Lögberg - 16.07.1942, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 16. JÚLÍ, 1942
7
2
Styrkur
Ráðstjórnarríkjanna
Eflir Dr. Hewlell Johnson
(Dean of Cantebury)
Lauslega þýtt úr ensku
Jónbjörn Gíslason.
(Framhald)
Markmið þessa rits er óbrotið
og einfalt. Höfundurinn er ekki
svo hégómagjarn að ímynda sér
að hans eigin reynsla sé neitt
sérstök ( sinni röð, eða að þær
ráðgátur lífsins, sem hann tekur
til íhugunar, séu ekki brotnar
til mergjar af öðrum; en hann
álítur að sín aðferð að klæða
þær í ritað mál, geti gert mynd-
ina gleggri og skýrari en ýmsir
hafa enn áttað sig á. Sjálfsæfi-
sagan, sem fyrsti kaflinn hefir
inni að halda gæti ef til vill
náð þeim tilgangi að leiða í ljós
ástæður ýmsra hleypidóma sem
mjög fáar bækur eru algerlega
lausar við; ennfremur lýsir hún
nokkrum áhuga fyrir hagfræðis
og þjóðfélagslegum málefnum,
samfara samhygð með þeim
máttar minstu. Sömuleiðis gæti
frásögnin um iðnaðarnám höf-
undarins verið nokkur sönnun
þess að álit hans á þeim málum
sé ekki fjarri sanni; ef sumum
kynni að virðast of mikil á-
herzla lögð á þetta atriði, þá er
gott að festa í minni að þetta
hið nýja þjóðskipulag hvílir
einmitt á slíkum grundvelli.
Göfug bygging er verðug
traustrar undirstöðu.
Það eru hin síðferðilegu áhrif
með sínum sjálfsögðu afleiðing-
um á líðan einstaklinganna, sem
hafa mest aðdráttarafl og bera
skýrastan vitnisburð, hinn
lengsti kafli þessarar hugleið-
inga er því helgaður því við-
fangsefni að mestu. Hin fyrsta
og fremsta spurning er lögð
skyldi fyrir hvert þjóðskipulag
er: Hvaða áhrif hefir . það á
móðurina og barnið? Hvernig
mótar það líf og framtíð manns-
ins sem er að myndast í barmi
barnsins? Hér mætti halda á-
fram og spyrja hver áhrif það
hafi á borgaralegt samfélag í
heild, á samband og samvinnu
þjóða, og að lokum hvaða vonir
það gefi um heppilega lausn í
alþjóðamálum. Afleiðngar og
verðmæti alls þessa er órjúfan-
lega tengt við siðfræði og erfi-
kenningar hinnar sönnu kristi-
legu kirkju.
f síðasta kaflanum verður
leitast við að rannsaka sambönd
þessara hluta frá vísindalegu,
kristilegu og iðnfræðilegu sjón-
armiði, ennfremur verður reynt
að sýna á hvern hátt tilraunir
Ráðstjórnarríkjanna gefa mikl-
ar og glæsilegar vonir í þessu
efni um framtíðina.
Að síðustu vill höfundurinn
. vara við of mikilli bjajrtsýni
hvað snertir Rússland; afstaða
hans er eingöngu bygð á sam-
hygð og hluttekningu, hann
óskar því fyrst og fremst eftir
skilningi og velvild á umrædd-
um viðfangsefnum, hann legg-
ur áherzlu á alt hið góða í þess-
um tilraunum, en er því miður
fyllilega ljóst að þar skiftast á
skin og skuggar; en sé hér frek-
ar getið kdsta en galla, er á-
stæðan sú að margir er ritað
hafa um þetta mál, hafa tekið
af mér ómakið hvað ókostina
snertir og það stundum nokkuð
freklega. Slík ósanngjörn á-
herzla á skuggahliðinni lýsir ó-
vinveittu hugarfari fjölmargra,
er þó mundu taka þessum til-
raunum opnum örmum, ef þeir
vissu gleggri grein á því sem
þeir ræða um, en þeir gjöra;
slík afstaða er ekki einungis
skaðleg fyrir þá sjálfa persónu-
*ega, heldur fyrir umhverfið í
heild. Viðhorf margra til Ráð-
stjórnarríkjanna hefir fram að
þessu verið sorglega afvegaleitt,
eins og þeir sjálfir sumir hverj-
lr eru nú farnir að viðurkenna,
hægt og gætilega.
