Lögberg - 02.10.1941, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 2. OKTÓBER, 1941
Endurminning
um afdala-afdali
Eftir M. Ingimarsson.
(Framh.)
VI.
Hún hafði skamt að fara úrj
snjófjöllunum og í Norðurá. Það i
er líklega svekkjandi fyrir
Hvassá, svo fjörug og ákaflynd
sem hún er, að verða að sam-
einast Norðurá svo fljótt, sem er
svo sein og silaleg — drattast
aldrei áfram nema þar sem
strengir og fossar eru í henni.
Það myndaðist oft geysilangur
og þykkur snjóskafl að vetrin-
um neðan við brekkurnar þar
sem Hvassá fellur úr djúpu
klettagljúfri fram á undirlendið.
Þar var oft snjóbrú á ánni fram
eftir vorinu og var oft gengið
yfir á þeirri brú og það kom
jafnvel fyrir að norðanpósturinn
fór þar yfir með hesta sína, ef
áin var ófær, sem oft gat viljað
til. Það var allhár foss rétt.
neðst í gljúfrinu. Það söng hátt
og snjalt í honum er vöxtur
hljóp í ána. Hvassárdalurinn
er fagur og merkilegur afdalur;
snjófjöllin risa hátt upp í himin-
blámann fyrir botni hans; í þeim
voru ærið miklar fannir alt sum-
arið. Öll þau ár, sem eg átti
heima í nágrenni við þau hér
um bil á miðjum dalnum að
vestan verðu féll gil í ána, sem
hét Lambagil, það kom úr svo-
kölluðu Lambavatni, að austan
verðu við dalinn innarlega var
einn stakur hóll kringlóttur, ærið
hár, hann hét Skollhóll; það ör-
nefni hefði máske getað verið
dregið af þvi að refir hefðu haft
þar bækistöð því að tóan var á
stundum kölluð skolli. Út úr
botni Hvassárdalsins gekk enn
afdalur beint vestur í Haukadals-
fjallgarðinn, hann takmarkaðist
annarsvegar af Snjófjallahlíð-
inni en hins vegar af svokölluð-
um Jötnagörðum, en það örnefni
var víst dregið beint af útliti
landslagsins, því það var eins og
í fyrndinni hefði verið hlaðin
þar úr stuðlabjörgum garður
fyrir þveran dalinn af risahönd-
um; af því fólki, sem bjó í Forna-
hvammi þekti eg bezt eða kynt-
ist mest þeim mætu hjónum Ein-
ari Gíslasyni og Önnu Bjarna-
dóttur. Þau reistu býli ð og
bjuggu þar lengi en síðar bjuggu
þar hjón, sein hétu Jón og Ingi-
björg og enn síðar hjón er hétu
Davíð og Þórdis. Enn kemur
afdalur eða réttara sagt þver-
dalur á að giska lítið eitt neðar
en miðja vega frá Fornahvammi;
fram að Holtavörðuheiði var dal-
ur, sem hét Búrfellsdalur og
Búrfelsá féll eftir honum og í
Norðurá, hann náði upp að Snjó-
fjöllum og nálægt botni hans var
einkennileg og einstök kletta-
borg, sem hét Tröllakirkja; á
þann dal var oft farið til að
taka fjallagrös, í þann tið var
mikið af þeim á þessum ein-
kennilega háfjalladal. Innst i
botni Norðurárdalsins var ofur-
Business and Professional Cards
lítill kofi að norðan verðu við
ána, sem var kallaður sæluhús,
hann var færður úr stað og
bygður upp að nýju um 1876,
eftir það var hann notaður fyr-
ir leitarmenn. Eg, sem þetta
rita tók nokkrum sinnum þátt í
því þjóðnytjastarfi að leita ýmist
vestur fjöllin til Brekkuréttar
eða austur fjöllin — Holtavörðu-
heiði og hellistungur til Þverár-
réttar. Eitt þykir mér einkenni-
legt þegar eg var staddur á há-
lendinu þar sem voru vatnaskil,
þá þótti mér sem þau vötn, sem
áttu að fara í Borgarfjörð og
Faxaflóa, féllu með meiri hraða
heldur en hin, sem þurftu að
fara í Hrútafjörð og Húnaflóa.
