Lögberg - 08.04.1943, Blaðsíða 3

L.ÖGBERG. FIMTUDAGINN 8. APRÍL 1943.
Öfriðurinn og íslenzk
sagnagerð
Þegar stórfelldar styrjaldir
fara yfir heiminn, verður miklu
meiri ólga í öllu andlegu lífi
þjóðarinnar en á friðartímum.
Enn sem komið er, hefir ófrið-
urinn ekki valdið neinum bylt-
ingum í bókmenntum okkar hér
heima á íslandi, þó að áhrií
hans berist nú jafnhratt hingað
sem annað. Fyrsta smásagan,
sem út hefir komið beinlínis
rituð undir áhrifum frá hern-
uðarástandinu, er saga Stefáns
Jónssonar, “Kvöld eitt í sept-
ember”, sem birtist í síðasta
hefti Eimreiðarinnar. Sú saga
var um leið vörn og viðurkenn-
ing manngildis Reykjavíkurstúlk
unnar, sem svo mjög hefir verið
gerð að umtalsefni á óviðeigandi
hátt í sambandi við hið erlenda
setulið hér. Er það atriði út af
fyrir sig og til lítils sóma fyrir
þjóðina, en frekleg móðgun við
islenzkar konur í heild, hvernig
uafnlausir eða dulnefndir skrif-
finnar hafa ausið auri dætur
höfuðstaðarins og mæður í ritl-
Wgum, útgefnum í ófrægingar-
°g gróðaskyni, þar sem fáeinar
undantekningar eru gerðar að
aðalreglu og inn í fléttað gróu-
sögum og slepjugum þvættingi.
Eru úlfshárin alltof augljós und-
an sauðagærunni á þessum höf-
undum til þess, að hægt sé að
telja þá heiðarlega siðferðispost-
ula.
Á árinu liðna eru það skáld-
sagnahöfundarnir þrír Davíð
Stefánsson, Gunnar Gunnarsson
°g Halldór Kiljan Laxness, sem
u^esta athygli vekja fyrir skáld-
sögur sínar. Aldrei hafa áður
komið út á einu ári jafn hrein-
ræktaðar öreigaskáldsögur á ís-
landi og Sólon Islandus Davíðs
°g lokaþáttur Kiljans um Ólaf
Kárason Ljósvíking: Fegurð
himinsins. Öreigaskáldsagan hef-
lr þannig fengið sinn lesenda-
hóp hér á landi eins og erlendis,
þar sem þessi tegund skáldsagna
hafði um skeið komizt í hátt
§eirgi. Hvert skáld, sem svo
getur heitið með réttu, telur það
hlutverk sitt að reyna að sýna
hfið í nýju ljósi, og eins og ann-
að í tilverunni fer það í öldum.
hvert er val efnis og áhuga-
mál rithöfunda á hverju tíma-
hili. Eftir síðustu heimsstyrj-
á árunum 1920—19J0, voru
það einkum styrjaldarlýsingarn-
ar °g þjóðfélagsádeilurnar, sem
mest bar á í skáldsögunum.
Hvorugt hafði varanleg áhrif til
hóta. Stundum er það raunsæið,
stundum hugsvifið, sem mest
veður að. Og nú eru gagnrýn-
ertdurnir farnir að leita að nýju
einkennunum á skáldsögum ó-
riðartímabilsins, sem hófst 1.
SePtember 1939.
Hessi einkenni eru að vísu
ehki skýr. En skáldið kemur
^tíð fyrst auga á meginveilur
Þess tímabils, sem það lifir á.
