Lögberg - 31.12.1942, Qupperneq 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 31. DESEMBER, 1942.
7
Föðurlandsástin
Árið 1641 var þýzka ríkis-
þingið haldið í Regensborg, til
að ráðgast um hvernig hægt
yrði að halda áfram ófriðnum
við Svía og bandamenn þeirra.
Forseti þingsins var Ferdinant
keisari.
En þá kom þangað Jóhann
Baner með Svíaherinn og
bjóst að taka ríkisþingið hönd-
um. Alt komst í uppnám í borg-
inni, vildu nokkrir að borgin
gæfist upp tafarlaust, svo hún
yrði ekki tekið herskildi og
rænd, aftur vildu þeir er her-
skárri voru að borgin verðist
meðan herforingjar keisarans
fengju dregið að sér lið svo
mikið, að þætti ráðlegt að leggja
til orustu við Baner. Var keis-
arinn því samþykkur, og byrjað
var tafarlaust á því að verja
borgina.
Borginni varð það einnig til
láns að þýðvindi rann á svo
ísinn á Dóná braut upp, en
þenna sama dag settist Baner
um borgina.
Ráðagerðir Baners fórust þó
fyrir, vegna ósamlyndis her-
foringjanna, svo herforingjar
keisarans fengu tíma til að
draga saman mikið lið, og
halda því á móti Baner, er sá
sitt óvænna ef til bardaga kæmi
og hélt því liði sínu undan.
Það var í marz-mánuði, sem
hann lagði í þetta nafnfræga
undanhald, sem þykir eitthvert
merkasta afrek í hernaðrasögu
Svía, vegna þess að hann léi
ekki einn mann, það var einnig
margt, sem studdi að því, en
þó einkum það hversu Eiríki
Slöngu tókst með hreysti og
harðfengi að verja Nevborg í
þrjá daga fyrir öllu liði keis-
arans, meðan Baner fékk svig-
rúm að komast undan.
Eiríkur slanga var fæddur í
Finnlandi, sonur Clars Slöngu,
foringja í Norvakastala. Meðan
ófriðurinn stóð yfir í Þýzka-
landi hafði hann þokast úr ó-
breyttum liðsmanni í lífverðin-
um upp í ofurstatign, og seinna
gerður að Generalmajór — her-
foringji í þriðju röð talið ofan
frá. — Þegar setið var um
Saalfeld árið 1640 hafði hann
mist hendina, en það hamlaði
honum ekki frá að taka þátt í
ófriðnum.
í einu af virkjum Neuborgar,
sem að mestu leyti var skotið
til grunna, stóð Eiríkur Slanga
óg starði út í sjóndeildarhring-
inn, þar sem voru varðeldar
Austurríkismanna. Nóttin var
nístings köld, því þetta var í
öndverðum marz, svo ofurstinn
fyrir svensku lífvarðasveitinni
hafði hneppt yfrhöfninni fast að
sér. Umhverfis voru hermenn-
irnir af mesta kappi að endur-
bæta víggirðingarnar, sem
fjandmennirnir höfðu skotið
niður. Eiríkur Slanga var í
þungu skapi. í hvert skipti, sem
drundi í fallbyssum fjandmann-
anna, kreppti hann hnefann og
sagði við sjálfan sig: Hefði eg
aðeins fallbyssur, skylduð þið
ekki ónýta fyrir mér virkin og
drepa menn mína, en hversu
lengi skyldi mér auðnast að
verjast svona fáliðaður? Til-
gangnum er þó náð, ef mér tekst
að haldast hér við einn dag eða
lengur. Þá verður Baner kom-
inn svo langt undan, að Leopold
erkihertogi nær honum ekki. Eg
ætla ....
Hann lauk ekki við setning-
una því hann heyrði fótatak.
“Það er hann” hélt hann á-
fram, “drengurinn ágæti, sonur
vinar míns gamla, eða öllu held-
ur einkasonur minn, því eg hefi
alið hann upp við brjóst her-
gyðjunnar, og kent honum að
elska mig með því að lofa hon-
um að taka þátt í öllum mann-
raunum með mér.”