Eg veit ekki hvað til grundvall-
ar hefir legið fyrir þeirri tilfinn-
ingu, en hitt er. víst, að hún
gerði. vart við si ghjá mér. I
gamla daga var Þverárrétt ekki
til, hún varð ekki til fyrri en um
leið og Fiskivatnsrétt var lögð
niður, og það var víst um 1886.
Eg heyrði gamla fólkið oft minn-
ast á “Fiskivatnsréttar daginn
gamla”; hann hafði verið á
fimtudaginn í tuttugustu viku
sumars, en var færður fram um
viku i tuttugustu og fyrstu viku
sumars, en svo sem að líkum
lætur, hafa ekki allir á þeim
gömlu dögum verið á eitt sáttir
að því er nýbreytniria snerti
fremur en endranær. Eftirfar-
andi vísa bendir í þá átt en hún
var eignuð séra Jóni Þorláks-
syni á Bægisá:
“Dóms og hels eru dagar tveir
duldir vitundir manna,
en nú fundu þriðja þeir,
—það er fjallreiðanna.
Office Phone Res, Phone
87 293 72 409
Or. L. A. Sigurdson
109 MEDICAL ARTS BLDG.
Office Hours: 4 p.m.—6 p.m.
and by appointment
Arthur R. Birt, M.D.
605 MEDICAL ARTS BLDG. ■
Winnipeg
Lækningastofu-simi 23 703
Heimilissími 46 341
Sérfræöinpur í öllu, cr aö f
húösjúkdómum lytur
Viðtalstimi: 12-1 og 2.30 til 6 e. li. |
Og svo tugum ára síðar var rétt-
ardagurinn enn færður fram í
tuttugustu og aðra viku sumars,
og er það ef til vill enn svo.
Sunnudagurinn næsti fyrir réttir
var oft nefndur fjallreiða-sunnu-
dagur. Þótt Nori5urárdalurinn
væri tilkomumikill og fagur með
öllum sínum afdölum í sumar-
dýrðinni, þá mun þar hafa verið
meira vetrarríki en í nokkurri
annari sveit í öllu Borgarfjarðar-
héraði, ekki sízt á hafísaárunum,
sérstaklega þó í framdalnum og
næst heiðinni. Vorið 1881 kom
við marga búendur og það var
lengi kallað harða vorið. Þessar
framfærslur á réttadeginum, sem
hér hefir verið minst á, hafa
eflaust að nokkru leyti verið
gerðar í hagsmuna skyni víð
heyskapinn. Einhver hagyrðing-
ur hafði gert vísu um dalinn og
er hún sem fylgir:
Norðurárdalur næsta svalur
löngum,
fáar jómfrúr finnast þar,
flest eru tómar kerlingar.
Nú sem fyr mun vera örugg-
ast að láta Landnámu segja frá:
Þorbjörn Blesi nam land í Norð-
urárdal fvrir sunnan á, upp frá
Króki ok Hellisdal allan, og bjó
á Blesastöðum. Hans son var
Gísli at Melum í Hellisdal, við
hann eru kend Gíslavötn; annarr
son Blesa Þorfinnur á Þorfinns-
stöðum.” Hvenær þessi ein-
kennilegi og grösugi fjalladalur
hefir farið í eyði er ekki gott að
giska á, en maður mundi geta
þess til að það hefði verið svo
sem 100 árum siðar en Land-
náma var rituð eða í byrjun
fimtándu aldar þegar hin geig-
vænlega plága tók landið og
þjóðina helgreipum og kölluð
hefir verið “svarti dauði” og
sagan segir að varað hafi í tvö
ár.
Safnið af Holtavörðuheiði og
Hellistungum. sem átti að fara
til Þverárréttar var æfinlega hvílt
í ármótunum i svokallaðri Hell-
istungu og það var mikill og
fallegur hópur:
“Féð má líta fólkið margt og
feitan klárinn,
engin sjást þó af því hárin
eftir liðin hundrað árin.”
