Lögberg - 30.03.1944, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 30. MARZ, 1944.
.....•'tögberg—|
Geíið út hverrf fimtudag af
1 THE COLUMBIA PRESS, LIMITED :
, 695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba ]
I Utanáskrift ritstjórans: ]
; EDITOR LOGBERG,
■ • 693 Sargent Ave., *Winnipegt Man.
|] Editor: EINAR P. JÓNSSON
i Verð $3.00 um árið — Borgist fyriríram ;
! The “Lögberg" is printed and publishea by . ;
The Columbia Fress, Limited, 69 5 Sargertt Avenue
Winnipeg, Manitona
PHONE 86 327 •
~.....A A
Bréf ríkisstjórans í
Norður Dakota til
biskups Íslands
/ i
Bismark, N.-Dak., 29. febr. 1944.
Minn kæri biskup Sigurðsson:
Vér Norður Dakota búar teljum oss það sér-
stakt lán að kringumstæður yðar leyfa yður að
heimsækja ríki vort í sambandi við umboðs-
ferð yðar á fjórðungsaldar afmælisþing Þjóð-
ræknisfélags íslendinga í Vesturheimi, sem full-
trúi íslenzku stjórnarinnar og mér er það mikil
ánægja að bjóða yður hjartanlega velkominn
í ríki vort. Eg bið minn góða vin, Dr. R. Beck,
prófessor við háskólann í Norður Dakota að
flytja yður mínar eigin hughlýju kveðjur og að
afhenda yður þetta stutta bréf, sem vottar yður
vináttu og býður yður velkominn.
Framfarir Norður Dakota ríkis eru að þakka
hvíldarlausu starfi manna og kvenna, sem hing-
að hafa flutt frá mörgum ríkjum og mörgum
londum. Stærsta einstakt þjóðbrot í Norður
Dakota eru afkomendur hinna fornu norrænu
þjóðar, og áberandi hluti þeirra átti vöggu sína
í Sögulandinu.
Þegar þér ávarpið borgarana í Norður Dakota
ríki, sem af íslenzku bergi eru brotnir, að
Mountain næsta laugardagskvöld, þar sem þér
verið í fyrsta skifti staddur í Norður Dakota,
þá talið þér á þeim stað sem er miðdepill Is-
lendinga í ríki voru. Þér mætið þar amerískum
borgurum sem tákna alt hið hæsta og æðsta í
amerísku þjóðlífi. Þér mætið þar mönnum og
konum, sem hafa tileinkað sér amerískar lýð-
ræðishugsjónir eins og vér sjáum þær, en samt
ekki tapað eða glatað neinu af hinum dýrmæta
þjóðararfi, sem þau fluttu með sér vestur um
haf.
Þeir Norður Dakota búar, sem ætt sína eiga
að rekja til íslendinga hafa lagt til mikið af
þeim andlega og verklega auði og öllu því sem
að framförum studdi í ríkinu Norður Dakota:
sem framtakssamir bændur, sem þrekmiklir og
sjálfstæðir hugsjónamenn, sem fésýslu- og em-
bættismenn, sem leiðtogar í ríkinu hafa þessir
synir og þessar dætur íslands lagt fram meira en
sinn hlutfallslega skerf miðað við höfðafjölda,
meira en nokkur annar þjóðflokkur ríkisins.
Það á ekki við hér að telja upp þá, sem með
lífsstarfi sínu hafa helgað sér varanleg virðingar
sæti á sögubekkjum þjóðar vorrar, eg skal ekki
gera tilraun til þess; eg vil aðeins minnast á
það að Vilhjálmur Stefánsson sleit hér bernsku
skóm sínum — átti hér heima meðan sál hans
var að skapast, einnig verð eg að geta þess að
menn eins og Sveinbjörn Johnson, dómsmála-
stjóri í Norður Dakota, yfirdómari ríkisins, nú
prófessor í lögum við háskólann í Illinois; Guð-
mundur Grímsson, atkvæðamikill lögfræðingur
og virtur héraðsdómari og margir, margir fleiri;
voru héðan.
