Lögberg - 27.05.1943, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 27. MAÍ 1943.
-----------Hiigberg---------------------
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS. LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáakriít ritatjórans:
EDiTOR LÖGBERG,
695 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögbergr” is printed and publishea by
The Columbia Press, Lámited, 69 5 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitooa
PHONE 86 327
Hmn mikli lýðræðis-
frömuður
Stjórnarforusta ’ lýðræðislanda er flókin og
vandasöm list, sem krefst margháttaðra og
óvenjulegra hæfileika.
Til þess er gotf að vita, vegna menningar-
innar í framtíð, að tvö voldugustu lýðríki
heims, njóta forustu tveggja manna, sem gædd-
ir eru í ríkum mæli slíkum meginkostum; en
það eru þeir Winston Churchill og Franklin
D. Ropsevelt^og verður hinn síðarnefndi gerður
hér að umtalsefni.
Ýmsum af oss, sem njótum blessunar hins
frjálsa stjórnarfars, sézt yfir það, að gera oss
grein fyrir því, að lýðstjórnarfyrirkomulagið er
það lang vandamesta stjórnarkerfi, sem hugs-
nst getur. Og ósjaldan kemur það fyrir, einkuijn
vegna áróðurs óvina vorra, að vér jafnvel
efumst um frumkosti þess, og sláum þess vegna
slöku við viðvíkjandi vernd þess; og stundum
hvislum vér að sjálfum oss einhverju á þessa
leið: “Athugum Hitler! Hann þarf ekki annað
en hringja bjöllu til þess að fá vilja sínum
framgengt.”
Vér gerum oss samt sem áður sjaldnast ljósa
grein fyrir því, hvað einræðisskipulagið í eðli
sínu er kostnaðarsamt* hvað það er dýrt að
vera þræll.
Einræðisfyrirkomulagið, er auðveldasta, en
jafnframt frumstæðasta stjórnarkerfið, sem
hægt er að beita; áhrifavaldið er algerlega í
höndum eins manns; hans boði og banjii verða
allir að lúta, og beri eitthvað út af, liggur hin
þýngsta refsing við; hver einasti og einn þegn,
ef þegn mætti kalla, verður að vera auðmjúk-
ur skósveinn yfirdrottnarans. Verkamálaráð-
herra Hitlers, Dr. R. Ley, lét nýverið þannig
um mælt: “í Þýzkalandi eru einkaborgarar
ekki lengur til; sérhver þýzkur þegna er her-
maður Hitlers”.
Roosevelt forseti er lýðræðisfrömuður, í þess
orðs sönnustu og beztu merkingu; forusta hans
er styrk og óhikandi, en brýtur þó aldrei í.
bága við einstaklingsréttinn né þróunarskilyrði
hins lögbundna stjórnskipulags. Innan vébanda
hins ameríska lýðríkis, eru margir straumar
og gagnstraumar, sém samræma þarf, og veita
í einn og sama farveg. Mr. Roosevelt er allra
manna kunnugastur þessu völundarhúsi og
hinum margvíslegu leyndardómum þess, og
honum er aldrei hætt við áttavíllu; hann hefir
hrundið í framkvæmd slíkum stórvirkjum á
sviði hinnar efnahagslegu þróunar, að undrun
hlyti að valda, ef slíkt yrði krafið til mergjar
eins og vera ætti.
•
Skipulagningin nýja, sú, er Roosevelt hratt
af stokkum, var hvorki meira né minna en
gagnger lýðræðisbylting; róttækum umbóta-
ákvæðum var hrundið í framkvæmd, án þess
að truflunar á sviði viðskiptalífsins yrði vart,
og án þess að þröngva að stjórnskipulegum
rétti borgaranna; allar voru þessar mikilvægu
ráðstafanir í umbótaátt, grundvallaðar á stjórn
arskrá landsins; stjórnarskrá hinna ævarandi
niannréttinda amerískra þegna.
