Lögberg - 14.09.1944, Blaðsíða 6

6
LÖGBERG, FIMTUDAGINN
14. SEPTEMBER, 1944

Dómar mannanna |
Eftir \. Sergeant
áV/'ÍV'/íÍWÍÝ'i''iW
“Þú lærir með tíð og tíma að elska mig,” sagði
Horst, öruggur, um leið og hann þrýsti henni
að brjósti sér.
“Vil eg — er það áreiðanlegt?” hvíslaði Dora,
hálf undrandi, eins og í draumi.
“Hvernig veistu það?”
En í staðinn fyrir að svara þessari spurningu,
kysti hann hana, ástúðlega á munninn.
17. KAFLI.
Þannig hafði Horst unnið sigur, og það var
almennur fögnuður meðal vina hans yfir því.
Dora var ekki nógu kunnug kröfum og dóm-
um almennings, til þess að hugsa frekar út.í
hvað það gæti meint, að giftast manni, undir
uppteknu nafni. Gað var fyrst á síðasta augna-
blikinu, þegar hún á ráðhúsinu, átti að sk*ifa
nafnið sitt í embættisbókina, og skrifaði sig
Dora Morrison, í staðinn fyrir Dora Sittard,
skildi hún að hún var ekki að fremja smáræðis
yfirsjón, heldur stór glæp, en nú var það of
seint að segja sannleikann.
Horst sýndi henni hvarvetna góðvild og göf-
ugmensku. Hann spurði hana engra óþægilegra
spurninga, né forvitnaðist um hagi hennar.
Hann elskaði hana af hug og sál, og sýndi
henni alla þá virðingu og aðdáun, sem oft á sér
stað hjá miðaldra mönnum, og ef bún elskaði
hann ekki — þá ætlaði hann að kenna henni
að elska sig.
Dora hafði ekki heyrt neitt frá Richard, og
var fram til þess síðasta, að hún gifti sig, stöð-
ugt milli vonar og ótta um, að hann kæmi
þegar minst varði, og forbyði sér að giftast,
ellegar hann krefðist þess að hún segði Hr. Horst
allan sannleikann um faðerni sitt. Hún fann
sárt til að hún var að táldraga bróður sinn
og elskhuga, með því að segja ekki eins og var.
En hún mundi eftir hvað hafði skeð, og það
var sú ímyndun hennar, að engin af vinum
hennar mundi framar tala orð við hana, ef þeir
vissu að hún væri dóttir Júlíusar Sittard, hræðsl
an við það hafði fest djúpar rætur í huga
hennar.
Það var síst að furða, því meðan engin vissi
að hún var dóttir Júlíusar Sittard, hafði fólk
hindrunarlaust talað við hana um alla þá ó-
hamingju sem hann hafði verið valdur að, og
hún hafði orðið að hlýða á.
Hún hafði einnig fengið að heyra fyrir hve
stóru tapi frú Sandon varð. Þær tilfinningar
barnslegrar ástar, sem hún átti áður í hjarta
sínu voru dauðar, þær höfðu snúist upp í
stöðugan kvíða fyrir því, að einhver kynni að
komast að því, að hún væri dóttir þess mans,
sem dagblöðin kölluðu hinn versta fant, sem
nokkru sinni hefði þekkst á Englandi.
Af og til bárust sögur um hvar hann væri
niður kominn og hvað hann hefðist að, en eng-
inn vissi þó neitt um það upp á víst. Það voru
bara börnin hans, sem vissu hvar hann var,
og að hann lifði þar í alsnægtum, sem sam-
svöruðu yfirlætishneigð hans og skrautgirni.
Doru skar í hjartað, þegar hún heyrði fólk,
hvað eftir annað, vera að ræða um föður sinn
og kalla hann öllum illum nöfnum.
"‘Því er þessi maður ekki tekinn fastur og
settur í varðhald?” spurði frú Sandon, einu
sinni, er Hr. Harkort var þar staddur, §em
svaraði strax:
“Af því enginn veit með vissu hvar hann er.”