Þegar þér kveðjið Norður Dakota, þá veit eg
að þér hafið eignast hugljúfa minningu, sem
þér hafið öðlast af kynningu þeirra er þér haf-
ið mætt svo hundruðum skifti, mönnum og
konum, sem geyma eins og hélga dóma þær
íslenzku erfðir sem þau enn tileinka sér: hug-
sjónir frelsis, lýðræðis og bókmentaleg afreks-
verk.
Eg vona einnig að þér þá eigið í huga yðar
hlýjan blett, þar seni þér geymið mTnningu
þess ríkis, sem á því láni að fagna að eiga þetta
fólk í tölu borgara sinna — þetta fólk, sem
svo mikinn og sterkan þátt hefir átt í því að
byggja upp þetta ríki. andlega, efnalega og í
öllum skilningi.
Eg vona það — vænti þess í allri einlægni að
þær viðtökur, sem þér hljótið hér verði slíkar
að yður fýsi að endurnýja heimsóknina, efúæki-
færi gefst. Vér teljum oss það heiður að þér .
ertuð hér staddur á meðal vor; það eina sem
hryggir mig, er að mér var ómögulegt að mæta
yður og heilsa yður — tala við yður augliti til
auglitis.
Eg vona að hinn hugrakki vinur minn Dr.
Beck mæti yður fyrir mína hönd og efast ekki
um að honum farist það myndarlega. Tillag
hans til menningar og andlegs þroska Norður
Dakota ríkis hefir verið stórvægilegt og verk
hans sem forseta Þjóðræknisfélags íslendinga
í Vesturheimi hefir borið ríkulegan og varan-
legan árangur.
Yðar með virðingu, •
John Moses.
Sig Júl. Jóhannesson, þýddi.
Manntjón og skipatjón
Islendmga
Margt höfum vér Vestur-íslendingar heyrt um
þá velsæld og efnalegu velmegun sem nú er
á íslandi og sjálfsagt höfum vér allir fagnað því
að stofnþjóð vor, þarf ekki í bili, að berjast
gegn hinum forna fjanda, fátæktinni. Vér höf-
um líka glaðst yfir því, að þeirrar fórnar hefur
ekki verið krafist af þjóðinni að ungmenni
landsins væru send til vígvallanna í fjarlægum
löndum. En ef til vill gerum vér okkur ekki
fyllilega grein fyrir því, að þótt ísland, í orði
kveðnu, sé ekki þátttakandi í stríðinu, þá hefur
þjóðin biðið þung áföll, síðan styrjöldin hófst.
Áföll sem eru svo þung, að ef miðað er við fólks-
fjölda, þá munu þau ekki minni en annara
þjóða, þeirra er í stríðinu standa.
Á öðrum stað hér í blaðinu birtist sorgar-
fregnin um togarann “Max Pemberton” sem
fórst um 16. janúar s. T. með allri áhöfn, 29
manns. Hlutfallslega svarar manntjón 29 manna
hjá íslenzku þjóðinni til þess, að Bandaríkja-
þjóðin misti rúmlega 32 þúsund manns. Þetta
er því tilfinnanlegra sem vitað er að þeir menn
sem veljast á skipin, sjómenn íslands, eru
vöskustu menn þjóðarinnar og á bezta skeiði.
Manntjón og skipatjón Islendinga, síðan
styrjöldin hófst er þegar orðið gífurlegt. Yfir
300 manns hafa látið lífið og um tuttugu skip
farist. Mörg þessara skipa voru nýustu, stærstu
og beztu skip flotans. Sem kunnugt er, er togara-
útgerðin stærsti ög þýðingarmesti atvinnuveg-
ur þjóðarinnar. Þetta mikla tjón er því stór-
hættulegt fyrir efnalega afkomu þjóðarinnar,
ekki síst þar sem nú á tímum er erfitt að fylla
í skörðin með því að byggja ný skip.
Hið efnalega tjón er tilfinnanlegt, en missir
þessara mörgu mannvænlegu manna er þyngra
en tárum taki. Þessi fámenna þjóð má varla
við því. Tilfelli sem þetta hlýtur að snerta hjörtu
allra Vestur-íslendinga og vekja hjá þeim djúpa
samúð með heimaþjóðinni.
