Lögberg - 23.09.1943, Blaðsíða 7

7
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 23. SEPTEMBER 1943.
\
Útdráttur úr fréttaskýrslu upplýsinga
ráðuneytisins á íslandi
Ræða Vilhjálms Þór, atvinnumálaráðherra, á sjómannadaginn
6. júní fofurlíiið stytt).
íslenzkir hlustendur og eðrir
góðir áheyrendur!
Frá því að land okkar byggð-
ist hafa verið tvö höfuðverkefni
þeirra manna, er hér búa, að
yrkja jörðina og stunda sjóinn.
Landbúnaður og sjávarútveg-
ur hefur verið er og mur. vænt-
anlega verða um langa framtíð
þeir atvinnuvegir, sem þessi þjóð
lifir á. Þær tvær stéttir, sem
þessa atvinnuvegi stunda, fram-
leiða raunverulega öll verðmæti
þjóðarinnar.
í dag er dagur þeirra, sem
hafa helgað krafta sína því erf-
iða og hættulega starfi, aö sækja
gull í greipar Ægis, — dagur
sjómannanna, — og þvi skal
þeirra minnzt og sérstaklega til
þeirra talað.
Harka, hreysti og kjarkui garp-
anna, sem stundað hafa siósókn
á vetrarvertíð hér við land á
opnum róðrarbátum um aidarað-
ir, eða norðlenzku garpanna,
sem börðust við stórhríðar Noið-
uríshafsins í svartasta nætur-
myrkri skammdegisins, þegar
þeir voru í hákarlalegum, er til
aðdáunar öllum.
Og þið nútíma sjómenn Is-
lands, — þið hafið ekki farið var
hluta af því að hljóta stormana
í vöggugjöf. Nú um skeið haíið
þið mátt búa við, auk hinna
venjulegu ógna hafsins, einnig
ógnir og hættur ófriðarms, —
en eigi hafið þið hopað heldur
siglt ykkar sjó, og dregið til
landsins þarfir okkar hinr.a, sem
heima sátum. Um þriggja ára
skeið hafið þér dregið föug í bú
þjóðarinnar. Heill sé ykkur og
þökk.
Miðað á okkar mælikvarða
hefur Island eignazt gilda sjóði
fyrir starf og strit íslenzku sjó-
manna og annarra landsins
barna. — En ekki er minni vandi
að gæta en afla. — Og ríður nú
á að gæta fengins fjár. — Hvern-
ig verður þessa bezt gætt? Að
mínum dómi, með því að geyma
mestan hluta þeirra fram yfir
dýrtíð stríðsins. Þótt vextir bank
anna séu lágir geta innstæðurn-
ar þó margfaldast með auknu
gildi peninga. Ef við erum hrædd
við að eiga peninga, og við Kapp
kostum þess vegna að bveyta
þeim í eitthvað annað, vinnum
við með því að upplausn og verð-
hruni. Vissulega viljum við öll
varðveita gildi íslenzkrar krónu.
Við skulum því öll kappkosta að
haga okkur samkvæmt þessu,
spara nú, og fresta kaupum á sem
flestu, sem komizt verður af án,
þar til verðfallið kemur.
Fyrir mér er það enginn vafi,
að verðfallið kemur. — Að minsta
kosti er víst, að strax og stríð-
inu lýkur falla hin háu stríðs-
tryggingagjöld og hverfa brátt.
Þá losnar líka ógnarfjöldi Futn-
ingaskipa úr þjónustu heinaðar-
þarfa og fást til friðarflutninga,
farmgjöldin falla, og starfskraft-
ar, sem nú framleiða aðeins her-
gögn, taka aftur að búa :.il vör-
ur, sem keppst verður um að
selja á heimsmarkaðinum með
lækkandi verði.
Við eigum því að spaia sem
mest. Sem vel er sjást nú þess
merki, að þessi skilningur fer vax
andi. Innstæður sparisjóðanna
og bankanná vaxa nú mánuð frá
mánuði.