Hellisá var lík mörgum kyn-
systrum sínum í því að vera
ströng og staksteinótt. í vatna-
vöxtum var hættulegt að fara

DR. B. H. OLSON Phones: 35 076 . 906 047 Consultation by Appointment Only 0 Heimili: 5 ST. JAMES PLACE Wlnnlpeg, Manitoba DR. B. J. BRANDSON 216-220 Medlcai Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts. Phone 21 834—Oífice tfmar 3-4.30 0 Heimili: 214 WAVERLET ST. Phone 403 288 Winnipeg, Manltoba

Dr. P. H. T. Thorlakson 205 Medical Arts Bldg. Cor. Qraham og Kennedy Sts. Phone 22 866 • DR. ROBERT BLACK Sérfræðingrur f eyrna, augna, nef og hálssjúkdömum 216-220 Medical Arts Bldg. Cor. Graham & Kennedy Viðtalstfmi — 11 til 1 og 2 til 5
Ree. 114 GRENFELL BLVD. Fhone 62 200 Skrifstofusími 22 251 Heimilissfmi 401 991

DRS. H. R. & H. W. TWEED Tannlœknar 0 406 TORONTO QEN. TRUSTS BUILDINQ Cor. Portage Ave. og Smith 8t. PHONE 26 545 WINNIPEG Dr. S. J. Johannesson 215 RUBY STREET (Beint suður af Banning) Talsími 30 877 0 Viðtalstfmi 3—5 e. h.

DR. A. V. JOHNSON Dentist 0 Tiiorvaldson & Eggertson Löp frœöingar
506 SOMERSET BLDG. Telephone 88 124 Home Telephone 27 702 300 NANTON BLDG. Talsími 97 024

DR. K. J. AUSTMANN 512 MÍÍDICAL ARTS. SLCO. Stundar eingöngu Augna- Eyrna-, Nef- og Háls- sjúkdöma. DR. J. T. CRUISE, 313 Medical Arts Bldg., lftur eftir öllum sjúklingum mfnum og reikning- um 1 fjærveru minni. Talsfmi 23 917 H. A. BERGMAN, K.C. íslenzkur lögfrasöinour 0 Skrifstofa: Room 811 McArthur Bulldlng, Portage Ave. P.O. Box 1656 Phones 95 052 og 39 043

J. T. THORSON, K.C. islenmkur Vóofrœöingur 0 800 GREAT WEST PERM. Bldg. Phone 94 668 A. S. BARDAL 848 SHERBROOOKE ST. Selur llkkistur og annast um út- farlr. Allur útbúnaður sá besti. Ennfremur selur hann allskonar minnisvarða og legstelna. Skrifstofu talsíml 86 607 Helmllis talslml 501 562
. 1
J. J. SWANSON & CO. LIMITED »08 AVENUE BLDG., WPEG. 0 Fastelgnasalar. Leigja hús. Ct- vega penlngal&n og elds&byrgð, bifrelðaábyrgö o. s. frv. PHONE 26 821 ST. REGIS HOTEL 285 SMITH ST., WINNIPEO 0 PœoOegur og rótepur bústaöur < miöbtki borgarinnar Herbergi »2.00 og þar yfir; með baðklefa »3.00 og þar yfir. Agætar máltfðir 40c—60c Free Farking for Guests
yfir hana, hún fleygði þá öllu,
sem hún réði við út í Norðurá.
“Hrollir mér hugur,
er hugsa eg til
millibils mjóddar
í mannsveru.”
ástar og haturs,
harms og sælu,
vits og vanvits,
vamma og dygðar
engils og hrædýrs
himins og vítis.”
Frá mynni Hellisdals og ofan
að Króki, sem er fremsti þær i
Norðurárdal að sunnanverðu við
ána, var mikið votlent engja-
land, sem var kallað Gunnbjarn-
armýrar, í svo kölluðum króks-
hálsi; ekki er ólíklegt að það
hafi einmitt dregið nafn af þeim
hinum sama Gunnbirni, sem
Landnáma segir frá. f Króki
bjuggu lengi hjón, sem hétu Jón
Helgason og Þórlaug Jónsdóttir.
Sá Jón var föðurbróðir Jósafats
ættfræðings er margir landar
kannast við, bæði austan- og
vestanhafs. Þeirra ætt var á
stundum kölluð Háafellsætt,
kend við Háafell í Hvítársíðu.