• I. J.
Avarp
flutt í' kveðjusamsœti hr. Sigurgeirs Sigurðs-
sonar, biskups frá íslandi fyrir hönd Icelandic
Canadian Club, af forseta Hólmfríði Daníelsson.
3. marz 1944.
Herra forseti,
i
hattvirti heiðursgestur,
og aðrir góðir gestir:
Eflaust finst ykkur öllum að nú þegar hafi
alt verið sagt sem hægt sé að segja, svo margir
hafa boðið velkominn og einnig kvatt biskup
íslands með fögrum orðum, snjöllum ræðum,
viturlegum ályktunum, með alúð og virðingu.
Hvorki hefi eg hæfileika né þekkingu til þess
að jafnast á við slíkan ræðuflutning, en eg
verð að játa að orð og athafnir síðast liðinna
tveggja vikna hafa opnað nýja heima, ný sjónar-
svið í huga mínum, svo það er engin hætta á
því, að eg hefði ekki nóg til að segja ef eg
ætlaði mér að halda ræðu. En það er ekki tii-
gangurinn. Mér er ljúft að flytja kveðjur til
herra biskupsins og til íslands frá félagi yngri
íslendinga hér, Icelandic Canadian Club, og eg
vona að eg megi bæta við, frá yngri Vestur-
íslendingum yfirleitt.
Það vill svo til að flestar kveðjur og ávörp
sem flutt hafa verið þessa síðustu daga hafa
verið flutt fyrir hönd eldri Vestur-íslendinga,
þeirra sem fæddir voru og að nokkru leyti aldir
upp á íslandi, eða í ramm-íslenzkri nýlendu hér.
Þetta fólk var og er samgróið hinum góða, gamla
íslenzka stofni. Það hefði verið erfitt fyrir það
að slíta sig upp andlega talað og gróðursetjast á
ný í nýjum jarðvegi. En nú ber að gæta þess, að
hér er nýgræðingur að vaxa upp af fræinu sem
tvístrast hefir um allar álfur. Hann grær og
þroskast í menningar jarðvegi þessa mikla lands,
Canada. Þrátt fyrir það finnur hann enn skyld-
leikann við stofntréð; blómkróna hans breiðist
móti austri og væntir frjómagns frá menningar-
erfðum hins forna stofns. Og að lokum kom hið
andlega frjómagn í persónu hins kæra gests,
hins göfuga fqlltrúa frá íslandi. Koma herra
Sigurgeirs biskups, og hin stutta viðkynning
við hann, hefir svo heillað hugi hinna yngri
íslendinga hér, að þeir stara hrifnir og undrandi
hver á annan og segja: “Herra biskupinn kom
til þess að heimsækja mig, hann kom til þess
að flytja mér kveðjur frá íslandi. Eg er íslend-
ingur. Eg er því hluti af Islandi.” Herra biskupn-
um hefir þannig tekist að kveikja neista af ást
á íslandi í hjörtum allra hinna ungu, sem hafa
kynst honum. Og sá neisti má ekki kulna út.
Það þætti stórvægilegt fyrirbrigði í náttúr-
unni að sjá litskrúð norðurljósa og hádegissól
á himni í senn. En nú hefir slíkt fyrirbrigði skeð
einmitt hér í andlegu lífi vor Vestur-íslendinga.
Orð herra Si^Srgeirs biskups hafa leiftrað sem
norðurljós með dásamlega fögrum og margbreyti
legum litbrigðum, sem hafa stimplast inn í sál-
ir vorar; en orð hans hafa um leið verið hlý
og ylrík eins og sólarljósið, sem aldrei breytist
og sökum þess hafa þau einnig verið gróður-
sett í hjörtum vorum. Þau eru oss ógleymanleg;
þau verða oss aflgjafi til nýrra og betri fram-
taka.
