Lögberg - 30.10.1941, Blaðsíða 3

LÖGBERU, FIMTUDAGINIm 30. OKTÓBER, 1941
3
gerði Magellan alt er stóð í hans
valdi til að vernda friðinn, og
svo fór að kunningskapurinn
milli innfæddra og hinna vold-
ugu aðkomnu manna varð svo
innilegur að Rajah-inn sjálfur og
meiri hluti manna gengu af fús-
um vilja undir kristinna manna
skírn.
Þessvegna gátu Spánverjar
sunnudaginn fyrir 14. apríl 1521
haldið þá mestu sigurhátíð. Afar
mikið krossmark var reist i sölu-
torginu og undir því kraup
Rajah-inn og 50 aðrir, er allir
urðu skírðir með allskonar við-
hafnarsiðum. Þessi tíðindi
flugu um alt. Daginn eftir
komu margir höfðingjar úr ná-
grannaeyjum til að verða hlut-
takandi.l þessum töfra serimoní-
um. Að nokkrum dögum liðnum
höfðu flestir höfðingjar svarið
bandalag við Spán, og hlotið
heilaga vatnsskírn.
Magellan átti hér sigri að
hrósa. Alt hafði honum gengið
að óskum sem engill með ljós í
hendi hefði gengið á undan, en
nú barst að höndum óvænt og
raunalegt efni. Fyrir lítilli eyju
sem nefnd er Mastou réði sá
Rajah (inverskur prins) er hét
Silapulap, hafði hann jafnan ver-
ið andstæðingur Rajahns á Cebu.
Frá komu Spánverjanna, hafði
hann af alefli reynt að koma í
veg fyrir að þeir yrðu byrgðir
að matvælum. Þessi óvinarhug-
ur var þó ekki að öllu leyti á-
stæðulaus. Einhversstaðar á
eyjunni höfðu spönsku sjómenn-
irnir verið á kvennaveiðum og
orðið of nærgöngulir, og út úr
því orðið deilur við eyjarbúa, en
í því þjarki hafði kviknað eldur
i nokkrum kofum.
Þegar Magellan var neitað um
matvælakaupin, 'hefir honum
fundist nóg ástæða til að sýna af
sér einhverja röggsemi og Rapah-
inn af Cabu ætti að vera sjónar-
vottur að mætti þruinuguðsins
og eldinganna. Hér verðum við
í fyrsta sinri varir við fyrir-
hyggju skort hjá Magellan.
Rajah-inn af Cebu bauð að
senda 1000 hermenn gegn
Mactan, en Magellan þýddist það
ekki. Hann var svo hárviss um
yfirburði Spánverja yfir þessum
eyjaskeggjum, er eingöngu væru
vopnaðir bogum og lenzum, þeir
gætu ekki komið sárum á Spán-
verjana í herklæðum úr stáli, því
fór hann aðems með 60 menn,
en hað Rajah-inn aðeins að
horfa á aðfarirnar.
Magellan varð það til mestu
ógæfu hvað þessi litli prins á
Mactan hafði ágæta aðstöðu
vegna landslagsins við fjöruna.
Bátar gátu ekki flotið yfir kóral-
rifið, svo að landgönguliðið, 40
manns, þurfti að vaða til lands,
en krossbogaskytturnar urðu
eftir hjá bátunum, en fjöldi inn-
fæddra manna stóðu ögrandi í
fjörunni með ópum og óhljóð-
um.
Pigafetta, sem var einn þeirra
er þátt töku í árásinni, og var
særður, segist svo frá um orust-
una:
“Þegar eyjarbúar komust að
raun um að skot frá bátunuin
náðu þeim ekki, réðust þeir að
okkur með örvaskotum, skot-
spjótum og lagvopnum svo óðs-
lega að vér nálega ekki gátum
varið okkur. Þegar þeir sáu að
við vorum í skotheldum brynj-
um en fæturnir varnarlausir,
gerðu þeir þá að skotmarki.
Magellan var særður í fótinn af
eitraðri ör og bauð hann þá að
við með hægð létum undan síga,
en næstum allir hlupu á flóttá,
svo eftir hjá honum voru 6—8
nienn, en hann, sem hafði verið
fótlami árum saman, gat ekki
farið hart. Þegar eyjarbúar
þektu foringjann, snerust þeir
einkum jið honum. Tvisvar var
hjálmurinn sleginn af honum, en
hann barðist engu að síður til
þess hann fékk högg í fótinn og
féll við það á grúfu i vatnið.
har fleygðu eyjaskeggjar sér á
hann ofan með spjótum og bog-
sverðum, lögðu hann í gegn og
gengu af honum dauðum.”