Gagnkvæm tortryggni og
grunsemd er enn við líði.
Markmið eftirfarandi kafla er
að uppræta slikt ef mögulegt
væri og rækta í þess stað sam-
hygð og umburðarlyndi.
Sálfræðilegur skilningur á
eðli og upplagi einstaklingsins
er tímabær og nauðsynlegur í
afstöðu manna til Rússlands,
svo kostirnar verði frekar at-
hugaðir og boðnir velkomnir;
þá mætti svo fara að við bær-
um gæfu til að laga það sem
miður má vera í okkar eigin
málum og vina okkar í Rúss-
landi.
1. KAFLI.
Við nefnum okkar vestrænu
menningu kristið samfélag, það
er naumast mögulegt að rétt-
læta það nafn. Hvort sem það
er rannsakað frá sjónarmiði
iðnaðarmannsins, vélameistar-
ans, vinnuveit^ndans eða kenni-
mannsins — eg hefi sjálfur ver-
ið alt þetta — þá verður ætíð
hin sama niðurstaða: Menning
okkar er hvorki kristileg eða
vísindaleg, og eg er í vafa um
sem kristinn maður og vísinda-
maður, hvern part míns inpra
manns hún móðgar og meiðir
mest.
Þegar eg las svohljóðandi
greinarfyrirsögn í “The Ob-
server” nokkru áður en stríðið
byrjaði: “Hin ágæta uppskera
í Póllandi er voðalegt rothögg
fyrir velmegun þjóðarinnar”
komu í hug minn ummæli akur-
yrkju prófessors í Bandaríkj-
unum, eftir að hafa séð tíu
miljónir ekra af baðmull plægð-
ar ofan í moldina, og fimm
miljónum svína slátrað, hann
mælti svo: “Ef þessar ráðstaf-
anir bera í skauti sínu velsæld
þjóðar minnar, hefir alt mitt
lífsstarf gengið í öfuga átt.” At-
hafnir líkar þessu eiga engin
viðeigandi lýsingarorð í tungu-
málinu.
Vísindin eru fallin úr sæti og
í þeirra stað komin óregla og
öngþveiti; sú óregla er hættuleg-
ust fyrir það, að hún siglir í
kjölfar tuttugu ára eyðilegging-
ar og niðurrifs, og af ráðnum
huga kryplaðrar framleiðslu:
slík menning ber engan vísinda-
legan eða kristilegan blæ. Allar
uppfyllingar eiginhagsmuna-
hvata, æsa og margfalda fjár-
öflunar ástríðuna, er svo lætur
sér sæma hungur og örbirgð
meðal allsnægta, og eyðileggur
líf manna, kvenna og barna.
(Framhald)
I Veáturveg
UM FLÓTTA NORÐMANNA
TIL ENGLANDS
í gistihúsinu “Einhversstaðar
í Englandi” er ekkert talað
nema norska. 11 borðsalnum
hanga myndir af Hákoni kon-
ungi, Ólafi krónprins og Mörthu
krónprinsessu, og norskar stúlk-
ur ganga um beina. Hér eru
norskir starfandi flugmenn
gestir. Þeir eru þjálfaðir í
Canada. Beint á móti sitja tveir
sjómenn, sem eiga sér hvíldar-
daga eftir “orustu á Atlants-
hafinu.” Við annað borð sitja
fimm hermenn í khaki-búningi
með “Norway” á öxlinni og
norskan smáfána á axlarborðan-
um. Innan um alla einkennis-
búningana sér maður oft þess-
ar skrautprjónuðu ullarduggur,
sem Norðmehn kalla “lusekoft-
er,” eða þykkan leðurjakka. Og
þá getur maður verið viss um,
að sá sem í þeim klæðum er,
hefir ekki verið í London nema
tvcggja vikna tíma, og að síðasti
dvalarstaðurinn var: bærinn
heima í Norge.