Vér erum ekki svo afvegaleidd
af ofmetnaði og sjálfsblekkingu,
að vér sjáum ekki að mörgu
er ábótavant í lífi voru, sem ein-
staklingar, sem félagslimir og
sem kristnir menn. En þegar vér
verðum þess aðnjótandi, þó ekki
sé nema um stundarsakir, að um-
gangast göfuglynt fólk, — fólk
sem býr yfir hinni sönnu andans
tign, þá kallar það fram þá beztu
eiginleika sem búa í vorri eigin
sál. Fyrir heimsókn herra biskups
ins, fyrir viðkynninguna við
hann verðum vér betri menn,
samvinnuþýðari, umburðarlynd-
ari, auðmjúkari en jafnframt
þróttmeiri í baráttunni fyrir hinu
góða.
Eg minnist þess að herra bisk-
upinn, í ummælum sínum um
Jón Sigurðsson, sagði eitthvað á
þá leið að bezti og fegursti minn-
isvarðinn sem vér gætum reist
göfugum leiðtogum vxæri sá, að
vér störfuðum af einlægni og ó-
hlutdrægni í þeim anda, og
hlyntum að þeim hugsjónum
sem yrðu þjóðinni til heilla. Eg
vildi að eg mætti segja fyrir
Skoðanakönnun um viðhorf al-
mennings til lýðveldisstofnunar-
innar og forsetakjörs.
Skoðanakönnunin í Reykjavík
hefir nýlega lokið við skoðana-
könnun um land allt um viðhorf
almennings til lýðveldistofnunar
forstakjörs og forsetavald, og er
þetta önnur skoðanakönnun
hennar; hin fyrsta sem einnig var
sumpart um lýðveldisstofnunina,
fór fram í janúar síðastliðinn
vetur.
I bráðabirgðaskýrslunni um
skoðanakönnunina, er skýrt þann
ig frá niðurstöðum hennar utan
Reykjavíkur:
“Skoðanakönnunin í Reykjavík
hefir nýlega lokið við skoðana-
könnun um land allt um viðhorf
almennings til lýðveldisstofnun-
ar, forsetakjörs og forsetavalds.
Bráðabirgðaskýrsla frá Skoðana-
könnuninni um niðurstöður utan
Reykjavíkur liggur nú fyrir og
birtist hér.
Úrslit utan Reykjavíkurs
1. Stofnun lýðveldis.
Af h. u. b. 400 kjósendum, sem
spurðir voru vildu:
58% að stofnað verði lýðveldi á
íslandi eigi síðar en 17. júní
1944.
33% að frestað verði lýðveldis-
stofnun, að óbreyttum aðstæð-
um.
9% létu ekki í ljós ákveðna
skoðun.
2. Kosning forseta.
Af h. u. b. 400 kjösendum
vildu:
24% að Alþingi kysi forsetann.
67 % að forsetinn verði kosinn
með alþjóðaratkvæði.
8% höfðu ekki myndað sér
ákveðna skoðun.
1% létu í ljós aðrar skoðanir.
3. Valdsvið forseta.
Af h. u. b. 400 kjósendum
vildu:
45% að framkvæmdarvaldið
verði í höndum Alþingis og
ráðherra beri ábyrgð gagnvart
Alþingi (svo sem verið hefir).
24 % að framkvæmdavaldið verði
í höndum forseta og ráðherra
beri ábyrgð gagnvart honum
(en ekki Alþingi).
31% höfðu ekki myndað sér á-
kveðna skoðun um þetta atriði.
Gengið var ríkt eftir því, að
hinir aðspurðu kjósendur skipt-
ust sem réttast eftir atkvæða-
magni stjórnmálaflokkanna í
hverju kjördæmi fyrir sig. Þar
sem upplýsingar vantar úr all-
mörgum kjördæmum (a. m. 1.
vegna þess að könnunargögn bár-
ust þangað of seint, sökum ó-
greiðra póstsamgangna er við
var búist), er þess að vænta, að
hönd yngri íslendinga, já, fyrir
hönd allra íslendinga í Vestur-
heimi, að slíkann minnisvarða
hefðum vér ástee oss að reisa í
minningu um komu herra Sigur-
geirs Sigurðssonar biskups. Eg
vildi að vér gætum sagt, að vér
hefðum vér ásett oss að reisa í
alt, “að kveikja ljós kærleikans
með öllu okkar lífi”, eins og hinn
ljúfmannlegi leiðtogi íslenzku
kirkjunnar vildi hafa boðið oss
að gera.
