Lögberg - 14.05.1942, Qupperneq 4

1
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 14. MAÍ. 1942
-----------HöSberg-----------------------
QefiB út hvern fimtudag af
THJi (JOLiUMBLA PltfiSS, IJMITKD
•»& Karjfeut Ave., Wlnnipes, Manitob*
Utanáakrift ritatjórans:
EDITOR LOGBERG, 695 Sargent A’-e..
Winnipeg. Man.
Edltor: EINAR P. JÓNSSON
Verö SS.UV um áriö — Itorglat fyrirfram
The "Lögberg" ía prlntea -nd pub tahed by
Tha Columbia Preaa, Limited, 695 Sargent Avenua,
Wlnnipeg, M&nltoba
PHONE 88 327
Viðsjár á átjórnmálasviðinu
Samgöngumálaráðherrann, Hon. P. J. Car-
din, hefir látið af embætti, og bendir eitt og
annað til þess, að allmargir samþingismenn
hans og kaþólskir trúbræður frá Quebec, fylgi
honum að málum.
Óhjákvæmileg rás viðburðanna, hefir nú
hagað því þannig til, að Mr. King lagði fram
1 þingi á mánudaginn tillögu, er fram á það
fer, að numin skuli samstundis úr gildi 3.
grein stríðsráðstafanabálksins frá 1939, sú, er
hömlur lagði á það, að beita mætti herskyldu
utan canadiskrar landhelgi; hjá þessu varð
vitaskuld ekki komist, eftir að þjóðin með
ákveðnu atkvæðamagni við atkvæðagreiðsluna
þann 27. apríl s(ðastliðinn, leysti stjórnina frá
öllum þeim fyrri skuldbindingum, er bundu
hendur hennar með hliðsjón af stríðssókninni;
leiðtogar þingflokkanna allra, voru á einu máli
um það, að vegna þess breytta viðhorfs, er ó-
hjákvæmilega hlyti að skapast, væri það lífs-
nauðsynlegt, að stjórnin gæti beitt öllu því
bolmagni, er hún fengi viðkomið, að því er
hinar breyttu kringumstæður kynni að krefj-
ast; að aukinna átaka yrði þörf, varð heldur
ekki um vilst, ef vænta átti sigursælla úrslita,
og ekkert minna en fullnaðarátök getur þjóðin
sætt sig við í þeirri þrekraun, sem hún nú
brýnir kjark sinn í til • tryggingar framtíðar-
frelsi sínu og heilögum mannréttindum.
Naumast verður það efað, að breytingar
þær á áminstum löggjafarákvæðum, er Mr.
King fer fram á, nái fram að ganga; alt annað
væri óhugsanlegt, er tekið er tillit til yfir-
lýsts vilja kjósenda; hvort herskyldu utan vé-
banda Canada, verður hrundið í framkvæmd,
teljist slíkt óumflýjanlegt, verður framvegis á
valdi stjórnarinnar sjálfrar, og hún úr því að
öllu ábyrg gagnvart kjósendum, jafnt í því
máli, sem öðrum málum. Mr. King hefir, eins
og vitað er af langri reynslu, jafnan verið and-
vígur herskyldu, þó um það verði ekki deilt,
að á þessum vettvangi sem öðrum, geti slíkt
viðhorf skapast, að nauðsyn brjóti lög.
I bréfi til Mr. Cardin’s, eftir að hann hafði
tilkynt émbættisafsögn sína, komst Mr. King
þannig að orði:
“Ef stjórnin hefði breytt um grundvallar-
stefnu, mundi eg ekkert hafa fundið athugavert
við embættisafsögn yðar; meira að segja lít eg
þannig á, að slík ákvörðun af yðar hálfu, hefði
þá verið eina skynsamlega lausnin; en nú er
engu slíku til að dreifa; engin stefnubreyting
hefir átt sér stað; engin ný stefna komið til
framkvæmda.
“Ákvörðun ráðuneytisins um það, að fá
breytt herkvaðningarlögunum þannig, að num-
in yrði á brott 3. grein þeirra, er hömlur lögðu
á það, að beita herskyldu utan Canada, fól
ekki í sér neina stefnubreytingu; tilgangurinn
var einungis sá, að fá stjórnina leysta frá sér-
hverjum þeim skuldbindingum, er stæði í vegi
fyrir óhjákvæmilegri hersöfnun, sem breytt
viðhorf krefðist; atkvæðagreiðslan leiddi það
í ljós, að mikill meirihluti kjósenda leit þann-
ig á, að sjálfsagt væri að stjórnin hefði full-
komið úrskurðarvald í þessum efnum.