“Það tók okkur 52 tíma að
komast yfir Norðursjó,” segir
einn af piltunum. “Við vorum
38 um borð á litlum vélbát, sem
skaust út frá skeri í Vestur-
Noregi. Þetta var 1 rökkrinu.
Áttavita höfðum við engan, en
við höfðum stjörnurnar fyrir
leiðarljós. Okkur hafði tekist
að komast yfir svolítið af elds-
neyti frá Þjóðverjum, hér og
þar, og alt fór að ókyrrast áður
en við komumst af stað.
Meðan við vorum að safnast
saman úti við rúmsæ höfðu
Þjóðverjarnir haft veður af því,
að eitthvað væri á seiði og þá
fóru þeir að gera lúsaleit á
næstu grösum. Þeir leituðu
okkar bæði vel og lengi og
einu sinni voru þeir ekki nema
nokkra metra frá felustaðnum
okkar, en þeir sneru þá aftur
við skarðan hlut, og síðan tók-
um við st^fnuna vestur.
Um nóttina stöðvaðist vélin
hjá okkur og þegar birti af degi
vorum við ekki enn komnir úr
augsýn af Noregsströnd. En sem
betur fór varð enginn til þess
að komast að ferðum okkar,
hvorki þýzkar flugvélar né skip.
Og eftir eitt dægur vorum við
í bkotlandi. — Eg varð að skilja
stúlkuna mína eftir heima og
þorði ekki að segja henni hvað
við ætluðumst fyrir. Vitanlega
hefði hún viljað koma með okk-
ur, en eg víldi ekki, að hún
skyldi stofna sér í hættu að
nauðsynjalausu. Því að enginn
veit fyrirfram, hvort alt gengur
að óskum.”
Hann segir líka frá því, þessi
sami piltur, að um borð hafi
verið Bandaríkjastúlka af norsk-
um ættum. Hún hefði getað
komist frá Noregi með venj u-
legu móti (þTe. sem hver annar
útiendingur og farið frjáls ferða
sinna), en hafði ekki efni á að
borga svo dýra ferð. Þessvegna
kaus hún fljótustu en jafnframt
hættulegustu ferðina vestur
yfir.
Allir sem hafa horfið úr Nor-
egi frá vesturströndinni, hafa
því miður ekki verið jafn hepn-
ir og þeir, sem nú voru nefndir.
í borðsalnum situr maður, sem
hefir nælt upp aðra jakkaerm-
ina sína með öryggisnál. Það
var velbyssu skothríð frá þýzk-
um flugmanni, sem kostaði hann
handlegginn. Þeir höfðu í fyrstu
verið þrír saman, sem létu frá
Noregsströnd á opnum báti.
Vélin hafði bilað eftir nokkurra
klukkutíma siglingu, en piltarn-
ir undu upp segl og héldu á-
fram. Um morgunin kom þýzk
eftirlitsflugvél auga á þá og
brátt fór að þjóta í vélbyssukúl-
unum. Einn á bátnum týndi lífi,
annar misti handlegginn og sá
þriðji slapp óskaddaður. Þeir,
sem af lifðu, sigldu áfram vest-
ur á bátnum sínum, götuðum af
byssukúlum, fengu bæði storm
og stillur og tóku loks land við
Skotlandsströnd, nær dauða en
lífi — eftir ellefu daga útivist.