Magellan var harður og ó-
sveigjanlegur meðan hann var
að framkvæma þetta keisaralega
þrekvirki, en svo fellur hann i
þessari óskynsömu smáskæru við
alsnakta eyjarbúa, og mönnum
hans tókst ekki að bjarga líkinu
af foringja sínum.
Spánverjar töpuðu aðeins 8
mönnum, en fall fyrirliðans olli
skjótri breytingu; nú var trúin
á að þeir væru ósigrandi horf-
in. Rajah-inn sjálfur af Cebu
hafði verið sjónarvottur að því
þegar litilf jörlegasti prinsinn,
Silapulapu, hafði unnið sigur á
hvíta guðinum.
(Framh.).
------V-------
Utvegun á efni
til Hitaveitunnar
Síðan stöðvun varð á fram-
kvæmdum í Hitaveitunni, hefir
eins og menn vita, ekkert verið
látið undir höfuð leggjast, til
þess að hrinda því máli í fram-
kvæmd svo fljótt sem auðið er.
Hafa í þvi tilefni farið fram
athuganir á því, hvort hægt væri
að útvega efni það sem vantar
frá Englandi eða Ameriku.
í beinu framhaldi af þessum
aðgerðum var samninganefnd
þeirri er nýlega fór til Ameríku
falið að taka mál þetta upp í
sambandi við samningana um
önnur atriði við Bandaríkjamenn
og hafa um það samvinnu við
aðalræðismann íslands i New
York, Thor Thors. En hann
hefir þegar unnið mikið og gott
starf til fyrirgreiðslu á málinu
þar vestra.
Hinsvegar hafa ekki komið úr-
slitasvör um það, hvaða afdrif
málaleitunin fær um efniskaup-
in í Englandi. Er málið enn til
íhugunar hjá brezku stjórninni.
Jafnskjótt og talið er, að það
geti borið árangur, hvort heldur
í Englandi eða í Ameríku, verða
sendir sérfræðingar, þangað sem
von er um efniskaup, til að
greiða fyrir málinu, athuga til-
boð o. þessh. Er slík sendiför i
undirbúningi. —(Mbl. 19. ág.).
-------V---------
Frá Hollywood,
Californía
Sunnudaginn 19. þ. m. klukk-
an 3 e. h. var haldin áhrifarík
og ógleymanleg minningar- og
sorgarathöfn i Saint Thomas
Episcopal kirkjunni 7501 Holly-
wood Blvd., um mæðgurnar Mrs.
Mable Helen Seymour Kahre og
Dorothy Elizaheth Kahre, sem
mistu líf sitt á sorglegan og svip-
legan hátt í bílslysi í Oklahoma-
ríkinu 2. október s.l.
Lík þeirra voru flutt til
Kansas City, Missouri og brend,
en askan var flutt til Hollywood
þar sem fjölskylda þessi hefir
átt heimili árum saman. Kirkjan
var þétt skipuð safnaðarfólki,
nágrönnum og vinum, auk ást-
vinanna. Andrúmsloftið í kirkj-
unni var þrungið þögn og sorg.
Jarðneskar leifar mæðgnanna
voru i litlu skríni á borði fyrir
framan altarið í hafi af hinum
fegurstu blómum Californíu.
Prestur safnaðarins, Rev.
Arthur Wurtele hélt hugnæma
huggunarræðu og mintist á smá-
atvik í lífi þessara ástsælu og
mikilsvirtu kvenna utan safnað-
arins sem innan. Mrs. ólöf
Oliver MacFarland söng “Ah
Mystery of Life.” Skríninu var
síðar komið fyrir í vegg kirkj-
unnar í landinu þar sem þær
sjálfar höfðu kosið sér að lifu
og deyja.
Mrs. Ivahre var forstöðukona
íslendingafélagsins í Los Angeles
og í þeirri stöðu sá eg hana í
síðasta sinn á útisamkomu fs-
lendinga 3. ágúst s.l. í North
Hollywood Park, hvítklædda, há-
vaxna, föngulega, dökkhærða og
bláeygða ásamt hinni ungu dótt-
ur sinni bjartri yfirlitum við lilið
unnusta sins í tilhugalifi við
hann og lífið sjálft.
Hverjum hefði þá getað komið
til hugar sem að sá þessa ham-
ingjusömu fjölskyldu að þessi
þungi skapadómur og ógæfa
biði þeirra og að lífsins leiðar-
endi væri svo nærri.