Ofurstinn gekk til móts við
hann og kvaðst ekki skilja hví
hann færi svo geyst.
“Fósturfaðir minn.” kallaði
ungur maður og djarflegur —
“Leyfið mér að reka Króatana
á flótta, sem þarna sækja að oss
það er- orðið svo langt síðan að
eg reyndi mig við piltana hans
ísólanis að mig sárlangar til
þess.”
“Það er fjör æskunnar, sem
logar í æðum þínum geri eg
ráð fyrir.” tók ofurstinn fram í
fyrir honum og skyggði hönd
fyrir auga.
“Eg sé Króatana. Gott og vel
drengur minn. Taktu með þér
50 menn og hrektu Króatana
á flótta, en” bætti hann við —
“eg banna þér að breita ofdirf-
sku, því innan lítillar stundar
verður hver maður, sem vopn-
um veldur að verja þessar rúst-
ir.”
Unglingurinn svaraði þessu
ekki en mælti:
“Haldið þér ofursti, að her-
toginn sendi mann til yðar aftur
með sáttaboð?”
“Ekki ætla eg að það verði”
sagði ofurstinn, “því seinasti
sendimanninn lét eg fara frá
mér fyrir tæpum klukkutíma,
með skýlausu ákveðnu svari.”
“Og hvert var það?”
“Að eg ætlaði að verjast með-
an eg hefði heila hendina, og til
þess að koma í veg fyrir að
erkihertoginp gerð|. út fleiri
sendimenn með sáttaboð, kvaðst
eg mundi láta skjóta næsta
sendiboða, en flýttu þér til bar-
dagans og komdu aftur með
heiðri og sigri.”
Þegar ungi maðurinn var horf
inn, hallaði ofurstinn sér upp
að stórum steini, og féll í þu'ng-
ar áhyggjur fáeinar mínútur.
Og hugur hans hvarflaði heim
til Svíþjóðar til æsku vinar hans
prestsins, sem e. t. v. sæti nú og
þráði fréttir frá Axel syni sín-
um. Áreiðanlega var nafn Sví-
þjóðar víðfrægt orðið og her-
fangið mikið, en samt yrðu
margir af sonum þess að láta
líf sitt á þýzkri grund áður en
friður kæmist á. Skyldi þessi
hugaði unglingur — er var svo
samgróinn tilfinningalífi ofurst-
ans — verða einn þeirra.
Hann hrökk upp við snarþan
skotkvin, úr átt þeirri er hann
hafði séð Króatana. Nú vissi
hann að Axel var í orustu gnýn-
um. Ofurstinn gekk í hægðum
sínum ofan í borgina, að líta
eftir hermönnunum, sem voru
að gera við borgarvirkin, en
honum tókst ekki að hrekja á
burt kvíða þann er ónáðaði
hann og fylgdi honum heim í
herbergi hans, Hann) fleygði
sér upp í rúmið og reyndi að
sofna, en tókst það ekki. Imynd-
unaraflið rak Svía og Króata
fram fyrir hugarsjónir hans og
létu þá biltast þar hverjúm
innan um aðra. Hann stóð upp
og leit út um lítinn glugga og
horfði á hermennina er voru að
verki sínu á borgarvirkinu, en
ekki gat það numið burt kvíð-
an úr huga hans.
“Guð varðveiti fóstursoi:
minn!” sagði hann við sjálfan
sig og fleygði sér enn upp í
rúmið.
“Eg er svo kvíðafullur hans
vegna. Hann er ofurhugi; öld-
ungis eins og eg var á hans
aldri. Eg jafnvel iðrast eftir
að hafa látið þetta eftir honum.
En er eg þá ístöðulítil kona,
úr því eg læt kvíða þenna fá
vald yfir mér? Eg læt þetta ekki
fá á mig en fer út í bardagann,
þar kemst skap mitt aftur í
jafnvægi. — Hann stökk fram
úr rúminu og stikaði til dyr-
anna. í sama bili var hurðinn:
hrundið upp og riddari þreytu-
legur æddi inn.
