Lögberg - 15.04.1943, Blaðsíða 7

I
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 15. APRÍL 1943.
All CanadaJLon^
Tll <
andinc
c'XýoS'
< </-3.

Press Club,
hrough the
of the local
s guides to
your letter
you know
quite safe,
n. It was
J we enjoy
did. I had
r for ten
, xj/
cjc - ‘et;h~;h -
mth then,
„ajo.í^ori^J
ttí££
Ae. Z
\ JL &>
Tand, and
nly made
thinks.
but it
•ín-iaw
chops
Well,
we leel
{rumble
1 those
rts for
we at-
bound
the
kill
address, b'
kind thoui
mild wint
mums at
flowers are'
quil is up
•n bud ou'
older womei
portant thes!
up of the yol
up to sixty
It is better tl
We have had
he may just
the petrol int.
said: “Young |
a prospect for
» wife. Wha
\XsZ%~~tZJ
Dirors
. í^^^’ceive
n . ,t-aJ-CL> gone
right
the
>rZÁU

É5fe«í: ’

□ □
^ % A

_________ ^naueUieir
í!5?iie, as good a place as he indiv-
| idually can help make it.
WOMEN (18 to45) ENLIST TODAY
1000 C.W.A.C.’s are needed in 30 days.
See your Canadian Women’s Army Corps Recruiting
Representative NOW.
There’s one in every town and village in M.D. 10.
JtjÖrnuheiminum
'okið upp
(Framh. frá bls. 3)
Vo kjarkinn, þegar á hólminn
°m °g líf hans gat verið í veði,
hann léti ekki undan síga.
ann átti ekki trúarþrek Kepl-
ers- Kepler hefði aldrei látið
nnkkurt jarðneskt ofbeldi
PrÖngva sér til að afneita lög-
^álum þeim með eiði, sem hon-
Um auðnaðist að finna. |
®n trú hafði Galilei samt; það
Var hún, sem hélt honum uppi
eiúr það, er hamingjan sneri við
°num bakinu, og veitti honum
re,k til að rækja vísindalega
s arfsemi sína .— þó að hann
Sv° missti að lokum bæði sjón
heyrn, og harmur væri að
°num kveðinn — svo að hann
0 að lokum starfandi.
Svo fór, að Galilei var undir
S^zlu réttarins, öll þau árin,
em hann átti ólifuð. Þrjú fyrstu
aftln Var ^onum sett su s‘krift,
^ hann skyldi lesa hina 7 iðr-
^narsálma Davíðs einu sinni í
ist ^ ^Verrn ^rhan páfi reidd-
s honum, af því að klerkar
jj0 ,^u Páfa trú um, að þessi
j.eiIUski Simplicus, sem væri
lnn andmæla, væri hann
q Ur- En annars virti páfi
0 a mikils, þrátt fyrir allt
leftbreytti ^omi réttarins á þá
að Galilei skyldi dvelja í
kið,
alfr^UrS k°nar útlegð í Medicea-
ijj^Sörðunum á Pincio-hæð-
je 1 í Róm; var þar hinn yndis-
gasti staður. En ill mun Galilei
hafa
þótt þar seta sín og ó-
frelsi. Var hann skömmu síðar
fluttur til vinar síns erkibisk-
upsins á Siena, því að land-
farsótt gekk þá í Florentz. En
óðara en henni létti af, lét Gali-
lei flytja sig til búgarðs síns í
Arcetri; þar dvaldi hanrj, það
sem eftir var æfinnar eins og
fangi á sínu eigin heimili; iðk-
aði hann þar vísindi sín. Sá
harmur bar honum þar að hönd-
um, að hann missti Maríu dótt-
ur sína; veiklaðist heilsa hans
mjög við þann harm, enda var
hún áður farin að bila. Beiddist
hann þess þá, að hann mætti
fara til Florentz og leita sér þar
hjálpar; en rétturinn synjaði
honum þeirrar farar, þangað til
seinna, en setti honum þó ríkar
skorður.