Það mætti rita stóra bók, eða jafnvel margar
bækur, um kosti hinnar nýju skipulagningar,
þó hér vinnist vitanlega eigi tími til neins
slíks; nokkur nýmæli má þó sérstaklega nefna,
svo sem lagabálk um lánsfélög til hagsmuna
fyrir bændur, stuðning við samvinnufélög,
ásamt margauknum rafleiðslum um landið
þvert og endilangt, jafnvel til hinna afskekkt-
ustu sveita.
Bankamál þjóðarinnar hefir Mr. Roosevelt
bætt á margan hátt, svo nú er tryggara um
þau en áður voru dæmi til í sögu þjóðarinnar.
Kjör verkamanna hafa stórum verið bætt í
stjórnartíð Mr. Roosevelts, bæði hvað við-
víkur kaupi, reglubundnum vinnutíma og
heilbrigðisráðstöfunum í verksmiðjum landsins.
Með þessu, og mörgu fleira, hefir skapast í
Bandaríkjunum ný Magna Carta, sem Mr.
Roosevelt átti frumkvæðið að. Flóðgarðar, þeir
mestu i heimi, hafa verið gerðir víðsvegar um
landið, og nú eru orkuver landsins komin á
það hátt stig, að þau meira en fullnægja þörf-
um hins sívaxandi iðnaðar; jafnvel hins risa-
fengna og óviðjafnanlega stríðsíðnaðar; áveitu-
svæðin hafa mjög fært út kvíarnar, bændum
og búalýð til ómetanlegra hagsmuna.
Ög þrátt fyrir hina risavöxnu stríðssókn,
verður ekki annað með réttu sagt, en þegnar
Bandaríkjanna njóti í fullum mæli síns stjórn-
skipulega og sögulega frjálsræðis. Og þegar
sagnfræðingar framtíðarinnar skrá sögu hinn-
ar nýju skipulagningar, og staðreyndirnar einar
blasa við, getur ekki hjá því farið, að þeir
telji þeftta nýsköpunartímabil, einn allra tákn-
rænasta vottinn um þróun lýðræðisins með
Bandaríkjaþjóðinni.
Þeir Hitler og Mussolíni hatast manna mest
við Mr. Roosevelt; þeir hafa gert alt sem í
áróðursvaldi þeirra stóð, til þess að veikja
traust Bandaríkjaþjóðarinnar á Mr. Roosevelt;
og gera hann tortryggilegan í augum annara
þjóða; þeim er það ljóst, að alþýða manna, vítt
um heim, dáir Mr. Roosevelt, og treystir ör-
uggri forustu hans, og þess vegna var það
hendi næst, að grípa til áróðursins og rógsins.
En nú er svo komið, að það þykir hinn mesti
heiður, að vera hataður af Hitler.
Roosevelt forseti er alheimsborgari; hann
fcer fyrir brjósti heill hins óbreytta manns,
hvar sem hann er í sveit settur; ást hans á
meðbræðrum sínum, hinum óbreyttu borgur-
um, er barnsleg og fölskvalaus; honum er það
fyrir löngu ljóst, að friður og hamingja heima
fyrir eiga ekki langt líf fyrir höndum nema
því aðeins, að tryggt verði um öryggi annara
þjóða líka. svo þar fái einnig ríkt friður og
hamingja; hve örlög þjóða eru slungin við-
kvæmum og fíngerðum þráðum, er tengja þær
bræðraböndum frá kyni til kyns.
Mr. Roosevelt er þeirrar skoðunar, að fjögur
meginskilyrði liggi til grundvallar fyrir við-
reisn þjóðanna að loknu stríði, og að án þessara
skilyrða sé hvorki varanlegs friðar að vænta
á vettvangi innanlands né heldur út um heim;
hann er sannfærður um, að kúgun og kvöl með
einni þjóð, leiði til hliðstæðs ófarnaðar með
annari þjóð, og svo koll af kolli; friður verði
aldrei einskorðaður við eitt einasta ríki, eða
eina einustu þjóð; friðurinn verði að vera
ódeilanlegur, og ná til allra þjóða jafnt, smárra
sem stórra. Mr. Roosevelt byggir orð sín og
athafnir á því, að viðhorf nútíðarinnar krefjist
miklu fremur alheimsþjóðrækni en einstreng-
ingslegrar og staðbundinnar þjóðrækni, og
hann er staðráðinn í að beita sér fyrir um
það, að blessun hins væntanlega friðar falli
ekki einni þjóð í skaut um fram aðrar þjóðir,
heldur verði sá friður sameign allra þjóða.