Næsti bær fyrir neðan Krók hét
Háreksstaðir, þar voru lengi
hjón, sem hétu Davíð og Guð-
rún; sá Davíð var Hvítsíðingur
að uppruna. Háreksstaðir voru
þri nær beint á móti Hvammi.
Næsti bær fyrir neðan Háreks-
staði hét á Hóli, þar bjuggu hjón,
sem hétu Bjarni og Dýrunn. Sá
bær var hér um bil beint á móti
Dýrastöðum, og næsti bær fyrir
neðan Hól hét Hafþórsstaðir.
Fjallgarðurinn á milli Þverár-
hlíðar (sem Landnáma kallar
Þverárdal) og Norðurárdals var
einu nafni nefndur Grjótháls,
en þar að auki hafði hann jafn-
mörg nöfn og bæirnir voru, sem
stóðu sunnan undir honum í
hlíðinni og norðan undir honum
i dalnum.
(Framh.)
Freiátingin
Frá “Nemó” á Gimli.
(Framh.)
Badenveilir er skamt frá
Scharzvald, og þó hann sé lítill
bær, einhver fegursti baðstaður.
Það er eins og nátúrunni hafi
þótt dalur þessi bezt fallinn til
að auglýsa fegurð sína. Baden-
veilir ber nafn með rentu og
nafnkunnur frá elztu tímum.
Margir baðgestanna höfðu sezl
að í Carlsruhe, það er bezta gisti-
húsið í bænum. Þar í garðinum
við húsið voru nú gestir margir
staddir.
Madame Perschof með dóttur
sína var nýkomin, höfðu ungu
mennirnir staðið upp úr sætum
sínum frá þeim og hörfuðu til
hliðar með blóðrjóðar kinnar.
Kona þessi hafði gift þrjár
elztu dætur sinar og var hún
kmoin til að litast um eftir
fjórða tengdasyninum. Þegar
hún hafði kastað kveðju á gest-
ina tók hún sér sæti og lét dótt-
ur sína setjast við hlið sína, er
sú hyggni aldrei um of á slíkum
stöðum. Við komu þeirra hafði
samtalinu slotað, en var nú
byrjað aftur.
“Það segi eg satt,” mælti kerl-
ing, sem ein sat á þremur stól-
um, “að mér er óskiljanleg dvöl
þessarar ungfrú Morpeth héma
og hvernig hún ferðast um land-
ið með einhverskonar fylkis-
stjóra, án allra annara manna
aðstoðar eða hvað hún er að
hafast hér að. Eg skil það ekki.”
“Það er auðskilið mál,” sagði
grannkona hennar.”—“Eg þekki
siði þessa fólks því maðurinn
minn er í ensku lestrarfélagi í
Frankfurt, og eg get fullvissað
yður um að ungar stúlkur ensk-
ar ferðast aleinar eður þá með
unnustum sínum.” — “Svei! þvi-
líkt siðferði,” sagði Madame
Perschof. —< “Og þessi herra
Burns, sem er Englendingur
fyigir stúlkunni hvert sem hún
fer, og það er gott ef hún ekki
kallar hann gamlan ættarvin, og
eg hefi veitt því eftirtekt og trúi
því að hann sé elskhugi hennar.”
“En þegar litið er til aldurs-
ins gæti hann verið faðir henn-
ar.” — “Það er þeim mun skilj-
anlegra, því stúlkan er einmitt á
þeim aldri, sem gamlir menn
sækjast mest eftir; annars þori
eg að veðja að herra Burns er
auðugur.” —
“Andstyggilegt! Andstyggi-
legt!” hrópaði Mrs. Perschof.
“Eg er nú aðeins fátæk einstæð-
ings ekkja, en ætti eg dóttur
eins og ungfrú Morpeth . . .”
—“Eg veit hvað þér ætlið að
segja, en þér þekkið ekki siði
þessa enska fólks, þeir hafa sín
lög og sína siði sem þeir víkja
aldrei frá,” sagði einhver.—
“Þetta getur nú alt saman
átt sér stað, jafnvel þó eg skilji
ekkert í því, en eg veit þó það,
að de Launay hefir fengið ást á
þessari stúlku.” — “Það er eink-
ar fríður maður og ætti skilið að
fá miklu laglegri og fullkomnari
stúlku,” sagði Madame Persc-
hof og leit um leið til litlu dótl-
ur sinnar er sat við hlið hennar.