Æruverðugi herra Sigurgeir
Sigurðsson, biskup yfir Islandi,
fyrir hönd Icelandic Canadian
Club, vil eg afhenda yður þetta
skjal, sem er skírteini þess efnis,
að þér hafið verið kjörin lífstíð-
ar heiðursfélagi þess. Vér biðjum
yður að meðtaka það, sem lítinn
vott um ást vora og virðingu.
Vér þökkum yður fyrir komuna,
vér finnum nú þegar að áhrif
hennar verða ómetanleg meðal
ungmenna vorra. Vér óskum yð-
ur farsællar ferðar, heillrar heim
komu, og blessunar drottins í
starfi yðar.
Guð blessi Island!
skipting eftir stjórnmálaskoðun-
um 'sé í fullu samræmi við. at-
kvæðatölur flokkanna (utan
Reykjavíkur) við síðustu kosn-
ingar. — Einnig var trúnaðar-
mönnum falið að hafa hlutföil-
um í úrtaki sínu eftir kynferði
tekjum og aldursflokkum og
menntun, samkvæmt ákveðnum
reglum. I þessari bráðabirgða-
skýrslu eru þrjú hin síðast töldu
einkenni látin ótilgreind, en
koma að sjálfsögðu fram í fulln-
aðarskýrslunni. Eins og þegar
hafði sýnt sig við könnunina í
janúar s. 1., reyndust konur all-
miklu tregari til svara en karl-
menn, svo að mjög skorti á. að
þar fengizt tilætlað hlutfall.”
íslenzk handrit í Þjóðbókasafni
Skota.
I þjóðbókasafni Skota í Edin-
borg er allstórt safn íslenzkra
handrita, eða rúmlega eitt hundr-
að númer. Handrit. þessi eru
flest öll þangað komin úr eigu
Finns próf. Magnússonar og
Gríms skjalavarðar Thorkelíns.
Handrit þessi hafa fæst mikið
gildi um fornar bókmenntir ís-
lenzkar, en aftur á móti er þar
eitthvað, er varðar hinar síð-
ari aldir, þar á meðal nokkur
handrit, er stafa frá þeim Svefn-
eyjafeðgum, Ólafi bónda Gunn-
laugssyni og Eggert Ólafssyni.
mest eiginhandarrit. En Finnur
Magnússon var sem kunnugt er
bróðursonur Eggerts Ólafssonar.
Ræðismaður Islendinga í Edin-
borg Sigursteinn Magnússon.
hafði fyrir tilmæli héðan að
heiman grenslast um það, hvort
þess myndi kostur að fá keypt
úr safni þessu Drykkjarbók
(Pólologiu) Eggerts Ólafssonar.
eiginhandarrit hans, og snéri sér
til Landsbókasafnsins að milli-
göngu utanríkisráðuneytisins um
það, hvað það vildi til þessara
mála leggja, en stuðningur frá
þess hálfu eða bein tilmæli
kynnu að hafa þýðingu er til
Kæru vinir:
Við höfum með okkur hér í
kirkjunni í dag, ýmsa góða og
mikilsmetna gesti, sem okkur er
mikil ánægja að hafa hjá okkur
á svona hátíðlegri stund, þegar
við sameinum hugi okkar og
hjörtu í bæn og guðsdýrkun. Að
minsta kosti einn í tölu gestanna
hefir aldrei verið með okkur
hér fyr. Við fögnum nærveru
hans sérstaklega mikið, svo tígin
þess kæmi að leita kaupa á hand-
ritinu við stjórn bókasafnsins í
Edinborg. Taldi hann samt held-
ur ólíklegt að bókásafnsstjórnin
myndi vilja láta handritið af
hendi. Þessu svaraði landsbóka-
vörður á þann veg, að það væri
í sjálfu sér vel þess vert að
freista þess að fá handrit þetta
keypt handa Landsbókasafninu
og svo önnur íslenzk handrit í
brezkum söfnum, er fæst hafa
mikið gildi fyrir fornar íslenzkar
bókmenntir, en varða meira bók-
mentir, vorar og sögu á síðari
öldum og hafa þess vegna minna
gildi í augum erlendra manna.