Hvort embættisafsögn Mr. Cardin’s beri að
skoða sem aðdynjanda stormviðris í pólitísk-
um skilningi, er enn eigi vitað, því oft hefir
áður skyndilega kviknað í Quebec-ingum, án
þess að til eldgosa hafi komið; og væntanlega
átta þeir sig á einhvern hátt, áður en langt um
líður; flestir eru þeir játendur kaþólskrar trú-
ar; ekki hefir Hitler verið mildari í garð
kaþólskra manna, en fólks af öðrum trúflokk-
um; þeir eiga því ekki, fremur en aðrir, honum
mikið gott upp að unna, og þar af leiðandi sýn-
ist það óhugsandi, að kaþólskir þegnar þessa
lands, jafnvel þó þeim sé í nöp við herskyldu,
telji sér fært að skerast úr leik, eins og viðhorfi
stríðsins nú er háttað, þar sem hvorki meira
né minna en framtíð þjóðarinnar er í veði.
Mr. King var ekki myrkur í máli í út-
varpserindi sínu á dögunum, er hann lét þann-
ig um mælt:
“Þó canadisk þjóðeining sé mikilvæg, er
sjálf þjóðartilveran margfalt mikilvægari.”
Afstaða Mr. Cardin’s, er vægast sagt, all-
varhugaverð; á undan atkvæðagreiðslunni
þann 27. apríl, flytur hann eina útvarpsræðuna
af annari, og hvetur þjóðernisbræður sína og
trúbræður til þessað greiða jákvætt svar; þá
var hann auðsjáanlega á sama máli og Mr.
King, og taldi það þá hreint og beint sáluhjálp-
aratriði, að þjóðin stæði saman sem einn mað-
ur. Hvað veldur sinnaskiftunum?
Hvar eru þeir nú?
Eftir J. G. H.
Skýrsla fátækranefndarinnar í Winnipeg
yfir síðastaliðið ár ætti að kenna mörgu af
okkar bezta fólki að hundskammast sín. Það
er tiltölulega stutt síðan það var ein vinsæl-
asta skemtunin í heimahúsum að svívirða fólk-
ið, sem þurfti á sveitarstyrk að halda. Því var
haldið fram að þeir, sem ekki höfðu atvinnu
væru ekkert annað en ræflar og letingjar, sem
ekki nentu að vinna, þó þeir ættu kost á því.
Þeir væru ánægðir með það að vera heima og
hlaða niður krökkum, liggja í leti og ómensku
og láta þá ala sig, sem nentu að vinna. Stríðið
hefir sýnt það og sannað hversu ódrengilegur
rógur þessar kærur voru.
Þegar kreppan var sem verst árið 1933,
voru yfir 8,000 (átta þúsund) fjölskyldur á
opinberum styrk í Winnipeg. Öðru hvoru á
kreppuárunum eftir 1929 urðú 25,000 (tuttugu
og fimm þúsund) heimilisfeður að biðja um
opinbera hjálp. f októbermánuði síðastliðið ár
voru aðeins 535 heimili á opinberum styrk.
Þessar tölur eru óhrekjanlegt svar gegn þeim
áburði að atvinnuleysingjarnir vildu ekki
vinna.
1 októbermánuði voru færri atvinnulausir
menn í Winnipeg en mannfélagsfræðingarnir
héldu að nokkurn tíma mundi eiga sér stað.
Hinar langvarandi þrautir, sem fólkið leiö
með atvinnuleysinu, stefndu í þá átt að gera
það ófært til vinnu. Það tapaði æfingu og
kröftum, og það sem verra var: það tapaði
trúnni á það að nokkurn tíma yrði aftur um
atvinnu að ræða. Þegar vinnuveitendur höfðu
eitthvað handa mönnum að gera, þá völdu þeir
til þess unga menn og hrausta; en hinir, sem
eldri voru og linari sátu á hakanum.
Mannfélagsfræðingar höfðu komist að
þeirri niðurstöðu að 2200 (tvö þúsund og tvö
hundruð) fjölskyldur í Winnipeg yrðu stöðugt
að lifa á almanna fé eða vera á sveitinni eins
og það er kallað hjá okkur fslendingum. Stríð-
ið raskaði öllum þessum áætlunum.