“Átti hann engin börn?” spurði Theresa.
“Þau eru víst ekki á Englandi, annars heyrði
maður um þau.”
“Eg býst við að þau mun'du gæta sín að segja
ekkert, þó maður spyrði þau,” svaraði Horst.
“tað er líklegt að þau hafi fylgt honum — þó
velt eg auðvitað ekkert um það. Sonur hans
vann einu sinni í skrifstofunni minni, indæll
ungur maður, en var ekki mjög ástundunar-
samur, en að eg held, mjög góður drengur og
heiðarlegur. Auðvitað er aldrei gott um það að
segja —-”
Hann hikaði við að segja meira, því hann
veitti því eftirtekt, að sársauka og þjáningar-
svip brá fyrir á andliti Doru, og Horst hugsaði
hversu viðkvæm réttlætis og sannleiks tilfinn-
ing væri í hjarta góðrar konu, sem ekki einu
sinni gæti hlustað á fljótfærnisdóma um menn,
án þe^s að mótmæla sílku í hjarta sínu.
En frú Sandon hélt umtalinu áfram vægðar-
laust.
“Sjálfsagt fantur eins'og faðirinn,” sagði hún.
“Það er gott að þú ert laus við hann Hr. Horst.
Eg mundi aldrei treysta nokkri manneskju, sem
væri afkvæmi slíks föðurs.”
“Það væri ekki kanske í öllum tilfellum rétt,”
svaraði Horst brosandi. “En svo getur maður
fundist, sem reynir að bæta fyrir það sem fað-
irinn gerði órétt.”
“Það er ekki ómögulegt,” nöldraði frú San-
don. “En það sem sonurinn gæti gert í þá átt,
er ómögulegt fyrir dótturina,” sagði hún hryss-
ingslega. Hún horfði kannske óafvitandi á Doru,
sem undir hennar stranga augnaráði, varð ým-
ist bleik eða rauð í andliti.
“Stúlka, sem á til slíkra að telja,” hélt frú
Sandon áfram, “verður aldrei trygg, maður get-
ur aldrei algjörlega upprætt rætur þess illa úr
henni, það geturðu verið viss um.”
Horst hló að nornaskap frú Sandons.
“Það er hræðileg ályktun,” svaraði hann.
“Til allrar hamingju er ekkert okkar þannig
sett að geta gefið sönnun, né afsönnun fyrir
því. En eg ímynda mér að erfða gallar séu
nokkuð som má taka til greina, og að afbrot
foreldranna, verði til tjóns og óhamingju barn-
anna.”
Hann sagði þetta í fullri alvöru, eins og
hann gæfi orðunum svo sérstaka áherzlu, þar
sem hann sjálfur var að taka á sig ábyrgðina,
sem eiginmaður og húsfaðir.
Dora horfði á hann með angistarfullu og
biðjandi augnaráði. Þó engin vissi um leyndar-
mál hennar, þá fanst henni, að einhver af þeim
sem voru viðstaddir, væri að reyna að komast
að því. Horst leit til hennar, og myntist þess
hversu lítið hann vissi um fjölskyldu hennar.
Hann veitti því eftirtekt hve Doru leið illa,
undir þessari samræðu, og ásakaði sig fyrir að
hafa hrygt hana.
Hann vissi vel að hún leyndi hann einhverju
slíku leyndarmáli, en hún leit út, svo saklaus
og hreín, að hann hélt að það sem hún leyndi
sig, gæti ekki verið neitt vont, heldur að hún
í barnslegu sakleysi, hefði tekið eitthvert smá
afbrot, einhverra ættingja sinna svo nærri sér.
Hann brosti blíðlega til hennar, en varð þá
mjög hverft við er hann sá að sársaukasvip-
urinn hvarf ekki strax af andliti hennar.