En það er nú kunnugt, að safna-
menn eru yfirleitt fastheldnir á
alt, sem söfn þeirra geyma, þótt
vandséð megi kalla hver not sé
að því, og á þetta ekki síst við
um gömul handrit. Var það því
varatillaga landsbókavarðar, ef
ekki gæti af kaupum orðið, að
ræðismaðurinn, hr. Sigursteinn
Magnússon yrði beðinn að grenns
last eftir möguleikum á því að
fá handritið tekið á smáfilmu
—. mikrofilm — eða fotostatiska
eftirmynd af því og svo öðrum
íslenzkum handritum, fyrst og
fremst þeim, sem eru í Advocates
Library í Edinborg. Ritaði utan-
ríkismálaráðuneytið ræðismann-
inum þetta með bréfi 7. okt. Með
bréfi, dags. 3. nóv. tilkynnti
Sigursteinn Magnússon ráðuneyt
inu að fullreynt væri, að engin
líkindi væru til þes, að íslenzku
handritin fengist keypt. En hins-
vegar hefði bókavörðurinn dr.
H. W. Neikle heitið samvinnu
og aðstoð um það, að handritin,
en þau eru 105 að tölu, yrðu
mynduð fyrir okkur með annari
hvorri þeirra aðferð, sem fyr
var nefnd, eins fljótt og unnt
væri. Má raunar vel una þeim
málalokum, því að slíkar eftir-
myndir, vel gerðar, geta komið
að fullum notum, og er það
mjög mikilsverð viðbót við hand-
ritasafn okkar að fá eftirmyndir
þessar.
I sambandi við eftirgrenslanir
þessar datt ræðismanninum Sig-
ursteini Magnússyni, í hug, að
viðeigandi vaeri, að Islendingar í
Edinborg tæki sig saman um að
koma þessu í kring. Var hug-
mynd þessari vel tekið af þeim
íslendingum, er í Edinborg dvelja
um þessar mundir. Hefir nefnd
verið kosin í því skyni að sjá
um fjársöfnun til greiðslu kostn-
aðarins og annast um fram-
kvæmd verksins. I nefnd þessari
eiga sæti hr. Sigursteinn Magnús
son ræðismaður, og er hann for-
maður nefndarinnar, frú Ingi-
björg Magnússon, Valgarð Ólafs-
son verzlunarfulltrúi, Hjörtur
Eldjárn stúdent og Ottó Jónsson
stúdent. Gert er ráð fyrir að
mestur hluti þessa verks verði
að bíða friðartíma vegna skorts
á efni, en loforð er fengið um,
að Drykkjarbókin verði mynduð
fótostatiskt nú þegar, og er von
á að hún verði send hingað í
bókarformi mjög bráðlega. Hef-
ir nefndin hug á að vinna að því,
þegar lokið er að mynda íslenzku
handritin í Edinborgarsafninu,
að farið verði eins að um önnur
íslenzk handrit í brezkum söfn-
um. Þéssi ákvörðun nefndarinn-
ar er tengd við minningu þess
að nú eru liðin 25 ár síðan sjálf-
stæði vort var viðurkenn^ 1. des.
1918.
og mikilsmetinn gestur sem hann
er. — Eg á hér auðvitað við
herra Sigurgeir Sigurðsson,
biskup yfir íslandi.
Þessi staður, þar sem við nú
erum sameinuð, er okkur i bygð-
inni og ýmsum öðrum, helgur*
staður, •— elsta íslenzka kirkjan
á meginlandi Ameríku. Hún var
bygð á landareign og að nokkru
úr efnivið af landi þess manns,
sem hefir verið nefndur faðir
Dtdráttur úr fréttaskýrslu utanríkis-
ráðaneytis Islands
DESEMBER 1943.
ÁVARP
til herra Sigurgeirs Sigurðssonar biskups yfir íslandi, flutt við
guðsþjónustu í kirkju Víkursafnaðar á Mountain, sunnudaginn
5. marz. Við guðsþjónustuna prédikaði herra biskupinn.
Eftir H. SIGMAR