Þó megum við ekki halda að
okkur höndum. Einstaklir.gar og
það opinberai, sam reisa þarf
byggingar, verksmiðjur og skip
eiga nú að nota timann til ákvarð
ana um stærð, gerð og fyrirkomu
lag, svo taka megi til óspiltra
málanna, þegar tíminn kemrur.
Islenzki skipastóllinn gengur úr
sér, við höfum misst mörg skip,
og hin eldast og ganga úr sér.
Vegna fjárhagslegrar afkomu
þjóðarinnar, vegna skyldu okkar
við sjómannastéttina, burfum
við að byggja traustan, sterkan,
nýtízku skipastól. Nú er það
ekki hægt, en undirbúmng má
gera, og verður að gera nú.
Athuganir þurfa að fara fram
strax, og til þess þarf að kveðja
hina beztu menn, hvers konar
fiskiskip á helzt að byggja eim-
knúin eða olíuvélskip, hvaða
stærð og hvaða gerð muni henta
okkur best, til þess að gefa áhöfn
inni mest öryggi, til þess að
gefa besta rekstrarafkomu og
verða samkeppnisfærust við
keppinauta okkar á fiskimiðum
og fiskmörkuðum heimsins
Athugun þarf að gera á því,
hvort við íslendingar getum
ekki eignazt stóran hafskipaflota,
sem sigli um heimshöfin undir
blaktandi íslenzkum fána, með
trausta íslenzka sjómenn irr.an
borðs. Að þessu marki eigum við
að keppa og þetta eigum við að
undirbúa nú.
Athúga þarf meira en gert
hefur verið hingað til möguleik-
ana á auknu samstarfi og sam-
vinnu á sviði útgerðarmála og í
sambandi við útgerðina. Sjómenn
og útgerðarmenn hafa að vísu
þegar sýnt á sumum sviðum loís-
verðan áhuga á þessari leið sam-
hjálpar og samstarfs og náð góð-
um árangri, en þetta má og þarf
alt að auka til aukinnar hagsæld-
ar sjómönnum og útgerð.
Eg ætla, að fátt muni betur
skapa skilning á gildi sameigin-
legra átaka, samtökum, samvinnu
og dug, en líf sjómannanna.
Þess vegna ætla eg og, að þér
sjómenn skiljið það fullvel að
á tímum þeim, sem við lifum á,
þarf öll þjóðin að koma ser saman
um ráðdeild og hagsýni á með-
ferð þeirra verðmæta, sem við
höfum eignast. Leggjumst því
öll á eitt.
Sameinaðir stöndum vér, en
sundraðir föllum vér. Samein-
umst um það, að vinna Islandi
vel. Varðveita landsins verðmæti
tilbúin til notkunar á réttum
tíma, tilbúin þá til átaka til þess
að lyfta þjóðinni enn fram og
upp til betra lífs.
íslenzkir sjómenn hafa verið
og munu verða ein sterkasta stoð
in í samstarfi íslenzkra krafta
til þess að skapa bætta afkomu
og betra líf í þessu landi.
Eg óska, að sjómannastéttin
megi lengi lifa, lifa við vaxandi
hróður, verða áfram atorkusöm,
djörf og áræðin, — ekki aðeins
við ógnir hafsins, heldur og líka
í samstarfi þjóðarinnar i hvers
konar örðugleikum hennar, og
þann veg leggja drjúgan skerf
til þess að “brjóta leið til vegs
og nýrrar frægðar” þessari þjóð,
svo að fósturjörðinni megi sem
bezt vegna.
Sjómannastéttin lifi!
ísland lengi lifi!
Árásin á Súðina.
Miðvikudaginn 16. júni, s. 1.,
skömm eftir hádegi, er Arand-
ferðaskipið Súðin var í strand-
siglingu á leið frá Þórshöfn til
Akureyrar réðst að því stór þvzk
hernaðarflugvél, skammt frá
Flatey á Skjálfanda og varpaði
að því djúpsprengjum. Jafn-
framt skaut hún á skipið úr
fallbyssum og vélbyssum. Særð-
ust sjö menn af skipshöfninni,
þar af tveir til ólífs, Hermann
Jónsson, háseti frá Reykjavík og
Guðjón Kristinsson frá ísafirði.