Hann notaði fyrsta tækifæri til að tala vin-
gjarnlega við hana.
“Þú mátt ekki taka neitt mark á því sem
frú Sandon sagði, elsku Dora. Hún er mjög
hörð í dómum sínum.”
“Eg hélt að þú mundir fara að hugsa úm hve
lítið að eg hefði sagt þér um ætt mína,” sagði
hún og brá lit.
“Ástæðan fyrir því að eg hefi ekki gert það,
elskan mín, er sú að eg elska þig, en ekki fjöl-
skyldu þína.”
“Ó, Horst, hvað þú ert góður! Mig langar
altaf meir og meir til að eg gæti sagt þér allt,
og þyrfti ekki að dylja þig neins, sem áhrærir
mig. Bara að eg gæti talað við Richard.”
“Eftir því sem mér kemur hann fyrir, elskan
mín, er hann fjarska sérkennilegur, og það er
betra fyrir þig að hugsa ekkert vm hann —
eins og frú Sandon sagði við mig, um veslings
Richard Sittard — hvað gengur að þér Dora?”
Hann hélt handleggnum um mitti hennar og
fann, hvernig hún hrökk við er hann nefndi
þetta nafn.
“Ekkert”, sagði hún lágt. Mér líkar ékki að
heyra mynst á Hr. Sittard.”
“Vegna þess að hann hefir valdið svo mörg-
um, svo mikillrar óhamingju. Já, það er satt,
og eg skil vel, að þú finnur svo sárt til með
þeim, sem urðu fyrir óláni hans vegna, En eg
var ekki að tala um gamla þorparann í Suður
Ameríku, eg meinti son hans, sem eg álít að
vsra góðan mann.”
“Þú álítur hann góðan mann —” sagði Dora,
með gleðibragði, og gleymdi því eitt augna-
blik að hún þyrði ekki að tala um bróðir sinn.
Hann skildi gleðiglampann í ajugum hennar á
annan hátt.
“Já, mér líkar hann yfirleitt mjög vel. Eg
vildi gjarnan hafa hann, þrátt fyrir aðvaranir
Freilings gamla, þú getur verið róleg þess
vegna, litla elskan mín.”
Dora leit niður fyrir sig, og vissi varla hvað
hún átti að segja, og fann sárara til þess, en
nokkru sinni áður, að þurfa að þeygja um
bróðir sinn. Hún stundi við, og leit upp á Horst,
og sá hann horfa brosmildum augum á sig.
“Hvaða stuna”, sagði hann. “Vonapdi er það
meiri gleði fyrir Síttard, en þig.”
“Já,” sagði hún og sneri sér frá honum. “Það
er stór hamingja fyrir vesalings Sittard.”
“Hefur þú þekt þá fjölskyldu?” spurði Horst
undrandi.
Hún hrökk við, og þagði eitt augnablik áður
en hún svaraði. Síðar myntist hann þessa, en
nú gaf hann því engan gaum.
“Eg hefi lesið um hann í blöðunum. Nei, eg
þekki hann ekki,’ svaraði Dora í óstyrkum róm.
Hún hélt að hún væri ekki að segja vísvitandi
ósatt, með þessum orðum. En í einveru nætur-
innar í herbergi sínu, fór hún að hugsa um
hvað hún hafði ságt honum, og fékk sárt sam-
viskubit af því. Hún yðraðist þess mjög, að
hafa sagt elskhuga sínum ósatt, of ef hann
skyldi svo síðar verða hifts sanna vís, mundi
hann dæma sig hart fyrir ósannsöglina.
Horst sagði ekki neitt meira, en hugsaði með
sér, hversu óskynsamleg svona viðkvæmm gæti
verið, þar sem alókunnugir ættu hlut að máli.
Það var meiri ástæða, hugsaði hann, að Dora
væri hrygg yfir að vita ekkert um bróðir sinn,
sem hann af einlægum hug, vildi reyna að
komast að hvar væri niður kominn, eða fá hann
til að gleyma honum.