Hvað varð svo af öllum þessum atvinnu-
leysingjum, sem þeir höfðu svo mikið horn í
síðu er sjálfir höfðu virðingarverða atvinnu’
Margir þeirra voru æfðir iðnaðarmenn, sem
nú hafa fengið vinnu í Austur-Canada við
vopnasmíðar; aðrir vinna við hernaðarstörf
heima fyrir; sumir hafa fengið ný störf og aðrir
verið teknir aftur þar sem þeir unnu áður.
Bæjarskýrslurnar um atvinnuleysið segja
samt ekki nema hálfa söguna. Það þarf ekki
á neinu stálminni að halda til þess að muna
eftir því hvernig farið var með þúsundir ungra
manna þegar þeir voru að reyna fyrir sér og
fóru fram og aftur um þvert og endilangt land-
ið í eða á vöruflutningavögnum járnbrautanna,
allir í atvinnuleit, sem hvergi var að finna.
Með þessa menn var farið eins og útskúfaða
afbrotamenn í þessu voru eigin mannfélagi.
Þegar þeir dirfðust að finna eitthvað að
“ástandinu” í atvinnulausra skálunum, voru
þeir fordæmdir og kallaðir kommúnistar (sem
var voðalegt orð þá) og úrþvætti.
Hvar eru þessir menn nú? Þeir eru í
hernum okkar, í sjóliðinu okkar, í lofthernum
okkar. Þeir eru austur í Asíu, norðaustur í
Evrópu,, suður í Afríku leggjandi líf og limi
í sölumar til þess að verja það land og þá
’þjóð fyrir glötun og eyðileggingu, sem neitaði
þeim um vinnu og viðurværi.
Allar skammirnar, sem dundu yfir atvinnu-
lausa fólkið, voru þó átakanlegastar þegar talað
var um “útlendingana” — fólkið, sem kom til
Canada rétt áður en kreppan skall á; kom
þangað með bjartar vonir um góða framtíð, en
átti nú við hin ömurlegustu bágindi að búa.
eftir að kreppan kom.
“Þeir vilja ekki vinna!” sögðu menn: “Það
er heldur ekki við því að búast: þeir eiga
miklu sælli daga hérna á sveitinni en þeir
hafa nokkurn tíma átt áður. Þeir þurfa engar
áhyggjur að bera fyrir morgundeginum; þeir
hafa nóg í sig og á án þess að hafa nokkuð
fyrir því. Þeir þurfa ekki að vera í vandræð-
um með húsaskjól. Þeir þurfa ekki annað en
að labba í hægðum sínum upp á skrifstofu
bæjarstjórnarinnar aðrahvora viku og taka þar
á móti ávísan fyrir öllu, sem þeir þurfa, og
eyða síðan öllum tímanum við spilamensku í
skemtiskálunum á Rauðárbökkunum. Nei, þeir
sannarlega kæra sig ekki um að fá vinnu. Við
ættum að láta flytja þá alla héðan í burt þang-
að sem þeir áttu heima.”
Það mætti með sanni segja að þessir menn
sem þannig voru dæmdir, ættu minst allra hér
í landi til þess að verja. En það er .nú svona
samt að þegar kallið kom og menn voru
kvaddir í herinn landi voru og lýð til varnar,
var það undursamlegt og hughreystandi hversu
margir synir þeirra buðu sig fram. Þeir sögðu
ekki: “Látum þá eina berjast, sem hafa haft
atvinnu og góð heimili meðan kreppan var!”
Nei, þeir sögðu það ekki. Þeir gengu blátt á-
fram í herinn þegjandi og möglunarlaust. í úr-
valsliðinu (Grenadiers) í Hong Kong voru yfir
200 útlendra drengja, sem mættu kúlnahríð-
inni og sprengjunum frá Japönum; margir
þeirra komu vissulega frá fátækum heimilum
VERÐMÆT SKJÖL GETA HVORKl
GLATAST NÉ EYÐILAGST 1
tryggu Öryggishólfi
Rétti staðurinn fyrir Borgarabréf yðar,
Eignarbréf og Lífsábyrgðarskjöl, og önnur
verðmæt skjöl, er í yðar eigin Öryggishólfi í
Bankanum. Eyrir minna en lc á dag, getið
þér leigt öryggishólf hjá næsta bankaúti-
búi.
THE ROYAL BANK
OF CANADA
===== Total Assets $950,000,000 ■ =
í Winnipeg og vissu hvílíkt sæld-
arbrauð það hafði verið að vera
á sveitinni.
Alt þetta ætti að kenna oss
ákveðnar og lærdómsríkar lexí-
ur; þar á meðal þessa: Að aldrei
oftar er það hægt að kenna
vinnulausa fólkinu um atvinnu-
leysið; að aldrei oftar getum vér
látið viðgangast það “ástand,”
sem vér gerðum oss gott af og
álitum óhjákvæmilegt fyrir 1939.