Á þessum árum hugði hann
iðulega að stjörnum og iðkaði
aðrar greinir náttúruspekinnar,
svo sem lögmál hreyfingarinn-
ar og samdi rit um það efni; mat
hann það mest allra rita sinna;
var það prentað á Hollandi, því
að heima fyrir mátti nú ekkert
rit birtast eftir hann.
Síðasta uppgötvun hans í
heimi stjarnanna er viðvik
tunglsins. Eins og kunnugt er
mörgum, þá snýst tunglið ávalt
sömu hlið að jörðunni; en nú
er hraði tunglsins misjafn eftir
því, hvort það er nær eða fjær
jörðu; af þessu leiðir, að hægt
er að sjá lítið eitt inn á randir
þeirrar tunglhelftar, er frá oss
snýr. Þegar tunglið er fyrir of-
an sólbrautina, þá sést mest af
neðri röndinni, en aftur á móti
mest af hinni efri, þegar það
er fyrir neðan brautina. Þetta
pefnist viðvik tunglsins, af því
það eins og víkur sér lítið eitt
við.
Árið eftir missti hann sjón-
ina á hægra auganu og nokkr-
um árum fyrr var hann orð-
inn blindur á vinstra auganu.
Blindunni olli athugunarelja
hans og svo næturloftið; varð
ha,nn nú alblindur á fáum mán-
uðum.' Þá ritar hann í einu
bréfi sínu: “Guði hefir þóknast
það, og þess vegna sætti eg mig
við það”.
Eitthvað virðist þetta mótlæti
hans hafa dregið úr harðýðgi
réttarins, því að nú fengu ágæt-
ir menn, bæði útlendir og inn-
lendir, að heimsækja hann. í
þeirra tölu voru þeir ensku
þjóðskáldið Milton Gassendi, sá
er gaf Galilei það ráð, að leggja
eigi líf sitt í hættu fyrir annað
eins og það, hvort sólin stæði
kyrr eða eigi og þó fylgdi hann
nýju kenningunni. Loks fengu
lSerisveinar hans tveir að vera
með honum: Vincenzo Viviani,
sá er fyrstur íann, að ljósið bær-
ist í bylgjum og Torricelli, sá
er fyrstur fann loftvogina. —
Síðast missti Galilei heyrnina
líka.
Galilei dó starfandi. Hann var
að flytja fyrir lærisveinum sín-
um framhaldið af riti sínu um
hreyfingarnar; en er hann var
nýbyrjaður, hneig harui niður
af slagi, 8. jan. 1642.
CJ HMPfl IGM II 01 PENS aprh26 *
> JjP? Wf jJf * f \ 1 íJp jpfl jgM| ... mmr sM JÉMl T m
This space contributcd by THE DREWRYS LIMITED MÞ,2
Þetta er nú í fæstum orðum
saga þess manns, sem fyrstur
inanna lauk upp fyrir mannkyn-
inu heimi stjarnanna og grensl-
aðist eftir því lögmáli, sem
skaparinn hefir sett í þeim
heimi. —
En hann skyngdist líka inn í
lögmál náttúrunnar á jörðu
niðri. Hann fann lögmál hengil-
hreyfingarinnar af sveiflum
hengilampans í dómkirkjunni í
Pisa; en óðara en hann hafði
fundið það, sá hann, að með
því mátti mæla timann; sérstak-
lega gæti það komið að haldi,
er læknar þyrftu að telja æðar-
slög á sjúkum mönnum. Hann
gerði fyrstur manna grein fyrir
misjöfnum fallhraða jafnþungra
hluta; það væri viðnám lofts-
ins sem væri þess valdandi.
Fleira mætti telja, er eftirmenn
hans rannsökuðu nánar, en hon
um gafst sjálfum færi á. '—•
Galilei var þrátt fygri allt
brautryðjandi í ýmsum grein-
um náttúruvísindanna. Hann at
hugaði svo margt og margur
náttúrufræðingurinn átti síðar
Galilei að þakka, að hann komst
á réttan rekspöl í vísindalegum
rannsóknum, einkum í heimi
stjarnanna.