Mrs. Kahre var fædd 18. nóv.
1895 í Eagle River, Ontario, Can-
ada, foreldrar hennar voru Mr.
og Mrs. Seymour, hann var cana-
diskur en Mrs. Seymour var áð-
ur Elizabeth Thomson, ættuð úr
Laxárdal í Dalasýslu á íslandi.
Þann 4. júlí 1014 giftist Mahel,
Herbert W. Kahre, voru þau gef-
in saman af föður hans, sem
var þýzkur prestur i Winnipeg
í mörg ár. Dorothy var fædd i
Winnipeg 28., júli 1917, nýlega
hafði hún opinberað trúlofun
sína með Jack Green frá Santa
Maria í Californíu.
Mrs. Kahre lætur eftir sig, auk
eiginmanns síns og móður, tvo
sonu, sem eru Herbert S. Jr. og
Kenneth. íslendingar hér taka
sérstaka hluttekningu í sorg
hinnar öldnu móður, sem ber sig
eins og norræn hetja, þótt eina
barnið hennar hafi verið hrifsað
frá henni á þennan sviplega
hátt, og sem þrátt fyrir alt og
alt, getur brosað til vina sinna í
gegnum tárin.
Tilraunabú
á Keldum
í Mosfellssveit
Á síðastliðnu vori keypti rikis-
sjóður jörðina Keldur í Mosfells-
sveit fyrir kr. 65,000, í þeim til-
gangi, að Rannsóknarstofa há-
skólans ræki þar bú, og gæti haft
þar uppeldi fyrir nauðsynleg til-
raunadýr sín. En stofan hefir
nú svo víðtækar rannsóknir með
höndum og svo mikla framleiðslu
á lyfjum, að hún þai^ að stað-
aldri að hafa talsverðan bústofn.
Hingað til hafa skepnur þess-
ar verið í Austurhlíð hér fyrir
innan bæinn. Hafa þar verið ó-
hentug skilyrði á ýmsan hátt.
Hefir forstöðumaður Rannsókn-
arstofunnar, Níels Dungal pró-
fessor, skýrt svo frá:
-—Við höfum undanfarið haft
40—50 kindur við tilraunir okk-
ar og rannsóknir, einkum í sam-
bandi við mæðiveiki og garna-
veiki. Enn fremur nokkra hesta
til framleiðslu á blóðvatni, og
margt af kanínum, til ýmsra
rannsókna.
Rannsóknarstofan rekur nú
búið á Keldum. Ráðsmaður þar
er Eiríkur Grímsson. Hefir hey
skapur gengið þar vel i sumar.
En nú er eftir að koma þar
upp peningshúsum, sem hæfa
rannsóknunum og tilraunastarf-
seminni. Byggja þarf m. a. hest-
hús fyrir 20—30 hesta, þar sem
auðvelt er að komá við öllu
hreinlæti, sem nauðsynlegt er við
blóðvatnsframleiðslu.
Blóðvatnið er m. a. notað við
lækningu á lambablóðsótt. Er
það mjög útbreiddur og landlæg-
ur kvilli. . Má gera ráð fyrir að
bændur missi að meðaltal 4—5%
af lömbum sínum úr þessari
veiki, eða um 20 þús. lömb á
hverju vori. Altaf er hættast við
þvi, að vænstu lömbin drepist.
Þegar fé er í eins háu verði og
það er nú, er það ekki lítil upp-
hæð, sem fer forgörðum, ef svo
mörg lömb farast. Hafa bænd
ur því mjög mikinn áhuga fyrir
því, að fá lyf gegn þessari veiki.
Hægt er að fyrirbyggja lamba-
dauða þenna ýmist með því að
bólusetja ærnar, ellegar með því
að dæla “serum” í lömbin ný-
borin. Bóluefni i ærnar hefir
kostað 8 krónur í 100 ær. Svo
það er ekki tilfinnanlegt. En
“serum”-ið, sem notað er við
lömbin, er mikið dýrara, en þó
ódýrt í samanburði við það tjón,
sem sjúkdómurinn veldur.
Minniál BETEL
í
erfðaskrám yðar
Nú er svo mikil eftirspurn eft-
ir “serum,” að sennilegt er að
ókleift verði að fullnægja eftir-
spurninni í vor, nema að litlu
leyti, ef ekki verður unt að vinda
bráðan bug að þvi að koma upp
húsakynnuin þeim, sem nauð-
synleg eru til framleiðslunnar.