Ríkisstjórnin hefur borið fram
þá ósk við sænsku ríkisstjórnina,
en hún gætir hagsmuna Islands
í Þýzkalandi, að mótmæia sér-
staklega fyrir hönd Islendinga
þessari lymskulegu og tileínis-
lausu árás á skip hlutlausrar þjóð
ar í heimasiglingu og tilkynnt,
að íslenzka ríkisstjómin áskilji
sér rétt til fullra skaðabóta.
/ '
Síldveiðin.
Á fundi stjórnar Síldarverk-
smiðja ríkisins, hinn 16. júlí s.
1. var eftirfarandi tillaga sam-
þykkt með 4 atkvæðum gegn 1:
“Stjórn Síldarverksmiðja ríkis-
ins samþykkir að áæ^la verð
bræðslusíldar í sumar kr 18.00
pr. mál og er sú áætlun mlðuð
við, að samningsverð Viðskipta-
nefndar fáist fyrir lýsi og sndar-
mjöl, bæði það, sem selt er á inn
lendum og erlendum marxaði.
Þá samþykkir stjórnin að
leita heimildar atvinnumálaráð-
herra til þess að kaupa síldina
föstu verði kr. 18.00 pr. mál, en
þeim, sem þess óska, sé gefinn
kostur á að leggja síldina inn til
vinnslu gegn 85% útborgun af
áætlunarverðinu við móttöku.
Verksmiðjustjórnin leggur til,
að allar síldarverksmiðjur ríkis-
ins, að Norðfjarðarverxsmiðj-
unni og Krossanesverksmiðj-
an að auki, verði starfrækt.ar í
sumar á framangreindum grund-
velli.”
Atvinnumálaráðherra sam-
þykkti ekki tillögu meiri hluta
verksmiðjustjórnar um heim'ld
handa verksmiðjunum til þess
að kaupa síldina föstu verði fyrir
kr. 18.00 málið, en samþykkti
með bréfi, dags 18. júní:
“Að greiðsla út á þá síid, sem
lögð verður inn til vinnsiu fyúr
reik'ning eiganda verði ki. 15.30
fyrir mál (85% af 18 kr.)
Að verksmiðjunum sé heimilað
á þessu sumri að kaupa föstu
verði síld af þeim, sem þess óska,
og greiða fyrir síldina eins og
hér segir: Nái heildarsíldarmagn,
sem verksmiðjunum berst 700
þúsund málum eða meiru, greið-
ist 18.00 kr. fyrir málið. Verði
heildarsíldarmagnið ekk 700
þúsund, en nái 500 þúsund mál-
um, greiðist kr. 17.50 fyrir mál-
ið, en nái heildarsíldarmagnið
ekki 500 þúsund málum greiðist
17.00 kr. fyrir málið.”
Út af þessari ákvörðun atvinnu
málaráðherra varð mikil óánægja
og voru í flestum blöðum hafn-
ar allhvassar ádeilur á þessa ráð-
stöfun hans. Gengu þæi jafn-
vel svo langt, að haft var í hót-
unum, að sjómenn mynda ekki
“fara á síld”, nema 18 xrónur
fengjust fyrir málið, ems og
stjórn síldarverksmiðja ríkisins
hafði lagt til.
Máli þessu lyktaði þamig, að
þrír þingflokkar; Sjálfstæðis-
flokkurinn, Socialistaflokkurinn
og Alþýðuflokkurinn sendu ríkis
stjórninni áskorun um að breyta
ákvörðun sinni 1 samræmi við
það, sem meiri hluti stjórnar
síldarverksmiðjanna hefoi lagt
til. Varð atvinnumálaráðherra
við þessum tilmælum og sam-
þykkti, að fast verð fyrir bræðsiu
síld skyldi verða kr. 18.00.
Tilkynning frá Viðskipíaráði,
dags. 24. júní
um innflulning á vörum. sem
keyptar eru frá Bandaríkjunum
með aðsloð Láns- og leigusíofn-
unarinnar.