Síðan í fyrravor hafa milli
fjögur og fimm þúsund norskra
karla og kvenna flúið ættjörð
sína í þeim tilgangi að halda
baráttunni áfram fyrir handan
Norðursjó. Þrátt fyrir öll þau
rígströngu höft, sem nú eru í
Noregi, má enn sjá norska báta
við austurströnd Bretlands, þeg-
ar minst varir. En það er ekki
hægt að kalla þessa Norðmenn
flóttamenn. Þeir leggja langa
og þunga áherzlu á, að þeir séu
hermenn. Það fyrsta, sem þeir
spyrja að, er þeir stíga fæti á
fold, er þetta: “Get eg komist
að í flugliðinu, kaupflotanum
eða herflotanum?” Jafnvel
stúlkurnar, sem hugdjarfar hafa
lagt á leið í vesturveg, hafa ein-
sett sér .að ganga í norska
“Lottu-félagsskapinn,” sem þeg-
ar er skipaður meira en 100
norskum “Lottum.” (Lesendur
muna nafnið úr finsku styrjöld-
inni).
Nazistum borgar sig það ekki
að laumast yfirum. Svo vel og
vendilega eru aðkomumennirnir
rannsakaðir út í æsar, og fólkið
af vesturströndinni þekkir hvert
annað vel. Einu sinni kom
norskur nazisti, sem hafði lent
í handalögmáli við samherja
sína heima í Noregi. Hann var
í vandræðum með hvað hann
ætti að gera og flýði svo til
Englands, en í stað þess, að
honum væri tekið þar með opn-
um örmum, var honum stungið
í svartholið, til nánati rannsókn-
ar. Þar verður hann að dúsa
ásamt ýmsum þjáningabræðrum
sínum þangað til stríðinu lýkur.
Norska nýlendan í London
vex, en sífelt verða þar þó
mannaskifti. Gistihúsið, sem í
hittifyrra var gert að sjómanna-
klúbb, er orðið mikils til of lítið,
og síðan hefir verið keypt hús í
viðbót. Auk þess hafa heilar
hæðir verið festar á leigu í
gistihúsum í nágrenninu. Þang-
að safnast Norðmennirnir smátt
og smátt úr Norðursjávarferð-
um sínum og hér er það, sem
þeir bíða eftir fyrstu ferð til
“Little Norway” í Kanada eða
öðrum æfingaherbúðum.
Sá heiður hefir hlotnast áður-
nefndu gistihúsi, að þar er til
húsa yngsti víkingurinn, enn
sem komið er. Þetta er eins árs
gamall piltur, sem ásamt bróður
sínum fjögra ára gömlum og
öðrum átta ára, hefir hina löngu
og hættulegu ferð að Baki sér.
Hann situr núna glaður á hné
mömmu sinnar og er að borða.
Hver skyldi á honum sjá, að
vélbyssukúlurnar hafi hvinið
yfir höfði hans, að maðurinn við
stýrið féll í valinn og að ýmsir
“farþegarnir” hlytu sár á leið-
inni? Mamma brosir þögul.
Þegar maðurinn hennar lét í
haf, varð hún að vera eftir hjá
drengjunum sínum tveimur, því
að þá átti hún von á þriðja
barninu. En hún hafði einsett
sér að koma á eftir manninum,
undir eins og ástæður leyfðu.
Nú hefir fjölskyldan náð saman
aftur og bíður aðeins tækifæris
tli að stofna sér heimili á ný.
—(Lesbók).
Framhald af fréttum
af fiskiveiðum
á Winnipegvatni
Efíir S. Baldvinsson
Eitt af mörgu því, sem vísindi
vorrar aldar hafa upplýst og
endurbætt í heiminum, er með-
ferð og geymsla matvæla, og
minna en hundrað ár eru síðan
að menn lærðu að kæla mat-
væli. í fornöld er þess getið, að
Móses skipaði Israelsmönnum að
fleygja öllum matarleyfum dag-
lega, sem er auðskilið að var
nauðsynlegt, vegna þess að
þarna var svo afar heitt, að
alt skemdist strax, sem eigi var
notað daglega.