Eins og stendur mun hæpið, að
það muni komast í framkvæmd
svo snemma, að það kotmi að
gagni fyrir næsta vor.
—(Mbl. 19. ág.).
Skúli G. Bjarnnson,
Los Angeles, Cal.
Æ F I M I N N I N G:
Thorgerður Magnússon
Fædd 27. febrúar 1863 — Dáin 16. september 1941.
“Þeim fækkar ört, sem fremst á verði stóðu
á frama vegs og manndáðanna braut,
sem undirstöðu okkar giftu hlóðu
og áttu gegmda í hjörtum fagra sjóðu,
er hver og einn í húsum þeirra naut.”
Þannig kvað Páll S. Pálsson við andlátsfregn íslenzkrar
landnámskonu, og fanst mér þetta erindi eiga vel við sem
formáli fyrir æfi-ágripi þessarar merku konu, sem hér er
minst, og sem nýverið flutti frá oss yfir á landið handan
við móðuna miklu.
Þorgerður Eysteinsdóttir
Magnússon var fædd að Höll
i Borgarfirði i Mýrarsýslu
27. febrúar 1863. Foreldrar
hennar voru Eysteinn Hall-
dórsson og Hallgerður Jóns/-
dóttir, er þá bjuggu á Höll.
Systur Þorgerðar voru
tvær: Helga, gift Sveini
Finnssyni, er fyrst reisti bú
að Kolsstöðum í Miðdölum,
en flutti síðar að Eskiholti
í Borgarfirði og bjó þar síð-
an. Helga er nú dáin fyrir
nokkrum árum. Sólveig, gift
Jóni Hannessyni í Selkirk,
Manitoba, Canada. Látin ár-
ið 1928.
Uppeldissystkini Þorgerðar
voru fjögur:
1. Guðrún Þorsteinsdóttir,
gift Teiti Sigurðssyni, er um
langt skeið átti heima í Winnipeg, Man. 2. Jón Gíslason, er
tók sér heimilisréttarland í North Dak., og bjó á þvi landí
þar til hann andaðist skömmu eftir aldamótin 1900. 3. Árni
Jónsson húsasmiður i Winnipeg. Voru þau Árni og Þorgerð-
ur systkinabörn. 4. Þorbergur Þorsteinsson heima á íslandi.
Dáinn fyrir mörgum árum.
Foreldrar Þorgerðar fluttu frá Höll að Arnbjargarlæk,
og síðar að Fremri Hundadal í Dalasýslu, og þar bjuggu þau
þar til faðir Þorgerðar andaðist. En þá var Þorgerður nitján
ára. Brá þá móðir Þorgerðar búi og fluttist svo nokkru
síðar til dóttur sinnar og tengdasonar, Helgu og Sveins á
Kolsstöðum.
Fór þá Þorgerður í vinnumensku fyrir nokkurn tima.
En var það ekki lengi. Fanst Þorgerði það ófrjáls og þving-
andi staða að ýmsu leyti, því hugur hennar leitaði til fróð-
leiks og mentunar. En um þetta leyti fékk Þorgerður föður-
arf sinn, og notaði hún hann til þess að framfylgja lengi
þráðri ósk sinni til menta. Fór hún til Reykjavíkur og
stundaði nám við kvennaskólann þar í tvo vetur. Að þeim
tima liðnum fór hún til Helgu systur sinnar og vann þai
við sauma o. fl., unz hún, ásamt Sólveigu systur sinni, lagði
af stað til Ameriku árið 1888, þá 25 ára.
Skipið, sein flutti þær systur vestur um haf, hafnaði
sig i New York. Þar stigu þær á land, mállausar, öllum
ókunnar og án þess að hafa nokkra hugmynd um hvað til
hragðs skyldi taka. óþarft er að skýra frá öllum þeim erfið-
leikum, sem systurnar áttu við að stríða í hinu ókunna landi.
Þorgerður réðist í vist til enskra hjóna í New Brunswick,
og systir hennar í vist hjá öðrum enskum hjónum þar skamt
frá. Þorgerður var þar þó ekki lengi, aðeins nokkra mánuði.
Þaðan fór hún, ásamt systur sinni, á saumaverkstæði i
Sayreville, N.J., og þar unnu systurnar nokkurn tíma, unz
þær fóru til Winnipeg árið 1889.
í Winnipeg var Þorgerður í vist fyrst i stað, en tók svo
fyrir að fullnuma sig í kjólasaum. Og vann hún síðan við
kjólasaum í rnörg ár, bæði áður en hún giftist og eftir það.