Eins og nú hagar til, er Mr. Roosevelt önn-
um kafinn við það, að veita þjóð sinni trausta
og óskeikula forustu í þátttöku hennar í alls-
herjar stríðs, og brynja hið djúpstæða, ame-
ríska lýðríki til voldugri stríðsátaka, en dæmi
voru áður til; þó er það ávalt efst á baugi í
vitund hans, að halda lýðhugsjóninni vakandi
heima fyrir, og brýna fyrir sjálfum sér og
öðrum hinar þegnlegu skyldur, og þá þegnlegu
ábyrgð, sem lýðræðið leggur hverjum einstakl-
ing á herðar gagnvart þjóðfélaginu, eða fólkinu
i heild; honum er það hverjum manni ljósara,
hve margfalt auðveldara það getur orðið, að
vinna stríðið, en gæta skynsamlega friðarins,
sem koma á, og hve auðveldast það er af öllu,
að missa af friðnum, ef farið er í hrossakaup1
um heilög grundvallaratriði; hann hefir lagt
alt í sölurnar, virðingu sína og sess sinn í
sögunni með það fyrir augum, að tryggja
mannkyninu sigrandi lýðræðisfrið, er aldrei
verði rofinn.
Grein þessi um hinn mikla lýðræðisfrömuð,,
Roosevelt forseta, styðst við nýlega ritgerð um
hann eftir innanríkisráðherra Bandaríkjaþjóð-
arinnar, aldavin hans, og samstarfsmann í mörg
ár.
Þyngra en tárum taki
Lögberg birti í vikunni, sem leið, átakanlega
ritgerð, er nefndist “Börnin undir oki Hitlers”.
Þau hjörtu hljóta að vera steinrunnin, sem
eigi kenna nokkurs klökkva vegna þeirr öm-
urlegu staðreynda, sem dregnar eru fram í
dagsljósið sem spegilmynd af örlögum æskunn-
ar í hernámslöndum Hitlers og fylgifiska hans;
og þótt áminst grein drepi á margt viður-
styggilegt, þá mátti vitaskuld ganga út frá
því sem gefnu, að þar væri saga hermdarverk-
anna engan veginn sögð að fullu. Og þess
var heldur ekki langt að bíða, unz kafla yrði
bætt við í áminsta hörmungasögu. Á sunnu-
caginn var, bárust þær fregnir frá Bern í
Svisslandi, að nú væri svo komið, að því nær
helmingur belgizkra barna, væri í þann veg-
,inn að heltakast af brjósttæringu, eða “hvíta
ciauða”, vegna næringarskorts.
Fram til skamms tíma var belgizka þjóðin
hamingjusöm þjóð, og velgengni ríkti í landi;
nú er þessu alt á annan veg farið, síðan Hitler
hernam landið; nú er æska þessarar starfsömu
þjóðar að verða “hvíta dauða” að bráð.
Vor hugleiðingar
Flutt á sumarmálasamkomu í
kirkju Gimli-safnaðar 4. maí.
Af Ingibjörgu J. Ólafsson.
Eg hefi verið beðin að tala
hér nokkur orð um vorið. Ekkert
umtalsefni ætti að vera hug-
næmara en það. — Vorið, sem
kemur nú sem fyr með sinni
þögulu tign, með hinn yfirlætis-
lausa styrk, sem vald vetrarins
verður að lúta, klakaböndin
verða að bresta, kuldinn að
breytast í hlýindi, nætur að
styttast og dagar að lengjast.