, ’ sem gerði það ekki og benti
a Þær, væri ekki skáld. í átök-
Um þeim, sem nú eiga sér stað
! Hvrópu, kemur tízkumenning
ennar skáldinu fyrir sjónir sem
j ehking eða tálmynd. Fjársjóð-
m Evrópu eru óðum að tæmast.
er höfðum talið oss trú um, aö
, Vn Vaeri á framfaraskeiði Vér
^e dum, að vér hefðum öðlazt
ahiingjuna þar, sem Voru þjóð-
^e agsbyltingarnar, vísindalegar
.PPgötvanir, hinn kaldræni skiln
Sur á hinni svonefndu dauðu
1 attúru, o. s. frv. í langsam-
t ga meiri hluta voru þeir, sem
u u á ofbeldið. Og það voru
^lr> sem réðu. Allt dularfullt og
þuSUrt h'finu var fyrirlitið og
{^•rrrkað út. Trúin gerð að grillu.
u^aftaverklnu útrýmt úr tilver-
ung1' LífÍð S;iálft Hlviljun, duttl-
gar vélbundinna krafta. Guð
hén.í'nSlar hans báblljur- Bænin
yfi ?mi' Allt skyldi skýrt út frá
ar ,0rðslegum forsendum hinn-
litumSlndalegU efnishyggju- Vér
falrll umeð fyrirlitningu á ein-
trú u ann °g auðmÝktina í
arbrogðum Austurlandabúa
og hrósuðum happi yfir að vera
ekki önnur eins börn og þeir.
Menntaður Evrópumaður á
tuttugustu öldinni taldi sig sjálf
kjörinn foringja, sem ekkert
hefði að óttast utan sinn eiginn
mátt, því að allt vort vísinda-
lega bygða vélaveldi gat snúist
oss til tortímingar, ef vér höfð-
um ekki nægilega gát á. Og nú
hefir þetta gerzt.
í stað innri friðar höfum vér
leitað auðvirðilegra ytri gkemmt
ana, tekið líkamann fram yfir
andann, reynt að gleyma því,
að vér séum gædd ódauðlegri
sél og henni sé þörf andlegrar
fæðu. Sá, sem lét sér nægja
unað listar og ljóða, sitt dag-
lega brauð og einfalt líf, var
talinn fífl. I stað göfgandi listar
í tónum, orði, óði og húsagerð
fengum vér fánýtar uppbætur:
glymskratta, reyfara, knæpu-
söngva, andlausa funkiskassa og
skýjakljúfa. Listin var á góðri
leið til að verða að einskærri
endurspeglan á ljótleika véla-
menningarinnar.
Þannig er sviðið, sem skáld
vor ög rithöfundar hafa til að
byggja upp nýja og heilnæmari
lífsskoðun. Tilrauna í þá átt er
þegar farið að verða vart í
nýjustu skáldsögum nokkurra
erlendra skálda. írska skáldið
Seán O’Faoláin gerir þær í smá-
sögum sínum um írskt sveita-
líf. Skáldið H. E. Bates gerir
hið sama í skáldsögum sínum
um enskt sveitalíf. Þessi höfund-
ur leitast við að skilja samtíð
sína miklu fremur en dæma
hana, sýna sem flestar hliðar á
reynslu mannanna og rekja hið
nána samband milli ævikjara.
breytni og lífsskoðunar. Minnir
hann og fleiri nútímahöfundar
í því á gömlu stórmennin úr
hópi sagnaskáldanna, svo sem
Hugo, Balzac og Tolstoy. Ný-
lega útkomin skáldsaga eftir
Richard Llewellyn, með marg-
orða titilinn “Hve grænkan var
mikil í dalnum heima!” er til-
raun til þess að lýsa fyrirmynd-
arsamfélagi í sveit, sem þó er
ekki ein loftkastalabygging, held
ur rökvís áætlun og þar sem
söguhetjan er enginn einn mað-
ur umfram annan, heldur heild-
in öll. Frá meginlandi Evrópu
er engar fréttir að fá, eins og
ástatt er, um þær hræringar
andans, sem þar fylla hugi sjá-
enda og spámanna nýs og betri
tíma. En nærri má geta, hvort
ekki ber þar einnig á nýjum
og djörfum hugsunum, þrátt
fvrir alls konar höft á ritfrelsi
manna.