Það má ekki líðast að drengirnii
sem fóru af sveitinni í herinn,
fari úr hernum aftur á sveitina
eftir að þeir hafa unnið stríðið.
Sem betur fer eru stjórnmála-
menn vorir farnir að átta sig á
þessu og skilja það: Þeir vita
það að ekki er nóg að vinna
stríðið, vér verðum einnig aö
tryggja framtíðihni frið.
Sig. Júl. Jóhannesson þýddi.
(Ritstjórnargrein úr Free Press
16. janúar 1942).
Hugleiðingar P.B.
í Hkr. 30. apr. 1942.
McKenziie King segir 4. maí,
að allir þeir, sem ekki greiddu
já-atkvæði, séu grunnhyggnir og
skilningslausir eða eitthvað enn
lakara. P. B. segir að þeir, sem
ekki skilji alheims-pólitik eins
og hann, þjáist af hugsunarvill-
um. —
Þú, — P. B. — sérð ýmsai
mjög iskyggilegar hugsunarvill-
ur i “Hugleiðingum” Soffaníasar
Thorkelssonar. Og kemur svo
sjálfur með “hugleiðingar,” sein
eiga að vera rökréttar leiðrétt-
ingar við rökvillur S. Th.
Þú tekur upp tvo kafla, sem
þú svo snýrð um og reynir að
lesa þá öfugt og andhælis, já, og
þykist vera mjög fyndinn og
rökvlss.
Ætlar þú oss hinum að skilja
þá eins og þú þykist gjöra? Eða
ertu að reyna að gefa í skyn, að
skoðun þín á menningarmálum
heimsins eigi að vera standard
allra hugsandi manna? Hefir þú
keypt af Stalin einokunarrétt á
alþjóða heimspeki?
S. Thorkelssyni varð það nú
á, að gjöra sérstakar ályktanir
Viðvíkjandi hæfileik þjóða, til að
geta verið menningarverðir al-
heimsins. Svo þó hann finni
Rússland komið lengst á veg í
áttina til lýðræðis, þá sér hann,
eins og margir óháðir, hugsandi
menn, ennþá all-langa leið að
fara, til að fullnægja kröfum
lýðræðismanna í þá átt.
Bretar standa framarlega í
heimsmenningunni og svo gjöra
bandaþjóðir Norður-Ameríku.
Eg er hræddur um að þú
slengir hér saman — i þínum
hugleiðingum — einstaklings-
frelsi, hagfræðislegu, pólitísku
og 'félagsfrelsi, og búir til súpu
úr öllu saman. En hvað snertir
“persónufrelsi,” þá held eg að
Bandaríkin standi þar með
rremstu þjóðum, þó lýðfrelsi þar
sé í heild sinni mjög ábótavant.
Eins má segja um Rússland,
að þó að það sá komið einna
lengst í lýðræðis áttina, þá er
ekki þar með sagt að einstakl-
ingsfrelsi standi þar á mjög háu
stigi. Þess er naumast að vænta
að lýðræði í öllum þess mynd-
um hafi énnþá náð háu þroska-
stigi, hjá þjóð, sem er sniðin upp
úr margra alda kúgun, með
menningu, sem tilheyrir liðna
tímanum. Einræðisstjórn þarf
ekki óhjákvæmilega að vera vond
stjórn í öllu tilliti. Og gæti, ef
til vill, verið i ýmsu betri en
kapitalistisk lýðstjórn, ef slík
stjórn annars er, eða getur verið
til í þess orðs strangari merk-
ingu. En svo eru stríðstímar
ekki heppilegasti timinn til að
verðleggja einstaklingsfrelsi, eða
nokkra aðra tegund frelsis, eða
stjórnarfarslegar athafnir nokk-
urrar þjóðar.
Svo þó Rússar hafi stofnað hjá
sér lýðrænt þagfræðiskerfi, þá
er ekki þar með sagt að það
standi á öllum sviðum framar
en t. d. Bandaríkin eða Bretland,
og þvi kanske ekki hæfara —
ennþá — til að gjörast alheims
leiðtogi eða fyrirmynd.
Eg get því ekki séð, að S.
Thorkelsson hafi talað mikið af
sér, eða framið nokkra höfuð-
synd, þó hann gæfi Bretlandi
góðan vitnisburð í framkomu
þess gagnvart Islandi.