Einn af þeim var Hollend-
ingurinn Christiaan Huygens
fæddur og dáinn í höfuðborg-
inni Haag. Hann var lærður
maður, en lagði mestan hug
á eðlisfræði og stjörnufræði og
stærðfræði og ýmsar hugvit-
samlegar smíðar. Með Constan-
tin bróður sínum fékkst hann
við að fága sjóngler í kíkira
og varð leikinn í þeirri iðn;
tókst honum að búa til kíkir,
sjóngler með nýju lagi, sem
síðan eru við hann kennd.
Kíkir hans var svo góður, að
hann sá, að Saturnus hafði ekki
“vængi”, eins og Galilei hugði
vera, heldur baug utan um sig
og sömuleiðis tókst honum að
finna eitt af þinum fjóruim
tunglum Saturnusar. Þetta var
árið 1655.
Árið eftir fann hann upp að
stilla gang í stundaklukku með
hengli. Höfuðrit hans um það
efni, er merkasta ritið eðlis-
fræðilegs efnis, sem til var, allt
til þess, er Isac Newton gaf
út höfuðrit sitt.
Loðvík 14. bauð Huygens
kostakjör; dvaldi hann þá í
París árið 1666—81. Ritaði hann
þá kappsamlega ýmsar greinir,
er lutu að eðlisfræði fyrir
frakkneska vísindafélagið, þar
á meðal um það, að ljósið ber-
ist í bylgjum, eins og hljóðið,
og stendur sú hugmynd hans
óhögguð enn, þó að eigi þyki
hún alstaðar koma heim. Bvlgju
hugmynd hans byggist á því, að
ljósiþ sé titringur eða sveiflur
í fjaðurmögnuðu efni, sem
nefnt er ljósvaki, og fyllir allan
himingeiminn.
Það var Huygens, sem fyrst-
ur gerði hugvitsamlega grein
fyrir tvöfalda geislabrotinu í ís-
lenzkum silfurbergskristöllum.
Kíkistegund sú, er Galilei fann
upp, er smíðuð enn og kennd
við hann. En nú er hann ekki
lengur hafður að stjörnukíki,
heldur notaður þar, sem eigi er
þörf mikillar stækkunar, eins og
í leikhúsum; þykir hann hentug-
ur handkíkir.
Til vísindalegra rannsókna er
nú eingöngu hafður kíkir sá, er
Kepler sagði fyrir, hversu gera
skyldi. Þeir Huygens og New-
ton breyttu honum til mikilla
bóta, einkum Newton, er hann
fann hinn svo nefnda skugg-
sjár-kíki. Síðast tók hinn frægi
stjörnufræðingur J. Herschel við
honum, gerði flestar sínar
stjörnurannsóknir með honum
og sínar endurbætur á honum
um leið.
§íðan hefir stjörnukíkirinn
tekið mörgum og miklum breyt-
ingum. En svo er sköpunardjúp
skaparans ómælilegt, að mönn-
unum er langt of vaxið að
kanna það. Hinum langsæjustu
stjörnuskoðurum mætti finnast,.
sem við sig væri sagt:
“Krjúptu maður á mold,
beygðu mikillátt hold,
öll þín stórmennska er storm-
hrakinn reykur.
Líttu undrandi önd
Drottins almættishönd,
skil hve örlítill ert þá og
veikur.”
Enda munu þeir flestir gera það
og segja með “listaskáldinu
góða”:
“Þú ert mikill, hrópa eg hátt,
himna Guð, eg sé hinn mátt;
fyrir þinni hægri hönd
hnígur auðmjúk í duftið mín
önd”.
Það er ekki auðvelt að gera
ókunnugum ljósa grein fyrir
því, hversu snjöllustu vísinda
mönnum hefir tekist að ljúka
stjörnuheiminum upp, síðan
Galilei leið. T^ka mætti til
dæmis Sjöstjörnuna eða réttara
sagt Sjöstjörnurnar. Sjöstjarn-
an er alþýðu kunn frá fornu
fari. Foreldrar' vorir mörkuðu
stundir áf henni og síðan var
það ávalt gert allt fram til
vorra daga. “Það þótti mikils
um vert að kenna stjörnur þær,
er me^Jcja stundir.”