íslenzk menning, eins og hún
hefir heilbrigðust orðið, er að
mörgu leyti sama eðlis og sú,
sem sum skáldin er farið að
dreyma um í aéði ófriðarins.
Einkenni hennar var meðal ann-
ars einfaldleiki, hjálpfýsi, hrein-
leiki, umburðarlyndi nægjusemi,
laus við alla heimtufrekju, gest-
risni heimilislíf, samfélag, sem
mat alla jafningja og fyrst og
fremst eftir því, hvaða mann
þeir höfðu að geyma, lotning
fyrir höfundi tilverunnar og
traust til hans. Þetta síðasta
einkenni er orðið svo máð, til
dæmis í uppeldismálum íslenzku
þjóðarinnar, að einn af vorum
áhugasömustu barnaskólastjór-
um, sem fer utan sér og starfi
sínu til uppbyggingar', fellur í
stafi af að hlusta á bænagerð
í enskum barnaskóla. Evrópu-
menningin, sú hin grunnfæra
og sú, sem mest einkenndi fjöld-
ann, hefir lamað trúna á sönn
verðmæti lífsins einnig hér hjá
oss. Æðsta boðorð þessarar rang-
snúnu menningar er þetta: Ef þú
getur ekki lifað í friði við bróð-
ur þinn, þá áttu að beita við
hann ofbeldi og ganga af hon-
um dauðum. Lögmál lífsins, það
er Kristur boðaði með orðunum
“elskið óvini yðar”, er svo langt
frá því að njóta nokkurrar við-
urkenningar, að það er þvert á
móti fyrirlitið. Kenning meist-
arans frá Nazaret er ekki heigl-
um hent né lítilmennum. Vald
hnefaréttarins er það eina, sem
þau óttast. En leið fyrirgefn-
ingarinnar er aðeins fær mikil-
mennunum, enda er sú kenning
eina afvopnunarráðið, sem er
öruggt.
Skáldsagnahöfundar hins nýja
tíma eiga stórfengleg viðfangs-
efni fyrir höndum og hljóta að
verða metnir eftir því, hvernig
þeim tekst að uppfylla kröfur
þeirrar kynslóðar, sem nú lifir
og horfir fram á meiri tortím-
ingu gamalla verðmæta en ef til
vill eru dæmi til áður í verald-
arsögunni. Alvarlegasta hættan
á vegi skálda frá árunum 1920
og til loka Spánarstyrjaldarinn-
ar var sú, hvé oft þau urðu hand
bendi ófyrirleitinna stjórnmála-
manna, sem notuðu þau í flokks
hagsmunaskyni og til pólitískra
hefnda á andstæðingana. En níu
af hverjum tíu rithöfunda verða
þjóð sinni til margfalt meiri
blessunar með því að gefa sig
heila og óskipta skáldköllun
sinni á vald en með því að láta
leiðast út í flokkspólitískan áróð
ur, sem drepur alla andagift,
eins og komizt er að orði á ein-
um stað í nýútkominni bók
yngstu skáldakynslóðar Evrópu.
Þetta mættu íslenzkir höfundar
hafa vel í huga. Gildi skáld-
rits er þá fyrst mikilvægt, að
aldrei sé þar mist sjónar á
sigildum verðmætum lífsins,
hversu djúpt sem höfundurinn
annars kann að kafa niður í
eymd og spillingu mannlegs
ófullkomleika.
Hlutverk íslenzkra sagna-
skálda verðuf fyrst og fremst
það að vekja og magna til nýrra
áhrifa það bezta úr íslenzkri
menningu, sem nú er í verulegri
hættu. Vor þjóðlega menning er
seig. Hún hefir lifað pestir og
hungur, ánauð og kúgun lið-
inna alda, og hún þarf að rísa í
nýrri og forkláraðri mynd í
verkum skáldanna, bæði þeirra,
sem eru að taka við af þeim
eldri, og þeim, sem undanfarið
hafa, eftir eðlilegum leiðum
eftirlíkingar, látið hrífast af
yfirborðsmennsku Evrópu.