Viðskiptaráðið mun fyrst um
sinn, þar til annað verður ákveð-
ið annasl innkaup neðangæindra
vara fyrir innflytjendur:
1. Járn- og stálvörur:
a) plötur og bitar,
b) vír og vírnet,
c) saumur,
d) pípur,
e) steypustyrktarjárn.
2. Aðrir málmar:
a) kopar,
b) aluminium,
c) blý,
d) tin.
e) zink.
3. Gúmmívörur:
a) hjólbarðar og slöngur,
b) gúmmískófatnaður,
c) aðrar vörur úr gúmmí.
4. Sólaleður.
5. Smjörlíkisolíur.
6. Dieselvélar og rafmagrsvélar.
7. Landbúnaðarvélar, bifreiðar.
8. Vélaverkfæri.
9. Efni og varahlutir til sím-
stöðva og viðtækja.
10. Skotfæri og byssur.
11 Önglar.
12. Skrifstofuvélár.
13. Rafmagnsrör.
14. Flöskuhettur.
Tilkynning þessi tekur þó ekki
til þeirra pantana á framangreind
um vörum, sem þegar hefur ver-
ið leyft að framleiða og ílvtja
út frá Bandaríkjunum. Hins veg
ar mun Viðskiptaráðið ekki veita
aðstoð við útvegun forganga og
útflutningsleyfa fyrir þessar
vörur, meðan þær verða keyptar
til landsins fyrir milligöngu ráðs
ins.
Viðskiptaráð áskilur sér rétt
til að krefjast þess, að irnflýtj-
endur sameinist um pantanir á
þessum vörum, þar sem því verð-
ur við komið, og að hver pöntun
nái tilteknu lágmarki, að bví er
magn eða verðmæti áhrærir.
Tilkynning frá verðlagssljóra,
29. júní.
Viðskiptaráðið hefur ábveðið,
með tilliti til lækkaðrar visitölu,
að frá og með 1. júlí n. k megi
saumalaun ekki vera hærri en
hér segir:
I. Klæðskeraverkstæði:
Á klæðskerasaumuðum karl-
mannafötum mega saumalaun
eigi vera hærri en kr. 300.00
fyrir einhnept föt, en kr. 310.00
fyrir tvíhneppt.
Fyrir klæðskerasaumaðar kven
kápur mega saumalaun vera hæst
kr. 172.50, en fyrir draktir kr.
190.00. Fyrir algenga skinr.a-
vinnu á kvenkápum má hæst
reikna kr. 19.00, auk hmna á-
kveðnu saumalauna.
11. Hraðsaumastofur:
Fyrir hraðsaumuð karlmanna-
föt mega saumalaun hæst vera
kr. 254.00.
Hjá klæðskeraverkstæðum og
hraðsaumastofum skulu sauma-
laun á öðrum tegundum fatnað-
ar en að ofan greinir lækka til
samræmis.
III. Kjólasaumastofur:
Saumalaun á kápum mega hæst
vera kr. 141.50, nema um algenga
skinnavinnu sé að ræða, þá hæst
kr. 160.50. Fyrir saum á drökt-
um má hæst taka kr. 155 50.
Landsýn
A sýningu myndlistarmanna, er
haldin var vikurnar fyrir páska, var
meöal annars stór höggmynd eftir frú
'Gunnfr'röi Jónsdóttur.—
Myndin heitir Landsýn, er þegar
orÖin alkunn hér í bænum og hefir
oröiö flestum mönnum hugstæö,
þeim, er séö liafa.
Sagan segir, að endur fyrir löngu
hafi farmenn veriö í sjávarháska fyr-
ir Suðurlandi. GerÖu þeir þá það
lieit aö reisa kirkju, þar sem þeri næöu
landi, ef þeim yrði landtöku auðið.