“Hvar er fóstursonur minn?
Svaraðu maður? Hvar er hann?”
“Hertoginn af ísólanis sjálfur,
og býst eg við að með hann
verði farið sem emhættismann.”
“Var hann særður?”
“Já, ísólanis særði hann dálít-
ið á handleggnum. Þér hefðuð
átt að horfa á það einvígi. Axel
barðist eins og ljón, og við tók-
um á því, sem við höfðum til,
og það gekk langur tími í að
bera okkur ofurliði.”
“Voru allir herteknir?”
“Já, að mér undanskildum.
en það var hestinum að þakka
að eg gat flutt yður tíðindin.”
Ofurstinn lét höfuðið snögg-
vast síga ofan á brjóstið. Ridd-
arinn beið eftir frekari fyrir-
mælum. .
Ofurstinn hóf upp höfuðið og
mælti:
“Þakka þér fyrir fréttirnar,
þó ekki væru þær góðar.”
Að svo mæltu lagði hann
gullpening í lófa riddarans og
sagði “Farið”.
“Þetta grunaði mig” sagði
Ofurstinn þegar hann vor orð-
inn einn. Þar næst hraðaði hann
sér út á virkisvegginn, hug-
hreysti menn sína og hratt af
sér nýju áhlaupi Austurríkis-
manna, er sóttu að borginni í
riðlum. Skylduræknin varð
sterkari en tilfinningin.
Það hefir ekki reynst óvinn-
andi að verjast með 2000 manna
í vel víggirtri borg, jafnvel
langan tíma, en væri það innan
hruninna borgarvirkja fyrir
her manns í þrjá daga þótti
ógerningur, en 'Eiríkur Slanga
gerði slíkt þrekvirki.
Leópold erkihertogi var bæði
hryggur og reiður, hve umsát-
ur þetta tafði hann frá að elta
Baner. Hann varð að vinna Neu-
borg svo hann yrði óhultur fyrir
bakskellum.
Það^ var nóttin milli 9 og 10
marz. Verðirnir höfðu nýlega
kallað “Tólf.” Stormur var nokk
ur. Frá herbúðum keisarans
drundu fallbyssurnar og hand-
byssuskotin frá virkjum borg-
arinnar. Eiríkur Slanga stóð þar
sem hann skildi við fósturson
sinn. Yfirmenn, tveir majórar
og kafteinn, stóðu hjá honum.
“Svei mér, sem eg held aö
dragi úr skothríð Austurríkis-
manna,” mælti kapteinninn. Það
leyndi sér heldur ekki.
“Við fáum bráðum að sjá
framan í hersveitir þeirra,”
muldraði ofurstinn og bætti svo
við í fullum rómi:
Við skulum koma og vera
viðbúnir þegar þeir koma og
orustan hefst.”
“Það koma engar hersveitir,”
sagði majórinn. “Herrar mínir!
Heyrið þér ekki trumbuhljóm?
Eg spái að hertoginn bjóði oss
friðarkosti á ný”. Ofurstinn
horfði út í myrkrið og kom
auga á mann er kom á hrað-
göngu. — Hann gengur í opinn
dauðann, eg hefi heitið því,
sagði Eiríkur Slanga.
Þeir gengu ofan í borgina, og
er þeir komu að mesta skarðinu
í virkjaveggnum, komu varð-
mennirnir með sendiboðann.
Flestir fyrirliðarnir og fjöldi
liðsmanna þyrptust þangað til
að heyra hvað ofurstinn tæki
til bragðs. Allir vissu hverju
hann hafði heitið.
Svo þegar sendiboðinn stóð
frammi fyrir Eiríki Slöngu
mælti hann:
“Leopold Wilhjálmur erkiher-
togi og ýfirherforingi Austur-
ríkis, sendi mig til Eiríks Slöngu
foringja sænska liðsins í Neu-
borg, að eg segi honum að gefi
hann tafarlaust upp borgina, fái
hann að fara hindrunarlaust.”