Endurvakningin er að hefjast
í öllu lífi nágrannaþjóðanna, og
hún kemur hér einnig. Hver
veit, nema vér eigum eftir að
fá í hendur þegar á þessu ári
fyrstu bókina frá einhverjum
brautryðjanda nýrra sjónarmiða
í íslenzkri skáldsagnagerð vorra
róstur sömu tíma.
Sveinn SigurSsson.
Eimreiðin.
Elisa Frederickson
Þann 23. febrúar 1943 andaðist
að heimili sínu í Winnipeg hús-
frú Elisa Björnsdóttir, kona
Páls T. Fredericksonar, sem býr
að 755 Beverley St. Winnipeg.
Hún var fædd að Ystuvík á
Svalbarðsströnd í Suður-Þing-
eyjarsýslu 2. febrúar 1882. For-
eldrar hennar voru Björn Björns
son frá Austurhaga í Aðaldal í
Suður-Þingeyjarsýslu, og Sigríð-
ur Benediktsdóttir frá Grund í
Höfðahverfi. Elisa fluttist vest-
ur um haf með foreldrum sín-
um þegar hún var 7 ára gömul
árið 1889, og kom þá til Argyle.
Bygðin var þá í bernsku sinni.
Foreldrar Elisu námu land í
hæðunum norðverstur af Baldur,
og svo sem aðrir frumbyggjar
horfðust þar í augu við fátækt
og skort frumbýlisáranna. Þar
sem Elisa var elst barnanna,
varð hún snemma að beita kröft-
um sínum sjálfri sér til bjargar
og systkinum og foreldrum til
styrks ef möguleikar voru til,
og 12 ára fer hún í vinnu til
énskra.
Um skólagöngu varð smátt á
þeim árum, og þrátt fyrir löng-
un Elisu til mentunar varð slíkt
að sitja á hakanum, en samt
aflaði hún sér haldgóðrar þekk-
ingar um margt, sem nytsamt
var og haldbest fyrir starfandi
bændafólk. Árið 1900, 28 janúar
gekk hún að eiga Pál Tryggva-
son Prederickson frá Gili í
Höfðahverfi í Suður-Þingeyjar-
sýslu. Fyrstu 10 árin bjuggu hin
ungu hjón á ættarleifð föður
Páls, en fluttu þá inn í þorpið
Baldur, sem var þá óðum að
stækka. I fjórtán ár stýrði hún
heimili síns ötula eiginmanns
þar í Baldur. Vann hann við
byggingar og vegalagningar,
múrverk ýmis, en hún gekk í
félagsskap íslendinga í bænum
sérstaklega söfnuð og kvenfélags
félagsskapinn og tók þar sterkan
og heilan þátt í. Gengdi hún
þar ýmsum trúnaðarstörfum og
nægir að nefna hér til dæmis
forsetastöðu kvenfélagsins. Alt
sem hún beitti sér fyrir naut
óskiftra krafta hennar og huga.
Hún var aldrei hálf í neinu því
sem hún léði fylgi sitt. Slíkar
persónur eru dýrmætar sam-
ferðafólkinu, en þó allra dýrmæt
astar ástvinum sínum. Þennan
áhuga og skörungsskap vildi
hún innræta börnum sínum, og
hvatti þau til atorku og fram-
sóknar alt er hún gat. Eftir 14
ára dvöl í Baldur fluttu þau
hjónin 3 mílur suður fyrir Bald-
ur og stunduðu þar landbúnað.
Ekki áttu þau þá jörð en leigðu
að eg hygg, en setið var þar og
að hlúð öllu sem þau ættu. I
fjórtán ár bjuggu þau hjónin
þar. Þau síðari árin þessa tíma-
bils voru með þeim örðugustu
í sögu landbúnaðar vesturlands-
ins, og reyndust hörð á þreki og
kjarki jafnvel þeirra sem yngri
voru en Fredericksons hjónin.