Brá þá skjótt til hins betra fyrir
þeim, sortinn var rofinn, brimið féll,
þeir sáu til lands, og úr landi ljóm-
aði gegn þeim ljós frá skínandi veru,
sem stóð í flæöarmálinu og visaöi
þeim leið til lendingar. Þeir reistu
kirkju á þessum stað. Það er Strand-
arkirkja. Hún þykir hafa heitum
gegnt greiölega alt til þessa.
í>essi saga náöi tökum á listakon-
unni, frú Gunfríði Jósdóttur. Mynd
fæddist i huga hennar, sýn úr öðrum
heimi, sem knúði á og krafðist að
komast fyrir sjónir mannanna, linti
ekki fyr en hún fékk aö klæðast efni.
Framúrskarandi elja vann sigur á
erfiöum skilyröum. Og nú eigum við
allir þá sýn, sem upphaflega var eign
listakonunnar einnar.
Við sjáum kvenveru, sem horfir af
háum staö í mikilli mildi niður til
hjálparþurfandi manna. — Úr svipn-
tim skin hátign og friður, ljúfur, innri
fögnuður, samfara nriklum myndug-
leik og miklum kærleika. Andlitið er
máttugt. Bros leikur um það, ekki
táknaö meö dráttum andlitsins, heldur
blæ þess, þessu, sem sérkentiir bvert
andlit, en ekki verður heimfært undir
neinn sérstakan drátt. Hægri armur
liggur niðri með síðunni, höndin
reiðubúin til þess að réttast út til
hjálpar, þegar þörfin krefur. í vinstri
hendi er kross, sem hún heldur upp viö
hjarta sér. Hann er vopn hennar,
tákn þess kærleika, sem hún þjónar.
Þaðan barst ljós til þeirra, sem börö-
ust í myrkrinu, sá friöarmáttur, sem
lægöi storm og öldur.
Myndin þarf aö hafa stórt sviö.
(Helgi og máttur svipsins nýtur sín
ekki, nema horft sé úr nokkurri fjar-
4ægö aö neöan. En þar sem hún nýtur
sín til fulls, — þaö gerði hún ekki á
listsýningunni — þá gefur hún manni
hugmynd um hið heilaga og háleita,
eitthvaö af reynslu þeirra manna, sem
guldu Guði heit og hjálpuöust úr
dauöans greipum.
Strandarkirkja þyrfti aö eignast
þéssa mynd. iHún er gerö í kærleika
til kirkjunnar og í lotningu fyrir þeim
veruleika, sem sögnin er til tákns um.
Sigurbjörn Einarsson.
■--------Kirkjublaðið.
Borgið Lögberg!
Innköllunarmenn LÖGBERGS
Amaranth, Man...................B. G. Kjartanson
Alcra, N. Dakota ...:...........B. S. Thorvardson
Árborg, Man...............................Elías Elíasson
Árnes, Man...............................Magnús Einarsson
Baldur, Man..................................O. Anderson
Bantry, Tí. Dakota ...........Einar J. Breiðfjörð
Bellingham, Wash................Arni Símonarson
Blaine, Wash....................Arni Símonarson
Brown, Man.........................J. S. Gillis
Cavalier. N. Dakota ...........B. S. Thorvaldson
Cypress River, Man...........................O. Anderson
Edinburg, N. Dakota ..............Púll B. Olafson
Elfros, Sask..................Mrs. J. H. Goodman
Garðar, N. Dakota ................Páll B. Olafson
Gerald, Sask.................................C. Paulson
Geysir, Man
Gimli, Man
Glenboro, Man

llnausa, Man
Husavick, Man O. N. Kárdal
Ivanlioe, Minn
Langrutli, Man
Leslie, Sask

• » Jtflss PaUna Bardai
Mountain, N. Dakota ...

Point Roberts, Wash. ..
Reykjavík, 3Ian ;..

Seattle, Wash
Selkirk, Man.............................S. W. Nordal
Tantalion, Sask.........................J. Kr. Johnson
Upham, N. Dakota .................Einar J. Breiðfjörð
Víðir, Man..............................Elias Elíasson
Westbourne, Man.....................Jón Valdimarsson
Winnipeg Beach, Man.....................O N. Kárdal