Lögberg - 27.05.1943, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 27, MAÍ 1943.
1
Frásögn Valdimars Björnssonar:
Vestan um haf
Nú eru allir synir Gunnars
Björnssonar, ritstjóra í Minnea-
polis, komnir hingað til lands.
Hinn síðasti þeirra fjögurra,
Valdimar, er hýmominn og
mun starfa hér framvegis sem
milligöngumaður íslenzku blað-
anna og amerísku herstjórnar-
innar. Mun lengi hafa staðið til,
að herstjórnin fengi vanan ame-
rískan blaðamann, er kvnni ís-
lenzku, til þess að gegna þessu
embætti, þótt ekki hafi orðið
úr hingaðkomu Valdimars fyrr
en þetta. Tveir bræður Valdi-
mars, Hjálmar og Björn, hafa
þegar dvalið hér alllengi og Jón,
• yngsti bróðirinn, síðan í júlí-
mánuði í sumar.
Valdimar Björnsson er Is-
lendingum, og ekki sízt íslenzk-
um blaðamönnum, aufúsugestur
Þeim þykir vænt um, að íslenzk-
ur maður skuli hafa verið val-
inn til þess að gegna blaðafull-
trúastarfi hjá ameríska hern-
um, og sérstaklega þykir þeim
vænt um, að sá, er fyrir valinu
varð, er jafn ram-íslenzkur
ágætismaður sem Valdimar
Björnsson, samgróinn íslenzkri
menningu og búinn mikilli
þekkingu á lífi og högum heima
þjóðarinnar. ,
Að ytra útliti er Valdimar
hinn vörpulegasti, eins og þeir
bræður allir, fríður sýnum og
þó karlmannlegur. Það er auð-
ráðið að þar fer enginn auk-
visi, sem hann er.
Valdimar er mjög vel kunnur
lífi íslenzku vesturfaranna og
þekkir ágæta vel ti] manna og
málefna í flestum byggðum Is-
lendinga vestan hafs og talar
íslepzku svo að með ágætum er.
Þótti Tímanum því hlýða, að
leita eftir frásögn hans um líf
og kjör landa vestra og þa ekki
hvað sízt í litlu Islendinga-
bygðinni í Minneota, þar sem
Gunnar Björnsson og Ingibúörg
kona hans bjuggu lengst af og
börn þeirra eru fædd og upp-
alin.
Hefst þá frásögn Valdimars:
— Það var upphaf þessarar
Islendingabyggðar í Minneota,
að Gunnlaugur Pétursson frá
Hákonarstöðum á Jökuldal nam
þar land árið 1872. Hafði hann
áður búið hjá Madison, en flutti
þaðan búferlum, ásamt Norð-
mönnum, er hann var þá í ná-
grenni við. 1 Minneota-þorpi
eru nú um 1100 íbúar, og eru
margir þeirra af íslenzku bergi
brotnir og sama máli gegnir um
íbúa sumra nærliggjandi sveita,
þótt margir Islendingar hafi
flutt búferlum af þessum slóð-
um norður til Minneapolis, höf-
uðborgar Minnesotaríkis nú hin
seinni ár.
Um það leyti, sem íslendinga-
byggð hófst þarna suður frá,
hafði margt íslendinga tekið sér
bólfestu á ýmsum stöðum í
Bandaríkjunum. Má það meðai
annars marka af því, að 2. á-
gúst 1874 héldu íslendingar
þjóðhátíð í Milwaukee í Wis- ^
eonsin-ríki, þar sem nú er risin
upp stórborg, sem hefir stór-
kostlega þýðingu fyrir járn-
brautarnot í Bandaríkjunum. Á
þessari þjóðhátíð flutti Jón Ól-
afsson, ritstjóri og skáld, há-
tíðarræðuna og séra Jón
Bjarnason, hinn mikli kirkju-
höfðingi, messaði, og var pað í
fyrsta skipti, sem messað var á
íslenzku vestán hafs.
Bráðlega fjölgaði í litlu ís-
lendingabygðinni í Minneota
Sá, sem fyrstur settist þar að,
var af Austurlandi, og megin-
þorri þeirra, er síðar komu,
voru Austfirðingar. Stærsti hóp-
urinn kom í byggðina árið 1879,
alls 160 manns, eingöngu Múl-
sýslungar . og flestir af þeim
Vopnfirðingar.
