir fyrir hesta og dráttarvélar, sem eiga við hvaða bændabýli sem
er. Skoðið þær hjó. Cockshutt umboðsmanninum i dag!
COCKSHUTT
No. 8 Seed Drill
tryggir betri sáningu
. . . meiri uppskeru
. . . sáir nákvæmt, >
jafnt og greiðtega.
Hún tryggir fullkomna, jafna sáningu á
á réttri dýpt, vegna þess að hún er
hlekkjuð saman líkt og stálbrúl Hyatt
róluvöltur og Alemite smurning. Fáanleg
( 16 til 36-run stærðum, fyrir hesta eða
dráttarvélar. Skoðið vél þessa hjá Cock-
shutt umboðsmönnum. Spyrjist fyrir um
No. 18 Press Drill til sáningar í gljúpum
jarðvegi!

Hafið tal af Cockshutt
umboðsmanni . . . Hann
mnn spara yður pen-
inga!
PLO W COMPANY LIMITEP
WINNIPEG REGINA
SASKATOON CALGARY EDMONTON
Innköllunar-menn
LÖGBERGS
Aniaranth, Man.............B. G. Kjartanson
Akra, N. Dakota...........B. S. Thorvardson
Arborg, Man...........................Elias Elíasson
Árnes, Man..........................Magnús Einarsson
Churchbridge, Sask...........H. 0. Loptson
Baldur, Man..................0. Anderson
Bantry, N. Dakota.....Eánar J. Breiðfjörð
Bellingham, Wash........Arni Símonarson
Blaine, Wash.............Arni Símonarson
Bredenbury, Sask.............H. 0. Loptson
Brown, Man....................J. S. Gillis
Calder, Sask. ..............H. 0. Loptson
Cavalier, N. Dakota.....B. S. Thorvaldson
Cypress River, Man...........O. Anderson
Dafoe, Sask...............J. G. Stephanson
Edinburg, N. Dakota.........Páll B. Olafson
Edmonton ...............................
Elfros, Sask.....Mrs. J. H. Goodmundson
Foam Lake, Sask..........................
Garðar, N. Dakota..........Páll B. Olafson
Gerald, Sask................. C. PauLson
Geysir, Man................Elías Elíasson
Gimli, Man. ................. 0. N. Kárdal
Glenboro, Man............................O. Anderson
Hallson, N. Dakota.........Páll B. Olafson
Hayland, P.O., Man......Magnús Jóhannesson
Hecla, Man..................Gunnar Tómasson
Hensel, N. Dakota ........... John Norman
Hnausa, Man.................Elías Elíasson
Husavick, Man. ...:..........0. N. Kárdal
Ivanhoe, Minn....................B. Jones
Kandahar, Sask.............J. G. Stephanson
Langruth, Man..........................John Valdimarson
Leslie, Sask............................Jón Ólafsson
Lundar, Man..................Dan. Lindal
Markerville, Alta............0. Sigurdson
Minneota, Minn...................B. Jones
Mountain, N. Dakota........Páll B. Olafson
Mozart, Sask...............................
Oakview, Man................
Otto, Man....................Dan. Lindal
Point Roberts, Wash..........S. J. Mýrdal
Red Deer, Alta......'........0. Sigurdson
Reykjavík, Man........................Árni Paulson
Riverton, Man........................Björn Hjörleifsson
Seattle, Wash..................J. J. Middal
Selkirk, Man...........................Th. Thorsteinsson
Siglunes P. O., Man....Magnús Jóhannesson
Silver Bay, Man..........
Svold, N. Dakota........B. S. Thorvardson
Tantallon, Sask..............J. Kr. Johnson
Upham, N. Dakota......Einar J. Breiðfjörð
Víðir, Man.................Eflías Elíasson
Vogar, Man..........................Magnús Jóhannesson
Westbourne, Man.......................Jón Valdimarsson
Winnipegosis, Man....Finnbogi Hjálmarsson
Winnipeg Beách, Man........0. N. Kárdal
Wynyard, Sask.............J. G. Stephanson