Eiríkur Slanga svaraði: “Eg
hefi sagt þeim fyrri sendiboðum
er komu í sömu erindum að eg
gæfist ekki upp á meðan eg hefi
heila hendina, og svo sem þu
sérð held eg henni enn, og
enn fremur sagði eg að sendi
hertoginn sendiboða til mín með
sömu erindum léti eg skjóta
hann og það ætla eg að efna.
Varðmenn! Farið með hann
og ...”
“Bíðið við.” svaraði sendi-
boðinn og fölnaði. “Eg á að
segja þér meira Eiríkur Slanga.”
“Talaðu tafarlaust,” hrópaði
ofurstinn og strauk hendinm
yfir ennið með óþolinmæði.
“Erkihertoginn bað mig að
segja þér að ef þú heldur vörn-
inni áfram og drepur mig, skuli
hinn ungi maður — sem her-
tekinn var — missa höfuðið.”
Þegar hann hafði þetta mælt,
gjörðu hermennirnir svo mikið
hark, að ofurstinn ætlaði ekki
að geta komið í veg fyrir að þeir
ekki misþyrmdu honum.
“Erkihertoginn gerir þá svo
vel að leyfa mér að velja,” sagði
ofurstinn eftir að kyrð var kom-
in á aftur. Svipur hans varð
þreytulegur, en málrómurinn á-
kveðinn, er hann sagði.
“Það er að vísu sárt fyrir
fósturföður, að dæma þann til
dauða er hann elskar mest í
heimi þessum, og það á þenna
hátt, en skyldan við föðurlandið
verður að sitja í fyrirrúmi. Við
verðum að lofa Austurríkismönn
um að fara með höfuðið af fóst-
ursyni mínum. Eg hvorki get
eða vil gefa upp borgina. Verðið
er hátt en eg borga það. Jóhann
Baner verður að komast undan
með sænska herinn, þó hjarta
mínu blæði til ólífs. Varðmenn!
Takið hann og skjótið i gatinu
á virkisveggnum.”
Ofurstinn benti með hendinni,
og féll svo í þungar hugsanir.
Hann varð ekki var við óróleik-
ann í kringum sig og heyrði
ekki ópin í hermönnunum, þeg-
ar þeir fóru burtu með sendi-
boðann, og kom ekki til sjálfs
sín fyr en skotin drundu, er
skildu manninn við lífið.
Klukkutíma seinna lagði erki-
hertoginn til orustu. Það var í
dögun 10 marz 1641.
Hersveitir Austurríkis veltu
sér eins og snjóflóð á ónýta
virkisveggina, — en svo sem
snjóflóðið getur um stund tafist
á leið sinni, augnablik af smá-
hæðum, til þess að hlaupa fram
með auknu afli á eftir, svo töfð-
ust Austurríkismenn við yztu
víggirðingarnar. Eiríkur Slanga
barðist af mestu hreysti fremst-
ur sinna manna, með algerðri
fyrirlitningu fyrir dauðanum, en
liðsmunur var svo geysilegur að
þeir urðu að draga sig saman og
verjast innan víggarða, sem þeir
höfðu hlaðið.
Hinn hugrakki ofursti, sá nú
að öll frekari mótspyrna var
þýðingarlaus. Og fremstur
manna sinna er allir voru kol-
svartir af púðurreyk stóð hetjan
einhenta Eiríkur Slanga. Augun
voru þreytuleg og djúpar hrukk-
ur drógu sig saman á enninu.
“Við höfum þó ekki barist til
einskis,” sagði hann við majór-
inn er mjög sár stóð við hlið
hans. Eg vona að Baner sé kom-
inn svo langt undan, að það
reynist hertoganum erfitt að ná
honum.”
Hann gat þar rétt til. Hug-
prýði hans hafði bjargað
sænska hernum.
Þegar ofurstinn afhenti sverð
sitt ofursta úr óvina hernum,
skalf hendin ofurlítið. í því
ruddist fram Austurrískur her-
maður hár vexti og fyrirmann-
legur, það var erkihertoginn.