’ Giftingin fór fram eins og til var ætlast, og
eins og vanalega getið um það í blöðunum.
Richard sá blað í matsöluhúsi, sem gat um
giftinguna.
“Horst Harkort og Dora Morrison! Er það
mögulegt!” sagði hann næstum upphátt. Hann
fann að blóðið steig sér til höfuðsins, af undrun
og æsingu.
“Eg man að hún talaði um hann; henni geðj-
aðist að honum. En að þau mundu giftast! Hún
hefur sjálfsagt sagt honum allt. Eg er viss um
að hún hefur gert það, þrátt fyrir að eg lét
hana lofa mér að þegja um mig. Kvennfólk er
svo málugt,” sagði hann í bitrum róm, sem gaf
til kynna að hann hafði mist hina unglingslegu
tilbeiðslu hneigð fyrir kvennfólki.
“Maður verður að binda tunguna á þeim
eins fast og maður getur. Og þó vona eg að
hún hafi ekki verið svo heimsk, að giftast hon-
um, án þess að segja honum allt, eins og er.
Hann henti blaðinu frá sér, og sat lengi þegj-
andi og starði á vegginn andspænis sér, og
hugsaði ekki um að drekka kaffið sitt, sem var
orðið kalt.
Útlit hans bar engin merki gleði né ánægju.
Hann var magur í andliti, drættirnir í því voru
orðnir harðir og djúpar línur sáust beggja meg-
in við munninn; og stórar hrukkur lágu þvers
yfir ennið, sem greinilega sögðu sína sögu. Nei,
Richard Sittard var ekki orðinn neinn ungling-
ur, hann var maður sem hafði fengið að kenna
á mótbyr' lífsins, án þess að njóta neinna gæða
þess, né gleði.
Hann var fátæklega búinn og lotinn í herð-
um, eins og oft verður tilfellið með þá menn,
sem sitja stöðugt við skriftir.
Hin mest áberandi breyting á honum var
vöntun áræðis og starfsgleði. Hann leit út sem
lamaður og fjörlaus, og sýndist miklu eldri en
hann var.
Loksins rankaði hann við sér, og drakk sitt
kalda kaffi, borgaði fyrir sig og gekk út.
Þetta var klukkan sex að kvöldinu. Hann hafði
lokið dagsverki sínu, kl. 5, á skrifstofunni. En
hann var vanur að borða kvöldverð í litlu mat-
söluhúsi áður en hann færi heim, til síns gleði-
snauða heimilis.
Giftingin hafði auðvitað farið fram, eins og
Horst hafði til ætlast. Það var komið haust,
og dagarnir voru farnir að styttast, og kvöld-
in voru orðin köld og dimm. Það var orðið
skuggsýnt er Richard fór heim.
Hann fór eftir hliðargötu, þar sem fátækt fólk
bjó. í stöku glugga sá hann' fölnaða geraníum,
á bak við gluggatjöld, sem einu sinni höfðu
verið hvít, en voru nú til lítillar prýði.
Illa útlítandi börn, og hungraðir kettir, léku
sér saman, og veltust hvert yfir annað í einni
bendu, og nutu ánægjunnar af því, eins og
börnum og dýrum er svo eiginlegt, að beita
ofbeldi hvert við annað.
Upplag Richards var að sjá bjartari hliðina
á þvi sem fyrir .augu hans bar; en nú var hann
svo yfirþyrmdur, af þunglyndi að allt varð
svart fyrir augum íans.
Hann nam staðar við lágar dyr, hurðin var
brotin og hékk varla á hjörunum. Hann opnaði
hurðina og gekk inn í dimman og daunillan
gang, honum lá við köfnun, aldrei hafði lyktin
verið svona kveljandi vond þar áður, að hon-
um fanst. En það sem kvaldi hann þó enn
meira, voru endurminningar frá liðinni tí'ð. sem
brutust fram í huga hans.