Sá, er fyrstur gegndi prests-
störfum í bygðinni, var séra
Halldór Briem, bróðir Páls
Briem amtmanns. Hann var
löngum trúboðsprestur meðal
Vestur-lslendinga. íslenzkt
prestakall var þó ekki stofnsett
þarna fyrr en árið 1887, og kom
fyrstur til embættis séra Stein-
grímur Þorláksson frá Stóru-
Tjörnum í Ljósavatnsskarði. og
er hann enn á lífi, háaldraður
maður. Páll bróðir hans, sem
var eiginlegur stofnandi fyrstu
Íslendingabygðar í Norður-
Dakota, var einnig einn meðal
fyrstu íslenzku prestanna í
Vesturheimi.
Síðan var sr. Björn B. Jónsson,
bróðursonur Kristjáns Fjalla-
skálds, prestur ' safnaðanna i
tuttugu ár. Fór hann síðan frá
Minneota til Winnipeg og dó
þar ekki alls fyrir löngu. Séra
Björn var merkur prestur.
Hann kom heim til ættlands
síns árið 1931 og sat þá presta-
stefnu í Reykjavík og gaf út
safn af hugvekjum sínum.
Enn eru til þrír íslenzkir söfn-
uðir á þessum slóðum, einn í
Minneota-þorpi og tveir í
héraðinu þar umhverfis Er nú
prestur þessara safnaða séra
Guttormur Guttormsson frá
Krossavík í Vopnafirði, sonur
Guttorms, er vestur fór til Kan-
ada árið 1893. Þorsteinssonar
er kallaður var sterki, Guð-
mundssonar sýslumanns ríka.
Séra Guttormur er einn hinna
ritfærustu manna meðal ís-
lendinga í Vesturheimi. Sjaldn-
ar .er þó messað á íslenzku nú
orðið —- venjulega ekki oftar en
einu sinni í mánuði. Safnast nú
óðum til feðra sinna þeir, sem
fæddir voru á íslandi, og fækk-
ar þeim, sem íslenzkt mál skilja.
En hverjum, sem reikað verður
út í gamla kirkjugarðinn í Min-
neota, skilst þó, að hér hafa eitt
sinn búið Islendingar, og þeir
ekki svo allfáir.
Eins og eðlilegt var fluttu
landnemarnir íslenzku með sér
vestur ýmsar þær hugsjónir, sem
um þetta leyti voru að vakna,
til lífs heima fyrir. Meðal þess-
ara hugsjóna var samvinnufélags
skapur, í þeirri mynd, sem hann
var á hinum fyrstu árum á ís-
landi. Reyndu landar sums stað-
ar í bygðum sínum að stofna til
kaupfélaga og verzlunarsamtaka
sér til hagsbóta. 1 Minneota var
stofnað pöntunarfélag 1878 og
nefnt Veszlunarfélag íslendinga
' (sem sjálfsagt hefir ekki verið
‘ sérlega þjálft nafn í munni
enskumælandi fólks). Veitti því
alllengi forstöðu Stefán Sigurðs-
son frá Ljósavatni í Þingevjar-
Give Generously to your local Tag Day,
or mail Contributions to Box 3,000 Winnipeg.
This space contributed by THE DREV RYS LIMITED HÐ M =
sýslu. Gekk rekstur þess félags
ágætlega um skeið og höfðu
þeir, sem þess nutu, mikinn
hagnað af því. En arðurinn
gekk jafnóðum til félagsmanna
Nokkru síðar komu erfið verzl-
unarár, og riðu þau félagsskapn-
um að fullu, því að engir sjóðir
voru handíbærir' til þess a»ð
standast áföll harðærisins.
Söfnuðust þess vegna þær
skuldir, sem urðu Veszlunarfé-
lagi íslendinga í Minneota
hengingaról.