í gullaldarritum íslands er
þess oft getið að mikið af mat
var súrsað, fiskur hertur (skreið-
in) en kjötið reykt, einnig mun
eitthvað hafa verið saltað, en
ekki mikið, því salt var dýrt,
og mest tekið úr sjónum; ostar
og smjör geymdist dável í belgj-
um, en mun þó oft hafa veriö
súrt. “Séra Jón á Svalbarði
súra tyggur smjörið.”
Það var því ekki lítil fram-
för þegar Ameríkumenn fundu
upp á að frysta mat, með ís og
salti, þó brennandi hitar væru,
og geyma hann svo gaddfrosinn
þar til menn neyttu hans smám
saman, svo ekkert varð frámar
ónýtt af matvælum. Það eru
einnig minna en hundrað ár
síðan vísindamenn kendu þjóð-
unum að sjóða niður til geymslu
aldini og nálega allan mat, en
það kostaði glerflöskur eða tin-
aða járnbauka, sem voru dýrir
og hækkuðu mjög verð matvæla.
En þó gátu menn þá farið að
flytja með sér forða af góðri
fæðu og geymt hana, en slíkt
er eigi hægt með frosinn mat.
Sérstaklega kom það sér vel fyr-
ir sjómenn, sem oft lágu úti á
höfum mánuðum saman. og
þjáðust mjög af skyrbjúg, sem
orsakast af skorti á mjólk og
nýmeti.
Vínið var hið eina, sem hélt
sjómönnum við heilsu, og hefir
löngum verið lífselexír okkar
jarðarbúa, eins og Guðmundur
Friðjónsson bendir á í bók sinni
Uppsprettulindir, og mun þó
sumum hér þykja mikið sagt, en
farmannalög dönsk hefi eg lesið,
og er þar tekið fram að hver
háseti skuli fá pela af brenni-
víni á dag og mörk af öli eða
víni, sem var lífsskilyrði þeirra.
Og sem dæmi þess hve áfengi er
holt, jafnvel ungbörnum, set eg
eftirfarandi rökfræði:
Á leið minni yfir Atlantshaf
hafði konan mín 6 mánaða gam-
alt barn á höndum, sem eigi var
á brjósti, og veiktist >af mjólk-
inni sem við fengum á skipinu,
en alt sem skipslæknirinn gaf
því var peli af góðu koníaki og
sagði að gefa barninu skeið af
því saman við mjólkina þrisvar
á dag; eftir það fór barnið að
melta mjólkina og hrestist
fljótt.
Svo eg er hræddur um að
nornagestur vor standi höllum
fæti í ræðustólnum, þegar hann
segir að alt áfengi sé seigdrep-
andi eitur!
Þegar eg enti við að skrifa
fréttir héðan í Lögberg 17, júní,
var eg ekki farinn að segja frá
hvernig fiskurinn er höndlaður
hér í höfn.
Þegar fiskibátarnir sigla út á
morgnana taka þeir með sér
2—3 kassa af muldum ís í fiski-
klefann, sem er niðri í lestinni
og vel byrgður; stýrimaður not-
ar kíki til að finna netadufl sín,
sem er 20 feta há stöng, með
blýklump á neðri enda, en veifu
á toppi, með veiðileyfis númeri
hans á.
Netin eru svo dregin á fram-
kinnung bátsins, fiskurinn tek-
inn úr þeim með hröðum hönd-
um og fleygt í lestina, og ísn-
um dreift innan um til að kæla
hann strax.