Ef S. Thorkelsson spyrði þig,
svona í hjartans sakleysi, hvað
FRELSI væri, hverju myndir þú
svara? Gætirðu svarað því? —
Þú kansike þættist geta það, og
færir svo að mala þig í baklás,
eins og svo margir nú á dögum.
Af því eg hefi svo mikið per-
sónufrelsi, að mega hafa rangar
eða réttar skoðanir, eins og þú
— og aðrir, þá ætla eg að segja
þér mína skoðun á skrifum S.
Thorkelssonar. Þá er það sú,
að hann riti mjög hóflega og
dragi mjög liprar og skynsam-
legar ályktanir af því er fyrir
hann ber, á merkilega góðu og
viðfeldnu máli, og hafi glögi
auga fyrir þvi er hann sér, og
sýni góða dómgreind í dómum
sinum og hræsnislausar ályktan-
ir hvort heldur í já-kvæðum eða
nei-kvæðum anda. Þess vegna
leyfi eg mér að dæma “hugleið-
ingar” hans bæði fróðlegar og
skemtilegar, og því óþarft að
gjöra þær að langri rekistefnu.
Hnútur í 'hans garð eru mér eins
ógeðfeldar og hnútur þær, sem
verið er að kasta að Dr. Riohard
Beck.
Mér likar aðfinslur þar sem
þær eiga heima og standa á öðru
en brauðfótum.
Jóhann 6igurjónsson
Sagnir og minningar
Eftir Láru Árnadóttur
Eg hefi kallað þetta: Sagnir og
minningar um skáldið Jóhann
Sigurjónsson frá Laxamýri, er
fæddist 19. júní (1880), þegar
alt í náttúrunni er fult af lífi og
gróðri, og dó 30. ágúst (1919),
þegar haustið er að ganga í garð
og gróður sumarsins að fölna og
deyja.
•
Vornóttin breiðir sig hálf björt
og leyndardómsfull yfir hauður
og haf. Skjálfandaflóinn liggur
spegilsléttur svo langt, er auga
eygir. Kinnarfjöllin standa
dimmblá og tíguleg. Þau nota
sér lognið til að skoða fegurð
sína í haffletinum. Sandarnir
teygja úr sér blásvartir og gróð-
urlausir vestur að Skjálfanda-
fljóti. í suðri er úfið hraunið,
með hirki og margskonar gróðri,
sem fjarlægðin felur, —r aðeins
augað grunar hinn græna lit.
Laxá líður hljóðlega fram hjá
eyjum og hólmum, hún kveður í
hljóði vöggusöng við sjálfa sig.
Ferðalagið hefir orðið henni
langt og víða erfitt, og hún er
hvildinni fegin. leið sinni hef-
ir hún myndað fossa, strengi
og hringiður, og nú er hún að
komast að ósi, — takmarkinu
er náð. Þá safnar hún síðustu
kröftunum og steypir sér fram
af brúninni hjá Ærvíkurbjargi,
og svo hverfur hún í hafið.
Lognbáran leikur sér við sand-
inn, en við eyjar og hólma synd
ir blikinn bringubreiður og þrótt-
mikill. Sjálfur æðarkóngurinn
er i liðinu þetta vor. — Á bökk-
um og runnum er hreiður við
S. B.
DÝRTÍÐAR UPPBÓT
Alþj óðar Stríðsverkamálanefndarinnar
Hagstofa Sambandsstjórnar hefir komist að því,
að vísitala framfærslukostnaðar fyrir 1. apríl
1942, er þá var 115.9 (endurskoðuð 115), hefir
ekki hækkað um heilt stig eða meira yfir vísi-
töluna 1. október 1941, er þá var 115.5 (endur-
skoðuð 114.6). Þessvegna hefir verkamálanefndin,
í samræmi við stjórnarráðssamþykt 12, P. C.
8253, ákveðið og tilkynt að tilskildum rétti vinnu-
veitenda og vinnuþega um áfrýjun til téðrar
nefndar um leyfi til slíkrar dýrtíðaruppbótar, er
hún telur “réttmæta og sanngjarna,” samkvæmt
fyrirmælum áminstrar stjórnarráðssamþyktar, að:
(a) Engin breyting sé gerð á þeirri
dýrtíðaruppbót, sem nú er greidd;
(b) Að vinnuveitendur, sem ekki hafa
greitt dýrtíðaruppbót, megi ekki inn-
leiða slíka greiðslu.
Að tilskipan Alþjóðarstríðsverkamála
nefndarinnar,
HUMPHREY MITCHEI.L
Verkamálaráðherra og Forseti
Ottawa, Canada
12. maí, 1942.