“Þei! þei!” kallaði kerlingin á
stólunum þremur til hennar.
Hún hafði naumast slept orðinu
þegar Edvard de Launay kom.
Svo var að sjá að hann gæfi þvi
engan gaum er Madame Perschof
með mikilli viðhöfn bauð hon-
um bezta sætið, sem auðvitað
var við hlið dóttur hennar. De
Launay settist þegjandi niður,
ekki allnærri öðrum og virti hina
umhyggjusömu móður ekki við-
lits. Hún mælti því með nokkurri
þykkju: “Hvað kemur til þess
herra de Launay, að þér vanræk-
ið skyldu yðar i því að gæta
hinnar yndislegu ungfrú Fanny
Morpeth?” — “Ungfrú Morpeth
fer ekkert út í dag, hún er ekki
vel frísk,” svaraði de Launay. —
“Með alvöru, það held eg að ekki
sé satt, því eg mætti henni ekki
fyrir löngu síðan.” —
“Ungfrú Morpeth sagði mér
þetta sjálf, því í gærkveldi höfð-
um við talað um að eg fylgdi
henni á skemtigöngu í kvöld.” —
“Nú, er það svona, þér eruð
þá ekki jafn heppinn og eg
hugði, en hve maður getur geng-
ið villur vegar.” Og í sama bili
benti Madame Perschof á ungfrú
Morpeth, sem kom þá ríðandi á
múl og stefndi að dálitlum skóg.
Hún kom bersýnilega úr langri
skemtiferð og herra Burns fylgdi
henni gangandi. De Launay stóð
upp úr sætinu og leyndi sér ekki
undrun hans. Ungfrú Morpeth
roðnaði og hraðaði sér fram hjá
og hélt til gistihússins en talaði
ekkert. Herra Burns fylgdi
henni eftir, til þess de Launay
tók í handlegginn á honum og
bað leyfis að mega tala við hann
undir fjögur augu. Englending-
urinn varð við bón hans og
gengu þeir afsíðis. Þegar þeir
þóttust komnir nógu langt frá
fólkinu, nam de Launay staðar
og tók svo til máls:
“Þér munuð renna grun i
hvers vegna eg kallaði á yður til
viðtals?” — “Getur verið,” svar-
aði herra Burns — “en yður get-
ur verið það dulið að eg elska
ungfrú Morpeth, og að hugir
okkar hafa fallið saman; minsta
kosti hafði eg ástæðu til að ætla
að svo væri þangað til að þér
komuð. Síðan hefir hún breyzt
svo að nú þelcki eg hana ekki
borið saman við það er áður
var.” — “Ung stúlka hefir ætíð
heimild til að yfirvega afleiðing-
arnar áður en hún giftist ókunn-
um manni,” svaraði herra Burns.
—“Eg skil yður ekki til fulls,”
sagði de Launay. “Mér finnast
orð yðar búa yfir einhverju hul-
iðsmáli, sem þér þó hafið engan
rétt á, en ef þér óskið eftir upp-
lýsingum um hagi mina, er eg
fús að veita yður þær. Eg þarf
ekki að bera kinnroða fyrir hver
eg er.” — “Já, þær vil eg heyra,”
sagði herra Burns. — “Eg er
kominn frá elztu ættum Frakk-
lands. Faðir minn var yfirher-
foringi á herskipi og dó í Brest
og lét mig eftir föður og móður-
lausan. Eg hefi verið sáralæknir
þar til fyrir hálfu öðru ári síðan
að eg yfirgaf þá atvinnugrein.