“Þér hafið barist eins og
hetja,” sagði hann við Eirík
Slöngu. “Ofursti, takið móti að-
dáun minni. Þó eg sé fjand-
maður yðar, met eg þó hreyst-
ina. Þér hlutuð að velja um
hermannsskylduna og föður-
skylduna, og þér lögðuð föður-
ástina í sölurnar, það er dygð
sem á sér skilin laun. Eg við-
urkenni þetta og færi yður nú
fósturson yðar heilan á húfi.
Hann fetar dyggilega í fótspor
kennara síns. Hann fær að vera
hjá yður í fangelsinu.”
Að svo mæltu hvarf erkiher-
toginn aftur til manna sinna.
Augnabliki síðar lá Axel í
faðminum á fósturföður sínum.
Þýtt úr Nordisk Folkeblað
E. G.
DÁNARFREGN
Fimtudaginn 17. þ. m. lést í
Yorkton, Sask. Páll Gísli Jó-
hannes Egilson, fjórtán ára gam-
all, sonur Páls heitins Egils-
sonra og ekkju hans Elínar í
Calder, Sask. Hann skilur eftir
auk móður sinnar fimm systur,
móðurforeldra og margt skyld-
fólk annað.
Páll var sérlega mannborleg-
ur og prúðmannlegur í fram-
göngu, og vel látinn af öllum,
sem voru honum kunnugir.
Hann var greftraður í grafreit
Lögbergssafnaðar og sungið yfir
af Rev. Bey, presti United
Church í Calder og séra S. S.
Christopherson.
Hjartanleg hluttekning vottast
hér með hinni grættu ekkju og
skyldmennum öllum.
Gaman og aivara
Tveir negrar voru úti að
ganga. Alt í einu sáu þeir 5
dollara seðil liggja á götunni.
Báðir þóttust þeir hafa séð hann
á undan hinum og svo fóru þeir
að rífast af mikilli grimd um
það, hvor þeirra ætti að eiga
seðilinn.
Deilan jókst orð af orði, og
loks sagði annar negrinn:
“Heyrðu lasm, hvaða mánað-
ardagur er í dag?”
“Það er mér fjandans sama
um og eg veit ekkert um það,”
sagði hinn með þjósti miklum.
“Þú skalt nú kynna þér það,
því að sama dag næsta ár verð-
urðu búinn að vera dauður ná-
kvæmlega í eitt ár.”
-f -f -f
Lítil stúlka kom hlaupandi
inn til mömmu sinnar og sagði
með öndina í hálsinum:
“Mamma, mamma, læðan okkar
er búin að eignast nokkra kettl-
inga, og eg sem hafði ekki hug-
mynd um, að hún væri einu
sinni trúlofuð.”
-f -f -f
Húsameistarinn við tilvonandi
húseiganda: — Og svo hafði eg
hugsað mér að láta standa á
útidyrahurðinni fangamark yð-
ar.
Tilvonadi húseigandi: — Nei,
það er ómögulegt, því að eg er
af þýzkum ættum, skýrður í
Þýzkalandi og heiti Wernei
Crantz.
Vinhugi
Hafirðu til þess hug og þrótt
hjá mér dvelja nætur-rótt,
skal það verða vökunótt
víða í forna tíma sótt.
Endurminning alskonar
á að nýju lífgva þar;
marga för sem farin var,
ferða hlátri víðast hvar.
Gamlar erjur, gömul drög
geymd um lífsins rið og flög;
þessi gæða gömlu lög
grípa mæðin hjartaslög.
Margan gróða, margt eitt tap,
margt eitt slóða og flónsku glap,
gaman ljóð og grátlegt hrap,
glöggvar hróðugt vinarskap.
Það er hægt að þregja stund,
þar sem nægtin fyllir lund,
vinarækt. á vinafund
vermir þægt og mýkir und.
Það er eins og endi þá,
er til meins og þreytu lá,
þar sé hreinsað það sem brá
þyngstri reynslu lífið á.
Ber til manna margt sem var
minninganna skóhljóð þar,
lífsins sanna sólskinsfar
sálar sanna uppljómar.
T. T. Kalman.