Enda fór nú að bera á lasleik
Elisu eftir þrotlaust starr margra
ára. Seldu þau þá búslóð sína og
fluttu til Winnipeg. Dvöldu þau
þar síðan og hér fékk Elisa
hvíld svo sem áður er getið. En
maður hennar bíður.
Elisa var kjarkmikil, léttlynd
og kunni að láta gleðistundir
auka sér þrek til athafna. Marg-
oft mun hún hafa lyft undir
aðra sem veiklundaðri voru og
hjálpað þéim yfir örðug spor.
Hjálpsemi og líkn var henni
hugljúft að veita, og naut þess
margur, þótt stundum kæmu
þau ár og tímabil sem auð var
ekki áf að taka, en gjöfull hug-
ur finnur jafnan leiðir til úr-
lausnar. Þar varð skarð fyrir
skildi er Elisa ekki lengur fylti
hóp kvenfélagskonanna. Og vild-
um vér þakka henni hér, en ekki
láta sem gleymt væri.
Elisa lætur eftir sig auk eigin-
manns síns fimm börn og einn
fósturson. Eru þau þessi. Vil-
hjálmur Friðrik with the City
Police Force. Thelma býr hjá
föður sínum, Ellen Guðrún (Mrs.
F. B. Magnússon), Winnipeg.
Ingibjörg (Mrs. A. G. Sexsmith),
Keewagama, Quebec. Eunice
Lillian, Corporal with R. C. A.
F. Womens Division, Halifax.
Murray Albert, witH the Winni-
peg Grenadiers, Prince Rupert
B. C. Einn sonur Sigurbjörn
drukknaði í Winnipegvatni 1939
Einn bróður Elisu er á lifi, Árni
aktýjasmiður í Baldur Man.
Hún lætur einnig eftir sig
fjögur barnabarnabörn.
Jarðarför hennar fór fram frá
útfararstofu A. S. Bardal í
Winnipeg þann 1. marz 1943 að
viðstöddum nánustu ættingjum
og vinum. Hún hvílir í Brook-
side grafreit. Sr. V. J. Eylands
flutti hin síðustu kveðjumál.
E. H. Fáfnis.
SEEDTÍME'
OAtCÍ
HARVEST'
By
Dr. K. W. Neatby
IHnHmr, Afncultural Dtparlmsnt
Nortb-W«*t Line Elevator* Ai
A Warning.
-
As a result of unfavourable
weather conditioíns prevailing
last fall, including frost in some
areas, muoh of the wheat, oats,
barley, and flax is germinating
poorly. The situation appears to
be most serious with oats. The
areas chiefly affected are those
along, and north of, the old
C. N. R. main line, and the
area adjacent to the foothills in
Alberta.
It is safe to say that all cereal
seeds in the areas named above
should be tested for germination.
Our own laboratory has .already
received nearly 10,000 samples,
ánd doubtless, the Dominion
Government laboratories have
tested large numbers.
However, the total laboratory
facilities in the West are
inadequate to handle all seeds
which should be tested. Farmers
who have not alreadv had tests
made would be wise to make
their own.
We are having cards printed
giving detailed instruction for

making home germination tests.
One of these will be hung in
all country elevators of Line
Companies associated with work
of this Department. The same
information will be printed on
the “Seedtime and Harvest”
leaflet distributed to grain by-
yers for passing on to their
customers.
Roughly speaking, seed germ-
inating 85% or over is O K.;
from 65% to 85%, rate of seed-
ing should be increased; less
than 65%, seed should be
replaced.
Farmers unable to visit a line
elevator conveniently may obtain
copies of the leaflet by writing
directly to the Agricultural
Department, The North-West
Line Elevators Association, Win-
nipeg, or Calgary.
Business and Professionai Cards
Blóm stundvíslega afgreidd
THE ROSERY ltd.
St.ofnaí5 1905
427 Portage Ave.
Winnipeg.