Fréttin utti giftingu systur hans, hafði sett
hann út af öllu hugsanlegu jafnvægi. Þeir
hamingjusömu dagar þegar hann var með henni
í blómgarði föður þeirra, á meðal alslags skraut-
blóma og yndislega gosbrunna! — Og nú þetta
hrörlega hús, og þessi óendanlegu vandræði að
útvega jafnvel hina lélegustu húsmuni.
Og í staðinn fyrir sína mildu og elskulegu
systir, hafði hann nú bundist konu, sem bæði
fyrir skort á góðu uppeldi og vöntun hæfi-
leika, var honum engin stoð í stríðinu fyrir
tilverunni, auk þess var hún afar óstilt og
fúllynd — kona sem hann elskaði ekki.
í þessum þrönga gangi í gegnum húsið, mætti
hann húsmóðurinni, sem fyllti ganginn milli
veggja. Hún stóð þar í vegi fyrir honum, með
sína feitu og óhreinu handleggi baðandi út í
loftið.
“Mig langar að vita, hvenær að þú ætlar að
borga mér húsaleiguna,” sagði hún í háum og
skrækum róm, sem fór eins og stingandi sárs-
auki í gegnum allar taugar hans. “Eg get ekki
beðið lengur, þú verður að borga strax.”
“Þú þarft ekki að bíða lengur,” svaraði hann
rólega. “Eg skal borga þér á morgun.”
“Á morgun — altaf á morgun. Eg þekki þetta
fólk, sem segir svo, og þykist betra en við hin.
En eg skal segja þér, að eg vil ekkert hafa með
þig né konuna þína að gera. Hún læst vera
eins og einhver —”
“Láttu frú Morrison í friði, þú átt ekkert
við hana að skifta,” svaraði Richard einarð-
lega.
Konan þagði eitt augnablik, eins og hún yrði
hissa á einurð hans. Svo hélt hún áfram í dá-
lítið lægri, en lítið mildari róm:
“Ef þú borgar mér ekki á morgun, svo verð-
ur þú að fara strax burt úr húsinu. herra
minn. Eg get ekki beðið lengur eftir leigunni,
eg er búin að bíða allt of lengi.”
“Þú getur verið alveg róleg, eg borga þér á
morgun, það sem eg skulda þér,” endurtók
Richard, er hann gekk að stiganum sem lá upp
að herbergjum hans.
Húsmóðirin rausaði áfram um lögin og fá-
tækar eyðslusamar konur, sem vildu láta mikið
á sér bera, og lifa yfir efni fram.
Richard heyrði óglögt síðustu orðin sem hún
sagði, en skildi þau, og fann þeim mun sárara
til þeirra, sem hann vissi hve mikill sann-
leikur var í þeim.
Hann hafði gifst Rósu, án þess hann elskaði
hana, og honum var full kunnugt um að hún
mundi ekki reynast sem góð kona
Hún var fríð, og að sumu leyti aðlaðandi,
hún var vel greind og kunni góða siði, en hún
var langt frá því að vera hentug kona fyrir
Richard, sem hafði bæði fínna og göfugra upp-
lag, en hún reyndi ekki til að laga kröfur sín-
ar samkvæmt því sem efnahagur þeirra krafði.
Honum var oft þungt í skapi, þegar hann
hugsaði um það, að v«ra alla æfina bundinn
konu, sem var honum svo fjarska ólík.
Með þessar tilfinningar í huga, sem særðu
hjarta hans, eins og ormstunga, opnaði hann
hurðina að verelsinu, þar sem Rósa sat inni með
handavinnu sína.
18. KAFLI.
Hún leit upp, þegar hann kom inn, en hreyfði
sig ekki. Hún leit út fríðari en nokkru sinni
áður. Hún bar öll merki hreysti og góðrar
heilsu, langt fram yfir aðrar konur. Hún var í
hvítum kjól, sem skar svo yndislega af við henn-
ar silkimjúka gull-leita hár, sem var greitt og
snirtað eftir nýjustu tízku, hún hafði breiða
kniplinga um háls og handleggi. Mesta breyting-
in sem orðin var á henni, var í andliti hennar.