Engu síður reyndust Islend-
ingar duglegir verzlunarmenn í
Minneota. Er það til vitnisburð-
ar um kaupsýslu þeirra, að um
skeið voru allflestar búðir í
bænum eign Islendinga. Og su
verzlun, sem nú er þar urii-
fangsmest, var á sínum tíma
stofnsett af íslendingnum Ólafi
Arngrímssyni frá Búastöðum í
Vopnafirði og er enn í eigu sona
hans og Sigurðar Vigfússonar
Anderson, sem ættaður er af
Vopnafjarðarheiði. Hafa þessir
menn vel haldið uppi heiðri
Vopnafjarðar og Islands eins og
svo margir aðrir.
Víða má enn sjá glögglega ís-
lendingseðlið, þrátt fyrir 60—70
ára dvöl og starf inni í miðju
meginlandi hinnar miklu álfu,
mitt meðal fólks af hinum ólík-
ustu þjóðernum. Eitt er það
meðal annars, sem loðir við
landann: A.ð vilja mennta sig
og sína. Verða börn íslenzkra
bænda vestra iðulega skóla-
kennarar, lögfræðingar, læknar
og hvað annað. Má geta einnar
fjölskyldu úr Vopnafirði sem
dæmi um þetta, en að sjálf-
sögðu er það dæmi ekki valið
af verri endanum. Meðal þeirra,
er vestur komu og settust að í
Minneotabyggð árið 1879, var
Björn gamli dannebrogsmaður
Gíslason frá Hauksstöðum í
Vopnafirði, er einnig bjó um
skeið að Grímsstöðum á fjöll-
um, og þar voru tvö elztu börn
hansj fædd. Hí<nn átti fjóra
sonu, og varð einn þeirra, Árni,
héraðsdómari, annar, Jón, bóndi
á heimajörðinni, er faðir hans
nam og reisti bú á fyrir meira
en sextíu árum, og í tíu ár þing-
maður í rikisþinginu í St. Paul,
hinn þriðji, Halldór, varð’ pró-
fessor við Háskólann í Minnea-
polis (hann kom hingað heim
árið 1937), sá fjórði Þorvaldur,
verzlunarmaður og póstmeistari
í Minneota og sá fimmti, Björn
að nafni, lögfræðingur og fast-
eignasali ög merkur stjórnmála-
maður. Hann fer nú látinn, en
hinir fjórir bræðurnir eru enn
á lífi. — Og fleiri en þeir, ís,-
lenzku landnemasynirnir, er á-
þekkan frama hafa hlotið.
Margir íslendingar í Minne-
sotaríki eru framúrskarandi
duglegir bændur og er bæði
skemmtilegt og lærdómsríkt fyr
ir íslendinga, sem að heiman
koma, eins’ og til dæmis náms-
fólkið, sem vestra er, að skoða
íslenzku bóndabæina eins og
þeir gerast í amerískum stíl.
Búskapurinn er oftast marg-
þættur. Akuryrkjan er mikil og
er aðallega ræktaður maís,
hafrar og bygg. Síðastliðið ár
var einnig lögð mikil alúð við
hörrækt, vegna hvatpingar frá
stjórnarvöldunum. Úr hör er
nefnilega unnin þlía, sem mikil
þörf er á á stríðstímum. Kvik-
fjárrækt er einnig mikil, og er
meginbústofninn svín og naut-
gripir. Enn fýsir íslendingana
þó að eiga dálítið af kindum,
þótt sauðfjáreignin gangi held-
ur saman eftir því sem tímar
líða. Til eru bændur, sem aldrei
hafa átt færra en 250 fjár. Eru
það Grundarbfæður, sem kall-
aðir eru, synir Guðjóns Guð-
mundssonar ísfelds frá Grund-
arhóli á Fjöllum, Tryggvi og
Lúther. Guðjón faðir þeirra er
enn á lífi, 87 ára gamall, og
hefir verið blindur í 18 ár Þrátt
fyrri blinduna reykir hann
kjöt að íslenzkum sið á hverju
ári — hálfgert Hólsfjallahangi-
kjöt þótt í miðri Ameríku sé.