Danska skáldið Hans Christian
Andersen hefir, eins og ykkur
er kunnugt, skrifað mörg und-
urfögur ævintýri. Eitt þeirra
nefnir hann “Saga hins nýja
árs”. Lýsir hann þar vinum síp-
um, litlu fuglunum sem höfðu
verið nógu djarfir til að dvelja
allan veturinn í hinum köldu
norðlægu löndum. Einn þeirra
hafði þá gáfu að skilja mál
I manna og hann fullvissaði hina
) fuglana um það að nýtt ár
væri að koma og fólkið væri
að undirbúa mikið gleðimót þar
sem bál yrði kynnt, klukkum
hringt, hljómsveit mundi spila
og fólkið mundi danza, alt þetta
sagði hann það gerði til að
fagna hinu nýja ári. Fuglunum
kom öllum saman um að þetta
'hlyti að meina það að vorið
væri að koma. “Því”, sögðu þeir,
“það er ómögulegt að nokkur
haldi gleðimót meðan ríki vetr-
arins stendur. Auðvitað er vorið
að koma”, ög þeir hnipruðu sig
hver að öðrum til að finna
hlýju. “Við skulum herða okkur
og þola kuldann í fáa daga
lengur”, sögðu þeir, “svo kemur
vorið”.
Svo kom nýja árið, bálköst-
urinn brann út, hávaðinn hljóðn
aði, og kuldinn fór vaxandi og
smáfuglarnir skildu ekkert í
hvernig þessu væri varið. Kuld-
inn í dag var meiri en í gær,
nýja árið virtist alveg eins og
það gamla, og þeir kviðu fyrir
að þeir mundu aldrei lifa af
þennan kalda vetur.
Þá kom fljúgandi stór svartur
fugl, sem á enskri tungu nefnist
Raven, þó hann væri svona stór
og sterklegur lét hann svo lít-
ið að fara að tala við litlu fugl-
ana þegar hann hafði sest á
snjóinn hjá þeim. En róddin
var hás og ekkert viðfeldin, svo
smáfuglarnir kviðu fréttunum
sem hann mundi færa.
Hann útskýrði fyrir þeim að
þetta væri alt misskilningur,
veturinn mundi enn endast í
marga mánuði; tímatalið væri
alt rangt því það væri útbúið
af mönnum. “Auðvitað”, sagði
hann, “ætti nýja árið að byrja
með vorinu, því á vorin verður
alt nýtt”. — Og öllum fuglun-
um kom saman um að þessu
yrði að breyta. Vorið væri hin
nýju tímamót, sem þeir þráðu
— þá og ekki fyr, sögðu þeir,
ætti að hafa hátíðahöld til að
fagna nýju ári. Svo lýsir skáld-
ið því, eins og hann einn getur
lýst hvernig litlu vinarlausu
fuglarnir börðust gegn kuldan-
um hinn langa vetur, hve inni-
lega þeir fögnuðu sistkynum
sínum farfuglunum sem komu
með vorinu; og hvað mikil sæla
þeim var í að hjálpa til að
syngja inn sumarið.
Islenzk þjóð hefir verið sam-
mála þessari hugsun danska
skáldsins að vorið sé í raun og
veru byrjun nýs árs — byrjun
á nýrri tíð og hinn fyrsti sum-
ardagur sé þess vegna einn af
stærstu hátíðum ársins.
Fyrir nokkrum árum síðan
man eg eftir að fólk var að
berjast um til að komast á
sumardags fyrsta samkomu. í
tvo daga áður hafði staðið yfir
þetta sumarmálahret, sem eldri
Islendingar eiga von á á hverju
vori og um kvöldið var krapa-
hríð. Þá var hlegið að okkur
fyrir þá óskapa heimsku ís-
lendinga að vera að fagna sumri
í Manitoba í apríl — þannig
hefir það altaf verið gegn um
aidhýiar að það hefir verið
hlegið að þeim sem átt hafa
hugsjónir og þorað að sýna það í
verki. Einhverjir hafa hlegið að
Nóa þegar hann byrjaði að
byggja örkina. Einhverjir hafa
hlegið að Galileo og Columbus
líka. En sáíilær best sem seinast
hlær, þannig var það fyrir þeim
og þannig ætti það að vera fyrir
þeim sem þora að fagna sumri á
sumardaginn fyrsta. Með því eru
þeir að búa hugann undir gróð-
urinn, hlýindin og birtuna, sem
vorinu fylgja.