Það hafði verið sakleysislegt og dreymandi, nú
var afmáluð: óánægja, kuldi og þrákelkni í því.
Hennar barnslega gleði og yndi, sem hafði haft
svo mikil áhrif á Richard, var nú horfið. Þegar
hann kom inn leit hann á hana með þunglyndis-
legum örvæntingarsvip, eins og svo oft kemur
fyrir, er vér stöndum frammi fyrir manneskju
er vér finnum til, að eiga enga andlega samleið
með.
Hann leit áhyggjufullur yfir herbergin og á
Rósu.
Herbergin voru lítil dagstofa, 'og enn minna
svefnherbergi. Það var lágt undir loft í báðum
herbergjunum, og þungt loft inni.
Fyrir þessi litlu herbergi varð hann að borga
fimm krónur á viku. Hann fékk í kaup 30
krónur á viku, og áleit að með því kaupi hefði
hann nóg fyrir sig og konuna sína, en hann
hafði ekki gert sér í hugarlund, hversu mörg
aukaútgjöld að konan hans taldi bráðnauðsyn-
leg. Auk dýrindis búninga, gat hún ekki verið
án skarts og skemtana, sem hún taldi nauðsyn-
lega, svo kaupið hans hrökk hvergi nærri til-
Þessi eyðsla, sem Richard áleit óþarfa, gerði
hann ergilegan og þunglyndan. Hann gat ekki
sett sig inn í hennar hugsunarhátt, sem kannske
var sprottinn af hennar innri nauðsyn; hann
var ungur, óþolinmóður, og oft fljótfær.
Sem afleiðing af augnabliks geðshræringu,
hafði hann svo að segja hlaupið inn í þetta
hjónaband, og varð nú að bera afleiðingarnar
fyrir fljótfærni sína og hugsunarleysi.
Hann fann sárt til vonbrigðanna, sem hann
varð fyrir í hjónabandinu. Það var ein hugsun
öðru fremur, sem hafði hvatt hann til að gift-
ast Rósu, sem honum lá þá þungt á hjarta —
vonin að geta smám saman borgað eitthvað af
skuldum föður síns, þeim sem áttu um sárast
að binda.
Rósa, sem var af fátækum komin, og hafði
orðið að vinna fyrir sér, og aldrei vanist neinni
eyðslusemi, hélt hann að væri hentug kona fyrir
sig, í sinni stöðu.
Hún kunni vel til matreiðslu, vön þrifnaði
og húshaldi, og lagin til sauma, og allra innan-
hús verka. Hann hélt að hún mundi verða sér
hjálpleg með að draga saman þá peninga, sem
hann hafði seti allan hug sinn á, til skulda-
lúkningarinnar. En til allrar óhamingju skoðaði
Rósa ekki giftingu sína, frá því sjónarmiði.
Hún hafði gifst tignum manni, manni sem
tilheyrði tignari stétt en hún, svo hún hélt að
hún ætti nú fullan rétt til að hegða sér eins
og tigin frú, af hærri stétt.
Hún trúði því dkki að hann hefði engar
aðrar inntektir en 30 krónur á viku. Hún hafði
gert sér þá glæsi ímyndun að hann hlyti að
vera ríkur, eftir að hún hafði séð systir hans v
svo tignarlega og ríkmannlega búna.
Hún ímyndaði sér að hann hefði komist í
óeiningu við fjölskyldu sína, og rpundi þá og
þegar sættast við skyldmenni sín, og fara til
þeirra aftur. Því æ{ti hún að hjálpa honum til
að vinna fyrir nauðsynjum þeirra, og safna
peningum? Henni fanst það hlægileg vitleysa.