Vorið 1891 fór Þorgerður til Duluth, Minn., og vann
þar á saumastofu. Þar kyntist hún eftirlifandi manni sín-
um, Jóni Magnússyni, syni Magnúsar Gunnarssonar frá
Sævarlandi í Skagafirði. Þau giftust 10. október 1892. Vor-
ið eftir fluttu þau til Winnipeg, og áttu þar heima þar til
vorið 1896, að þau fluttu til Keewatin, Ont. Þar bjuggu þau
í níu ár, en fluttu þá til Selkirk, Man., og voru þar í nær þvi
sjö ár. Árið 1912 fluttu þau frá Selkirk til Winnipeg, og
áttu þar heima siðan.—
Börn þeirra Jóns og Þorgerðar eru: (1) Hallgerður Rós-
laug, skólakennari í Winnipeg; (2—3) Haria og Sólveig, tvi-
burar, er báðir dóu ný-fæddir; (4) María Emilía, gift Wil-
liam Rinn i Los Angeles, California; (5) Eysteinn, andaðist
ómálga; (Helga Eysteina, gift Orville Mclnnis, Winnipeg.
Þorgerður var smávaxin kona, nett á velli og lagleg með
skarpleg og tindrandi og mjög falleg augu. Skapstór var
hún, en kunni vel að stilla þar til meðalhófs. Hreinskilin og
vinavönd og trygg þeim, sem hún festi vinfengi við, og lét
mikið fleira gott af sér leiða en mörgum var kunnugt um
því hún hafði aldrei hátt um það. Þorgerður var mjög vel
greind kona, hafði yndi af góðum bókum og las því mikið,
þrátt fyrir miklar annir. Mikið yndi hafði hún af að ræða
við aðra um bækur. Kunni hún góð skil á þeim, var minn-
ug, greinargóð og skemtileg í viðræðum. Koin það oft fyr-
ir er við vorum að ræða um bækur eða rit ný-útkomin, að
hún sagði mér hiklaust álit sitt um kosti og galla bókanna
og tók eg eftir þvi, að gagnrýni hennar bar oft saman við
ritdóma, sem eg sá síðar um þær sömu bækur í blöðum og
tímaritum að heiman.
Þorgerður var kona gædd sterkum dulrænishæfileikum.
Hún var berdreymin og gat oft látið sig dreyma um hvar
hlutir ,sem tapast höfðu, voru niður komnir. Sömuleiðis sá
hún og heyrði i vöku ýmsa þá fyrirburði, er ótrúlegir munu
þykja, en eru þó vottfastir, og sumir þeirra til í handritum.
Þorgerður var framúrskárandi dugleg og starfsöm kona,
einkennilega afkastamikil og þrekmikil eftir stærð. Fyr á
árum tók hún mikinn þátt í allskonar félagslífi meðal ís-
lendinga. f Keewatin var hún skrifari lestrarfélagsins þar
og hafði með höndum öll bóka-innkaup fyrir félagið og
studdi að efling þess af ráði og dáð.
Á meðan hún dvaldi í Selkirk, var hún starfandi í kven-
félagi lúterska safnaðarins. Og eftir að hún kom til Winni-
peg var hún ritari í kvenfélaginu í “Skjaldborg” og starfaði
þar að auki í djknanefnd og ýmsum öðrum félagsmálum
safnaðarlífinu til velfarnaðar.—
Um langt skeið kendi Þorgerður sjúkdóms þess, sem
leiddi hana til dauða. Bar hún hann með stillingu og þolin-
mæði. Og til marks um viljaþrek hennar og lifsþrótt, er
það, að hún hafði altaf fótaferð og rölti um þar til einum
degi áður en andlát hennar bar að. Hún andaðist 16. sept-
ember síðastliðinn, þá 78 ára. Kveðjuathöfn fór fram á
heimili hennar, en jarðarförin frá Sambandskirkjunni í
Winnipeg, og var jarðsungin af séra Philip M. Pétursson,
presti safnaðarins 19. september.
Minning hennar lifir hrein og hlý í meðvitund allra,
sem voru henni samtíða og kyntust henni.—
Þeir segja að þú sért dáin.
Það hygg eg ekki rétt.—
Þú hefir aðeins flutt þig frá oss
á fegri og hlýrri blett.
Þökk fyrir starfið.
Þökk fyrir viðkynninguna.
Þökk fyrir alt.—
Davið Björnsson.