Ekki ætla eg að gera neina
tilraun til að útskýra hvernig
á því stóð að hinn fyrsti sumar-
dagur var svo mikill hátíðis-
dagur á ættjörðinni, það þarf
ekki mikið ímyndunarafl til að
skilja það. Stórhríðar vetrarins,
hið langa og dimma skammdegi,
hin loftlausu smáu og dimmu
híbýli, samgönguleysið yfir vet-
urinn, kuldinn hafði leitað inn
í huga hins draumkenda, þung-
lynda íslendings og með vorinu
létti yfir huganum, hann fagn-
aði að geta notið sín á ný, börn-
in gátu leikið sér úti og tínt
sóleyjar í varpanum, fólkið
komst bæja á milli. íslenzk
náttúrufegurð naut sín. Þjóðin
fagnaði á ný hinni “nóttlausu
voraldar veröld”. “Bláfjalla
geimur með heiðjökla hring”,
hreif hugann. “Svanasöngur á
heiði”, heillaði þreyttan veg-
faranda.
Við sem höfum aldrei séð ís-
land en kynst því að einhverju
leyti gegn um frásagnir feðra
okkar og mæðra, teljum okkur
það heiður að halda við og sýna
virðingu .íslenzkum siðvenjum,
og kærum okkur síst þó einhver
kunni að brosa að okkur fyrir.
Áin sem rennur djúpt er hljóð
og hávaðalaus, þannig er trygð-
in við það sem íslenzkt er fyrir
fjölda íslendinga vestan hafs.
Hafin, yfir allt auglýsingaskrum
en hávaðalaus og sönn. Þess
vegna viljum við gera okkar
besta til að gleðjast hver með
öðrum á hinum fyrsta sumar-
degi jafnvel á þessum tímum.
Það er ekki laust við að manni
vefjist tunga um tönn þegar á
að fara að tala um áhrif vors-
ins á mannanna börn, sem ef
til vill eru að berjast á móti
því að kuldinn leiti inn engu
síður en smáfuglarnir í æfin-
týrinu, sem eg mintist á í
byrjun. Það er erfitt að sam-
rýma vorið við allar þær ógnir
sem auga mætir ef litið er í'
fréttablað, eða það sem maður
heyrir þegar útvarpið er opnað
til að hlusta á heimsfréttir.
Léttleikur vorsins, fegurð þess
og birta á ekkert skvlt við
dimmuna og þungann sem þá
vill þrýsta sér inn í hugann.
En aldrei hefir verði meiri þörf
á því en nú að opna sál sína
fyrir boðskap vorsins, aldrei
meiri þörf á að láta vorhug
ríkja. — Það er vorhugur æsku-
manna og kvenna, sem gerir
þeim mögulegt að mæta núver-
andi lífskjörum með þreki og
með brosi á vörum. Það er vor-
hugur, sem gerir hinum eldri
og þreyttu mögulegt að starfa
örugg og styrk nú sem fyr, yngri
og eldri trúa þeim boðskap, sem
vorið flytur að öll klakabönd
ofbeldis og óréttlætis skuli brot-
in, ylur kærleikans lætur hatur
og ófrið víkja, tíminn nálgast,
sem skáldkonan okkar góða lýs-
ir svo fagurlega:
“Þegar ástin og æskan og gleðin
leiðast óhult um friðarins stíg,
þegar heilagur regnboginn
hvolfist
yfir hatursins útbrunninn gíg.
Áður en eg enda þessar vor-
hugleiðingar langar mig að segja
ykkur annað ævintýri eftir al-
þekktan höfund:
Austurlenzkur garðyrkjumað-
ur hafði ferðast úr éinu héraði
í annað í hinu víðáttumikla
landi sínu til að gera tilraun
til að gróðursetja undurfagra
vafningsjurt, sem framleiddi
hinar fegurstu rósir. Rós kær-
leikans, var nafn hennar og
hvar sem hann hafði reynt að
rækta hana fölnuðu laufin og
rósirnar visnuðu áður en jurtin
hafði náð nokkrum þroska. Loks
fann hann undurfagran dal, sem
var inni luktur af fjöllum á
báðar hliðar. Ibúar hans lifðu
þar í einingu og kærleika og
staðurinn var undursamlega
friðsæll. Þar gróðursetti garð-
yrkjumaðurinn rósina sína, hún
óx, jurtin klæddi fjallshlíðarn-
ar, rósirnar sprungu út og blær-
inn bar ilm þeirra um dalinn.