Einar þveræingur skipaði
sauðamanni sínum, að hann
skyldi snemma rísa upp hvern
dag og fylgja sólu, meðan hæst
væri sumars, og þegar út hall-
aði á kveldum, þá skyldi hann
halda til stjörnu. Árni Magnús-
son skýrði svo orðtækið að
halda til stjörnu”: Verkamenn
eiga að vera svo lengi að verki
á kveldum að áliðnu sumri, að
stjarnan komi upp; þess vegna
kalla sumir stjörnuna kaupa-
mannastjörnu — í gamni. —
Margir kannast við vísur
Eggerts Ólafssonar um íslenzku
kvöldvökurnar. Fólkið unir sér
við vinnu, sögulestur og rímna-
kveðskap, og enginn veit, hvern-
ig tíminn líður.
“Sjöstjörnu spyr enginn að
inni í bóndans garði,
hún er komin í hádegisstað
hálfu fyrr en varði”.
Til hins sama bendir þessi
gamla vísa:
“Sástu stjörnur sjö í hóp,
sýndust þér þær komnar langt?
Gæzkuríkur Guð þær skóp,
ganga þær því aldrei rangt.”
Vér sjáum 7 stjörnur berum
augum, en þó ekki allar, því
að ein þeirra er ósýnileg hverju
meðal-skyggnu auga, eða minna
en 6. stærðar, en skarpt auga
sér hana og tvær eða fleiri til.
Nú sá Galilei 40 í stjörnukíkin-
um sínum, og mun enginn hafa
trúað því þá. En nú er komið
svo langt, að í þessum fástirnda
stjörnuklasa sjást nú 2326 stjörn
ur í beztu stjörnukíkirum. —
Af þessu má nokkuð ráða, hverj-
ar framfarir hafi orðið í þessu
efni síðan á öndverðri 17. öld,
hvað þá frá því, sem áður hafði
verið. Heimilisbl.
Skilaboð til
Canadiskra Bænda
k
MINISTER OF AGRICULTURE
Engar vilhallar óskir koma í veg fyrir þá bitru
staðreynd, að bændum hefir fallið alvarlegt við-
fangsefni í skaut þetta ár. A árinu 1943 eru þeir
beðnir að framleiða meiri vistir með þverrandi véi-
um og mannafla.
Til þess að spara málm, hefir stjórnin takmarkað
framleiðslu búnaðarvéla niður í tuttugu og fimm af
hundraði slíkrar framleiðslu 1940. Og að auki, verða
öll verkfæri skömtuð vegna stjórnareftirlits.
Það er ekkert gerviefni til fyrir málm í byssur,
skriðdreka, skip og loftför. Og eg veit, að bændur
í Canada yrðu síðastir til þess að svipta hermenn
nauðsynlegum ’ vopnum með það fyrir augum, að
létta sínar eigin byrðar við búnaðinn.
Lausn þessa máls að þvi er eg fæ séð, liggur í
verndun eldri áhalda og viðgerð, þannig, að gera
megi þau nothæf. Um þessar mundir fást enn nýir
partar, og nú er rétti tíminn að fá þá til voryrkj-
unnar. Ef þér dragið þetta á langinn, leiðir það til
þess, að verkfærafélögin geta ekki fullnægt eftir-
spurninni. En komi til þess, getur vistaframleiðslan
lent í handaskolum.
Stuðlið að sigri í framleiðslubaráttunni 1943 með
því að koma verkfærum
yðar f lag áðuf en það
er um seinan! *

CÖCKSHUTT
PLOW COMPANY LIMITED .
BRANTFORD, ONTARIO
SMITHS FALLS . WINNIPEG • REGINA
SASKATOON • CALGARY • EDMONTON
COCKSHUTT PLOW QUEBEC LIMITED. MONTREAL, OUEBEC
COCKSHUTT PLOW MARITIME LIMITED. TRURO, N.S.
1839 - Forusta í meir en öld - 1 943