G. F. Jonasson, Pres. & Man. Dir. Office Phone Res. Phone 87 293 72 409
S. M. Baokman, Seo. Treas.
Keystone Fisheries Dr. L. A. Sigurdson
Limited 109 MEDICAL ARTS BLDG.
325 Main St.
Wholesale Distributors of Ofiice Hours: 4 p.m.—6 p.m.
FRESH AND FROZEN FISH and by appointment
H. A. BERGMAN, K.C.
íslenzkur lögfrœöingur
Skrifstofa: Room 811 McArthur
Building, Portage Ave.
P.O. Box 165£
Phones 95052og 39 045
EYOLFSON’S DRUG
PARK RIVER, N.D.
Islenzkur lyfsali
Fólk getur pantað meðul og
annað með pósti.
Fljót afgreiðsla.
WINNIPEG CLINIC
Vaughan & St. Mary’s
Dr. P. H. T. Thorlakson
Phone 22 866
o
Res. 114 GRENFELL BLVD.
Phone 62 200
J. J. SWANSON & CO.
LIMITED
308 AVENUE BLDG, WPG.
•
Fasteignasalar. Leigja hús. Út-
vega peningalán og eldsábyrgð.
bifréiðaábyrgð, o. s. frv.
Phone 26 821
Peningar til útláns
Sölusamningar keyptir.
Bújarðir til sölu.
INTERNATIONAL LOAN
COMPANY
304 TRUST & LOAN BLDG.
Winnipeg
DR. B. J. BRANDSON
216-220 Medical Arts Bldg.
Cor. Graham og Kennedy Sts.
Phone 21 834—Office tfmar 3-4.30
•
Heimili: 214 WAVERLET ST.
Phone 403 288
Winnipeg, Manitoba
Legsteinar
sem skara framúr
Úrvals blágrýti
og Manitoba marmarl
Skrifiö eftir veröskrd
GILLIS QUARRIES, LTD.
1400 SPRUCE ST.
Winnipeg, Man.
DR. A. BLONDAL
Physician & Surgeon
602 MEDICAL ARTS BLDG
Sími 22 296
Heimili: 108 Chataway
Simi 61 023
Thorvaldson &
Eggertson
Löpfrœðingar
300 NANTON BLDG.
Talsfml 97 024
DR. A. V. JOHNSON
Dentist
•
506 SOMERSET BLDG.
Telephone 88 12 4
Home Telephone 202 398
ST. REGIS HOTEL
285 SMITH ST., WINNIPEG
•
pœgilegur og rólegur bústaöur
i miöbiki borgarinnar
Herbergii $2.00 og þar yfir; með
baðklefa $3.00 og þar yfir
Ágætar máltiðir 40c—60c
Free Parking for Ouests
DRS. H. R. and H. W.
TWEED
Tanniœknar
•
406 TORONTO GEN. TRCSTS
BUILDING
Cor. Portage Ave. og Smith St.
PHONE 26 545 WINNIPEO
A. S. BARDAL
848 SHERBROOK ST.
Selur líkkistur og annast um út-
farir. Allur útbúnaður sá bezti.
Ennfremur selur hann allskonar
minnisvarða og legsteina.
Skrifstofu talsími 86 607
Heimilis talslmi 501 562
DR. ROBERT BLACK
Sérfræðingur 1 eyrna, augna, nef
og hálssjúkdómum
416 Medieal Arts Bldg.
Cor. Graham & Kennedv
Viðtalstími — 11 til 1 og 2 til 5
Skrifstofuslmi 22 251
Heimilisslmi 401 991
Dr. S. J. Johannesson
215 RUBT STREET
(Beint suður af Banning)
Talslmi 30 877
•
Viðtalstlmi 3—5 e. h.
CANADIAN FISH
PRODUCERS, LTD.
J. H. Pacje, Managing Director
Wholesale Distributors of
Fresh and Frozen Fish.
311 Chambers St.
Office Phone 86 651.
Res Phone 73 917.