“Nú skil eg það loksins”, sagði
hann, “rós kærleikans getur að-
eins þroskast þar sem friður og
eining ríkir.”
íbúar dalsins horfðu upp til
fjallanna og báðu hina þögulu
tinda þeirra að útiloka allan
óróa og hark, sem ríkti í um-
heiminum svo rósirnar fögru
mættu dafna. Garðyrkjumaður-
inn, hlustaði þögull er hann var
að hlúa að rósum jurtarinnar
en sagði svo: “Fjöllin sem um-
kringja dalinn ykkar geta ekk-
ert gert til að útiloka neitt —
það eruð bara þið sjálf”. — Og
vorvindurinn tók við orðunum
og lét þau bergmála í fjalla-
hnjúkunum — það eruð bara
þið sjálf — þið sjálf.”
Sumarósk mín er innifalin í
því að rós kærleikans mætti
finna skilyrði til þroska, sem
víðast á hveli jarðar. Sérstak-
lega vildi eg óska þess að hér á
þessum kæra stað, þar sem
bárurnar syngja á aðra hlið og
skógurinn heldur vörð á hina,
megi hún festa rætur, að á
nýju sumri mætti hún klæða
hrjóstrin og ilmur rósanna ber-
ast í blænum.
Svo að endingu vík eg aftur
að hugsun danska skáldsins, að
með hverju vori séum við í raun
og veru að ganga inn í nýtt ár
og tilfæri orðin fögru og al-
kunnu úr ræðu konungs vors:
“Eg sagði við hann, sem stóð
við dyr hins nýja árs. Gef mér
ljós svo eg megi sjá hinn ó-
kunna veg, og hann svaraði:
Legg þú hönd þína í hendi guðs,
þáð verður þér betra en ljós og
óhullara en þó þú þekkir veg-
inn.
Með það heilræði í huga höf-
um við þrek til að ganga á
móti hinu nýja sumri.
Lífræn eða vélræn
stjórnarvöld
Eftir Ernesl Nash
Þýtt úr Free World
Jónbjörn Gíslason.
Frh.
Eftir • gömlu kínversku mati
er traust og trúnaður, eina
trygga aflið sem tengir menn-
ina saman. Þegar leiðtogarnir
hafa tapað tiltrú þjóðar sinnar,
eru þeir glataðir, þrátt fyrir
öll þau vélavöld sem virðast
standa að baki þeirra.
Trúnaðartraustið á Stalin,
Gandhi og Chiang Kei-shek,
heldur milljónUm manna í sam-
feldum órjúfandi röðum, þar
sem hinsvegar lagaboð, stjórnar
skrárákvæði, stjórnarathafnir,
undangengin reynsla og hygg-
indi, standa sem talandi vitni
um þjóðarupplausn, ef traust
lýðsins er ekki til staðar. Hinn
óútreiknanlegi styrkur Japana á
rætur sínar í þessum sálfræði-
legu sannindum.
“Gófugmennið gengur ekki
annars erinda, líf hans er helgað
hreinskilni og sannleika, hann
getur fært veröldinni hinn
sanna frið,” sagði Konfúsíus.
Það er dauðasynd að meta skyn-
semi gæddann mann á sama
mælikvarða og sálarlausa vél.
Vegna þessa djúpa innsæis t
mannlegt sálarlíf, hefir Kína
fram á þennan dag, umsvifa-
minni og fámennari stjórnar-
völd en við vesturlandabúar,
þeir treysta í þess stað á per-
sónulega einstaklings yfirburði
Með slíkum yfirburðum er fátt
ómögulegt, án þeirra verður
engu þjóðheilla takmarki náð.