Hvað efnahag mínum líður —
við orð þessi breyttist málróm-
urinn — þá á eg 400,000 franka
sem eg get sýnt hvenær sem
þörf krefur.”—
“Alt, sem þér hafið sagt, hlýt-
ur að vera ungu stúlkunni sam-
boðið, en hvað mig áhrærir geri
eg mig ekki ánægðan með orðin
ein,” svaraði herra Burns. —
“En þessi tortryggni yðar er
beinlínis mér til óvirðingar.” —
“Nefnið það heldur varfærni,”
sagði herra Burns. — “En hafið
þér heimild til jað spyrja mig
og beina að mér grunsömum
orðum?” svaraði de Launay. “Eg
þekki yður ekki, og veit ekkert
hver þér eruð, en eg er vinur
ungfrúarinnar og ber velferð
hennar fyrir brjósti, ekkert ann-
að.” — “Gæti eg ekki verið á-
ngður með orðin ein?” sagði de
Launay. — “Þér verðið að minn-
ast þess, að það voruð þér sem
óskuðuð eftir samtalinu við mig
og baðst af fúsum vilja að mega
segja mér einkamál yðar, án
þess mér væri í því nokkur
greiði, eg hefi sagt yður það sem
eg áleit a mér bæri að segja yður,
og ef þér ekki gerið yður ánægð-
an með það, á eg engan frekari
þátt í þessu. Svo óska eg yður
gleðilegs morgundags.” —
f sama bili kom ungfrú Mor-
peth. “Eg kem, elskan mín! eg
kem,” kallaði Englendingurinn
og gekk tafarlaust til móts við
hana en skildi de Launay eftir
með allar áhyggjurnar. Var
ungfrú Morpeth tilfinningarlaus
daðurhdrós er lék með tilfiún-
ingar hans? Hverskonar bandi
var hún tengd þessum Englend-
ing? Skyldi hún hafa breytt
háttsemi sinni við deLaunay af
fjöllyndi sínu? eða elskaði hún
hann í raun og veru? Hann gal
hugsað um þetta svo lengi sem
hann lysti, en komst þó aldrei að
niðurstöðunni.
Þegar de Launay sá ungfrú
Morpeth um kvöldið, gaf hann
sig ekkert að henni og hélt sér
í svo mikilli fjarlægð sem hægt
var af fyrverandi unnusta, hann
leitaðist jafnvel við að dylja af-
brýði sína er hann leit til ung-
frú Morpeth, var það mikið
gleðiefni móðurinni er komin var
til aðstoðar dóttur sinni.
Ungfrú Morpeth var alvarleg
en ekki reið. Það leið hver dag-
urinn af öðrum, hún fór að
verða raunaleg í málróm, og
svipur þj áningarlegur. De Lau-
nay sá hana flýta sér til póstsins
sem kom með bréfin til gesta-
hússins. Loksins hafði hún það
langþreyða bréf i höndunum.
Hún varð náföl er hún tók á
móti böggli með póstmarkiiju
“Brest” g flýtti sér svo með það
til herra Burns. Utanáskriftin
var til hans, en því líkast að ör-
lög hennar stæðu í sambandi við
bréfið.
Þegar de Launay sá þetta,
blossaði upp ástríða hans, gekk
hann ineð hryggum hug út úr
húsinu og út í garðinn, og fleygði
sér niður í bekk, sem þar var til
þess í næði að geta hugsað um
hagi sína, og til þess að enginn
væri vottur að sálarkvölum hans,
er stöfuðu af að sjá sig fyrirlit-
inn af unnustu sinni og að ann-
ar var kominn í hans stað.
Ekki hafði hann setið lengi
er klappað var á öxl hans og
nafn hans nefnt um leið, í undur
þýðum málhreim; þekti hann
þar málróm sinnar elskulegu
Fannýar. Hann spratt á fætur
og sá að það var hún, stúlkan,
sem hann elskaði heitar en sína
eigin sál; hún stóð nú frammi
fyrir honum með gleðisvip og
brosti við honum ástúðlega, hann
sá gleðigeisla ástarinnar leiftra
um enni heitmeyjar sinnar, er
hún rétti honum aðra hendina
sem vitni um endurnýjaða ást
og viðkvæmni, í hinni hendinni
hélt hún á bréfi. Töfrandi gleði
geislaði um andlit hennar; þó
olli bréfið honum mikils kvíða.
Þau töluðu saman nokkur orð,
og voru þá orðin aftur eitt hjarta
og ein sál.