Ekki veit eg þó, hvort síðurnar
eru jafn þykkar í Minnesota og
á Möðrudalsöræfum, en ekki
kann Guðjón frá Grundarhóli
síður að verka sitt hangikjöt,
en hinir, sem heima hafa setið
á Fjöllum. Má af þessu marka,
hve Guðjón er ram-íslenzkur
karl, þótt Bandaríkjaborgari sé.
enda hefir hann aldrei haft fyr-
ir því að læra enskuna, og kann
ekki með það mikla heimsmál
að fara, nema þegar honum
hrjóta blótsyrði af vörum.
Margir eru þeir, sem vestra
hafa dvalið langa ævi, en lifa
þó og hrærast að hálfu leyti
heima á íslandi, fylgjast þar
með öllum málum og láta sig
heill og velferð heimaþjóðar-
innar eins miklu eða meira
skipta heldur en hag sinn.
Dæmi um slíka menn er rösk-
lega níræður maður í íslend-
ingabyggðinni í Norður-Dakota,
Kristján G. Kristjánsson að
nafni. Hann tekur svo innileg-
an þát't í málum íslands. að
hann fylgir ákveðnum stjórn-
málaflokki að málum — er sem I
sé traustur og kappsfullur
Framsóknarmaður. Þessi aldurs-
hnigni maður man ekki einung-
is gerla eftir Þórhalli biskupi
og séra Birni föður hans prests
í Laufási heldur, og séra Hall-
dóri afa hans.
Ýmsir íslenzku landnemanna
hafa orðið háaldraðir menn.
Einn þeirra, Einar Guðmunds-
sön í Norður-Dakota, varð 103
ára gamall. Hann dó fyrir
skömmu, og hefir sjálfsagt verið
elzti íslendingur í heimi. Sonur
hans, 81 árs að aldri, andaðist
á undan gamla manninum. Óx
honum aldur hans ekki í augum
að telja má, því að svo lét hann
um mælt, “að ekki hefði ellin
orðið honum að fjörtjóni.”
Svo get eg vikið nokkrum
orðum að foreldrum mínum og
uppvexti okkar barna þeirra.
Forledrar mínir fluttust bæði
vestur um haf á barnsaldri.
Faðir minn fæddist að Más-
seli í Jökulsárhlíð og fluttist
vestur með móður sinni tæp-
lega fjögurra ára að aldri árið
1876, Þau settust strax að í
bygðinni við Minneota, þar
sem hann átti jafnan heima,
þar til hann var kvaddur til að
gegna stjórnarembætti í Min-
neapolis árið 1925.
Móðir mín er ættuð úr Dölum,
fædd að Hóli í Hörgárdal. Jón
faðir hennar fór vestur með
hana árið 1883. Er margt náið
skyldfólk hennar búsett á Vest-
urlandi.
Við börnin fæddumst öll í
Minneota, fjórir drengir (sem
nú eru allir á íslandi) og tvær
stúlkur, Helga og Stefanía (er
báðar komu hingað árið 1938).
Við ólumst upp þarna í þorp-
inu. Faðir minn keypti viku-
blaðið Minneota Mascot árið
1900 og hefir átt það síðan og
löngum gefið það út sjálfur og
verið ritstjóri þess. Við eldri
drengirnir þrír byrjuðum börn
að aldri að vinna í prentsmiðju
föður okkar og urðum síðar
meir blaðamenn og ritstjórar.
Skólanám stunduðum við, þeg-
ar tóm gafst til frá þessum önn-
um. Og stundum voru þær býsna
miklar, eins og til dæmis, þegar
Bandaríkjamenn skárust í leik-
inn milli Þjóðverja og Banda-
manna árið 1917. Þá voru ílest-
ir vopnfærir menn kvaddir til
herþjónustu. Þar á meðal voru
prentarar föður míns. Var þá
ekki annað til úrræða heldur en
við elztu bræðurnir færum að
sinna prentarastörfum Þá var
Hjálmar 14 ára, en eg 12 ára.
Unnum við þá löngum fram á
nætur við handsetningu upp á
gamla móðinn. Nú eru miklir
umbrotatímar. Ef nauðsvn bæri
til gæti eg sem best séð mér
farborða sem prentari.
Björn bróðir minn byrjaði að
vinna í prentsmiðjunni 14 ára.
Hann er þaulæfður vélsetjari,
og naut hann þar þess, að hann
var yngri en við Hjálmar.