Stýrimaður beitir í áttina með
netjunum og lætur mótorinn
vinna hægt áfram, þar til öll
netin eru uppdregin, þá er lok-
að lestinni og netin lögð aftur
þar sem fiskimenn álíta væn-
legast til fanga; þegar svo netin
eru lögð aftur, eru fánastengur
látnar á báða enda netjanna, og
miðað við eitthvað á landi, en
vandi er að finna netin aftur
úti á reginvatni, þar fjöldi fána
blaktir alstaðar umhverfis.
Það er því margskonar vandi
samfara veiðiskap á Winnipeg-
vatni, eins og á sævardjúpinu
kringum ísland, því þó ylgjan
sé minni hér, er þokan sami
fjandinn fiskimönnum alstaðar,
og “köld er sjávardrífan” hér
við vatnið á haustin, eins og við
ísland. Lesandinn fyrirgefur þó
eg miði alt við ísland. Óðar en
báturinn legst að bryggju, er
fiskurinn strax lagður upp 1
ísaða kassa, slægður og tálkn-
skorinn, vigtaður og pakkaður
í 50—100 punda kassa, þakinn
með muldum ís og Iagður í kæli-
hús áfast við íshúsið, og geymd-
ur þar, þar til flutningsskipið
tekur hann tvisvar í viku til
Winnipeg, það tekur 30 klukku-
tíma úr Svartárhöfn.
Báturinn, sem tekur okkar
fisk heitir “Newton”. Capt.
Jóhann Sigurd í Selkirk; hann
er búinn að sigla lengi á Win-
nipegvatni, og því flestar leiðir
kunnar.
Á ytri höfninni tekur fiskinn
báturinn “Buck”. Þetta eru há-
timbraðir kuggar, mestir fvrir
ofan þilfar, og sigla vel í góðu
leiði. Þannig er þá fiskurinn
sendur ískaldur til stórborganna
í Bandaríkjunum, í kæliskipum
á vötnum og ám, og í kælivögn-
um á landi, og er það hin bezta
aðferð, sem ennþá þekkist, til
að flytja matvæli til markaðs.
Vísindin hafa verið með í verki
að kæla matinn, því nú má
framleiða bæði hita og kulda
með rafafli og efnablöndun, svo
það þarf ekki beinlínis ís til að
kæla matvæli lengur, heldur er
“ammonia”-kælivél sett í kæli-
vagnana, til að framleiða svo
kalt loft, að skaðlegir gerlar
geti ekki lifað þar.
Fiskiveiðin hefir gengið í
meðallagi, nokkrir bátar búnir
að fá sinn hlut, en aðrir eiga
talsvert eftir, en munu líklegast
ná sínum hlut bráðum.
Þ»ann 8. júlí komu hingað
vara-ráðgjafi D. M. Stevenson
og aðstoðar vararáðgjafi F. G.
Cawen í fallegri gandreið, til
að líta eftir fiskiveiðunum; þeir
átu hér dagverð og dvöldu eina
þrjá klukkutíma. Eg átti tal
við þá og gat sýnt þeim hvað
hver bátur hafði aflað daglega
undanfarið, og áleit Stevenson
það allgott sýnishorn.
Eg gleymdi að taka niður
nafn flugstjórans, sem eg held
að sé sínum vanda vaxinn, hann
lenti f lugunni svo laglega á
vatninu og rendi svo á pontun-
um upp að bryggju eins og bát-
ur væri, og hóf sig jafn fimlega
til flugs aftur. . '
Mr. Butler, fiski-“inspetor”
Manitobastjórnar kom hingað til
að líta eftir veiðum og rannsak-
aði fiskinn, skóf hann upp 20
fiska hér, og fann ekki orma í
einum einasta fiski, en það mun
þó eiga sér stað, að hringormur
finnist í fiski hér í vötnum eins
og í sjávarfiski í Norðurhöfum,
það er mér vel kunnugt, en sá
ormur er lítill og deyr við suðu-
hita og er þá bezti matur.
Black River 11. júlí 1942.