I þessari prentsmiðju föður
míns í Minneota var prentað
eina íslenzka tímaritið, sem
komið hefir út í Bandaríkjun-
Smjörseðlar númer 6, 7, 8, 9,
10 og 11 falla allir úr gildi 31.
um. Það var mánaðarrit og hét' maí. Einnig bláu varftseðlarnir
“Vínland”. Til þess að vinna að 1 númer eitt, sem fólki var leyft
þessu tímariti var fenginn
prentari frá Reykjavík, —
Sveinn Oddson hét hann og
kom síðar, árið 1913, með fyrstu
bifreiðina heim til íslands.
Eins og að líkum iætur var
oft og mikið rætt um Island og
átthagana þar í foreldrahúsum
mínum og meðal margra vina
okkar og kunningja. Má það til
dæmis ráða af því, að eg vissi
alveg nákvæmlega, hvernig
bæjaröðin var í Vopnafirði
þegar eg kom í fyrsta sinn
hingað heim árið 1936. Svo tíð-
hugsað verður löndum í Vest-
urheimi til lands feðia sinna
þótt mörg þúsund rasta haf
beri á milli og minningin um
það hafi gengið að erfðum í
þrjá ættliði.
Vissulega er af nógu að taka
að herma frá löndum í Vestur-
| heimi — svo miklu að allmjög
væru fyltir dálkar Tímans um
sinn, ef þurausið skyldi En
fyrir því, að slík frásögn mun
þykja einhæf, þótt heima-
þjóðinni sé áreiðanlega mjög
kært að vita sem mest um
frændur sína vestan hafs, þá
skal þessi þáttur niður falla að
sinni. Ef til vill verður síðar
meir ráðrúm til annars frá-
söguþáttar.
Tíminn, 7. jan.
Eftir að grein þessi var sam-
in, lézt séra N. S. Thorláksson.
Ritstj.
Wartime Prices and
Trade Board
Kjötskömtun. löggild 27. maí.
Á, og eftir fimtudaginn 27.
maí verður sala á kjöti tak-
mörkuð í Canada.
Allar ráðstafanir viðvíkjandi
kjötskömtun eru nú fullgerðar,
samkvæmt skömtunardeild W.
P. &T. B. og hverjú heimili
verður send skrá yfir reglugerð-
irnar og flokkaskipun hinna
ýmsu tegunda kjötmatar. Þar
verður einnig tekið fram hve
mikið af hverri tegund fáist
með hverjum skömtunarseðli.
Það hefir verið ákveðið að
nota brúnu varaseðlana (A),
fyrir kjötskamtinn. Þessir seðl-
ar eru prentaðir í pöruhn, og
það er gert ráð fyrir að hvert
par gangi í gildi vikulega. Tíma-
bilið verður takmarkað. Þeir
seðlar sem ganga í gildi fyrir
15. dag mánaðarins, falla úr.
gildi um mánaðarlok, en þeir
seðlar sem ganga í gildi eftir
þ^nn 15., falla ekki úr gildi fyr
en síðasta dag eftirfylgjandi mán
aðar.
Sykur til niðursuðu ávaxta.
Á ölli^m skrifstofum “Local
Ration Board í Canada, er verið
að undirbúa niðursuðusykur
skömtunarspjöld. Þau verða
send með pósti snemma í púnf
Á hverju spjaldi er nafn og
númer umsækjanda. Neðst á
spjaldinu er seðlaröð, fimm seðl-
ar alls. Hver seðill er fyrir
fimm pund. Þá tvo fyrstu má
nota í júní, þann þriðja í júlí,
þann fjórða í ágúst, þann
fimmta í september. Allir fimm
falla úr gildi 30. september 1943.
Ef nokkrir seðlar eyðileggjast
eða tapast þá fást ekki aðrir
í þeirra stað.
Eins og áður hefir verið tekið
fram, er hver seðill fyrir fimm
pund. Þar sem ekki er nema
einn á heimili, og skamturinn
því tíu pund, verða ekki nema
tveir fimm punda seðlar áfastir
spjaldinu. Þar sem tve'r eru í
heimili og fá tuttugu pund,
verða fjórir fimm punda seðlar
áfastir. Þar sem fjórir eru til
heimilis og eiga að fá fjörutíu
pund verða tvö spjöld send, með
átta fimm punda seðlum áföst-
um, o. s. frv.
að nota til þess að fá auka-
skamt af sykri til að sjóða með
“rhubarb”.
Kaffi og íe seðlar númer 7 og
8, Sykur seðlar númer 7 og 8,
og Smjör seðlar númer 12 og 13
ganga allir í gildi 27. maí.
Spurningar og svör.
Spurt. Dóttir okkar lýkur
skólanámi næsta september, og
ætlar sér þá að koma heim og
halda til hjá okkur. Hvað mik-
inn fyrirvara verðum við að
gefa leeigjanda, sem nú er hjá
okkur og borgar mánaðarlega
fyrir fæði og húsnæði.
Svar. Engar nýjar reglugerðir
hafa verið gerðar 1 sambandi
við fólk sem er á heimilum og
borgar mánaðarlega fyrir fæði
og húsnæði. Þú segir því leigj-
andanum upp á vanalpgan hátt,
eða, alveg eins og þú mundir
hafa gert áður en leigunefndin
var skipuð og tók til starfa.
Spurt. Eg ætla til Winnipeg
núna um helgina og ætla þá
meðal annars að kaupa mér skot
færi. Mér hefir verið sagt að
skotfæri fengjust ekki án sér-
staks leyfis, og að eg yrði að
sækja um það á Winnipeg-skrif-
stofu “Local Ration Board”.
Svar. “Winnipeg Local Ration
Board”, er ekki nema fyrir þá
sem búsettir eru í Winnipeg
borg eða grend. Þú átt að sækja
um leyfið á þeirri skrifstofu
“Local Ration Board”, sem þér
er nálægust. Þessar skrifstofur
eru í öllum héruðum landsins,
og þeir sem þar eru fyrir, hafa
verið skipaðir til þess að veita
sérstök leyfi og annast um öll
mál er viðvíkja þeim sem búa
í þeirra umdæmi.
Spurt. Mér er sagt að nú sé
búið að ákveða sykur skamt-
inn til niðursuðu ávaxta, en eg
hefi enn ekki fengið neina seðla.
Er ætlast til að eg sæki þá,
Svar. Nei. Seðlarnir verða
sendir með pósti snemma í júní.
Spurt. Er nauðsynlegt að nota .
kjötskömtunarseðlana jafnóðum
og þeir ganga í gildi, eða má
geyma þá?
Svar. Seðlar sem ganga í gildi
fyrir þann fimtánda, falla úr )
gildi um mánaðarlok. Seðlar
sem ganga^ í gildi eftir þann
fimtánda falla ekki úr gildi fyr
en síðasta dag eftir fylgjandi
mánaðar.
Spurt. Er sykur pundið, sem
fæst fyrir “rhubarb” tekið með,
í tíu punda skamtinum, sem
fæst til niðursuðu, eða er það
aukaskamtur?
Svar. Það er auka skamtur.
Spurt. Við eigum lítinn sumar
bústað nálægt bænum, sem við
ætlum ekki að nota í sumar.
Ættum við að bjóða húsið til
leigu?
Svar. Já, umfram alt! Það er
mikil eftirspurn eftir bráða-
birgða 'húsnæði, og margir yrðu
fegnir slíkum bústað yfir sumar-
mánuðina.
Spurningum á íslenzku svarað
á íslenzku af Mrs. Albert
Wathne, 700 Banning St. Wpg.
Árni: Konan mín er altaf að
biðja mig um peninga.
Friðrik: Hvað gerir hún við
alla þá peninga?
Árni: Ekkert. Eg læt hana
ekki fá -neina.
* * *
— Hvernig fóru þeir að kom-
ast að því, að þetta var njósn-
ari, dulbúinn sem kvenmaður?
— Hann gekk framhjá kven-
hattabúð án þess að líta í glugg-
ann.
* * *
— Konan mín er aldrei á sama
máli og eg.
—t Já, mér hefir altaf litist
gáfulega á konuna þína.
* * *
Stúdentinn (að reyna að
þræða nál): — Sefurðu, ein-
eygða svínið þitt litla?